Azərbaycanca
Deutsch
Lietuvos
සිංහල
Türkçe
Українська
Anarxiya — XX əsrdə Bakıda fəaliyyət göstərmiş ən iri anarxist təşkilat.
| Anarxiya | |
|---|---|
| Анархия | |
| Növü | Anarxist təşkilat |
| Yaranma tarixi | 1905 |
| Ləğvolma tarixi | 1909 |
| Rəsmi dili | Rus dili, Azərbaycan dili, Erməni dili |
| Mərkəzi | Bakı, Bakı quberniyası, Rusiya imperiyası |
| Sədr | S.Kalaşyants |
Quruluşu və mahiyyəti
1905-ci ildə Hnçak partiyasının keçmiş üzvü S.Kalaşyants tərəfindən yaradılmışdı. 1905-ci ildə erməni-daşnakların azərbaycanlılara qarşı törətdikləri qırğından sonra anarxistlərin təsiri xeyli gücləndi. Bu zaman vəzifəli şəxslərə və sənayeçilərə qarşı terror aktları geniş hal aldı ki, bu da anarxistlərin fəaliyyəti üçün əlverişli şərait yaratdı. Anarxistlərin başlıca prinsipi onların insan azadlığına zidd saydıqları hər hansı dövlət hakimiyyətinin məhv edilməsi idi. Əsası hələ Mixail Bakunin və Pyotr Kropotkin tərəfindən qoyulmuş anarxist təsəvvürlərə görə, Rusiyada xalqın iradəsi ilə anarxizm ideyalarına əsaslanan inqilab labüddür. Sonra isə dövlətçiliyin xarabalıqları üzərində kollektiv əməyə və mülkiyyətə əsaslanan azad şəhər və kənd icmaları yaradılmalıdır. O dövr anarxistlərinin fəaliyyətində iki əsas cərəyan özünü göstərirdi - Kropotkinin ardıcılları anarxist-kommunistlər və həmkarlar təşkilatlarında işləyən anarxist-sindikalistlər. Bakı anarxistlərinin sosial tərkibinin xüsusiyyəti onda idi ki, onların sıralarına fəhlələrdən başqa, sonralar xeyli sayda sinfi simasını itirmiş ünsürlər də qoşulmuşdu. Təşkilata bir neçə sosial-demokrat və "Hnçak" partiyasının üzvləri də daxil olmuşdu.
Fəaliyyət və maliyyə dəstəyi
Anarxistlərin Bakıda ilkin fəaliyyət istiqamətlərindən biri anarxizm banilərinin ideyalarının təbliği, kitabça və intibahnamələrin nəşri idi. Bu məqsədlə mətbəə də yaradılmışdı. Fərdi terrorla yanaşı, iqtisadi təxribat da törədilirdi. Təşkilatın maliyyə dəstəyi əsasən milyonerlərdən oğurlanan pullar yaxud təxribatlar nəticəsində olurdu. 1906-cı ildə poladəritmə fabrikindəki fəhlələr 2 ay boyunca tətil etmiş, bu vaxtı onlara maddi yardımı Anarxiya təşkilatı göstərmişdi.
Tarixi
1906-cı ildə Böyük Britaniyanın Bakıdakı vitse konsulu sui-qəsd cəhdi və Mantaşov zavodunun direktoru İ.Doluxanovun öldürülməsi böyük səs-küyə səbəb olmuş, 5 sentyabr 1906-cı ildə daşnaklar anarxistlərin öldürdüyü Mantaşov zavodunun direktoru, Daşnaksütun partiyasının üzvü İ.Doluxanovun qisasını alaraq S.Kalaşyantsı qətlə yetirdilər. Buna cavab olaraq anarxistlərin silahlı dəstəsi Daşnaksütuna müharibə elan etdi. Kalaşyantsın ölümündən sonra idarə heyətinə F.Yatsenko, X.Zakaryants və A.Ter-Sarkisov gəldi. 11 sentyabr 1906-cı ildə Bakının keçirilən anarxist təşkilatları konfransında polis müdaxiləsi nəticəsində həbs olunan 80 nəfərin içində Anarxiya təşkilatının üzvləri də vardı. Daşnaksütunla atışmalar nəticədə 1906-07ci illərdə 17 daşnak və 11 anarxist öldürüldü.
Həmin il qrupun keçmiş üzvləri olan Abram Ştern və V.Zeyçin ölümü münasibətilə təşkilat belə bir bildiriş yaymışdı:
Həlak olmuş yoldaşlarımızın xatirəsi üçün başlanmış böyük işə davam edəcəyik, əzilmiş xalqın parlaq idealları olan, beynəlxalq inqilabi proletariatın qurtarıcısı olacaq inqilabı anarxizmi mübarizənin ən radikal forması ilə yayacağıq.
23 sentyabr 1906-cı il tarixində yayımlanan "Novoye Vremya" qəzetində Anarxiya təşkilatının artıq "Bund" və "Borba" qrupları ilə koalisiya yaradıb "Qırmızı möhür" təşkilatı yaratdığı elan olunmuş, təşkilatın adından təhdid məktubları yazılmaması xəbərdarlığı verilmiş, əks halda sonlarının Qriqor Ter-Avanesyan və Artyom Tovmasyan kimi ölüm olacağı qeyd olunmuşdu.
