fbpx
Wikipedia

Alalax dövləti

September 16, 2021

Alalax, şimal Levantın "Amuq" olaraq bilinən bir bölgəsində tapılan bir arxeoloji sahənin adıdır. Amuq, Aralıq dənizinin şimal-şərq küncünün yaxınlığında yerləşən geniş, məhsuldar bir vadidir. İçərisindən sel suları qalın bir allyuvium qatını çökdürən aşağı Orontes çayı axır. Amuq, Türkiyə Respublikasının Hatay vilayətinin bir hissəsidir. Cənub və şərqdə Suriya Ərəb Respublikası ilə həmsərhəddir.Amuq, bəlkə də tarixən, Roma imperatorluğunun ən böyük şəhərlərindən biri olan Orontesdəki (müasir Antakya) klassik Antropiya metropolinin şərqindəki daxili bölgə olaraq bilinir. Ancaq vadi ən azı eramızdan əvvəl 6000-ci ildən bəri sıx bir şəkildə işğal edilmişdir. Neolit ​​dövründən bəri bütün dövrlərə aid qədim yerlərin böyük konsentrasiyası onu arxeoloji araşdırmalar üçün cəlbedici bir bölgəyə çevirir. 1930-cu illərdə Chicago Universitetinin Şərq İnstitutu və İngilis arxeoloq Sir Leonard Woolley tərəfindən arxeoloji tədqiqatlar və qazıntılar aparıldı. Şərq İnstitutu 1995-ci ildə yeni arxeoloji layihələrə başlayaraq Amuqa qayıtdı. Bu layihələr Amuq Anketindən ibarət idi, bütün vadidə qədim landşaft xüsusiyyətlərinin və məskunlaşma nümunələrinin araşdırılması və Alalax (müasir Tell Atchana) yerində geniş miqyaslı qazıntılar aparılması üçün idi.Alalax, Amuqun cənub hissəsində, Orontes çayının Aralıq dənizinə doğru qərbə doğru əyildiyi yerə yaxın yerdədir. Sahə 750x325 metr (22 hektar) ölçür və düzənliyin indiki səviyyəsindən 9 metr yuxarı qalxır, baxmayaraq ki, indi düzənlik antik dövrdən xeyli yüksəkdir. Alalax, 1937-1939-cu illərdə və yenidən 1946-1949-cu illərdə Leonard Woolley tərəfindən qazılmışdır. Miladdan əvvəl II minillikdə Amuq və ona bitişik olan ərazilərlə az və ya çox əlaqəli bir krallığın paytaxtı olduğunu göstərən mixi yazılı mətnlər aşkar etdi. Ayrıca bölgənin qədim mədəniyyətinə, siyasətinə və dininə işıq tutmuş bir sıra üst-üstə qoyulmuş saraylar və məbədlər kəşf etdi.Şərq İnstitutu Asalhan Yener (Anadolu Arxeologiyası Dosenti) və köməkçi rejissor David Schloen (Syro-Fələstin Arxeologiyası Dosenti) rəhbərliyi altında 2003 və 2004-cü illərdə Alalaxda qazıntılar aparmışdır. 2005-ci ildə İnstitut bu sahədəki işini dayandırdı və David Schloen rəhbərliyi ilə Alalaxdan 60 mil şimalda Zincirli yerində yeni bir qazıntı layihəsi başlatdı.

Alalax dövləti
Alalaxın arxeoloji ərazisi

Tarixi baxış

Tell Atchana'nın geniş kurqanı bir çox insan məskənlərindən ibarətdir. Ən qədimi Neolitik Çağa təsadüf edir, lakin yaşayış məskəni miladdan əvvəl 2000-ci illərdə Orta Tunc dövründə əhəmiyyətli dərəcədə inkişaf etmişdir. O dövrdə Kənanlılarla əlaqəli qədim semitik danışan insanlar olan Amoritlər bu bölgəyə gəldilər, ehtimal ki, təxminən eramızdan əvvəl 2200-cü ildə başlayan uzun bir quraqlıq səbəb oldu. Eramızdan əvvəl 3-cü və 2-ci minilliyin başlanğıcında, Amoritlər Mesopotamiya və Suriyanın əksəriyyətini fəth etdilər və Üçüncü Ur sülaləsinin Sumero-Akkad dövlətinin süqutuna səbəb oldular. Bölgəsində bir çox müharibə edən dövlət qurdular. Bu dövrdə Alalax, Yamhad Krallığından - bugünkü Hələbdən asılı olan yerli Mukish Krallığının paytaxtı idi. Eramızdan əvvəl 2000-ci ildə Alalaxda ilk kral sarayı inşa edildi.Alalax tarix səhifələrində ilk dəfə eramızdan əvvəl 18-ci əsrdə Alaxtum kimi görünür. Mari'dən (indi Suriyada Tall Hariri) gələn tabletlərdə bu adla xatırlanır. Mari'dəki krallıq arxivlərinin qeydlərindən görünür ki, Kral Sumu-Epuh Alalaxı kürəkəninə satmış, ancaq ərazi üzərindəki suverenliyini qoruyub saxlamışdır. 1765-ci ildə Mari-nin süqutundan sonra Alalax yenidən Yamhad Krallığının nəzarəti altındadır. Kralı I Abba-El, Alalaxı qardaşı Yarım-Limə verdi. Alalaxda abidəli bir saray qaldırdı və nəsilləri şəhəri eramızdan əvvəl XVI əsrə qədər idarə etdilər.

