Ameşa spenta - əksər irandilli xalqların ümumi mifoloji irsinə aid mifoloji personajlar. Qədim irandilli xalqların hər an qarşılaşdığı və izah edə bilmədiyi təbiət hadisələri barədə təsəvvürləri ilə bağlıdır. Bu hadisələrin izahı empirik düşüncə tərzinə uyğun idi. Qeyd etmək lazımdır ki, heç də bütün mifoloji surətlər qorunub, bəziləri xalq düşüncəsində transformasiyaya uğrayıb. Təsəvvürlərin dəyişməsində həlledici məqam dinin dəyişməsi oldu. İslam xalqın düşüncəsinə kainat haqqında yeni təsəvvürlər gətirdi. Div - iran mifoloji personajıdır. Qədim İran inanclarına xeyirlə şərin dualizmi səciyəvidir. Hər iki qüvvənin öz tanrılar iyerarxiyası var. Belə ki Xeyir Hürmüzün tərəfdarları olan ameşa-spentalar və yazatanlar tərəfindən qorunur. Onların antipodları da mövcuddur. Xeyir törədəndə Hürmüz ameşa-spentalara və yazatanlara arxalanır. Onlara qarşı Əhriman çıxış edir. Mazda-Yasnanın tərəfdarlarının təsəvvürlərinə görə Əhriman, dujdama (zalım məxluqların yaradıcısı), mairya (dağıdıcı), daəvotama (divlər divi) kimi keyfiyətləri özündə birləşdirir. Əhriman pis işlər görəndə divlərə, drudjlara(yalançılara), yatuklara(cadugərlərə) və pairikalara(pərilərə) arxalanır. Avestada div (daəva) şər daşıyıcalırı ilə xüsusi ilə cadugər və pərilərlə eyni sırada çıxış edirlər. Avestanın təkibində "divlərə qarşı kodeks" xüsusi bölməsi var (Vendidad). Bundan başqa Avestada divlər, qeyri-iranlıların, yəni Mazda-Yasnaya inanan iranlıların əksinə olaraq, Div-Yasnanın tanrılarıdır.
İran əsatirlərində hər tanrının öz antopodu var. Baş tanrı Hürmüz qarşı şər qüvvələrin tanrısı Əhrimən çıxır. Əgər Hürmüzün yeddi köməkçisi - ameşa spent(mələklər)- varsa, Əhrimənin də yeddi - karaman-divan - (avestadan olan "ka mareqa" -" necə də eybəcər başdır")köməkçisi var. Bundahişnada bütün bu divlərin keyfiyətləri qeyd olunur.
Akuman - div - yeddi kamara divdən biri - insanlara xeyrə qarşı barışmazlığı və şər işlərin törədilməsini aşılayır. Avestada onun adı "Aka -manah"-dır, "pis niyyət" deməkdir. Qatalara görə o başqa divləri də şər işlərə sövq edir(Yasna 35, §6); pis insanlar ondan örnək götürür(Yasna 57, §5). O Əhrimanın bütün şər niyyətlərinin birinci icraçısıdır(Vendidad 19, § 8). O Ameşa-spenta Bahmanın düşməni və Əhrimanın müjdəçisidir.(Yaşt 19, § 46).
Buşasp - div - (Avestada "buşaəsta", "qədər", "tale" mənasındadır.) Bu div ilkin olaraq tale tanrısı idi. Sonralar o ərincəklik, tənbəllik divinə çevrildi. Səhər xoruzun ilk banı vaxtı, o insanların yuxudan durmasına və xeyirli işlərlə məşöul olmasına əngəl olur. Əgər kimsə oyansa o həmin adamı şər işlərə yönəldir(Vendidad 18,§ 15-17 və 23-25).
Sic - div (Avestada "thyajah" istirab, bəla mənasındadır) dağıdıcılıq gətirir.
Hic - div (Avestada "haecah" - "quraqlıq","aclıq" - farsça hiç yəni heç, boşluq. İnsanlara yoxsulluq və zülm gətirir.
Az - div (Avestada "ajay" - "acgözlük"; "az" müasir fars dilində həmin mənada işlənir, - tanrı Azərın düşməni(Vendidad 18, § 19-22). Süd və piy qurban gətirərək, ondan qurtulmaq olar(Yasna 16,§ 8; Yasna 68,§ 8). Az - div öz arvadını qoyub başqa arvadlara meyl edən kişilərə himayə edir.
Pani - div - simiclik və xəsislik təmsil edir.
Nas - div - (Avestada "nasu" -"cəsəd") ölülərin cəsədlərini mənimsəyir. Ondan hansısa bir ameşa-spentanın adını çəkməklə qurtulmaq olar, xüsusi ilə Xordadın(Yaşt 4,§ 2-3,8). Nas - div - əgər o tək ölünü aparırsa, insanın bədəninə girir( Vendidad 7, § 2-4). Onu dörd-göz itin köməyi ilə qovmaq olar(Vendidad 8, § 16-18), həmçin inəyin sidiyi ilə cəsədi yusan, ya da Zərdüşt Qatasından kəlmə oxunsa.
