Azərbaycanca
Deutsch
Lietuvos
සිංහල
Türkçe
Українська
Amyobiaz (dizenteriya amöbü) — fəkal-oral yolla ötürülən antropoz xəstəlik olub, xroniki təkrarlanan kolitlə xarakterizə olunur. Amyobiya termini, sadə parazit Entamoeba histolytika tərəfindən törədilən dizenteriya amöbünü təsvir etmək üçün istifadə olunur. Digər amöb növlərinə Naegleria foveri, Acanthamoeba spp və B. mandrillaris amöbləri tərəfindən törədilən ilkin amöb meninqoensefaliti, Acanthamoeba cinsinin nümayəndələri tərəfindən törədilən akantamyobik keratiti misal göstərmək olar.
Ümumdünya Səhiyyə Təşkilatının (ÜST) məlumatına görə, dünyada insanların təxminən 10%-i amyobiya ilə xəstələnir. Bununla yanaşı, ÜST bu patalogiyanı "unudulmuş xəstəliklər" qrupuna daxil edir. Dünyada dizenteriya amöbü, parazitar xəstəliklər arasında ən çox ölümlə nəticələnən ikinci xəstəlik hesab edilir. Amöblər bağırsaq divarından qan damarlarına, oradan isə qaraciyərə keçirlər. Nəticədə burada amyobik iltihab yaranır. Diaqnozun qoyulması üçün rentgen və tomoqrafiya üsullarından istifadə olunur.
Epidemiologiya
Xəstəlik isti iqlimi və fekal çirklənmə riski yüksək olan antisanitar şəraitli ölkələrdə inkişaf edir. Endemik ölkələr Meksika və Hindistan hesab edilir. Lakin, xəstəliyin epidemiyalarına inkişaf etməkdə olan ölkələrdə də rast gəlmək mümkündür. Epidemiyalardan biri də 1933-cü il Ümumdünya Sərgisi zamanı Çikaqoda müşahidə edilmişdir. Hazırda inkişaf etməkdə olan ölkələrdə xəstəliyə yoluxma halları endemik bölgələrdən gələn turistlər və miqrantlar vasitəsilə olur. Amyobiaza yay aylarında orta zonalarda da rast gəlmək olur.
İnfeksiya mənbəyi am yoluxmuş və ya amöb daşıyıcısı olan insan ola bilər. Əgər su və yaxudda ki, meyvə-tərəvəz üzərində amöb infeksiyası vardırsa, bu da insanın fekal-oral yolla infeksiyaya yoluxmasına səbəb ola bilər. Xəstəlik yoluxmuş insanın sağlam insanla cinsi əlaqəsi nəticəsində insandan insana ötürülür (əsasən anal əlaqə zamanı) ötürülür. Sistalar tarakanlar və milçəklər tərəfindən də yayıla bilər. İsti və rütubətli bir mühitdə parazit sistalari 2 həftədən 4 həftəyə qədər sağ qalır.
Etiologiyası
Xəstəliyin törədicisi dizenteriya amöbüdür (lat. Entamoeba histolytica). Amöb üç formada (toxuma, işıq forması və sista) mövcud ola bilər. Toxuma formasına yalnız amöblü xəstələrdə, digərlərinə isə daşıyıcılarda rast gəlinir. Entamoeba histolyticanın həyat dövrü iki mərhələdən ibarətdir:
- vegetativ (trofozoit)
- istirahət (sistalar)
Vegetativ mərhələyə amöbün dörd forması daxildir: toxuma, iri vegetativ (E. histolytica, forma magna), işıq forması (E. histolytica, forma minuta) və prekist. Amöbün ölçüsü 20-25 µm-dir və ektoplazmatik psevdopodiyaların köməyi ilə hərəkət edir. Böyük vegetativ psevdoform 60-80 mkm-ə çatır, onun tərkibində isə faqositozlu eritrositlər (eritrofaq) yerləşir. Kistlər nəcisdə sağalma dövründə və kistin daşınması zamanı aşkar edilir. Kistlər yuvarlaq formada, 9-14 mkm ölçüdə olurlar. İkiqat konturlu membrana və aydın görünən 1-4 arası nüvəyə malikdirlər. Dörd nüvəli kistlər yetkin kistlər hesab olunur. Onlara bağırsaq amyobiazının kəskin mərhələsində və rekonvalessensiya mərhələsində rast gəlinir. Kistlər insanın nazik bağırsağına daxil olduqda onların membranları məhv olur. Kistlər amöbün dördnüvəli ana forması çıxır. Onlarda bölündükdən sonra 8 mononüvəli amöb əmələ gəlir. Əlverişli şəraitdə onlar çoxalır və yoğun bağırsağın proksimal hissələrində yaşayan vegetativ formalara çevrilirlər. Amöb kistləri xarici mühitə davamlıdırlar. Bir neçə ay qədər suda yaşaya bilirlər. Qurudulmuş və dondurulmuş şəraitdə isə kistlər məhv olurlar. Kistlər dezinfeksiyaedici maddələrə, o cümlədən xlor tərkibli preparatlara davamlıdırlar.