Eramızdan əvvəl XVI əsr Hitit dövlətinin sürətlə genişlənməsi dövrü idi. I Hattusilinin hakimiyyəti altında, yəni 1586-1556-cı illərdə Kiçik Asiya və Suriyanın böyük bir hissəsi Hititlər tərəfindən fəth edildi. Hattusilinin altı illik hakimiyyətinin təfərrüatları həm Hitit, həm də Akkad dillərində yazılmış bir tablet sayəsində bilinir. Hakimiyyətinin ikinci ilində Hattusili Alalaxı yıxdı və Suriyanın digər şəhərlərini fəth etdi. Alalax Hititlər tərəfindən dağıdıldıqdan sonra şəhər haqqında yüz ildir yazılı mənbələr yoxdur. Eramızdan əvvəl XV əsrdə Alalax yenidən yerli sülalənin yerləşdiyi yer idi. Bu barədə məlumat, xanədanın qurucusu İdrimi'nin tərcümeyi-halını özündə əks etdirən bir yazılı heykəldən gəlir. Mitanni dövləti tərəfindən fəth edildikdən sonra bütün ailəsi şəhəri tərk etmək məcburiyyətində qalan Yamhad Kralının oğlu idi. İdrimi ailəsini Emarda qoyub Kənan torpağındakı Ammicadakı Habiru xalqına qoşuldu.Bu məqamda Habiru xalqının Şimal-Şərqi Mesopotamiya və İrandan Kənan bölgəsindəki Misir sərhədlərinə qədər məhsuldar Aypara bölgəsindən köçəri olduqlarını izah etməyə dəyər. Onların öz dövlətləri yox idi. İndi tez-tez ilk İbranilər olaraq təyin olunurlar. Qədim kitabələr onları soyğunçu və muzdlu kimi adlandırır, eyni zamanda tacirlər və işçi miqrantlar kimi də adlandırılır. Habiru, İdrimi qucaq açaraq qəbul etdi və onu hökmdarının oğlu təyin etdi. İdrimi onları Alalaxın fəthinə apardı və orada padşah oldu. Yeni sülalənin bu qəhrəmanı təxminən 1460-1400-cü illər arasında Alalaxı idarə etdi.İdrimi sərgüzəştlərinin hekayəsi tədqiqatçılar arasında onun həqiqiliyinə dair şübhələr yaradır. Əvvəla, yuxarıda yazısı olan məşhur heykəl İdrimi dövründən bir neçə əsr əvvələ aid bir təbəqədə aşkar edilmişdir. İkincisi, Alalaxda tapılan lövhələr, oğlu Niqmepuh və nəvəsi İlim-ilimmanın hakimiyyətlərini dəqiq bir şəkildə təsvir edərkən İdrimi nadir hallarda xatırladır. Hakimiyyətinin uzun dövrü və Alalaxın fəthi ilə bağlı fövqəladə sərgüzəştləri nəzərə alsaq olduqca qəribədir. Ola bilsin ki, bu xarakter Alalaxın sonrakı hökmdarları tərəfindən şəhər üzərində nəzarətlərini izah etmək və onlara mifik legitimlik vermək üçün icad edilmişdir.

Eramızdan əvvəl XIV əsrin ortalarında, başqa bir Hitit hökmdarı Alalax tarixini təsir etdi. I Suppiluliuma, Hürri dilində danışan Mitanni əyalətinin hakimi Tushratta'yı məğlub etdi. Beləliklə, Hititlər rəsmi olaraq Hitit dövlətinin sərhədlərinə daxil olan Suriyanın şimalında nəzarəti əldə etdilər. Mukişin ərazisinin (yəni Alalaxın) Uqaritə verdiyi çox hissəsini ehtiva edən bir lövhə var. Bu səxavət hərəkəti, Uqarit Kralı tərəfindən Mukişdə və digər bir çox şəhərdə baş vermiş təhlükəli üsyanla əlaqədar xəbərdarlıq üçün minnətdarlıq ifadəsi idi. Alalax, eramızdan əvvəl 12-ci əsrdə, Dəniz xalqının işğalı kimi tanınan qədim Orta Şərqdə sabitlik pozulduqda məhv edildi. Tarixin bu dövrü zəif sənədləşdirilib və tədqiqatçılar arasında tez-tez mübahisələrə səbəb olur. Bununla birlikdə, Yunanistan, Hitit Dövləti və bir çox kiçik əyalət və şəhərlərin Mikene mədəniyyətinin bu dövrdə çökdüyü bilinir. Alalax heç vaxt yenidən inşa edilməmişdir və ticarət koloniyası rolunu əvvəlcə Al-Mina, sonra isə Seleucia Pieria götürmüşdür.