Feriftar - div - (müasir fars dilində feriftan aldadmaq mənasındadır)insanları aldadır.
Əspazak - div - insanların arasında şaiyə və qeybət yayır.
Anasat - div - insanlar üzərində zorakılıq törədir.
Aqaş - div (Avestada "aiqaş" -pis gözü var, insanlara göz dəyir.
But - div (Avestada "buti" mənası aydın deyil).
Astavidad - div- (Avestada "astavidati" -"cismin faniliyi")-ölüm mələyi(Əzraillə müqayisə) ondan qurtulmaq üçün ameşa spentalar Soruş və Mitranı çağırmaq lazımdır.
Apuş - div - (Avestata apaoşa) və Aspancaruş - div - başda ameşa-spenta Tiştar olmaqla, yağış tanrılarına qarşı savaşan iki div.
Kundaq - div - cadugərlərin himayədarı.
İndra - div(Avestada İndra -tanrıdır) insanları xeyir işlərdən azdıran kamara-divlərdən biri, ameşa-spent Ordibehiştin düşməni. Vedik ədəbiyyatda qüdrətli tanrıdır.
Nanqhaumh (Avestada Nanqhaithia) kamara-divlərdən biri, insanlara kədər və qüssə aşılayır; Ameşa-spenta Spandarmazın düşməni.
Tiriz və Ziriz (Avestada Taurva -"dağıdıcı"; Zarva "sarı" ya da "yaşıldır")kamara - divlərdəndirlər; ameşa - spentalar Xordad və Amurdadın düşmənləridir. Bu divlər otları və mal-heyvanı zəhərləyirlər.
Mituxt - div (Avestada "Mithaoxta" - "yalan söz" yalan və şübhə divi.
Raşk - div (müasir fars dilində raşk - paxıllıq deməkdir)- yalan, kin, qisas və qısqanclıq divi; Haşm-divin müttəfiqi.
Haşm - div (Avestada Aeşma. Müasir fars dilində haşm - hirs, qəzəb deməkdir. Zalım insanların müraciət etdiyi div(Yasna 35,§ 6), xeyir-əməl insanlar onu məhv etməyə çalışırlar(Yasna 48, § 11). O mal-qaranın, eləcə də Haqqın(aşa) düşmənidir; Əhrimənin müjdəçisidir(Yaşt 19, § 46). Haşm div həftəni yaradıb. Onun ərzində o bütün var olanı məhv etməlidir, ancaq Kiyanlar(ilk şahlar, igidlər və qəhrəmanlar)onun altı gününə alacaqlar. Sonuncu üç div funksiyaılarına görə çox yaxındılar. Bundahişnada deyilir: "Harda ki Mituxt peyda olur, - ora Raşk(paxıllıq)da gəlir, harda ki Raşk var deməli orada Haşm(qəzəb, hirs) də var. Hürmüzün yaratdıqlarına qarşı nə varsa hamısı Haşm - divdəndir. O Kiyanlara və bahadırlara çox məğlubiyət və zülm edib. Deyirlər ki Haşm - divin "qanlı silahı" var(196, Yaradılış., 86).
Akataş - div - Haşm -divlə bağlı olan div (şərin yaradıcısı). O zərərli həşəratları və sürünənləri öldürməyən insanlardan razıdır.
Vizaraş - div (Avestada "Vizaraşa" - əlinə keçən hər kəsi yoldan edən məxluq. Suçluların ruhlarını zəncirləyir və Çinudun(cəhənnəm)qapısında qoyub gedir.
Udak - div(Avestada yoxdur; ola bilsin ki o iranlıların zərdüştilikdən əvvəlki inancları ilə bağlıdır. Onun funksiyası çox qəribədir, o süfrə başında oturan insanları səs-küy salmağa sövq edir ki onlar behiştə düşə bilməsinlər.
Zarman - div (Avestana Zaurvan -"qoca", "ahıllar kimi düşünən"- qocalıq divi.
Çəşmək - div (Avestada yoxdur; "çeşməq" müasir fars dilində göz, gözlük deməkdir)zəlzələ,toz boranı törədir, qara buludlara qarşı durur.
Varan - div (Avestada yoxdur)insanları azdırır, aldadır.
Bundahişnanın özündə divlərin sadalanmasının sona yetməsi belə izah olunur ki, hər divə bir sıra başqa divlər və druclar kömək edir ki, əgər onların hamısını sadalamalı olsaq, çox uzanar.
