Azərbaycanca
Беларускі
Dansk
Deutsch
Española
Français
Indonesia
Italiana
日本語
Қазақ
Lietuvos
Nederlands
Português
Русский
සිංහල
แบบไทย
Türkçe
Українська
中國人
United State
Afrikaans
Alkenlər və ya Olefinlər - molekullarında karbon atomları arasında bir ikiqat rabitəsi olan doymamış karbohidrogenlərə deyilir. Bu karbohidrogenlər arasında ikiqat rabitə mövcuddur. Alkenlər düstur şəklində CnH2n kimi yazılır. Bəzən alkenlərə "Etilen karbohidorgenləri" deyilir. "Alken" etilen karbohidorgenlərinin beynəlxalq adıdır. Alkenlərin ən sadə nümayəndəsi C2H4 düsturuna malik olan etilendir.
Adlandırma və homoloji sıra
Sistematik adlandırmaya görə alkenlərin adları alkanların adlarında "-an" sonluğunu "-en" sonluğu ilə əvəz edib, ikiqat rabtə yanında duran karbon atomunun nömrəsini göstərməklə düzəlir. Əsas zəncir ikiqat rabitənin yaxın olduğu ucdan başlayaraq nömrələnir. Səmərəli adlandırmaya görə "-an" sonluğu "-ilen" sonluğu ilə əvəz edilir.
| Sadə adı | YUPAK | Düsturu |
|---|---|---|
| Eten | Etilen | C2H4 |
| Propen | Propilen | C3H6 |
| Buten | Butilen | C4H8 |
| Penten | Amilen | C5H10 |
| Heksen | Heksen | C6H12 |
| Hepten | Hepten | C7H14 |
| Okten | Okten | C8H16 |
| Nonen | Nonen | C9H18 |
| Desen | Desen | C10H20 |
İzomerlik
Alkanlarda olduğu kimi alkenlərdə izomerləşmə sıranın dördüncü üzvündən başlanır. Lakin alkenlər sırasında izomerlərin sayı çoxdur. Çünki alkenlərdə karbon zəncirin quruluşu ilə yanaşı, ikiqat rabitəyə görə izomerlik və fəza (-sis, -trans) izomerliyi də müşahidə olunur. Molekulda karbohidrogenlərin artması ilə izomerlərin sayı da artır.
Fiziki xassələri
Karbon zəncirinin molekulyar uzunluğu və kütləsi ilə bərabər Alkenlərin ərimə və qaynama temperaturları da artır. Karbon atomlarının sayı 5-dən 17-ə kimi olan alkenlər maye, 17-dən çox olanlar isə bərk haldadır.
| Alkenlərin fiziki xassələri | |||||
|---|---|---|---|---|---|
| № | Ad | Düsturu | Ərimə temperaturu,°С | Qaynama temperaturu,°С | Sıxlıq, d204 |
| 1 | Etilen | С2H4 | −169,1 | −103,7 | 0,5700* |
| 2 | Propilen | C3H6 | −187,6 | −47,7 | 0,5193* |
| 3 | Buten-1 | C4H8 | −185,3 | −6,3 | 0,5951* |
| 4 | sis-Buten-2 | CH3-CH=CH-CH3 | −138,9 | 3,7 | 0,6213 |
| 5 | trans-Buten-2 | CH3-CH=CH-CH3 | −105,5 | 0,9 | 0,6042 |
| 6 | 2-Metilpropen-1 | CH3-C(CH3)=CH2 | −140,4 | −7,0 | 0,5942* |
| 7 | Penten-1 | С5H10 | −165,2 | 30,1 | 0,6405 |
| 8 | Heksen-1 | С6H12 | −139,8 | 63,5 | 0,6730 |
| 9 | Hepten-1 | С7H14 | −119,0 | 93,6 | 0,6970 |
| 10 | Okten-1 | С8H16 | −101,7 | 121,3 | 0,7140 |
| ... | Heksadesen | С17H34 | 4,1 | 284,4 | 0,7811 |
*Kəmiyyətlər qaynama temperaturunda ölçülmüşdür
Alkenlərin adlandırılmasına dair tapşırıqlar
| Alkenlerin adlandırılması | ||
| 1 |  |  |
| 1a) | 1b) | |
| 2 |  |  |
| 2a) Rəngli hissə əvəzedici qrupudur. | 2b) Rəngli hissə əvəzedici qrupudur. | |
| 3 |  |  |
| 3a) 2-Metil-1,3-butadien | 3b) 2-Etil-1,4-pentdien | |
| 4 | |  |
| 4a) 2-Metil-1-buten | 4b) 3-Etil-2-penten | |
| 5 |  |  |
| 5a) 1,2-Butadien | 5b) 1,3-Pentadien | |
Alkenlərin alınma metodları
Yəqin ki, alkenləri də alkanlar kimi təbiətdən hazır şəkildə almaq yaxşı olardı. Ancaq, alkenlər yüksək reaksiyaya girmə qabiliyyətinə malik olduğundan onları nə neftdə, nə də daş kömürdə tapmaq mümkün olmur. Sənaye miqyasında olefinləri tərkibində alkanlar olan neftdən və təbii qazdan alırlar.