Patogenez
İnfeksiya sistaların yoğun bağırsağın yuxarı hissəsinə daxil olması nəticəsində baş verir. Bədənin yaxşı müqaviməti olduğu hallarda, sistalar və işıq formalar uzun müddət xəstəliyə səbəb olmadan bağırsaqda qala bilirlər. Əlverişsiz şəraitdə (isti iqlim, zəif zülalsız qidalanma, disbakterioz) kistlər işıq formalarına çevrilir və öz sitolizinlərinin və proteolitik fermentlərinin köməyi ilə bağırsaq toxumasına (toxuma formasına) nüfuz edirlər. Bu isə öz növbəsində, iltihab və toxumaların proliferik formaları (bəzən neyroxulyar formalar) ilə müşayiət olunur. Bəzən bağırsaqdan gələn amöblər [[[qan]] damarları vasitəsilə digər orqanlara (ilk növbədə qaraciyərə) nüfuz edərək orada ikincili ocaqlar, yəni iltihablar (bağırsaqdankənar amyobiaz) əmələ gətirirlər.
Bağırsaq amyobiazı
Bağırsaq amyobiya xəstəliyi zamanı patoloji proses aşağıdan yuxarıya doğru inkişaf edir və ardıcıl olaraq kor bağırsaq, çənbər bağırsaq və düz bağırsaqda yerləşir. Bu zaman selikli qişa hiperemik və şişmiş vəziyyətdə olur, üzərində kiçik düyünlər yaranır. Həmin düyünlərin üstündə isə sarı nöqtə və eroziya formalaşır. Düyünlərdə detrit və histolitik amyobiyanın vegetativ formaları mövcuddur. Koaqulyasiya və ya quru nekroz nəticəsində düyünlər itir və yerlərində yaralar yaranır. Yaralar bir neçə millimetrdən 2-2,5 sm-ə qədər diametrə malik olur. Dərin yaralarda yaraların alt təbəqəsində irin müşahidə edilir. Biopsiya zamanı yaraların ən alt təbəqəsində qırmızı qan hüceyrələri ilə qidalanan amöblərə rast gəlinir. Yaranın dərinləşməsi qanaxma və bağırsağın deşilməsi ilə nəticələnir. Xroniki amyobiya xəstəliyi zamanı kistlər, poliplər və amebomlar (granulyasiya toxumasından, fibroblastlardan və eozinofilik leykositlərdən ibarət formalar) meydana gəlir.
Bağırsaqdankənar amyobiaz
Ekstraintestinal amyobiaz amöblərin hematogen yayılması ilə baş verir. Onlar zülal və yağlı degenerasiya ilə özünü göstərən hepatitdən tutmuş, ən çox diafraqmanın günbəzi altında lokallaşdırılmış qaraciyər iltihabına qədər müxtəlif dərəcədə zədələnmələr inkişaf etdirdikləri portal vena vasitəsilə qaraciyərə daxil olurlar. Müalicə olunmazsa qaraciyərin iltihabı (şokolad rəngli irinə bənzəyir) plevra boşluğuna və ağciyərlərə, perikarda və qarın boşluğuna keçir. Amyobalar beyinə, dəriyə və digər orqanlara metastaz verə bilirlər.