Mənbə və istinadlar
- İ.S.Bağırova, XX əsrindən əvvəllərində Azərbaycandakı siyasi partiyalar və təşkilatlar (1907-1917)
- Azərbaycan Xalq Cümhuriyyəti Ensiklopediyası, "Anarxiya" məqaləsi
wikipedia, oxu, kitab, kitabxana, axtar, tap, meqaleler, kitablar, oyrenmek, wiki, bilgi, tarix, tarixi, endir, indir, yukle, izlə, izle, mobil, telefon ucun, azeri, azəri, azerbaycanca, azərbaycanca, sayt, yüklə, pulsuz, pulsuz yüklə, haqqında, haqqinda, məlumat, melumat, mp3, video, mp4, 3gp, jpg, jpeg, gif, png, şəkil, muisiqi, mahnı, kino, film, kitab, oyun, oyunlar, android, ios, apple, samsung, iphone, pc, xiomi, xiaomi, redmi, honor, oppo, nokia, sonya, mi, web, computer, komputer
Anarxiya XX esrde Bakida fealiyyet gostermis en iri anarxist teskilat AnarxiyaAnarhiyaNovu Anarxist teskilatYaranma tarixi 1905Legvolma tarixi 1909Resmi dili Rus dili Azerbaycan dili Ermeni diliMerkezi Baki Baki quberniyasi Rusiya imperiyasiSedr S KalasyantsQurulusu ve mahiyyeti1905 ci ilde Hncak partiyasinin kecmis uzvu S Kalasyants terefinden yaradilmisdi 1905 ci ilde ermeni dasnaklarin azerbaycanlilara qarsi toretdikleri qirgindan sonra anarxistlerin tesiri xeyli guclendi Bu zaman vezifeli sexslere ve senayecilere qarsi terror aktlari genis hal aldi ki bu da anarxistlerin fealiyyeti ucun elverisli serait yaratdi Anarxistlerin baslica prinsipi onlarin insan azadligina zidd saydiqlari her hansi dovlet hakimiyyetinin mehv edilmesi idi Esasi hele Mixail Bakunin ve Pyotr Kropotkin terefinden qoyulmus anarxist tesevvurlere gore Rusiyada xalqin iradesi ile anarxizm ideyalarina esaslanan inqilab labuddur Sonra ise dovletciliyin xarabaliqlari uzerinde kollektiv emeye ve mulkiyyete esaslanan azad seher ve kend icmalari yaradilmalidir O dovr anarxistlerinin fealiyyetinde iki esas cereyan ozunu gosterirdi Kropotkinin ardicillari anarxist kommunistler ve hemkarlar teskilatlarinda isleyen anarxist sindikalistler Baki anarxistlerinin sosial terkibinin xususiyyeti onda idi ki onlarin siralarina fehlelerden basqa sonralar xeyli sayda sinfi simasini itirmis unsurler de qosulmusdu Teskilata bir nece sosial demokrat ve Hncak partiyasinin uzvleri de daxil olmusdu Fealiyyet ve maliyye desteyiAnarxistlerin Bakida ilkin fealiyyet istiqametlerinden biri anarxizm banilerinin ideyalarinin tebligi kitabca ve intibahnamelerin nesri idi Bu meqsedle metbee de yaradilmisdi Ferdi terrorla yanasi iqtisadi texribat da toredilirdi Teskilatin maliyye desteyi esasen milyonerlerden ogurlanan pullar yaxud texribatlar neticesinde olurdu 1906 ci ilde poladeritme fabrikindeki fehleler 2 ay boyunca tetil etmis bu vaxti onlara maddi yardimi Anarxiya teskilati gostermisdi Tarixi1906 ci ilde Boyuk Britaniyanin Bakidaki vitse konsulu sui qesd cehdi ve Mantasov zavodunun direktoru I Doluxanovun oldurulmesi boyuk ses kuye sebeb olmus 5 sentyabr 1906 ci ilde dasnaklar anarxistlerin oldurduyu Mantasov zavodunun direktoru Dasnaksutun partiyasinin uzvu I Doluxanovun qisasini alaraq S Kalasyantsi qetle yetirdiler Buna cavab olaraq anarxistlerin silahli destesi Dasnaksutuna muharibe elan etdi Kalasyantsin olumunden sonra idare heyetine F Yatsenko X Zakaryants ve A Ter Sarkisov geldi 11 sentyabr 1906 ci ilde Bakinin kecirilen anarxist teskilatlari konfransinda polis mudaxilesi neticesinde hebs olunan 80 neferin icinde Anarxiya teskilatinin uzvleri de vardi Dasnaksutunla atismalar neticede 1906 07ci illerde 17 dasnak ve 11 anarxist olduruldu Hemin il qrupun kecmis uzvleri olan Abram Stern ve V Zeycin olumu munasibetile teskilat bele bir bildiris yaymisdi Helak olmus yoldaslarimizin xatiresi ucun baslanmis boyuk ise davam edeceyik ezilmis xalqin parlaq ideallari olan beynelxalq inqilabi proletariatin qurtaricisi olacaq inqilabi anarxizmi mubarizenin en radikal formasi ile yayacagiq 23 sentyabr 1906 ci il tarixinde yayimlanan Novoye Vremya qezetinde Anarxiya teskilatinin artiq Bund ve Borba qruplari ile koalisiya yaradib Qirmizi mohur teskilati yaratdigi elan olunmus teskilatin adindan tehdid mektublari yazilmamasi xeberdarligi verilmis eks halda sonlarinin Qriqor Ter Avanesyan ve Artyom Tovmasyan kimi olum olacagi qeyd olunmusdu Menbe ve istinadlarI S Bagirova XX esrinden evvellerinde Azerbaycandaki siyasi partiyalar ve teskilatlar 1907 1917 Azerbaycan Xalq Cumhuriyyeti Ensiklopediyasi Anarxiya meqalesi