Ateroskleroz — (yunanca: athere – "sıyıq", "sıyığabənzər kütlə", sklerosis – "birləşdirici toxumanın inkişafı", "bərkimə") — arteriya intimasında plazma mənşəli aterogenik lipoproteinlərin toplanması nəticəsində yaranan iltihabi-fibroproliferativ prosesdir. Ateroskleroz ateromalar və ya ateromatoz və ya fibroz-yağlı lövhələr damar mənfəzinə doğru qabaran və mənfəzi daraldan, tunica medianı zəiflədən və ciddi ağırlaşmalar törədə bilən intimal zədələnmələrlə xarakterikdir. Damar divarlarında əsasən xolestrinin yığılması ən geniş yayılmış patologiyanın – ateroskleroz xəstəliyinin əmələ gəlməsinə səbəb olur. Birləşdirici toxumalarının ətrafında xüsusi lipid lövhələri yaranır. Bunun da nəticəsində damarda zədələnmə baş verir. Damarlar elastikliyini itirir, bərkiyir və toxumalarda qanın təchizı pozulur. Lövhə olan yerdə tromb əmələ gəlir.
Ateroskleroz zamanı arteriyanın zədələnməsi
Qiperlipoproteinlərin nəticəsində ateroskleroz inkişaf edir. Damarların divarına xilomikronlardan başqa bütün lipoproteidlər daxil olur. Lakin zülal və fosfolipidlər ilə zəngin olan α-lipoproteinlər damar divarlarında parçalanır və ya kiçik ölçüdə olduqlarına görə oraya yığılmırlar. β-Lipoproteinlərin hamısı, pre-β- lipoproteidlərin bir hissəsi xolestrinlə daha zəngindir. Bu sinif lipoproteinlərin qanda miqdarının artması damarların divarının keçiriciliyini artırır və orada aterogen lipoproteinlərin toplanması baş verir. Nəticədə ateroskleroz xəstəliyinin yaranmasına səbəb olur. Xolesterin mübadiləsinin pozulması ateroskleroz, öd daşı, ksantomatoz və s. xəstəliklərin əsasını təşkil edir. Ateroskleroz xəstəliyi qanda xolesterinin artması ilə müşahidə olunur. Öd daşlarının ümumi kütləsinin 90 %-ni xolesterin təşkil edir. Xolesterin normal halda ödün tərkibində məhlul halında olur. Xolesterin kristallaşaraq çöküntüyə keçməsi nəticəsində öd daşları əmələ gəlir.
Tarix
Ateroskleroz xəstəliyinin adı təbabətə ilk dəfə 1904-cü ildə F. Marşan tərəfindən tətbiq edilmişdir. 1911-ci ildə isə rus-patoloq anatomu N.N.Aniçkov eksperimental yolla ateroskleroz xəstəliyinin əsas məzmununu öyrənmiş və göstərmişdir ki, ateroskleroz hiperlipidemiya zamanı qanda olan xolesterinlərin damar divarına infiltrasiyası nəticəsində baş verir. Ona görə də ateroskleroza Marşan-Aniçkov xəstəliyi də deyilir.
Aterosklerozun etio-patogenezi
Əksər ürək-damar sistemi xəstəlikləri, o cümlədən də ateroskleroz üçün etioloji amillər ümumidir və bunlara risk faktorları deyilir. Aterosklerozun inkişafında xüsusi əhəmiyyət kəsb edən risk faktorlarına aşağıdakılar aiddirlər: psixo-emosional gərginlik və sinir amili, irsi-genetik amillər, etnik amillər, yaşın və cinsin təsiri, arterial hipertenziya, siqaret çəkmə, hipodinamiya, piylənmə, qidalanma xüsusiyyətləri, maddələr mübadiləsinin ekzogen və endogen səbəblərdən pozulması, hormonal pozğunluqlar, damar dəyişiklikləri, şəkərli diabet və s. Beləliklə, polietioloji xəstəlik hesab edilən aterosklerozun inkişafında bu və ya digər dərəcədə rol oynaya biləcək bütün faktorlar nisbi olaraq 3 qrupa bölünə bilər: 1) Xarici mühit faktorları; 2) Qidalanma faktorları; 3) İrsi və ya daxili faktorlar.