Simptomları
Kolitin ilk qeyri-spesifik simptomları infeksiyadan 7-10 gün sonra (bəzən daha sonra) görünür. Bu simptomlara zəiflik, qarnın aşağı hissəsində ağrı, subfebril temperatur aid edilir. Xəstələrin 10%-ində qan və selik qarışıqlı diareya ilə xarakterizə olunan fulminant (ildırım) dizenteriya formalarına da rast gəlinir. Xəstələrin təxminən üçdə birində qızdırma müşahidə edilir. Bu zaman hepatomeqaliya (qaraciyərin böyüməsi) və hətta amyob qaraciyər absesi müşahidə edilə bilər. Amyobiazda iltihablı reaksiyalara adətən az rast gəlinir. Leykositoz 12000/ml-ə qədər olur. Uzun müddət davam edən ishal susuzluğa, halsızlığa və zəifliyə səbəb olur. Qaraciyər invaziv ekstraintestinal amyobiazın zərər verdiyi əsas orqandır. Lakin, bəzi hallarda parazitlər ensefalitin tipik əlamətlərinin inkişafı ilə ağciyərlərə (adətən sağ ağciyər zədələnir), perikarda, dəriyə (nadir hallarda) və beyinə nüfuz edirlər. Qaraciyərin böyüməsi hallarında orqanın funksiyaları adətən təsirlənmir və qan testində digər anormallıqlar müşahidə edilmir. Bəzən bağırsaqda parazitlər olmadıqda belə qaraciyərdə irinləmə yaranır.
Heç bir müalicə aparılmadıqda, qısa bir remissiyadan sonra xəstəliyin əlamətləri yenidən görünür. Anemiya və fiziki yorğunluq tədricən inkişaf edir. Xəstəlik müxtəlif fəsadlar verə bilir. Bu fəsadlara bağırsaq divarının perforasiyasını, qanaxmanı, peritoniti, bağırsaq stenozunu misal göstərmək olar.
İmmun çatışmazlığı əlamətləri olan xəstələrdə infeksiyanın bütün bədənə yayılması ilə xəstəliyin çox ağır forması müşahidə edilir. İnfeksiyaya ən çox həssas olanlar uşaqlar, yaşlılar, hamilə qadınlar və kortikosteroid qəbul edən xəstələrdir.
Diaqnostika
Amebiazın diaqnozu nəcisdə amöbün toxuma formasının aşkarlanması əsasında qoyulur. Kistlərin və işıq formaların aşkarlanması xəstəlikdən və ya daşıyıcılıqdan şübhələnməyə imkan verir, lakin diaqnozu təsdiqləmək üçün kifayət deyildir. Qeyri-patogen bağırsaq florasında bir neçə növ amöbün (Entamoeba coli, Endolimax nana, Iodamoeba butschlii) olması mikroskopik diaqnozu çətinləşdirir. Eyni görünüşlü lakin, xəstəlik törətməyən və müalicə tələb etməyən amöb Entamoeba disparla da bu xəstəliyi qarışdırırlar. Diferensial diaqnoz üçün PCR üsulu istifadə olunur. Seroloji testlər və kolonoskopiya da diaqnoz üsullarındandır. Bağırsaqdankənar amyobiazı aşkar etmək üçün seroloji diaqnostika, ultrasəs, radionuklid tədqiqatları, rentgen diaqnostikası, kompüter tomoqrafiyası və maqnit rezonans görüntüləmədən (MRT) istifadə olunur. Diferensial diaqnostika isə digər kəskin və xroniki mədə-bağırsaq xəstəlikləri (şigellyoz, salmonellyoz, qeyri-spesifik xoralı kolit) zamanı aparılır.
Müalicəsi və qarşısının alınması
Bağırsaq amyobiazının və ekstraintestinal formaların müalicəsi üçün hazırda əsasən metronidazol və ya tinidazolun qəbulundan istifadə olunur. Asimptomatik daşımada parazitlərin məhv edilməsi üçün yodoquinol və paromomisin təyin edilir. Tarixən ilk anti-amöb dərmanı Cənubi Amerika bitkisi ipecac emetin alkaloidi, daha sonra isə onun törəməsi olan dehidrometin idi. Hal-hazırda, toksiklik və qeyri-kafi effektivliyə görə, onlar nadir hallarda, əsasən metronidazola qarşı dözümsüzlük hallarında və ya uzun sürən müalicəyə davamlı formalarda istifadə olunur. Alternativ rejim, tez-tez metronidazol və ya emetin ilə birlikdə tetrasiklin preparatlarının istifadəsini nəzərdə tutur.
