Alkinlər

Etinin Üç Fərqli Şəkildə Göstərilməsi
Alkinlərin ən bəsiti olan Etin
Maviylə göstərilən Hidrogen atomlarıdır.
Maviylə göstərilən Hidrogen atomlarıdır.

Alkin və ya Asetilen karbohidrogenləri - molekullarında karbon atomları arasında üçqat rabitə olan karbohidrogenlərə deyilir. Formulu:C_nH_2n-2.

Beynəlxalq adlandırma

Alkinlərin ümumi formulu C_nH_2n-2 formuluna malik üçqat rabitəli karbohidrogenlərdir. İlk nümayəndəsi C₂H₂-etindir (trivial adı olan "asetilen" daha çox işlənir). Alkinlərdə üçqat rabitəli karbon atomları sp-hibrid halındadır. Butindan başlayaraq zəncir və vəziyyət izomerliyi rast gəlinir. Adlanma alkenlərdəki kimidir. Sadəcə olaraq, alkinlərdə:

• Trivial adlanmada -ilen şəkilçisi ilə əvəz edilir.
• Səmərəli adlandırmada hamısı asetilen törəməsi götürülür.
• Alkenlərdəki beynəlxalq adlanmadakı faktorlarından ikiqat rabitə üçqat ilə əvəz olunur. Sonrakı faktorlar alkenlərdəki kimidir.
• -en şəkilçisi -in ilə əvəz edilir və sonda üçqat rabitənin birləşdiyi karbon atomunun nömrəsi yazılır.

Alkanların YUPAK ilə Adlandrılması
Alkinin formulu	YUPAK Adı
C2H2	Etin
C3H4	Propin
C4H6	Butin
C5H8	Pentin
C6H10	Heksin
C7H12	Heptin
C8H14	Oktin
C9H16	Nonin
C10H18	Dekin
C11H20	Undekin

Fiziki xassələri

Alkinlərdə üçqat rabitə əvvəldə yerləşərsə, İQ spektrdə CSP-H rabitəsinin valent titrəyişlərinin udma zolağı 3300 sm-1-olacaq. Qeyri simmetrik alkinlər üçün İQ spektrdə üçqat rabitənin valent titrəyişlərinin udma zolağı 2300-2100 sm-1-olacaq. Simmetriklər üçün bu, çətin təyin olunur. NMR də üçqat rabitənin protonlarının siqnalları 2,3-2,9 m.p. də görsənir. Alkinlərin ilk üç nümayəndəsi n.ş-də qaz, C₅C₁₅ nümayəndələri maye, qalanları bərkdir.

Alkinlərin alınması

Asetilen karbohidrogenlərini almaq üçün doymuş karbohidrogenlərini almaq üçün doymuş karbohidrogenlərin ikihalogenli törəmələrinə qələvilərin qatı spirt məhlulu ilə təsir etmək lazımdır. halogenləri bir karbon yanında olan birləşmələrdən asetilen karbohidrogenlərini almaq daha asandır. asetilen homoloqlarını almaq üçün bəzən asetilenin özündən istifadə edərək, onu alkinləşdirmək daha əlverişli olur. bu məqsədlə, texniki üsulla alınmış asetilenə RMgX, sonra RX ilə təsir edirlər.

• ${\displaystyle {\mbox{CaO}}+3{\mbox{C}}\rightarrow {\mbox{CaC}}_{2}+{\mbox{CO}}}$ 

• ${\displaystyle {\mbox{CaC}}_{2}+2{\mbox{H}}_{2}{\mbox{O}}\rightarrow {\mbox{C}}_{2}{\mbox{H}}_{2}+{\mbox{Ca(OH)}}_{2}}$ 

İstinadlar

1. Соловьев Ю. И. История химии: Развитие химии с древнейших времен до конца XIX в. Пособие для учителей. — 2-е изд., перераб. — М.: Просвещение, 1983. — С. 208.