Aromatik birləşmələr — tsiklik orqanik quruluşa malik və özündə aromatik karbohidrogenləri birləşdirən birləşmələrə deyilir. Aromatik -sözünün mənası ətirli deməkdir. Əvvəllər bu birləşmələr az öyrənilmişdir və məlum nümayəndələrinin iyi xoş olduğu üçün onlara aromatik (ətirli) birləşmələr adı verilmişdir. Sonralar məlum olmuşdur ki, onların içərisində pis iyli, hətta iysiz maddələr də rast gəlinir.
Benzol
Quruluşu
Quruluşlarına görə aromatik birləşmələr benzol və onun müxtəlif törəmələrindən ibarət olduğu üçün, onların düzgün adı benzol birləşmələri olmalıdır. Tətkiblərində bir və ya bir neçə benzol nüvəsi ola bildiyi üçün onları birnüvəli və çox nüvəli aromatik birləşmələr adı ilə kik hissəyə ayırırlar.
Aromatik birləşmələrin fiziki xassələri
Aromatik karbohidrogenlərin əksəriyyəti maye halda, kəskin iyli maddələrdir. Fiziki xassələrinə görə alifatik karbohidrogenlərə oxşayırlar. Aromatik birləşmələrin sıxlığı və şüasındırma əmsalları müvafiq alifatik karbohidrogenlərə oxşayır. Bir-biri ilə izomer olan ksilolların da metil qruplarının vəziyyəti dəyişdikcə qaynama temperaturları da dəyişir. Metil radikalları nüvədə bir-birinə yaxınlaşdıqca birləşmələrin qaynama temperaturları artır. Aromatik birləşmələr praktiki olaraq suda həll olmurlar. Üzvi həlledicilərdə yaxşı həll olurlar. Onlar konserogen maddələrdir.
İzomerləri və adlandırılması
Aromatik birləşmələrin ən sadə nümayəndəsi benzoldur. Benzolda bir hidrogen metil qrupu ilə əvəz olunduqda toluol və ya metilbenzol əmələ gəlir. Benzolda iki və daha çox hidrogeni və ya toluolun hidrogenlərini metil qrupu ilə əvəz etməklə benzolun başqa homoloqlarını almaq olur.
Alınması
Müxtəlif aromatik birləşmələr əldə etmək üçün əsas mənbə daş kömür qətranıdır.
Daş kömür qətranı almaq üçün daş kömürü quru distillə edirlər. Bu məqsədlə daş kömürü 1100-1300oS temperaturda qapalı retortalarda qızdırır və alınan buxarı soyudub, toplayırlar. Nəticədə işıq qazı, ammonyak suyu və qətran alırlar. Retortada bərk qalıq - koks qalır.
Aromatik birləşmələri almaq üçün indi daha əhəmiyyətli mənbə neftdir.
Halqası altıkarbonlu naftenləri dehidrogenləşdirmək üsulu ilə aromatik karbohidrogenlər alına bilər.
Müxtəlif katalizatorların köməyi ilə doymuş və doymamış karbohidrogenləri, yaxud onların qarışığını yüksək temperaturda aromatik karbohidrogenlərə çevirmək olar.
Nüvələri komdensləşmiş aromatik birləşmələr
Nüvələri kondensləşmiş aromatik birləşmələrdə iki həlqənin ortaq karbon atomu olur. Bizi nüvəsi kondensləşmiş olan ən sadə aromatik birləşmə naftalin maraqlandırır. Hükkel qaydasına görə, naftalin 10π-(n=2, (4n+2)=10) elektron olan aromatik birləşmələrdir. O vahid delokalizə olunmuş π-elektron sisteminə malik və bütün karbon atomları bir müstəvi üzərindədir. Bu şərtləri aşağıdakı kondensləşmiş aromatik birləşmələr də ödəyir:
antrasen
fenantren
azulen
Benzol kimi kondensləşmiş aromatik birləşmələr davamlıdırlar. Kimya nöqteyi-nəzərindən onlar aromatik xassəyə malik olub, əsasən elektrofil əvəzləmə reaksiyalarına (SE) daxil olurlar. Onlarda bu tip reaksiyalar benzola nisbətən asan gedir və hətta katalizator-Luis turşusu tələb olunmur. Naftalində əvəzlənmə əksər halda α-, antrasendə isə γ- vəziyyətində gedir.