Bağırsaqdankənar formalarda (qaraciyərin iltihablanması, ağciyər, dəri amyobiazı) metronidazol ilə yanaşı, quiniofon (yatren), diiodokin, mexaform, intestopan və digər preparatlar cərrahi müalicə ilə birlikdə istifadə olunur..
Proqnozu adətən müsbətdir.
Amyobiazlı bütün xəstələr xəstəxanaya yerləşdirilir. İzolyasiya və müalicə tam klinik sağalana qədər aparılır. Kista və işıq forma daşıyıcılarının ictimai iaşə sistemində işləməsinə icazə verilmir. Xəstəliyin müşahidə edildiyi ərazilərdə dezinfeksiya aparılır. Digər mədə-bağırsaq infeksiyalarında olduğu kimi ümumi profilaktik tədbirlər həyata keçirilir.
Xəstəlikdən sağalanların 12 ay müddətində dispanser müşahidəsi aparılır. Tibbi müşahidə və laboratoriya müayinəsi rübdə bir dəfə, həmçinin bağırsaq disfunksiyaları baş verdikdə aparılır. Dizenteriya amöbü ilə yoluxmuş qida və analoji müəssisələrdə çalışan işçilər amyobiazın törədicisi tam aradan qaldırılana qədər həkim nəzarəti altında saxlanılır.
İstinadlar
- Walsh J. Prevalence of Entamoeba histolytica infection. In: Ravdin JI, ed. Amebiasis: human infection by Entamoeba histolytica. New York: John Wiley and Sons, 1988: 93-105.
- Caballero-Salcedo A, Viveros-Rogel M, Salvatierra B, et al. Seroepidemiology of amebiasis in Mexico. Am J Trop Med Hyg 1994; 4: 412—419.
- Weinke T, Friedrich-Jaenicke B, Hopp P, Janitschke K. Prevalence and clinical importance of Entamoeba histolytica in two high-risk groups: travelers returning from the tropics and male homosexuals. J Infect Dis 1990; 161: 1029—1031.
- Bundesen HN, Tonney FO, Rawlings ID. The outbreak of amebiasis in Chicago during 1933. Sequence of events. JAMA 1934; 102: 367—372.
- Р.Ф.Сосов и др. Эпизоотология. М.: Колос. 1969.
- Keith A. Lampel, Samuel B. Formal, Anthony T. Maurelli. A Brief History of Shigella // EcoSal Plus . 8(ingilis) (1). — 2018. yanvar. doi:10.1128/ecosalplus.ESP-0006-2017. ISSN 2324-6200. PMID 29318984. 2022-07-02 tarixində arxivləşdirilib.
- Амёбиаз на MedGid.org
- Powell SJ, Wilmot AJ, Elsdon-Dew R. Single and low dosage regimens of metronidazole in amoebic dysentery and amoebic liver abscess. Ann Trop Med Parasitol 1969; 63: 139—142.
- Pehrson PO, Bengtsson E. A long-term follow up study of amoebiasis treated with metronidazole. Scan J Infect Dis 1984; 16: 195—198.
- François G. Brière. Drinking-Water Distribution, Sewage, and Rainfall Collection, Third Edition. Presses inter Polytechnique. 2014. 342. ISBN .
- Robert F. Betts, Robert L. Penn, Stanley W. Chapman. Reese and Betts' a Practical Approach to Infectious Diseases. Lippincott Williams & Wilkins. 2003. 403. ISBN .
- Alan Gunn, Sarah J. Pitt. Parasitology: An Integrated Approach. John Wiley & Sons. 2012. 29. ISBN .
- "Руководящие принципы по борьбе с шигеллёзами. Всемирная организация здравоохранения, 2005" (PDF). 2013-10-12 tarixində arxivləşdirilib (PDF). İstifadə tarixi: 2014-01-29.
- Byrne, Joseph Patrick. Encyclopedia of Pestilence, Pandemics, and Plagues: A-M. ABC-CLIO. 2008. 175–176. ISBN .
- "Dysentery". Health A to Z (ingilis). U. K. National Health Service. 2017-10-18. 2022-06-26 tarixində arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 2022-06-26.
Ədəbiyyat
- Лейтман, Мария Зельмановна. Амебиаз, кокцидиоидоз и балантидиаз. Ташкент: Медицина. 1968.
- Казанцев, Александр Павлович. Справочник по инфекционным болезням (100000 nüs.). М.: Медицина (издательство). 1979.