Aterosklerozun morfogenezi və morfologiyası
Ateroskleroz xəstəliyi elastiki və əzələ-elastiki tipli arterial damarların, daha doğrusu iri və orta kalibrli arteriyaların divarında aterosklerotik düyünlərin meydana çıxması ilə xarakterizə olunur. Çox az hallarda bu düyünlərə kiçik kalibrli – əzələ tipli arteriyalarda rast gəlinir. Bir sözlə ateroskleroz ən çox və ilk növbədə döş aortasında və qarın aortasında, ürəyin tac arteriyalarında, baş beyin əsasının damar kələfində, böyrək və müsariqə arteriyalarında, aşağı ətraf arteriyalarında və s. meydana çıxır. Ağımtıl rəngə və bərk konsistensiyaya malik olan bu düyünlər müxtəlif ölçülü ocaqlar şəklində çox zəif sürətlə və tədricən inkişaf edir. Dalğavari xroniki gedişə malikdir. Belə ki, eyni bir xəstənin bir damarında tamamilə ayrı-ayrı inkişaf mərhələlərində olan aterosklerotik dəyişiklər qeyd edilir.
Ateroskleroz öz inkişafında makroskopik (gözlə) və mikroskopik səviyyələrdə konkret mərhələlər keçirir.
Makroskopik olaraq aterosklerozun inkişafında 4 mərhələ ayırd edilir.
Piy ləkələri mərhələsi
Fibroz düyünlər mərhələsi
Yaraların əmələ gəlməsi mərhələsi və ya ağırlaşan zədələnmələr mərhələsi
Aterokalsinoz mərhələsi
Aterosklerotik dəyişiklikləri mikroskopla müayinə etdikdə isə damar divarında nəinki yuxarıda göstərilən və gözlə görünən makroskopik dəyişikliklərin histoloji mahiyyəti aydınlaşır, digər tərəfdən gözlə görünməyən yeni patohistoloji dəyişikliklər və hətta yeni mərhələlər də müəyyənləşdirilmiş olur.
Aterosklerozun mikroskopik mərhələləri, o cümlədən də morfogenezi və xarakter mikroskopik patohistoloji dəyişiklikləri aşağıdakılardan ibarətdir.
Lipidönü mərhələ
Arterial damarların zədələnməsi ilə əlaqədar onun keçiriciliyinin pozulması, intimaya plazmorragiya və plazma zülallarının keçməsi, intimanın səthində çoxlu miqdarda, xırda ölçülü, yastı divarönü mikrotromb kütlələrinin əmələ gəlməsi
Bu dəyişikliklərlə əlaqədar intimada reaktiv olaraq turş qlikozaminqlikanların toplanması və intimanın ödemi
Endotel hüceyrələrdə, daxili qatın bazal membranında və lifli strukturlarda destruktiv dəyişiklərin baş verməsi, keçiriciliyin daha da pozulması, külli miqdarda lipoproteidlərin intimaya infiltrasiyasının başlanması, intimada və intima ilə media arasında saya əzələ hüceyrələrinin və makrofaqların proliferasiyası
Lipoidoz mərhələsi
Liposkleroz mərhələsi
Ateromatoz mərhələ
Yaralanma mərhələsi
Aterokalsinoz
Ateroskleroz əsasən elastik tipli arteriyalarla (məs,aorta,yuxu və qalça arteriyaları)böyük və orta ölçülü əzələ tipli arteriyalarda (məs, koronar və dizaltı arteriayalar) olur.
Aterosklerozun yaranmasının və sonrakı inkişafının qarşını alan əsas faktorlar aşağıdakılardır:
xəstəliyin profilaktikası, düzgün və vaxtında müalicə olunması;
siqaret və alkoqol içkilərdən imtina etmək;
arterial təzyiqin və qanda şəkərin miqdarının normallaşdırılması;
ürək-damar sisteminin fəaliyyətini möhkəmləndirən, arterial təzyiqi normallaşdıran və s. qoruyucu dərman preparatlarının qəbul edilməsi;
düzgün qidalanma (rasionda duzlu, yağlı, qızardılmış yeməklərin kəskin şəkildə məhdudlaşdırılması; təzə meyvə, tərəvəz, sıyıqlar, yağsız süd məhsullarına əsas yer verilməsi);
artıq çəki ilə mübarizə aparmaq;
fiziki aktivlik.