Arxeoloji tədqiqat

Alalaxdakı sonrakı yaşayış yerləri minilliklər boyu nəhəng bir kurqan yaratdı. Arxeoloji sahə 22 hektar ərazini əhatə edir və ətrafdakı düzənlikdən 9 metr yuxarı qalxır. Bura ilə maraqlanan ilk tədqiqatçı Robert Braidwood idi. 1934-cü ildə Çikaqo Şərq İnstitutunun təşkil etdiyi ekspedisiyaya qatıldı. Məqsəd Amuq Vadisini öyrənmək idi və bu tədqiqatın bir hissəsi olaraq əvvəlcədən Alalax sorğusu keçirildi. Göründüyü kimi, Robert Braidwood bir arxeoloq və macəraçı olan Indiana Jones-un qondarma xarakterini yaratmaq üçün ilham idi. Hər ikisi eyni məktəblə - Çikaqo Universiteti ilə əlaqəli idi və tədqiqat maraqlarının sahəsi Yaxın Şərq idi. Alalaxdakı arxeoloji işlərə İngilis arxeoloq Leonard Woolley rəhbərlik edirdi. İlk iş 1936-cı ildə başladı. İkinci Dünya Müharibəsinin başlaması ilə kəsildi. Müharibədən sonra, iş 1946-1949 illər arasında eyni rəhbərlik altında davam etdirildi. İş əsnasında sarayların, məbədlərin, xüsusi evlərin və istehkamların qalıqları aşkar edildi. 17 arxeoloji təbəqə müəyyən edildi, ən qədimi Erkən Tunc dövrünə, yəni 2200-2000 e.ə. Ən yeni təbəqə son tunc dövrünə, e.ə. 13-cü əsrə aiddir. Wooley komandası tərəfindən edilən ən həyəcanlı kəşflərdən biri, indi İngilis Muzeyində olan əvvəllər bəhs edilən Kral İdrimi heykəli idi. Woolley tərəfindən aparılan qazıntılar başa çatdıqdan sonra Alalaxda arxeoloji tədqiqatlarda çox uzun bir fasilə yarandı. Yalnız 2000-ci ildə arxeoloqlar qrupu bu dəfə Aslıhan Yenerin rəhbərliyi ilə Alalaxa qayıtdı. Chicago Universitetinin Şərq İnstitutu Alalax qazıntılarının əsas sponsoru və himayədarı idi. 2006-cı ildən etibarən hələ də Aslıhan Yenerin rəhbərliyi altında olan əsərlər, Türk Kültür və Turizm Nazirliyi və Antakya Mustafa Kamal Universiteti tərəfindən idarə edildi. Aslihan Yenerin komandasının işi əslən Leonard Woolley tərəfindən yaradılmış Alalax xronologiyasını yaxşılaşdırmaq məqsədi daşıyır. Tədqiqatçılar, eyni zamanda, eramızdan əvvəl II minillikdə Alalaxda baş verən ictimai və siyasi dəyişiklikləri daha yaxşı anlamaq istəyirlər. Alalaxda yerli iqtisadiyyatın Orta və Son Tunc dövründəki ictimai-siyasi dəyişikliklərə necə uyğunlaşdırıldığını göstərmək üçün arxeoloji işlər də aparıldı. Tədqiqatçılar bu məqsədlə Alalaxın müxtəlif sahələrini kral saraylarına deyil, ilk növbədə ev təsərrüfatlarına yönəldərək araşdırdılar. İndi məlumdur ki, Alalaxlılar əsasən mal-qara və əlavə olaraq qoyun-keçi yetişdirirdilər. Bununla birlikdə, Son Tunc dövrünə aid saraydakı yataqların təhlili kral sahələrində pəhrizin tamamilə fərqli olduğunu göstərdi. Vəhşi mal-qara, qaban və Mesopotamiya alabalığı qalıqları müəyyən edilmişdir.

 
İngilis muzeyindəki İdrimi heykəli

Alalaxdakı arxeoloji iş, Orta və Son Tunc dövründə kiçik bir dövlətin paytaxtının fəaliyyət göstərməsi haqqında məlumatımıza dəyərli bir töhfədir. Ən qiymətli tapıntılar arasında krallıq arxivlərindən 550-dən çox lövhə var. Akkad, hurri, hit və şumer dillərində yazılmışdır. Tabletlərdə eramızdan əvvəl ikinci minillikdə bölgənin mədəniyyəti, siyasəti və dini haqqında zəngin məlumatlar var. Bunların arasında saraya mal axınının qeyd olunduğu hüquqi mətnlər və inzibati sənədlər var. Bir neçə söz siyahısı, astroloji hadisələrin təsviri və sehrlər də müəyyən edilmişdir.

Idrimi padşahı Alalax 15 əsr üçün axtarırdılar. O, bəlkə də yeni bölgə ustası barattarna ya da mitanni kralı parşatatar tərəfindən vəzifədən alındığı halab kralı ilim-ilimmanın hürriyyətli bir oğlu idi . Buna baxmayaraq, habiru olaraq bilinən bir dəstənin köməyi ilə Alalax taxtını qazanmağı bacardı . İdrimi mukiş krallığını qurdu və alalaxdan mitanni dövlətinə vassal olaraq hakim oldu . Həm də şimaldakı hitit ərazilərini işğal etdi və nəticədə bu ölkə ilə bir müqavilə bağlandıkizzuwatna . İdrimi, 1930-1940- cı illərdə suriyanın tarixi ilə bağlı yeni fikirlər ortaya qoyan, 1930-1940- cıillərdə leonard woolley tərəfindən Alalax-da tapılmış bir heykəlin üzərindəki bir kitabədən məlumdur. Üç mənbənin hamısı Alalax sarayının IV Səviyyə ( e.ə XV əsrin ortalarında Son Tunc dövrü) arxivində İngilis arxeoloq Leonard Woolley tərəfindən aşkar edilmiş və Britaniya Muzeyindəki kolleksiyasından götürülmüşdür.


Heykəl mətni

İdrimi Heykəlinin Alalaxda, Suriyanın şimalındakı Tell Atchana ( Alalax ) yerindəki Səviyyə 1 məbədinin bir çuxurunda tapılmış (təxminən 1200) Heykəlin əsasındakı kobud bir avtobioqrafik kitabə İdriminin yaxınlıqlarını qeyd edir. Kitabənin birinci hissəsi İdriminin Hələbdən qaçma şərtlərini açıqladı. Tərcümə edilmiş yazı, müəllif Amélie Kuhrt'a görə: "Mən Teşubun xidmətçisi İlimilimmanın oğlu İdrimi , Hepat , və Şauşqa, mənim məşuqəm Alalakh xanımı. Hələbdə, atalarımın evində bir cinayət baş verdi və qaçdıq. Emar Lordları anamın bacılarından gəldi, buna görə Emarda yerləşdik. Məndən böyük olan qardaşlarım da mənimlə yaşadılar ... " Ailəsi Emara qaçmaq məcburiyyətində qaldıqdan sonra , anasının xalqı ilə birlikdə Emarda həqiqi gücə sahib çıxmayacağını anladı. "... ancaq Emar xalqının yanında olan bir kölədir." Nəticədə ailəsini və qardaşlarını tərk etdi, atını, arabasını və döyüş maşınını götürdü, səhraya getdi və "Hapiru xalqına qoşuldu. torpaq Ammija (Amiya) "və" Kənan "olduğu Hələb (digər qaçqın" insanların Hələb, Mükiş (Alalaxın hakim olduğu) torpağından olan insanlar, Nihi ( Suriyadakı Orontes çayı yaxınlığındakı) bölgədən olan insanlar və Amae ərazisindəki insanlar (ehtimal ki, Hələb və Apamea arasında) onu "oğul" kimi tanıdılar. ağalarının ”və“ onun ətrafına toplandılar ”.