- Рейзис, Ара Рувимовна. Госпитальные инфекции в современной медицине: Справочно-практические клинические очерки. СПб.—Петрозаводск: Руди-Барс. 1993. ISBN .
- Богомолов, Борис Павлович. Инфекционные болезни: Учебник. М.: Изд-во МГУ. 2009. ISBN .
- Samuel L Stanley. Amoebiasis. The Lancet — 22 March 2003 (Vol. 361, issue 9362, pages 1025—1034).
Xarici keçidlər
- Амебиаз
wikipedia, oxu, kitab, kitabxana, axtar, tap, meqaleler, kitablar, oyrenmek, wiki, bilgi, tarix, tarixi, endir, indir, yukle, izlə, izle, mobil, telefon ucun, azeri, azəri, azerbaycanca, azərbaycanca, sayt, yüklə, pulsuz, pulsuz yüklə, haqqında, haqqinda, məlumat, melumat, mp3, video, mp4, 3gp, jpg, jpeg, gif, png, şəkil, muisiqi, mahnı, kino, film, kitab, oyun, oyunlar, android, ios, apple, samsung, iphone, pc, xiomi, xiaomi, redmi, honor, oppo, nokia, sonya, mi, web, computer, komputer
Amyobiaz dizenteriya amobu fekal oral yolla oturulen antropoz xestelik olub xroniki tekrarlanan kolitle xarakterize olunur Amyobiya termini sade parazit Entamoeba histolytika terefinden toredilen dizenteriya amobunu tesvir etmek ucun istifade olunur Diger amob novlerine Naegleria foveri Acanthamoeba spp ve B mandrillaris amobleri terefinden toredilen ilkin amob meninqoensefaliti Acanthamoeba cinsinin numayendeleri terefinden toredilen akantamyobik keratiti misal gostermek olar Entamoeba histolytika trofozoitleri terefinden udulmus qirmizi qan huceyreleri Umumdunya Sehiyye Teskilatinin UST melumatina gore dunyada insanlarin texminen 10 i amyobiya ile xestelenir Bununla yanasi UST bu patalogiyani unudulmus xestelikler qrupuna daxil edir Dunyada dizenteriya amobu parazitar xestelikler arasinda en cox olumle neticelenen ikinci xestelik hesab edilir Amobler bagirsaq divarindan qan damarlarina oradan ise qaraciyere kecirler Neticede burada amyobik iltihab yaranir Diaqnozun qoyulmasi ucun rentgen ve tomoqrafiya usullarindan istifade olunur EpidemiologiyaInsan bedenindeki heyat sikli Xestelik isti iqlimi ve fekal cirklenme riski yuksek olan antisanitar seraitli olkelerde inkisaf edir Endemik olkeler Meksika ve Hindistan hesab edilir Lakin xesteliyin epidemiyalarina inkisaf etmekde olan olkelerde de rast gelmek mumkundur Epidemiyalardan biri de 1933 cu il Umumdunya Sergisi zamani Cikaqoda musahide edilmisdir Hazirda inkisaf etmekde olan olkelerde xesteliye yoluxma hallari endemik bolgelerden gelen turistler ve miqrantlar vasitesile olur Amyobiaza yay aylarinda orta zonalarda da rast gelmek olur Infeksiya menbeyi am yoluxmus ve ya amob dasiyicisi olan insan ola biler Eger su ve yaxudda ki meyve terevez uzerinde amob infeksiyasi vardirsa bu da insanin fekal oral yolla infeksiyaya yoluxmasina sebeb ola biler Xestelik yoluxmus insanin saglam insanla cinsi elaqesi neticesinde insandan insana oturulur esasen anal elaqe zamani oturulur Sistalar tarakanlar ve milcekler terefinden de yayila biler Isti ve rutubetli bir muhitde parazit sistalari 2 hefteden 4 hefteye qeder sag qalir EtiologiyasiXesteliyin toredicisi dizenteriya amobudur lat Entamoeba histolytica Amob uc formada toxuma isiq formasi ve sista movcud ola biler Toxuma formasina yalniz amoblu xestelerde digerlerine ise dasiyicilarda rast gelinir Entamoeba histolyticanin heyat dovru iki merheleden ibaretdir vegetativ trofozoit istirahet sistalar Vegetativ merheleye amobun dord formasi daxildir toxuma iri vegetativ E histolytica forma magna isiq formasi