Aterosklerozun klinik-morfoloji formaları
Aterosklerozun morfoloji dəyişiklikləri həmişə bütün şəxslərdə bütün arterial damarlarda eyni intensivliklə və eyni dərəcədə inkişaf etmir və bununla da əlaqədar eyni dərəcədə klinik əhəmiyyət kəsb etmir. Aterosklerotik dəyişikliklərin hansı arterial damarda daha çox üstünlük təşkil etməsindən, bununla da əlaqədar hansı müvafiq üzv və toxumada morfoloji dəyişiklərə səbəb olmasından və klinikada müvafiq əlamətlərlə müşayiət olunmasından asılı olaraq ateroskleroz xəstəliyinin aşağıdakı klinik-morfoloji formaları ayırd edilir:
Aorta forması;
Ürək forması;
Beyin forması;
Böyrək forması;
Müsariqə forması;
Ətraf forması;
Universal və ya müştərək (kombinə olunuş) forma
Aterosklerozun bu klinik-morfoloji formaları içərisində ən geniş yayılanları və daha çox klinik əhəmiyyət kəsb edənləri aorta, ürək və beyin formalarıdır.
Xarici Keçidlər
Ateroskleroz – ürək-damar sistemi xəstəliklərinin əsas səbəbidir
Ateroskleroz[ölü keçid]
Ədəbiyyat
S.F.Qarayev, P.Ş.Məmmədova, A.Q.Nəbiyeva. Biokimyanın əsasları, Bakı, Təfəkkür, 2000, 359 s.
A.Quliyev, T.Həsənov, S.Güləhmədov. Bioloji kimya (statika), BDU-nun nəşriyyatı, Bakı 2004.
A.M.Məhərrəmov, M.Ə.Allahverdiyev. Üzvi kimya, Bakı, Bakı Universiteti nəşriyyatı, 2007, 382 s.
Avqust 01, 2021
ateroskleroz, məqaləni, vikiləşdirmək, lazımdır, lütfən, məqaləni, ümumvikipediya, redaktə, qaydalarına, uyğun, şəkildə, tərtib, edin, yunanca, athere, sıyıq, sıyığabənzər, kütlə, sklerosis, birləşdirici, toxumanın, inkişafı, bərkimə, arteriya, intimasında, pl. Bu meqaleni vikilesdirmek lazimdir Lutfen meqaleni umumvikipediya ve redakte qaydalarina uygun sekilde tertib edin Ateroskleroz yunanca athere siyiq siyigabenzer kutle sklerosis birlesdirici toxumanin inkisafi berkime arteriya intimasinda plazma menseli aterogenik lipoproteinlerin toplanmasi neticesinde yaranan iltihabi fibroproliferativ prosesdir Ateroskleroz ateromalar ve ya ateromatoz ve ya fibroz yagli lovheler damar menfezine dogru qabaran ve menfezi daraldan tunica mediani zeifleden ve ciddi agirlasmalar torede bilen intimal zedelenmelerle xarakterikdir Damar divarlarinda esasen xolestrinin yigilmasi en genis yayilmis patologiyanin ateroskleroz xesteliyinin emele gelmesine sebeb olur Birlesdirici toxumalarinin etrafinda xususi lipid lovheleri yaranir Bunun da neticesinde damarda zedelenme bas verir Damarlar elastikliyini itirir berkiyir ve toxumalarda qanin techizi pozulur Lovhe olan yerde tromb emele gelir Ateroskleroz zamani arteriyanin zedelenmesi Qiperlipoproteinlerin neticesinde ateroskleroz inkisaf edir Damarlarin divarina xilomikronlardan basqa butun lipoproteidler daxil olur Lakin zulal ve fosfolipidler ile zengin olan a lipoproteinler damar divarlarinda parcalanir ve ya kicik olcude olduqlarina gore oraya yigilmirlar b Lipoproteinlerin hamisi pre b lipoproteidlerin bir hissesi xolestrinle daha zengindir Bu sinif lipoproteinlerin qanda miqdarinin artmasi damarlarin divarinin keciriciliyini artirir ve orada aterogen lipoproteinlerin toplanmasi bas verir Neticede ateroskleroz xesteliyinin yaranmasina sebeb olur Xolesterin mubadilesinin pozulmasi ateroskleroz od dasi ksantomatoz ve s xesteliklerin esasini teskil edir Ateroskleroz xesteliyi qanda xolesterinin artmasi ile musahide olunur Od daslarinin umumi kutlesinin 