Yazının ikinci hissəsi İdriminin həyatında Alalaxı geri qaytarmaq üçün Hurri bölgəsindəki bir kampaniya daxil olmaqla böyük hadisələri ortaya qoydu. Yeddi il Habiru (Hapiru) arasında yaşadıqdan sonra, yeni dostlarını və Habiru müttəfiqlərini Alalaxa dəniz yolu ilə uğurlu bir hücumda rəhbərlik etdi və burada 1450-ci ildə bir müddət kral oldu. Yazıda daha sonra deyilirdi: "Yeddinci ildə Teşub mənə tərəf döndü. Nəticədə gəmilər düzəltdim. Gəmilərə girməyimə səbəb olan x əsgərlər ... ölkəm məni eşitdikdə mal-qara və qoyun gətirildi. bir gün içində ... Nihi ... Amae ... Mukiş və Alalax ölkəsi, bir kişi kimi mənə tərəf döndü.Qardaşlarım bunu eşidib yanıma gəldilər.Qardaşlarımla qarşılıqlı ittifaqa and içdik; qardaşlarımı qorudum. " İdrimi gəmilər tikdi və çox güman ki, Mukish, Amae, Nihi və Alakahdan əsgərlər topladı və bu da Alalax-ı geri qaytarmaq üçün qardaşlarına təsir etmək üçün kifayət etdi.

 
        Kral İdrimi möhürlü lövhəsi                     

İdriminin qardaşları ilə ittifaq andını tanıyan və özünü ittifaqa daxil edən Barattarnanın etimadını birtəhər qazanmışdı.Son bir hissə heykəlin katibi Sharruwa'dan heykələ bir xeyir-dua istədi və heykəlini ləkələyənlərə lənət etdi. Bununla birlikdə, heykəlin mətnini vahid tarixi bir mənbə kimi istifadə etməyin böyük bir təhlükəsi var. Kadess Döyüşündə II Ramessesin şeir nəsrinin yazıları kimi, İdrimi mətninin heykəli də İdrimi'nin həqiqi kampaniyalarının özünü qanuni etmək üçün şişirdildiyini irəli sürdü. Yazını araşdıran bir çox alim, ehtimal ki, "şişirtmələrə" əsaslanan yalançı tarixin bir növü olduğunu irəli sürdü.

İdrimi tableti

Bu lövhə (yuxarida göstərilib) Leonard Woolley tərəfindən 1936-1949-cu illər arasında Suriyanın şimalındakı Tell Achtana Alalax-da qazılmışdır. Bu tarix  Miladdan əvvəl 1500–1450 Lövhədə İdrimi'nin kral möhürü var idi və İdrimi'nin özünə və ya xələfi,tez-tez öz atasının möhürünü istifadə edən oğlu Niqmepa'ya ödəyəcəyi qızıl və qoyun illik haqqı üçün etdiyi bir razılaşma ortaya çıxdı . Möhürün yazısında da belə deyilirdi: "İdrimi, Adad Tanrının xidmətçisi " ( Alalaxdakı yerli fırtına tanrısı). Tabletdə İdrimi'nin yalnız Alalax-da mütləq hakimiyyəti istifadə etməsi deyil, eyni zamanda İdrimi-nin özünü tanrılaşdırması yolu ilə bir qədər müstəqillik istifadə etməsi təklif olundu.

İstinadlar

  • Donald J. Wiseman , 1953. Alalakh Tablet , (London: Ankara Arxeologiya İnstitutu); Joan Lines tərəfindən American Journal of Archeology 59.4- də nəzərdən keçirilmişdir (Oktyabr 1955), s. 331-332; 1983-cü ildə Antropologiyada AMS Tədqiqatları seriyasında yenidən çap edilmişdir  0-404-18237-2
  • Frank Zeeb, "Die Palastwirtschaft in Altsyrien nach den spätaltbabylonischen Getreidelieferlisten aus Alalax (Schicht VII)", Alter Orient und Altes Testament, no. 282. Münster: Ugarit-Verlag, 2001, 3-934628-06-0
  • Marlies Heinz, Atchana, Alalakh'a deyin. Die Schichten VII-XVII , Neukirchen-Vluyn, 1992.
  • Nadav Na'aman, "Alalakh'taki İştar Tapınağı" , Yaxın Şərq Araşdırmaları Jurnalı, c. 39, yox. 3, s. 209-214, 1980
  • Juan Oliva, "Alalakh VII Tabletlərdə Yeni Birləşmələr və Qeydlər" , Yaxın Şərq Araşdırmaları Jurnalı , c. 64, no.1, s. 1-22, 2005
  • Dominique Collon, Tell Atchana / Alalakh (Alter Orient und Altes Testament), Butzon & Bercker, 1975,  3-7666-8896-0
  • Amir Sumaka'i Fink, Son Tunc Çağı Atchana'ya Söylə (Alalakh): Stratigraphy, Chronology, History, British Archaeological Reports, 2010, 1-4073-0661-8
  • CE Morris və JH Crouwel, "Tell Atchana'dan Miken şəkilli Dulusçuluq (Alalakh)" , Afina'daki British School Annual, cild. 80, s. 85-98, 1985
  • C. Leonard Woolley, Alalakh: Tell'deki Qazıntıların Hesabı , Oxford University Press, 1955