E histolytica forma minuta ve prekist Amobun olcusu 20 25 µm dir ve ektoplazmatik psevdopodiyalarin komeyi ile hereket edir Boyuk vegetativ psevdoform 60 80 mkm e catir onun terkibinde ise faqositozlu eritrositler eritrofaq yerlesir Kistler necisde sagalma dovrunde ve kistin dasinmasi zamani askar edilir Kistler yuvarlaq formada 9 14 mkm olcude olurlar Ikiqat konturlu membrana ve aydin gorunen 1 4 arasi nuveye malikdirler Dord nuveli kistler yetkin kistler hesab olunur Onlara bagirsaq amyobiazinin keskin merhelesinde ve rekonvalessensiya merhelesinde rast gelinir Kistler insanin nazik bagirsagina daxil olduqda onlarin membranlari mehv olur Kistler amobun dordnuveli ana formasi cixir Onlarda bolundukden sonra 8 mononuveli amob emele gelir Elverisli seraitde onlar coxalir ve yogun bagirsagin proksimal hisselerinde yasayan vegetativ formalara cevrilirler Amob kistleri xarici muhite davamlidirlar Bir nece ay qeder suda yasaya bilirler Qurudulmus ve dondurulmus seraitde ise kistler mehv olurlar Kistler dezinfeksiyaedici maddelere o cumleden xlor terkibli preparatlara davamlidirlar PatogenezInfeksiya sistalarin yogun bagirsagin yuxari hissesine daxil olmasi neticesinde bas verir Bedenin yaxsi muqavimeti oldugu hallarda sistalar ve isiq formalar uzun muddet xesteliye sebeb olmadan bagirsaqda qala bilirler Elverissiz seraitde isti iqlim zeif zulalsiz qidalanma disbakterioz kistler isiq formalarina cevrilir ve oz sitolizinlerinin ve proteolitik fermentlerinin komeyi ile bagirsaq toxumasina toxuma formasina nufuz edirler Bu ise oz novbesinde iltihab ve toxumalarin proliferik formalari bezen neyroxulyar formalar ile musayiet olunur Bezen bagirsaqdan gelen amobler qan damarlari vasitesile diger orqanlara ilk novbede qaraciyere nufuz ederek orada ikincili ocaqlar yeni iltihablar bagirsaqdankenar amyobiaz emele getirirler Bagirsaq amyobiazi Bagirsaq amyobiya xesteliyi zamani patoloji proses asagidan yuxariya dogru inkisaf edir ve ardicil olaraq kor bagirsaq cenber bagirsaq ve duz bagirsaqda yerlesir Bu zaman selikli qisa hiperemik ve sismis veziyyetde olur uzerinde kicik duyunler yaranir Hemin duyunlerin ustunde ise sari noqte ve eroziya formalasir Duyunlerde detrit ve histolitik amyobiyanin vegetativ formalari movcuddur Koaqulyasiya ve ya quru nekroz neticesinde duyunler itir ve yerlerinde yaralar yaranir Yaralar bir nece millimetrden 2 2 5 sm e qeder diametre malik olur Derin yaralarda yaralarin alt tebeqesinde irin musahide edilir Biopsiya zamani yaralarin en alt tebeqesinde qirmizi qan huceyreleri ile qidalanan amoblere rast gelinir Yaranin derinlesmesi qanaxma ve bagirsagin desilmesi ile neticelenir Xroniki amyobiya xesteliyi zamani kistler polipler ve amebomlar granulyasiya toxumasindan fibroblastlardan ve eozinofilik leykositlerden ibaret formalar meydana gelir Bagirsaqdankenar amyobiaz Ekstraintestinal amyobiaz amoblerin hematogen yayilmasi ile bas verir Onlar zulal ve yagli degenerasiya ile ozunu gosteren hepatitden tutmus en cox diafraqmanin gunbezi altinda lokallasdirilmis qaraciyer iltihabina qeder muxtelif derecede zedelenmeler inkisaf etdirdikleri portal vena vasitesile qaraciyere daxil olurlar Mualice olunmazsa qaraciyerin iltihabi sokolad rengli irine benzeyir plevra bosluguna ve agciyerlere perikarda ve qarin bosluguna kecir Amyobalar beyine deriye ve diger orqanlara metastaz vere bilirler SimptomlariKolitin ilk qeyri spesifik simptomlari