- Alkenlər neft fraksiyasının krekinqi və pirolizindən alınır. Əsas məhsul kimi etilen, propilen, butilenlər alınır. Krekinq zamanı parçalanma ilə bərabər alkanların dehidrogenləşməsidə baş verir. Qeyd etdiyimiz kimi termiki krekinq 470....800o S-də, piroliz isə 600....850oS-də gedir. Termiki krekinq öz yerini katalitik krekinqə verib. bu prosesdən yüksək oktan ədədli keyfiyyətli benzinlə bərabər qaz halında C2.....C4 çoxlu olefinlər alınır.
- Alkenlərin digər alınma metodu alüminiumxrom katalizatoru üzərində-(xrom oksidi və alüminium-10%, 90% Al2O3 qarışığı) müvafiq alkanları dehidrogenləşdirməkdi.
Alkenlərin preparativ sintez metodları
Alkenlərin laboratoriyada alınma metodu ənənəvi prinsipə əsaslanır: bir-birinə qonşu olan karbon atomlarından iki atomun (bu hidrogen atomları olmayada bilər) qopması. Buna qopma və ya eliminləşmə reaksiyaları deyilir. Eliminləşmə reaksiyalarının müxtəlif variantları mövcuddur:
- Alkilhalogenidlərin dehidrogenləşdirilməsi
- Visional dihalogenli alkanların eliminləşməsindən
- Alkenləri həmçinin alkenlərin reduksiyasından da almaq mümkündür.
Alkenlerin polimerləşməsi
Polimerləşmə, bir neçə sadə molekulun bir-birilə birləşib, bir mürəkkəb molekul əmələ gətirməsinə deyirlər. Burada çox vaxt eyni molekulların birləşməsi nəzərdə tutulur. Müxtəlif molekulların bir-birilə birləşməsinə kopolimerləşmə deyilir.Adətən, polimerləşmə zamanı birləşmə molekulların ikiqat rabitələri qırılır və əmələ gələn sərbəst valentliklər hesabına molekullar bir-birilə birləşir. İki molekulun bir-birinə birləşməsindən dimer, üç molekuldan - trimer və çox molekullardan polimer alınır.polimerləşməyə girişən molekulların miqdarı hədsiz ola bilər.Ona görə polimer maddələrin düsturu polimerləşən molekulların n misli (C2H4)n kimi ifadə olunur.
İstinadlar
- Harold Hart (Autor), Leslie E. Craine (Autor), David J. Hart (Autor), Christopher M. Hadad (Autor); Nicole Kindler (Übersetzer): Organische Chemie, 3. Auflage, Wiley-VCH, Weinheim 2007, , S. 85.
- T.W Graham Solamons( Yazar), Craig B. Fryhle (Yazar),Güral Okay (Çeviri Editörü), Yılmaz Yıldırır (Çeviri Editörü) Organik Kimya, ( Organik Chemsty), 7. Basımdan Çeviri, Literatür Yayıncılık 2002, . Sayfa 144-145
- Harold Hart (Autor), Leslie E. Craine (Autor), David J. Hart (Autor), Christopher M. Hadad (Autor); Nicole Kindler (Übersetzer): Organische Chemie, 3. Auflage, Wiley-VCH, Weinheim 2007, , S. 87-88
- "Непредельные, или ненасыщенные, углеводороды ряда этилена (алкены)". Органическая химия. Chemistry.narod.ru. 2011-08-22 tarixində orijinalından arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 2009-07-22.