Ədəbiyyat siyahısı

  • Qədim Şərq tarixi. Y.Yusifov səh.244-245
  • Donald J. Wiseman, 1953. The Alalakh Tablets, (London: British Institute of Archaeology at Ankara); reviewed by Joan Lines in American Journal of Archaeology 59.4 (October 1955), pp. 331–332;
  •  K. Aslihan Yener, Alalakh: A Late Bronze Age Capital In The Amuq Valley, Southern Turkey, Oriental Institute, 2001

September 16, 2021
alalax, dövləti, alalax, şimal, levantın, amuq, olaraq, bilinən, bölgəsində, tapılan, arxeoloji, sahənin, adıdır, amuq, aralıq, dənizinin, şimal, şərq, küncünün, yaxınlığında, yerləşən, geniş, məhsuldar, vadidir, içərisindən, suları, qalın, allyuvium, qatını, . Alalax simal Levantin Amuq olaraq bilinen bir bolgesinde tapilan bir arxeoloji sahenin adidir Amuq Araliq denizinin simal serq kuncunun yaxinliginda yerlesen genis mehsuldar bir vadidir Icerisinden sel sulari qalin bir allyuvium qatini cokduren asagi Orontes cayi axir Amuq Turkiye Respublikasinin Hatay vilayetinin bir hissesidir Cenub ve serqde Suriya Ereb Respublikasi ile hemserheddir Amuq belke de tarixen Roma imperatorlugunun en boyuk seherlerinden biri olan Orontesdeki muasir Antakya klassik Antropiya metropolinin serqindeki daxili bolge olaraq bilinir Ancaq vadi en azi eramizdan evvel 6000 ci ilden beri six bir sekilde isgal edilmisdir Neolit dovrunden beri butun dovrlere aid qedim yerlerin boyuk konsentrasiyasi onu arxeoloji arasdirmalar ucun celbedici bir bolgeye cevirir 1930 cu illerde Chicago Universitetinin Serq Institutu ve Ingilis arxeoloq Sir Leonard Woolley terefinden arxeoloji tedqiqatlar ve qazintilar aparildi Serq Institutu 1995 ci ilde yeni arxeoloji layihelere baslayaraq Amuqa qayitdi Bu layiheler Amuq Anketinden ibaret idi butun vadide qedim landsaft xususiyyetlerinin ve meskunlasma numunelerinin arasdirilmasi ve Alalax muasir Tell Atchana yerinde genis miqyasli qazintilar aparilmasi ucun idi Alalax Amuqun cenub hissesinde Orontes cayinin Araliq denizine dogru qerbe dogru eyildiyi yere yaxin yerdedir Sahe 750x325 metr 22 hektar olcur ve duzenliyin indiki seviyyesinden 9 metr yuxari qalxir baxmayaraq ki indi duzenlik antik dovrden xeyli yuksekdir Alalax 1937 1939 cu illerde ve yeniden 1946 1949 cu illerde Leonard Woolley terefinden qazilmisdir Miladdan evvel II minillikde Amuq ve ona bitisik olan erazilerle az ve ya cox elaqeli bir kralligin paytaxti oldugunu gosteren mixi yazili metnler askar etdi Ayrica bolgenin qedim medeniyyetine siyasetine ve dinine isiq tutmus bir sira ust uste qoyulmus saraylar ve mebedler kesf etdi Serq Institutu Asalhan Yener Anadolu Arxeologiyasi Dosenti ve komekci rejissor David Schloen Syro Felestin Arxeologiyasi Dosenti rehberliyi altinda 2003 ve 2004 cu illerde Alalaxda qazintilar aparmisdir 2005 ci ilde Institut bu sahedeki isini dayandirdi ve David Schloen rehberliyi ile Alalaxdan 60 mil simalda Zincirli yerinde yeni bir qazinti layihesi baslatdi Alalax dovletiBu meqaleni vikilesdirmek lazimdir Lutfen meqaleni umumvikipediya ve redakte qaydalarina uygun sekilde tertib edin Alalaxin arxeoloji erazisi Mundericat 1 Tarixi baxis 2 Arxeoloji tedqiqat 3 Heykel metni 4 Idrimi tableti 5 Istinadlar 6 Edebiyyat siyahisiTarixi baxis RedakteTell Atchana nin genis kurqani bir cox insan meskenlerinden ibaretdir En qedimi Neolitik Caga tesaduf edir lakin yasayis meskeni miladdan evvel 2000 ci illerde Orta Tunc dovrunde ehemiyyetli derecede inkisaf etmisdir O dovrde Kenanlilarla elaqeli qedim semitik danisan insanlar olan Amoritler bu bolgeye geldiler ehtimal ki texminen eramizdan evvel 2200 cu ilde baslayan uzun bir quraqliq sebeb oldu Eramizdan evvel 3 cu ve 2 ci minilliyin baslangicinda Amoritler Mesopotamiya ve Suriyanin ekseriyyetini feth etdiler ve Ucuncu Ur sulalesinin Sumero Akkad dovletinin suqutuna sebeb oldular Bolgesinde bir cox muharibe eden dovlet qurdular Bu dovrde Alalax Yamhad Kralligindan bugunku Helebden asili olan yerli Mukish Kralliginin paytaxti idi Eramizdan evvel 2000 ci ilde Alalaxda ilk kral sarayi insa edildi Alalax tarix sehifelerinde ilk defe eramizdan evvel 18 ci esrde Alaxtum kimi gorunur Mari den indi Suriyada Tall Hariri gelen tabletlerde bu adla xatirlanir Mari deki kralliq arxivlerinin qeydlerinden gorunur ki Kral Sumu Epuh Alalaxi kurekenine satmis ancaq erazi uzerindeki suverenliyini qoruyub saxlamisdir 1765 ci ilde Mari nin suqutundan sonra Alalax yeniden Yamhad