90 ni xolesterin teskil edir Xolesterin normal halda odun terkibinde mehlul halinda olur Xolesterin kristallasaraq cokuntuye kecmesi neticesinde od daslari emele gelir Mundericat 1 Tarix 2 Aterosklerozun etio patogenezi 3 Aterosklerozun morfogenezi ve morfologiyasi 4 Aterosklerozun klinik morfoloji formalari 5 Xarici Kecidler 6 EdebiyyatTarix RedakteAteroskleroz xesteliyinin adi tebabete ilk defe 1904 cu ilde F Marsan terefinden tetbiq edilmisdir 1911 ci ilde ise rus patoloq anatomu N N Anickov eksperimental yolla ateroskleroz xesteliyinin esas mezmununu oyrenmis ve gostermisdir ki ateroskleroz hiperlipidemiya zamani qanda olan xolesterinlerin damar divarina infiltrasiyasi neticesinde bas verir Ona gore de ateroskleroza Marsan Anickov xesteliyi de deyilir Aterosklerozun etio patogenezi RedakteEkser urek damar sistemi xestelikleri o cumleden de ateroskleroz ucun etioloji amiller umumidir ve bunlara risk faktorlari deyilir Aterosklerozun inkisafinda xususi ehemiyyet kesb eden risk faktorlarina asagidakilar aiddirler psixo emosional gerginlik ve sinir amili irsi genetik amiller etnik amiller yasin ve cinsin tesiri arterial hipertenziya siqaret cekme hipodinamiya piylenme qidalanma xususiyyetleri maddeler mubadilesinin ekzogen ve endogen sebeblerden pozulmasi hormonal pozgunluqlar damar deyisiklikleri sekerli diabet ve s Belelikle polietioloji xestelik hesab edilen aterosklerozun inkisafinda bu ve ya diger derecede rol oynaya bilecek butun faktorlar nisbi olaraq 3 qrupa bolune biler 1 Xarici muhit faktorlari 2 Qidalanma faktorlari 3 Irsi ve ya daxili faktorlar Aterosklerozun morfogenezi ve morfologiyasi RedakteAteroskleroz xesteliyi elastiki ve ezele elastiki tipli arterial damarlarin daha dogrusu iri ve orta kalibrli arteriyalarin divarinda aterosklerotik duyunlerin meydana cixmasi ile xarakterize olunur Cox az hallarda bu duyunlere kicik kalibrli ezele tipli arteriyalarda rast gelinir Bir sozle ateroskleroz en cox ve ilk novbede dos aortasinda ve qarin aortasinda ureyin tac arteriyalarinda bas beyin esasinin damar kelefinde boyrek ve musariqe arteriyalarinda asagi etraf arteriyalarinda ve s meydana cixir Agimtil renge ve berk konsistensiyaya malik olan bu duyunler muxtelif olculu ocaqlar seklinde cox zeif suretle ve tedricen inkisaf edir Dalgavari xroniki gedise malikdir Bele ki eyni bir xestenin bir damarinda tamamile ayri ayri inkisaf merhelelerinde olan aterosklerotik deyisikler qeyd edilir Ateroskleroz oz inkisafinda makroskopik gozle ve mikroskopik seviyyelerde konkret merheleler kecirir Makroskopik olaraq aterosklerozun inkisafinda 4 merhele ayird edilir Piy lekeleri merhelesi Fibroz duyunler merhelesi Yaralarin emele gelmesi merhelesi ve ya agirlasan zedelenmeler merhelesi Aterokalsinoz merhelesiAterosklerotik deyisiklikleri mikroskopla muayine etdikde ise damar divarinda neinki yuxarida gosterilen ve gozle gorunen makroskopik deyisikliklerin histoloji mahiyyeti aydinlasir diger terefden gozle gorunmeyen yeni patohistoloji deyisiklikler ve hetta yeni merheleler de mueyyenlesdirilmis olur Aterosklerozun mikroskopik merheleleri o cumleden de morfogenezi ve xarakter mikroskopik patohistoloji deyisiklikleri asagidakilardan ibaretdir Lipidonu merheleArterial damarlarin zedelenmesi ile elaqedar onun keciriciliyinin pozulmasi intimaya