- Свойства органических соединений. Справочник. / Под. ред. А. А. Потехина. Л. Химия. – 1984. – 520 с.
wikipedia, oxu, kitab, kitabxana, axtar, tap, meqaleler, kitablar, oyrenmek, wiki, bilgi, tarix, tarixi, endir, indir, yukle, izlə, izle, mobil, telefon ucun, azeri, azəri, azerbaycanca, azərbaycanca, sayt, yüklə, pulsuz, pulsuz yüklə, haqqında, haqqinda, məlumat, melumat, mp3, video, mp4, 3gp, jpg, jpeg, gif, png, şəkil, muisiqi, mahnı, kino, film, kitab, oyun, oyunlar, android, ios, apple, samsung, iphone, pc, xiomi, xiaomi, redmi, honor, oppo, nokia, sonya, mi, web, computer, komputer
Alkenler ve ya Olefinler molekullarinda karbon atomlari arasinda bir ikiqat rabitesi olan doymamis karbohidrogenlere deyilir Bu karbohidrogenler arasinda ikiqat rabite movcuddur Alkenler dustur seklinde CnH2n kimi yazilir Bezen alkenlere Etilen karbohidorgenleri deyilir Alken etilen karbohidorgenlerinin beynelxalq adidir Alkenlerin en sade numayendesi C2H4 dusturuna malik olan etilendir AlkenlerAdlandirma ve homoloji siraSistematik adlandirmaya gore alkenlerin adlari alkanlarin adlarinda an sonlugunu en sonlugu ile evez edib ikiqat rabte yaninda duran karbon atomunun nomresini gostermekle duzelir Esas zencir ikiqat rabitenin yaxin oldugu ucdan baslayaraq nomrelenir Semereli adlandirmaya gore an sonlugu ilen sonlugu ile evez edilir Sade adi YUPAK DusturuEten Etilen C2H4Propen Propilen C3H6Buten Butilen C4H8Penten Amilen C5H10Heksen Heksen C6H12Hepten Hepten C7H14Okten Okten C8H16Nonen Nonen C9H18Desen Desen C10H20IzomerlikAlkanlarda oldugu kimi alkenlerde izomerlesme siranin dorduncu uzvunden baslanir Lakin alkenler sirasinda izomerlerin sayi coxdur Cunki alkenlerde karbon zencirin qurulusu ile yanasi ikiqat rabiteye gore izomerlik ve feza sis trans izomerliyi de musahide olunur Molekulda karbohidrogenlerin artmasi ile izomerlerin sayi da artir Fiziki xasseleriKarbon zencirinin molekulyar uzunlugu ve kutlesi ile beraber Alkenlerin erime ve qaynama temperaturlari da artir Karbon atomlarinin sayi 5 den 17 e kimi olan alkenler maye 17 den cox olanlar ise berk haldadir Alkenlerin fiziki xasseleri Ad Dusturu Erime temperaturu S Qaynama temperaturu S Sixliq d2041 Etilen S2H4 169 1 103 7 0 5700 2 Propilen C3H6 187 6 47 7 0 5193 3 Buten 1 C4H8 185 3 6 3 0 5951 4 sis Buten 2 CH3 CH CH CH3 138 9 3 7 0 62135 trans Buten 2 CH3 CH CH CH3 105 5 0 9 0 60426 2 Metilpropen 1 CH3 C CH3 CH2 140 4 7 0 0 5942 7 Penten 1 S5H10 165 2 30 1 0 64058 Heksen 1 S6H12 139 8 63 5 0 67309 Hepten 1 S7H14 119 0 93 6 0 697010 Okten 1 S8H16 101 7 121 3 0 7140 Heksadesen S17H34 4 1 284 4 0 7811 Kemiyyetler qaynama temperaturunda olculmusdurAlkenlerin adlandirilmasina dair tapsiriqlarAlkenlerin adlandirilmasi1 fremeless1a 1b 2 fremeless2a Rengli hisse evezedici qrupudur 2b Rengli hisse evezedici qrupudur 3 2 Metilheksan 3 Metilheptan3a 2 Metil 1 3 butadien 3b 2 Etil 1 4 pentdien4 3 Etil 4 metilheksan 4 Etil 3 metilheksan4a 2 Metil 1 buten 4b 3 Etil 2 penten5 3 Etil 3 