Kralliginin nezareti altindadir Krali I Abba El Alalaxi qardasi Yarim Lime verdi Alalaxda abideli bir saray qaldirdi ve nesilleri seheri eramizdan evvel XVI esre qeder idare etdiler Eramizdan evvel XVI esr Hitit dovletinin suretle genislenmesi dovru idi I Hattusilinin hakimiyyeti altinda yeni 1586 1556 ci illerde Kicik Asiya ve Suriyanin boyuk bir hissesi Hititler terefinden feth edildi Hattusilinin alti illik hakimiyyetinin teferruatlari hem Hitit hem de Akkad dillerinde yazilmis bir tablet sayesinde bilinir Hakimiyyetinin ikinci ilinde Hattusili Alalaxi yixdi ve Suriyanin diger seherlerini feth etdi Alalax Hititler terefinden dagidildiqdan sonra seher haqqinda yuz ildir yazili menbeler yoxdur Eramizdan evvel XV esrde Alalax yeniden yerli sulalenin yerlesdiyi yer idi Bu barede melumat xanedanin qurucusu Idrimi nin tercumeyi halini ozunde eks etdiren bir yazili heykelden gelir Mitanni dovleti terefinden feth edildikden sonra butun ailesi seheri terk etmek mecburiyyetinde qalan Yamhad Kralinin oglu idi Idrimi ailesini Emarda qoyub Kenan torpagindaki Ammicadaki Habiru xalqina qosuldu Bu meqamda Habiru xalqinin Simal Serqi Mesopotamiya ve Irandan Kenan bolgesindeki Misir serhedlerine qeder mehsuldar Aypara bolgesinden koceri olduqlarini izah etmeye deyer Onlarin oz dovletleri yox idi Indi tez tez ilk Ibraniler olaraq teyin olunurlar Qedim kitabeler onlari soyguncu ve muzdlu kimi adlandirir eyni zamanda tacirler ve isci miqrantlar kimi de adlandirilir Habiru Idrimi qucaq acaraq qebul etdi ve onu hokmdarinin oglu teyin etdi Idrimi onlari Alalaxin fethine apardi ve orada padsah oldu Yeni sulalenin bu qehremani texminen 1460 1400 cu iller arasinda Alalaxi idare etdi Idrimi serguzestlerinin hekayesi tedqiqatcilar arasinda onun heqiqiliyine dair subheler yaradir Evvela yuxarida yazisi olan meshur heykel Idrimi dovrunden bir nece esr evvele aid bir tebeqede askar edilmisdir Ikincisi Alalaxda tapilan lovheler oglu Niqmepuh ve nevesi Ilim ilimmanin hakimiyyetlerini deqiq bir sekilde tesvir ederken Idrimi nadir hallarda xatirladir Hakimiyyetinin uzun dovru ve Alalaxin fethi ile bagli fovqelade serguzestleri nezere alsaq olduqca qeribedir Ola bilsin ki bu xarakter Alalaxin sonraki hokmdarlari terefinden seher uzerinde nezaretlerini izah etmek ve onlara mifik legitimlik vermek ucun icad edilmisdir Eramizdan evvel XIV esrin ortalarinda basqa bir Hitit hokmdari Alalax tarixini tesir etdi I Suppiluliuma Hurri dilinde danisan Mitanni eyaletinin hakimi Tushratta yi meglub etdi Belelikle Hititler resmi olaraq Hitit dovletinin serhedlerine daxil olan Suriyanin simalinda nezareti elde etdiler Mukisin erazisinin yeni Alalaxin Uqarite verdiyi cox hissesini ehtiva eden bir lovhe var Bu sexavet hereketi Uqarit Krali terefinden Mukisde ve diger bir cox seherde bas vermis tehlukeli usyanla elaqedar xeberdarliq ucun minnetdarliq ifadesi idi Alalax eramizdan evvel 12 ci esrde Deniz xalqinin isgali kimi taninan qedim Orta Serqde sabitlik pozulduqda mehv edildi Tarixin bu dovru zeif senedlesdirilib ve tedqiqatcilar arasinda tez tez mubahiselere sebeb olur Bununla birlikde Yunanistan Hitit Dovleti ve bir cox kicik eyalet ve seherlerin Mikene medeniyyetinin bu dovrde cokduyu bilinir Alalax hec vaxt yeniden insa edilmemisdir ve ticaret koloniyasi rolunu evvelce Al Mina sonra ise Seleucia Pieria goturmusdur Arxeoloji tedqiqat RedakteAlalaxdaki sonraki yasayis yerleri minillikler boyu neheng bir kurqan yaratdi Arxeoloji sahe 22 hektar erazini ehate edir ve etrafdaki duzenlikden 9 metr yuxari qalxir Bura ile maraqlanan ilk tedqiqatci Robert Braidwood idi 1934 cu ilde Cikaqo Serq Institutunun teskil etdiyi ekspedisiyaya qatildi Meqsed Amuq Vadisini oyrenmek idi ve bu tedqiqatin bir hissesi olaraq evvelceden Alalax sorgusu kecirildi Gorunduyu kimi Robert Braidwood bir arxeoloq ve maceraci olan Indiana Jones un qondarma xarakterini yaratmaq ucun ilham idi Her ikisi eyni mekteble Cikaqo Universiteti ile elaqeli idi ve tedqiqat maraqlarinin sahesi Yaxin Serq idi Alalaxdaki arxeoloji islere Ingilis arxeoloq Leonard Woolley rehberlik edirdi Ilk is 1936 ci ilde basladi Ikinci Dunya Muharibesinin baslamasi ile kesildi Muharibeden sonra is 1946 1949 iller arasinda eyni rehberlik altinda davam etdirildi Is esnasinda saraylarin mebedlerin xususi evlerin ve istehkamlarin qaliqlari askar edildi 17 arxeoloji tebeqe mueyyen edildi en