aromatik, birləşmələr, tsiklik, orqanik, quruluşa, malik, özündə, aromatik, karbohidrogenləri, birləşdirən, birləşmələrə, deyilir, aromatik, sözünün, mənası, ətirli, deməkdir, əvvəllər, birləşmələr, öyrənilmişdir, məlum, nümayəndələrinin, xoş, olduğu, üçün, on. Aromatik birlesmeler tsiklik orqanik qurulusa malik ve ozunde aromatik karbohidrogenleri birlesdiren birlesmelere deyilir Aromatik sozunun menasi etirli demekdir Evveller bu birlesmeler az oyrenilmisdir ve melum numayendelerinin iyi xos oldugu ucun onlara aromatik etirli birlesmeler adi verilmisdir Sonralar melum olmusdur ki onlarin icerisinde pis iyli hetta iysiz maddeler de rast gelinir Benzol Mundericat 1 Qurulusu 2 Aromatik birlesmelerin fiziki xasseleri 3 Izomerleri ve adlandirilmasi 4 Alinmasi 5 Nuveleri komdenslesmis aromatik birlesmeler 6 MenbeQurulusu RedakteQuruluslarina gore aromatik birlesmeler benzol ve onun muxtelif toremelerinden ibaret oldugu ucun onlarin duzgun adi benzol birlesmeleri olmalidir Tetkiblerinde bir ve ya bir nece benzol nuvesi ola bildiyi ucun onlari birnuveli ve cox nuveli aromatik birlesmeler adi ile kik hisseye ayirirlar Aromatik birlesmelerin fiziki xasseleri RedakteAromatik karbohidrogenlerin ekseriyyeti maye halda keskin iyli maddelerdir Fiziki xasselerine gore alifatik karbohidrogenlere oxsayirlar Aromatik birlesmelerin sixligi ve suasindirma emsallari muvafiq alifatik karbohidrogenlere oxsayir Bir biri ile izomer olan ksilollarin da metil qruplarinin veziyyeti deyisdikce qaynama temperaturlari da deyisir Metil radikallari nuvede bir birine yaxinlasdiqca birlesmelerin qaynama temperaturlari artir Aromatik birlesmeler praktiki olaraq suda hell olmurlar Uzvi helledicilerde yaxsi hell olurlar Onlar konserogen maddelerdir Izomerleri ve adlandirilmasi RedakteAromatik birlesmelerin en sade numayendesi benzoldur Benzolda bir hidrogen metil qrupu ile evez olunduqda toluol ve ya metilbenzol emele gelir Benzolda iki ve daha cox hidrogeni ve ya toluolun hidrogenlerini metil qrupu ile evez etmekle benzolun basqa homoloqlarini almaq olur Alinmasi RedakteMuxtelif aromatik birlesmeler elde etmek ucun esas menbe das komur qetranidir Das komur qetrani almaq ucun das komuru quru distille edirler Bu meqsedle das komuru 1100 1300oS temperaturda qapali retortalarda qizdirir ve alinan buxari soyudub toplayirlar Neticede isiq qazi ammonyak suyu ve qetran alirlar Retortada berk qaliq koks qalir Aromatik birlesmeleri almaq ucun indi daha ehemiyyetli menbe neftdir Halqasi altikarbonlu naftenleri dehidrogenlesdirmek usulu ile aromatik karbohidrogenler alina biler Muxtelif katalizatorlarin komeyi ile doymus ve doymamis karbohidrogenleri yaxud onlarin qarisigini yuksek temperaturda aromatik karbohidrogenlere cevirmek olar Nuveleri komdenslesmis aromatik birlesmeler RedakteNuveleri kondenslesmis aromatik birlesmelerde iki helqenin ortaq karbon atomu olur Bizi nuvesi kondenslesmis olan en sade aromatik birlesme naftalin maraqlandirir Hukkel qaydasina gore naftalin 10p n 2 4n 2 10 elektron olan aromatik birlesmelerdir O vahid delokalize olunmus p elektron sistemine malik ve butun karbon atomlari bir mustevi uzerindedir Bu sertleri asagidaki kondenslesmis aromatik birlesmeler de odeyir antrasen fenantren azulenBenzol kimi kondenslesmis aromatik birlesmeler davamlidirlar Kimya noqteyi nezerinden onlar aromatik xasseye malik olub esasen elektrofil evezleme reaksiyalarina SE daxil olurlar Onlarda bu tip reaksiyalar benzola nisbeten asan gedir ve hetta katalizator Luis tursusu teleb olunmur Naftalinde evezlenme ekser halda a antrasende ise g veziyyetinde gedir Menbe RedakteM Movsumzade Uzvi kimya Maarif 1966 S F Qarayev U B Imasev G M Talibov Uzvi kimya Baki 2003 Menbe https az wikipedia org w index php title Aromatik birlesmeler amp oldid 4981770, wikipedia, oxu, kitab, kitabxana, axtar, tap, hersey,
ne axtarsan burda
, en yaxsi meqale sayti, meqaleler, kitablar, oyrenmek, wiki, bilgi, tarix, seks, porno, indir, yukle, sex, azeri sex, azeri, seks yukle, sex yukle, izle, seks izle, porno izle, mobil seks, telefon ucun, chat, azeri chat, tanisliq, tanishliq, azeri tanishliq, sayt, medeni, medeni saytlar, chatlar, mekan, tanisliq mekani, mekanlari, yüklə, pulsuz, pulsuz yüklə, mp3, video, mp4, 3gp, jpg, jpeg, gif, png, şəkil, muisiqi, mahnı, kino, film, kitab, oyun, oyunlar.