infeksiyadan 7 10 gun sonra bezen daha sonra gorunur Bu simptomlara zeiflik qarnin asagi hissesinde agri subfebril temperatur aid edilir Xestelerin 10 inde qan ve selik qarisiqli diareya ile xarakterize olunan fulminant ildirim dizenteriya formalarina da rast gelinir Xestelerin texminen ucde birinde qizdirma musahide edilir Bu zaman hepatomeqaliya qaraciyerin boyumesi ve hetta amyob qaraciyer absesi musahide edile biler Amyobiazda iltihabli reaksiyalara adeten az rast gelinir Leykositoz 12000 ml e qeder olur Uzun muddet davam eden ishal susuzluga halsizliga ve zeifliye sebeb olur Qaraciyer invaziv ekstraintestinal amyobiazin zerer verdiyi esas orqandir Lakin bezi hallarda parazitler ensefalitin tipik elametlerinin inkisafi ile agciyerlere adeten sag agciyer zedelenir perikarda deriye nadir hallarda ve beyine nufuz edirler Qaraciyerin boyumesi hallarinda orqanin funksiyalari adeten tesirlenmir ve qan testinde diger anormalliqlar musahide edilmir Bezen bagirsaqda parazitler olmadiqda bele qaraciyerde irinleme yaranir Hec bir mualice aparilmadiqda qisa bir remissiyadan sonra xesteliyin elametleri yeniden gorunur Anemiya ve fiziki yorgunluq tedricen inkisaf edir Xestelik muxtelif fesadlar vere bilir Bu fesadlara bagirsaq divarinin perforasiyasini qanaxmani peritoniti bagirsaq stenozunu misal gostermek olar Immun catismazligi elametleri olan xestelerde infeksiyanin butun bedene yayilmasi ile xesteliyin cox agir formasi musahide edilir Infeksiyaya en cox hessas olanlar usaqlar yaslilar hamile qadinlar ve kortikosteroid qebul eden xestelerdir DiaqnostikaAmebiazin diaqnozu necisde amobun toxuma formasinin askarlanmasi esasinda qoyulur Kistlerin ve isiq formalarin askarlanmasi xestelikden ve ya dasiyiciliqdan subhelenmeye imkan verir lakin diaqnozu tesdiqlemek ucun kifayet deyildir Qeyri patogen bagirsaq florasinda bir nece nov amobun Entamoeba coli Endolimax nana Iodamoeba butschlii olmasi mikroskopik diaqnozu cetinlesdirir Eyni gorunuslu lakin xestelik toretmeyen ve mualice teleb etmeyen amob Entamoeba disparla da bu xesteliyi qarisdirirlar Diferensial diaqnoz ucun PCR usulu istifade olunur Seroloji testler ve kolonoskopiya da diaqnoz usullarindandir Bagirsaqdankenar amyobiazi askar etmek ucun seroloji diaqnostika ultrases radionuklid tedqiqatlari rentgen diaqnostikasi komputer tomoqrafiyasi ve maqnit rezonans goruntulemeden MRT istifade olunur Diferensial diaqnostika ise diger keskin ve xroniki mede bagirsaq xestelikleri sigellyoz salmonellyoz qeyri spesifik xorali kolit zamani aparilir Mualicesi ve qarsisinin alinmasiBagirsaq amyobiazinin ve ekstraintestinal formalarin mualicesi ucun hazirda esasen metronidazol ve ya tinidazolun qebulundan istifade olunur Asimptomatik dasimada parazitlerin mehv edilmesi ucun yodoquinol ve paromomisin teyin edilir Tarixen ilk anti amob dermani Cenubi Amerika bitkisi ipecac emetin alkaloidi daha sonra ise onun toremesi olan dehidrometin idi Hal hazirda toksiklik ve qeyri kafi effektivliye gore onlar nadir hallarda esasen metronidazola qarsi dozumsuzluk hallarinda ve ya uzun suren mualiceye davamli formalarda istifade olunur Alternativ rejim tez tez metronidazol ve ya emetin ile birlikde tetrasiklin preparatlarinin istifadesini nezerde tutur Bagirsaqdankenar formalarda qaraciyerin iltihablanmasi agciyer deri amyobiazi metronidazol ile yanasi quiniofon yatren diiodokin mexaform intestopan ve diger preparatlar