Mənbələr
Х.Г. Короглы Взаимосвязи эпоса народов Средней Азии, Ирана и Азербайджана. Издательство "Наука" Москва 1983 səh. 25-30
Avqust 01, 2021
ameşa, spenta, ameşa, spenta, əksər, irandilli, xalqların, ümumi, mifoloji, irsinə, mifoloji, personajlar, qədim, irandilli, xalqların, hər, qarşılaşdığı, izah, edə, bilmədiyi, təbiət, hadisələri, barədə, təsəvvürləri, ilə, bağlıdır, hadisələrin, izahı, empiri. Amesa spenta ekser irandilli xalqlarin umumi mifoloji irsine aid mifoloji personajlar Qedim irandilli xalqlarin her an qarsilasdigi ve izah ede bilmediyi tebiet hadiseleri barede tesevvurleri ile baglidir Bu hadiselerin izahi empirik dusunce terzine uygun idi Qeyd etmek lazimdir ki hec de butun mifoloji suretler qorunub bezileri xalq dusuncesinde transformasiyaya ugrayib Tesevvurlerin deyismesinde helledici meqam dinin deyismesi oldu Islam xalqin dusuncesine kainat haqqinda yeni tesevvurler getirdi Div iran mifoloji personajidir Qedim Iran inanclarina xeyirle serin dualizmi seciyevidir Her iki quvvenin oz tanrilar iyerarxiyasi var Bele ki Xeyir Hurmuzun terefdarlari olan amesa spentalar ve yazatanlar terefinden qorunur Onlarin antipodlari da movcuddur Xeyir toredende Hurmuz amesa spentalara ve yazatanlara arxalanir Onlara qarsi Ehriman cixis edir Mazda Yasnanin terefdarlarinin tesevvurlerine gore Ehriman dujdama zalim mexluqlarin yaradicisi mairya dagidici daevotama divler divi kimi keyfiyetleri ozunde birlesdirir Ehriman pis isler gorende divlere drudjlara yalancilara yatuklara cadugerlere ve pairikalara perilere arxalanir Avestada div daeva ser dasiyicaliri ile xususi ile caduger ve perilerle eyni sirada cixis edirler Avestanin tekibinde divlere qarsi kodeks xususi bolmesi var Vendidad Bundan basqa Avestada divler qeyri iranlilarin yeni Mazda Yasnaya inanan iranlilarin eksine olaraq Div Yasnanin tanrilaridir Iran esatirlerinde her tanrinin oz antopodu var Bas tanri Hurmuz qarsi ser quvvelerin tanrisi Ehrimen cixir Eger Hurmuzun yeddi komekcisi amesa spent melekler varsa Ehrimenin de yeddi karaman divan avestadan olan ka mareqa nece de eybecer basdir komekcisi var Bundahisnada butun bu divlerin keyfiyetleri qeyd olunur Akuman div yeddi kamara divden biri insanlara xeyre qarsi barismazligi ve ser islerin toredilmesini asilayir Avestada onun adi Aka manah dir pis niyyet demekdir Qatalara gore o basqa divleri de ser islere sovq edir Yasna 35 6 pis insanlar ondan ornek goturur Yasna 57 5 O Ehrimanin butun ser niyyetlerinin birinci icracisidir Vendidad 19 8 O Amesa spenta Bahmanin dusmeni ve Ehrimanin mujdecisidir Yast 19 46 Busasp div Avestada busaesta qeder tale menasindadir Bu div ilkin olaraq tale tanrisi idi Sonralar o erinceklik tenbellik divine cevrildi Seher xoruzun ilk bani vaxti o insanlarin yuxudan durmasina ve xeyirli islerle mesoul olmasina engel olur Eger kimse oyansa o hemin adami ser islere yoneldir Vendidad 18 15 17 ve 23 25 Sic div Avestada thyajah istirab bela menasindadir dagidiciliq getirir Hic div Avestada haecah quraqliq acliq farsca hic yeni hec bosluq Insanlara yoxsulluq ve zulm getirir Az div Avestada ajay acgozluk az muasir fars dilinde hemin menada islenir tanri Azerin dusmeni Vendidad 18 19 22 Sud ve piy qurban getirerek ondan qurtulmaq olar Yasna 16 8 Yasna 68 8 Az div oz arvadini qoyub basqa arvadlara meyl eden kisilere himaye edir Pani div simiclik ve xesislik temsil edir Nas div Avestada nasu cesed olulerin cesedlerini menimseyir Ondan hansisa bir amesa spentanin adini cekmekle qurtulmaq olar xususi ile Xordadin Yast 4 2 3 8 Nas div eger o tek olunu aparirsa insanin bedenine girir Vendidad 7 2 4 Onu dord goz itin komeyi ile qovmaq olar Vendidad 8 16 18 hemcin ineyin sidiyi ile cesedi