qedimi Erken Tunc dovrune yeni 2200 2000 e e En yeni tebeqe son tunc dovrune e e 13 cu esre aiddir Wooley komandasi terefinden edilen en heyecanli kesflerden biri indi Ingilis Muzeyinde olan evveller behs edilen Kral Idrimi heykeli idi Woolley terefinden aparilan qazintilar basa catdiqdan sonra Alalaxda arxeoloji tedqiqatlarda cox uzun bir fasile yarandi Yalniz 2000 ci ilde arxeoloqlar qrupu bu defe Aslihan Yenerin rehberliyi ile Alalaxa qayitdi Chicago Universitetinin Serq Institutu Alalax qazintilarinin esas sponsoru ve himayedari idi 2006 ci ilden etibaren hele de Aslihan Yenerin rehberliyi altinda olan eserler Turk Kultur ve Turizm Nazirliyi ve Antakya Mustafa Kamal Universiteti terefinden idare edildi Aslihan Yenerin komandasinin isi eslen Leonard Woolley terefinden yaradilmis Alalax xronologiyasini yaxsilasdirmaq meqsedi dasiyir Tedqiqatcilar eyni zamanda eramizdan evvel II minillikde Alalaxda bas veren ictimai ve siyasi deyisiklikleri daha yaxsi anlamaq isteyirler Alalaxda yerli iqtisadiyyatin Orta ve Son Tunc dovrundeki ictimai siyasi deyisikliklere nece uygunlasdirildigini gostermek ucun arxeoloji isler de aparildi Tedqiqatcilar bu meqsedle Alalaxin muxtelif sahelerini kral saraylarina deyil ilk novbede ev teserrufatlarina yonelderek arasdirdilar Indi melumdur ki Alalaxlilar esasen mal qara ve elave olaraq qoyun keci yetisdirirdiler Bununla birlikde Son Tunc dovrune aid saraydaki yataqlarin tehlili kral sahelerinde pehrizin tamamile ferqli oldugunu gosterdi Vehsi mal qara qaban ve Mesopotamiya alabaligi qaliqlari mueyyen edilmisdir Ingilis muzeyindeki Idrimi heykeli Alalaxdaki arxeoloji is Orta ve Son Tunc dovrunde kicik bir dovletin paytaxtinin fealiyyet gostermesi haqqinda melumatimiza deyerli bir tohfedir En qiymetli tapintilar arasinda kralliq arxivlerinden 550 den cox lovhe var Akkad hurri hit ve sumer dillerinde yazilmisdir Tabletlerde eramizdan evvel ikinci minillikde bolgenin medeniyyeti siyaseti ve dini haqqinda zengin melumatlar var Bunlarin arasinda saraya mal axininin qeyd olundugu huquqi metnler ve inzibati senedler var Bir nece soz siyahisi astroloji hadiselerin tesviri ve sehrler de mueyyen edilmisdir Idrimi padsahi Alalax 15 esr ucun axtarirdilar O belke de yeni bolge ustasi barattarna ya da mitanni krali parsatatar terefinden vezifeden alindigi halab krali ilim ilimmanin hurriyyetli bir oglu idi Buna baxmayaraq habiru olaraq bilinen bir destenin komeyi ile Alalax taxtini qazanmagi bacardi Idrimi mukis kralligini qurdu ve alalaxdan mitanni dovletine vassal olaraq hakim oldu Hem de simaldaki hitit erazilerini isgal etdi ve neticede bu olke ile bir muqavile baglandikizzuwatna Idrimi 1930 1940 ci illerde suriyanin tarixi ile bagli yeni fikirler ortaya qoyan 1930 1940 ciillerde leonard woolley terefinden Alalax da tapilmis bir heykelin uzerindeki bir kitabeden melumdur Uc menbenin hamisi Alalax sarayinin IV Seviyye e e XV esrin ortalarinda Son Tunc dovru arxivinde Ingilis arxeoloq Leonard Woolley terefinden askar edilmis ve Britaniya Muzeyindeki kolleksiyasindan goturulmusdur Heykel metni RedakteIdrimi Heykelinin Alalaxda Suriyanin simalindaki Tell Atchana Alalax yerindeki Seviyye 1 mebedinin bir cuxurunda tapilmis texminen 1200 Heykelin esasindaki kobud bir avtobioqrafik kitabe Idriminin yaxinliqlarini qeyd edir Kitabenin birinci hissesi Idriminin Helebden qacma sertlerini aciqladi Tercume edilmis yazi muellif Amelie Kuhrt a gore Men Tesubun xidmetcisi Ilimilimmanin oglu Idrimi Hepat ve Sausqa menim mesuqem Alalakh xanimi Helebde atalarimin evinde bir cinayet bas verdi ve qacdiq Emar Lordlari anamin bacilarindan geldi buna gore Emarda yerlesdik Menden boyuk olan qardaslarim da menimle yasadilar Ailesi Emara qacmaq mecburiyyetinde qaldiqdan sonra anasinin xalqi ile birlikde Emarda heqiqi guce sahib cixmayacagini anladi ancaq Emar xalqinin yaninda olan bir koledir Neticede ailesini ve qardaslarini terk etdi atini arabasini ve doyus masinini goturdu sehraya getdi ve Hapiru xalqina qosuldu torpaq Ammija Amiya ve Kenan oldugu Heleb diger qacqin insanlarin Heleb Mukis Alalaxin hakim oldugu torpagindan olan insanlar Nihi Suriyadaki Orontes cayi yaxinligindaki bolgeden olan insanlar ve Amae erazisindeki insanlar ehtimal ki Heleb ve Apamea arasinda onu ogul kimi tanidilar agalarinin ve onun etrafina toplandilar Yazinin ikinci hissesi Idriminin heyatinda Alalaxi geri qaytarmaq