metilheksan 3 Etil 3 metilheptan5a 1 2 Butadien 5b 1 3 PentadienAlkenlerin alinma metodlariYeqin ki alkenleri de alkanlar kimi tebietden hazir sekilde almaq yaxsi olardi Ancaq alkenler yuksek reaksiyaya girme qabiliyyetine malik oldugundan onlari ne neftde ne de das komurde tapmaq mumkun olmur Senaye miqyasinda olefinleri terkibinde alkanlar olan neftden ve tebii qazdan alirlar Alkenler neft fraksiyasinin krekinqi ve pirolizinden alinir Esas mehsul kimi etilen propilen butilenler alinir Krekinq zamani parcalanma ile beraber alkanlarin dehidrogenlesmeside bas verir Qeyd etdiyimiz kimi termiki krekinq 470 800o S de piroliz ise 600 850oS de gedir Termiki krekinq oz yerini katalitik krekinqe verib bu prosesden yuksek oktan ededli keyfiyyetli benzinle beraber qaz halinda C2 C4 coxlu olefinler alinir Alkenlerin diger alinma metodu aluminiumxrom katalizatoru uzerinde xrom oksidi ve aluminium 10 90 Al2O3 qarisigi muvafiq alkanlari dehidrogenlesdirmekdi Alkenlerin preparativ sintez metodlariAlkenlerin laboratoriyada alinma metodu enenevi prinsipe esaslanir bir birine qonsu olan karbon atomlarindan iki atomun bu hidrogen atomlari olmayada biler qopmasi Buna qopma ve ya eliminlesme reaksiyalari deyilir Eliminlesme reaksiyalarinin muxtelif variantlari movcuddur Alkilhalogenidlerin dehidrogenlesdirilmesi Visional dihalogenli alkanlarin eliminlesmesinden Alkenleri hemcinin alkenlerin reduksiyasindan da almaq mumkundur Alkenlerin polimerlesmesiPolimerlesme bir nece sade molekulun bir birile birlesib bir murekkeb molekul emele getirmesine deyirler Burada cox vaxt eyni molekullarin birlesmesi nezerde tutulur Muxtelif molekullarin bir birile birlesmesine kopolimerlesme deyilir Adeten polimerlesme zamani birlesme molekullarin ikiqat rabiteleri qirilir ve emele gelen serbest valentlikler hesabina molekullar bir birile birlesir Iki molekulun bir birine birlesmesinden dimer uc molekuldan trimer ve cox molekullardan polimer alinir polimerlesmeye girisen molekullarin miqdari hedsiz ola biler Ona gore polimer maddelerin dusturu polimerlesen molekullarin n misli C2H4 n kimi ifade olunur IstinadlarHarold Hart Autor Leslie E Craine Autor David J Hart Autor Christopher M Hadad Autor Nicole Kindler Ubersetzer Organische Chemie 3 Auflage Wiley VCH Weinheim 2007 ISBN 978 3 527 31801 8 S 85 T W Graham Solamons Yazar Craig B Fryhle Yazar Gural Okay Ceviri Editoru Yilmaz Yildirir Ceviri Editoru Organik Kimya Organik Chemsty 7 Basimdan Ceviri Literatur Yayincilik 2002 ISBN 975 8431 87 0 Sayfa 144 145 Harold Hart Autor Leslie E Craine Autor David J Hart Autor Christopher M Hadad Autor Nicole Kindler Ubersetzer Organische Chemie 3 Auflage Wiley VCH Weinheim 2007 ISBN 978 3 527 31801 8 S 87 88 Nepredelnye ili nenasyshennye uglevodorody ryada etilena alkeny Organicheskaya himiya Chemistry narod ru 2011 08 22 tarixinde orijinalindan arxivlesdirilib Istifade tarixi 2009 07 22 Svojstva organicheskih soedinenij Spravochnik Pod red A A Potehina L Himiya 1984 520 s