cerrahi mualice ile birlikde istifade olunur Proqnozu adeten musbetdir Amyobiazli butun xesteler xestexanaya yerlesdirilir Izolyasiya ve mualice tam klinik sagalana qeder aparilir Kista ve isiq forma dasiyicilarinin ictimai iase sisteminde islemesine icaze verilmir Xesteliyin musahide edildiyi erazilerde dezinfeksiya aparilir Diger mede bagirsaq infeksiyalarinda oldugu kimi umumi profilaktik tedbirler heyata kecirilir Xestelikden sagalanlarin 12 ay muddetinde dispanser musahidesi aparilir Tibbi musahide ve laboratoriya muayinesi rubde bir defe hemcinin bagirsaq disfunksiyalari bas verdikde aparilir Dizenteriya amobu ile yoluxmus qida ve analoji muessiselerde calisan isciler amyobiazin toredicisi tam aradan qaldirilana qeder hekim nezareti altinda saxlanilir IstinadlarWalsh J Prevalence of Entamoeba histolytica infection In Ravdin JI ed Amebiasis human infection by Entamoeba histolytica New York John Wiley and Sons 1988 93 105 Caballero Salcedo A Viveros Rogel M Salvatierra B et al Seroepidemiology of amebiasis in Mexico Am J Trop Med Hyg 1994 4 412 419 Weinke T Friedrich Jaenicke B Hopp P Janitschke K Prevalence and clinical importance of Entamoeba histolytica in two high risk groups travelers returning from the tropics and male homosexuals J Infect Dis 1990 161 1029 1031 Bundesen HN Tonney FO Rawlings ID The outbreak of amebiasis in Chicago during 1933 Sequence of events JAMA 1934 102 367 372 R F Sosov i dr Epizootologiya M Kolos 1969 Keith A Lampel Samuel B Formal Anthony T Maurelli A Brief History of Shigella EcoSal Plus 8 ingilis 1 2018 yanvar doi 10 1128 ecosalplus ESP 0006 2017 ISSN 2324 6200 PMID 29318984 2022 07 02 tarixinde arxivlesdirilib Amyobiaz na MedGid org Powell SJ Wilmot AJ Elsdon Dew R Single and low dosage regimens of metronidazole in amoebic dysentery and amoebic liver abscess Ann Trop Med Parasitol 1969 63 139 142 Pehrson PO Bengtsson E A long term follow up study of amoebiasis treated with metronidazole Scan J Infect Dis 1984 16 195 198 Francois G Briere Drinking Water Distribution Sewage and Rainfall Collection Third Edition Presses inter Polytechnique 2014 342 ISBN 978 2 553 01672 1 Robert F Betts Robert L Penn Stanley W Chapman Reese and Betts a Practical Approach to Infectious Diseases Lippincott Williams amp Wilkins 2003 403 ISBN 978 0 7817 3281 9 Alan Gunn Sarah J Pitt Parasitology An Integrated Approach John Wiley amp Sons 2012 29 ISBN 978 0 470 68423 8 Rukovodyashie principy po borbe s shigellyozami Vsemirnaya organizaciya zdravoohraneniya 2005 PDF 2013 10 12 tarixinde arxivlesdirilib PDF Istifade tarixi 2014 01 29 Byrne Joseph Patrick Encyclopedia of Pestilence Pandemics and Plagues A M ABC CLIO 2008 175 176 ISBN 0 313 34102 8 Dysentery Health A to Z ingilis U K National Health Service 2017 10 18 2022 06 26 tarixinde arxivlesdirilib Istifade tarixi 2022 06 26 EdebiyyatLejtman Mariya Zelmanovna Amebiaz kokcidioidoz i balantidiaz Tashkent Medicina 1968 Kazancev Aleksandr Pavlovich Spravochnik po infekcionnym boleznyam 100000 nus M Medicina izdatelstvo 1979 Rejzis Ara Ruvimovna Gospitalnye infekcii v sovremennoj medicine Spravochno prakticheskie klinicheskie ocherki SPb Petrozavodsk Rudi Bars 1993 ISBN 5 85914 027 4 Bogomolov Boris Pavlovich Infekcionnye bolezni Uchebnik M Izd vo MGU 2009 ISBN 5 211 05128 9 Samuel L Stanley Amoebiasis The Lancet 22 March 2003 Vol 361 issue 9362 pages 1025 1034 Xarici kecidlerAmebiaz