yusan ya da Zerdust Qatasindan kelme oxunsa Feriftar div muasir fars dilinde feriftan aldadmaq menasindadir insanlari aldadir Espazak div insanlarin arasinda saiye ve qeybet yayir Anasat div insanlar uzerinde zorakiliq toredir Aqas div Avestada aiqas pis gozu var insanlara goz deyir But div Avestada buti menasi aydin deyil Astavidad div Avestada astavidati cismin faniliyi olum meleyi Ezraille muqayise ondan qurtulmaq ucun amesa spentalar Sorus ve Mitrani cagirmaq lazimdir Apus div Avestata apaosa ve Aspancarus div basda amesa spenta Tistar olmaqla yagis tanrilarina qarsi savasan iki div Kundaq div cadugerlerin himayedari Indra div Avestada Indra tanridir insanlari xeyir islerden azdiran kamara divlerden biri amesa spent Ordibehistin dusmeni Vedik edebiyyatda qudretli tanridir Nanqhaumh Avestada Nanqhaithia kamara divlerden biri insanlara keder ve qusse asilayir Amesa spenta Spandarmazin dusmeni Tiriz ve Ziriz Avestada Taurva dagidici Zarva sari ya da yasildir kamara divlerdendirler amesa spentalar Xordad ve Amurdadin dusmenleridir Bu divler otlari ve mal heyvani zeherleyirler Mituxt div Avestada Mithaoxta yalan soz yalan ve subhe divi Rask div muasir fars dilinde rask paxilliq demekdir yalan kin qisas ve qisqancliq divi Hasm divin muttefiqi Hasm div Avestada Aesma Muasir fars dilinde hasm hirs qezeb demekdir Zalim insanlarin muraciet etdiyi div Yasna 35 6 xeyir emel insanlar onu mehv etmeye calisirlar Yasna 48 11 O mal qaranin elece de Haqqin asa dusmenidir Ehrimenin mujdecisidir Yast 19 46 Hasm div hefteni yaradib Onun erzinde o butun var olani mehv etmelidir ancaq Kiyanlar ilk sahlar igidler ve qehremanlar onun alti gunune alacaqlar Sonuncu uc div funksiyailarina gore cox yaxindilar Bundahisnada deyilir Harda ki Mituxt peyda olur ora Rask paxilliq da gelir harda ki Rask var demeli orada Hasm qezeb hirs de var Hurmuzun yaratdiqlarina qarsi ne varsa hamisi Hasm divdendir O Kiyanlara ve bahadirlara cox meglubiyet ve zulm edib Deyirler ki Hasm divin qanli silahi var 196 Yaradilis 86 Akatas div Hasm divle bagli olan div serin yaradicisi O zererli heseratlari ve surunenleri oldurmeyen insanlardan razidir Vizaras div Avestada Vizarasa eline kecen her kesi yoldan eden mexluq Suclularin ruhlarini zencirleyir ve Cinudun cehennem qapisinda qoyub gedir Udak div Avestada yoxdur ola bilsin ki o iranlilarin zerdustilikden evvelki inanclari ile baglidir Onun funksiyasi cox qeribedir o sufre basinda oturan insanlari ses kuy salmaga sovq edir ki onlar behiste duse bilmesinler Zarman div Avestana Zaurvan qoca ahillar kimi dusunen qocaliq divi Cesmek div Avestada yoxdur cesmeq muasir fars dilinde goz gozluk demekdir zelzele toz borani toredir qara buludlara qarsi durur Varan div Avestada yoxdur insanlari azdirir aldadir Bundahisnanin ozunde divlerin sadalanmasinin sona yetmesi bele izah olunur ki her dive bir sira basqa divler ve druclar komek edir ki eger onlarin hamisini sadalamali olsaq cox uzanar Menbeler RedakteH G Korogly Vzaimosvyazi eposa narodov Srednej Azii Irana i Azerbajdzhana Izdatelstvo Nauka Moskva 1983 seh 25 30Menbe https az wikipedia org w index php title Amesa Spenta amp oldid 4244998, wikipedia, oxu, kitab, kitabxana, axtar, tap, hersey,
ne axtarsan burda
, en yaxsi meqale sayti, meqaleler, kitablar, oyrenmek, wiki, bilgi, tarix, seks, porno, indir, yukle, sex, azeri sex, azeri, seks yukle, sex yukle, izle, seks izle, porno izle, mobil seks, telefon ucun, chat, azeri chat, tanisliq, tanishliq, azeri tanishliq, sayt, medeni, medeni saytlar, chatlar, mekan, tanisliq mekani, mekanlari, yüklə, pulsuz, pulsuz yüklə, mp3, video, mp4, 3gp, jpg, jpeg, gif, png, şəkil, muisiqi, mahnı, kino, film, kitab, oyun, oyunlar.