ucun Hurri bolgesindeki bir kampaniya daxil olmaqla boyuk hadiseleri ortaya qoydu Yeddi il Habiru Hapiru arasinda yasadiqdan sonra yeni dostlarini ve Habiru muttefiqlerini Alalaxa deniz yolu ile ugurlu bir hucumda rehberlik etdi ve burada 1450 ci ilde bir muddet kral oldu Yazida daha sonra deyilirdi Yeddinci ilde Tesub mene teref dondu Neticede gemiler duzeltdim Gemilere girmeyime sebeb olan x esgerler olkem meni esitdikde mal qara ve qoyun getirildi bir gun icinde Nihi Amae Mukis ve Alalax olkesi bir kisi kimi mene teref dondu Qardaslarim bunu esidib yanima geldiler Qardaslarimla qarsiliqli ittifaqa and icdik qardaslarimi qorudum Idrimi gemiler tikdi ve cox guman ki Mukish Amae Nihi ve Alakahdan esgerler topladi ve bu da Alalax i geri qaytarmaq ucun qardaslarina tesir etmek ucun kifayet etdi Kral Idrimi mohurlu lovhesi Idriminin qardaslari ile ittifaq andini taniyan ve ozunu ittifaqa daxil eden Barattarnanin etimadini birteher qazanmisdi Son bir hisse heykelin katibi Sharruwa dan heykele bir xeyir dua istedi ve heykelini lekeleyenlere lenet etdi Bununla birlikde heykelin metnini vahid tarixi bir menbe kimi istifade etmeyin boyuk bir tehlukesi var Kadess Doyusunde II Ramessesin seir nesrinin yazilari kimi Idrimi metninin heykeli de Idrimi nin heqiqi kampaniyalarinin ozunu qanuni etmek ucun sisirdildiyini ireli surdu Yazini arasdiran bir cox alim ehtimal ki sisirtmelere esaslanan yalanci tarixin bir novu oldugunu ireli surdu Idrimi tableti RedakteBu lovhe yuxarida gosterilib Leonard Woolley terefinden 1936 1949 cu iller arasinda Suriyanin simalindaki Tell Achtana Alalax da qazilmisdir Bu tarix Miladdan evvel 1500 1450 Lovhede Idrimi nin kral mohuru var idi ve Idrimi nin ozune ve ya xelefi tez tez oz atasinin mohurunu istifade eden oglu Niqmepa ya odeyeceyi qizil ve qoyun illik haqqi ucun etdiyi bir razilasma ortaya cixdi Mohurun yazisinda da bele deyilirdi Idrimi Adad Tanrinin xidmetcisi Alalaxdaki yerli firtina tanrisi Tabletde Idrimi nin yalniz Alalax da mutleq hakimiyyeti istifade etmesi deyil eyni zamanda Idrimi nin ozunu tanrilasdirmasi yolu ile bir qeder musteqillik istifade etmesi teklif olundu Istinadlar RedakteDonald J Wiseman 1953 Alalakh Tablet London Ankara Arxeologiya Institutu Joan Lines terefinden American Journal of Archeology 59 4 de nezerden kecirilmisdir Oktyabr 1955 s 331 332 1983 cu ilde Antropologiyada AMS Tedqiqatlari seriyasinda yeniden cap edilmisdir 0 404 18237 2 Frank Zeeb Die Palastwirtschaft in Altsyrien nach den spataltbabylonischen Getreidelieferlisten aus Alalax Schicht VII Alter Orient und Altes Testament no 282 Munster Ugarit Verlag 2001 3 934628 06 0 Marlies Heinz Atchana Alalakh a deyin Die Schichten VII XVII Neukirchen Vluyn 1992 Nadav Na aman Alalakh taki Istar Tapinagi Yaxin Serq Arasdirmalari Jurnali c 39 yox 3 s 209 214 1980 Juan Oliva Alalakh VII Tabletlerde Yeni Birlesmeler ve Qeydler Yaxin Serq Arasdirmalari Jurnali c 64 no 1 s 1 22 2005 Dominique Collon Tell Atchana Alalakh Alter Orient und Altes Testament Butzon amp Bercker 1975 3 7666 8896 0 Amir Sumaka i Fink Son Tunc Cagi Atchana ya Soyle Alalakh Stratigraphy Chronology History British Archaeological Reports 2010 1 4073 0661 8 CE Morris ve JH Crouwel Tell Atchana dan Miken sekilli Dulusculuq Alalakh Afina daki British School Annual cild 80 s 85 98 1985 C Leonard Woolley Alalakh Tell deki Qazintilarin Hesabi Oxford University Press 1955Edebiyyat siyahisi RedakteQedim Serq tarixi Y Yusifov seh 244 245 Donald J Wiseman 1953 The Alalakh Tablets London British Institute of Archaeology at Ankara reviewed by Joan Lines in American Journal of Archaeology 59 4 October 1955 pp 331 332 K Aslihan Yener Alalakh A Late Bronze Age Capital In The Amuq Valley Southern Turkey Oriental Institute 2001Menbe https az wikipedia org w index php title Alalax dovleti amp oldid 5724380, wikipedia, oxu, kitab, kitabxana, axtar, tap, hersey,

ne axtarsan burda

, en yaxsi meqale sayti, meqaleler, kitablar, oyrenmek, wiki, bilgi, tarix, seks, porno, indir, yukle, sex, azeri sex, azeri, seks yukle, sex yukle, izle, seks izle, porno izle, mobil seks, telefon ucun, chat, azeri chat, tanisliq, tanishliq, azeri tanishliq, sayt, medeni, medeni saytlar, chatlar, mekan, tanisliq mekani, mekanlari, yüklə, pulsuz, pulsuz yüklə, mp3, video, mp4, 3gp, jpg, jpeg, gif, png, şəkil, muisiqi, mahnı, kino, film, kitab, oyun, oyunlar.