plazmorragiya ve plazma zulallarinin kecmesi intimanin sethinde coxlu miqdarda xirda olculu yasti divaronu mikrotromb kutlelerinin emele gelmesi Bu deyisikliklerle elaqedar intimada reaktiv olaraq turs qlikozaminqlikanlarin toplanmasi ve intimanin odemi Endotel huceyrelerde daxili qatin bazal membraninda ve lifli strukturlarda destruktiv deyisiklerin bas vermesi keciriciliyin daha da pozulmasi kulli miqdarda lipoproteidlerin intimaya infiltrasiyasinin baslanmasi intimada ve intima ile media arasinda saya ezele huceyrelerinin ve makrofaqlarin proliferasiyasiLipoidoz merhelesi Liposkleroz merhelesi Ateromatoz merhele Yaralanma merhelesi AterokalsinozAteroskleroz esasen elastik tipli arteriyalarla mes aorta yuxu ve qalca arteriyalari boyuk ve orta olculu ezele tipli arteriyalarda mes koronar ve dizalti arteriayalar olur Aterosklerozun yaranmasinin ve sonraki inkisafinin qarsini alan esas faktorlar asagidakilardir xesteliyin profilaktikasi duzgun ve vaxtinda mualice olunmasi siqaret ve alkoqol ickilerden imtina etmek arterial tezyiqin ve qanda sekerin miqdarinin normallasdirilmasi urek damar sisteminin fealiyyetini mohkemlendiren arterial tezyiqi normallasdiran ve s qoruyucu derman preparatlarinin qebul edilmesi duzgun qidalanma rasionda duzlu yagli qizardilmis yemeklerin keskin sekilde mehdudlasdirilmasi teze meyve terevez siyiqlar yagsiz sud mehsullarina esas yer verilmesi artiq ceki ile mubarize aparmaq fiziki aktivlik Aterosklerozun klinik morfoloji formalari RedakteAterosklerozun morfoloji deyisiklikleri hemise butun sexslerde butun arterial damarlarda eyni intensivlikle ve eyni derecede inkisaf etmir ve bununla da elaqedar eyni derecede klinik ehemiyyet kesb etmir Aterosklerotik deyisikliklerin hansi arterial damarda daha cox ustunluk teskil etmesinden bununla da elaqedar hansi muvafiq uzv ve toxumada morfoloji deyisiklere sebeb olmasindan ve klinikada muvafiq elametlerle musayiet olunmasindan asili olaraq ateroskleroz xesteliyinin asagidaki klinik morfoloji formalari ayird edilir Aorta formasi Urek formasi Beyin formasi Boyrek formasi Musariqe formasi Etraf formasi Universal ve ya musterek kombine olunus formaAterosklerozun bu klinik morfoloji formalari icerisinde en genis yayilanlari ve daha cox klinik ehemiyyet kesb edenleri aorta urek ve beyin formalaridir Xarici Kecidler RedakteAteroskleroz urek damar sistemi xesteliklerinin esas sebebidir Ateroskleroz olu kecid Edebiyyat RedakteS F Qarayev P S Memmedova A Q Nebiyeva Biokimyanin esaslari Baki Tefekkur 2000 359 s A Quliyev T Hesenov S Gulehmedov Bioloji kimya statika BDU nun nesriyyati Baki 2004 A M Meherremov M E Allahverdiyev Uzvi kimya Baki Baki Universiteti nesriyyati 2007 382 s Menbe https az wikipedia org w index php title Ateroskleroz amp oldid 6056166, wikipedia, oxu, kitab, kitabxana, axtar, tap, hersey,
ne axtarsan burda
, en yaxsi meqale sayti, meqaleler, kitablar, oyrenmek, wiki, bilgi, tarix, seks, porno, indir, yukle, sex, azeri sex, azeri, seks yukle, sex yukle, izle, seks izle, porno izle, mobil seks, telefon ucun, chat, azeri chat, tanisliq, tanishliq, azeri tanishliq, sayt, medeni, medeni saytlar, chatlar, mekan, tanisliq mekani, mekanlari, yüklə, pulsuz, pulsuz yüklə, mp3, video, mp4, 3gp, jpg, jpeg, gif, png, şəkil, muisiqi, mahnı, kino, film, kitab, oyun, oyunlar.
