Alabuqat tatarları və yaxud Utar noqayları (həmçinin alabuqat noqayları, utarlar, tatar.alabuqat tatarları, noqaycautar noqayları, kalm.manqad) — Həştərxan tatarları daxilində etnik qrup.. Əksər Həştərxan tatarları kimi onlar da özlərini xüsusi etnik icma kimi fərqləndirmirlər və əsasən tatarlar kimi təsnif edirlər və 2010-cu il siyahıyaalınması zamanı 7 nəfər Alabuqat tatarlarına mənsub olduqlarını göstərib. Dağınıq məskunlaşma və Qazan tatarlarına mədəni və dil yaxınlığı ilə səciyyələnirlər.
Utar etnonimi ut-ar sözündən yaranıb, burada əsas söz ut sözüdür - ot və ya oddur. Beləliklə, Utar "ot" totemi olan insanlar və ya odla məşğul olan insanlar deməkdir.. Alabuqat etnonimi Alabuqa stansiyasının adından gəlir. Bu isə köçəri dayanacağıdır.
Etnogenezredaktə
XVIII əsrin sonlarında kalmıklaşmış qazax-tomutların, türkmənlərin və Zenzeli kəndi tatarlarının bir hissəsi olan köçəri yurd tatarlarının (Cemboylıq və Beşuqil qəbilələri) 100 çadırdan ibarət bir qrupunun inzibati birləşməsi nəticəsində yaranmışdır. Onlar öz növbəsində yurt noqaylarının Qazan tatarları və mişərlərin qarışması nəticəsində meydana gəliblər. Sonradan 25 köçəri “Buxara saray tatarları” ailəsi də onlara qoşulmuşdur. Ümumiyyətlə bu kiçik etnik qrupun etnogenezində noqaylar böyük rol oynayıblar.
XIX əsrin ikinci yarısında Xəzər dənizinin sahilində yerləşən Alabuqat və Talaqay-Ternovskaya poçt stansiyalarının ətrafında köçəri həyat keçirirdilər. XX əsrdə onlar məskunlaşaraq iki kənd təşkil etdilər. 1930-cu ildən 1962-ci ilə qədər məktəbdə tatar dilində tədrislə əlaqədar olaraq tatarların etnik-mədəni təsirini yaşamış, qismən tatar dilinə keçmişlər. L. Ş.Arslanov 1980-ci ildə qeyd edirdi ki, Alabuqat tatarlarının etnik inkişafında tatar milləti ilə yaxınlaşma (konsolidasiya meyli) yoxdur. Bu qrup öz dilini, etnoqrafik və məişət xüsusiyyətlərini, etnik kimliyini və öz adını qoruyub saxlamaqla onun müstəqil dilə malik müstəqil etnik qrup hesab edilməsinə imkan verir. Bu günə qədər Alabuqatların sayı az olduğuna görə məktəblərdə noqay dilinin tədrisi məsələsi qaldırılmayıb, uşaqlar rus məktəblərində oxuyur, kalmık dilini öyrənirlər. Bununla belə, “noqay” utarlarının özünü dərk etmə şüuru qorunurdu. Lakin 2002-ci il Ümumrusiya əhalinin siyahıyaalınmasının hazırlanması zamanı utarların Həştərxan tatarlarının tərkibinə daxil edilməsi haqqında qərar qəbul edilib.
Yayılma ərazisiredaktə
Onlar Kalmıkiya Respublikasında Laqan şəhərində, Ulan-Xol və Severnoye kəndlərində, Həştərxan vilayətinin Zenzeli və Yanqo-Əskər kəndlərində yaşayırlar. Alabuqat-tatar dilində danışırlar. 1979-cu ildə sayları 383 nəfər, 1989-cu ildə 422 nəfər, 2002-ci il siyahıyaalınmasına görə cəmi 5 nəfər özlərini Alabuqat tatarları adlandırıbdır. 2010-cu il siyahıyaalınmasına görə, 1144 nəfər Alabuqat tatarlarının dilində danışdıqlarını bildirmişdir.
İstinadlarredaktə
↑ Managing Ethnic Diversity in Russia / Ed. Oleh Protsyk, Benedikt Harzl 2016-12-02 at the Wayback Machine — Oxon, 2013 — P. 180
Коряков Ю. Б. "База данных «Этно-языковой состав населённых пунктов России»". 2018-03-24 tarixində . İstifadə tarixi: 2022-06-09.
Татар теленең этимологик сүзлеге: Ике томда. II том (М—Я). — Казан: Мәгариф — Вакыт, 2015. — 567 б.
Татар теленең этимологик сүзлеге: Ике томда. I том (А—Л). — Казан: Мәгариф — Вакыт, 2015. — 543 б
↑ Жакиев М. Ж. Происхождение тюрков и татар. — М.:Инсан, 2003 — С. 60.
Евстигнеев Ю. А. Россия: коренные народы и зарубежные диаспоры (краткий этно-исторический справочник) 2021-01-21 at the Wayback Machine — СПб.: Litres, 2008
↑ "Кулькатов Ж. Б. Астраханские татары – «ногаи»: к проблеме происхождения этнонима, особенностей этногенеза и традиционной культуры". 2021-04-17 tarixində . İstifadə tarixi: 2021-02-18.
Сызранов А. В. Ислам в Астраханском крае. — Астрахань, 2007—180 с. — С. 34
↑ Арсланов Л. Ш. Формирование и развитие островных языков и диалектов. (На материале тюркских языков и диалектов Волгоградской, Астраханской областей, Ставропольского края и Калмыцкой АССР) // Диссертация на соискание учёной степени доктора филологических наук. — Елабуга, 1980.
Арсланов Л. Ш. Роль этнического самосознания при определении этнической группы и её языка. 2014-02-02 at the Wayback Machine// VI Конгресс этнографов и антропологов России. — СПб, 2005 — С. 457
"Информационные материалы об окончательных итогах Всероссийской переписи населения 2010 года". 2021-10-06 tarixində . İstifadə tarixi: 2022-06-09.
Ədəbiyyatredaktə
Арсланов Л. Ш. Формирование этнических групп алабугатских татар // VII Конгресс этнографов и антропологов России:
Арсланов Л. Ш. О калмыцких заимствованиях в языке алабугатских татар Каспийского р-на Калм. АССР // Советская тюркология. — Баку, 1979, № 6
Евстигнеев Ю. А. Россия: коренные народы и зарубежные диаспоры (краткий этно-исторический справочник) — СПб.: Litres, 2008
Yanvar 01, 1970
alabuqat, tatarları, yaxud, utar, noqayları, həmçinin, alabuqat, noqayları, utarlar, tatar, alabuqat, tatarları, noqayca, utar, noqayları, kalm, manqad, həştərxan, tatarları, daxilində, etnik, qrup, əksər, həştərxan, tatarları, kimi, onlar, özlərini, xüsusi, e. Alabuqat tatarlari 2 ve yaxud Utar noqaylari hemcinin alabuqat noqaylari utarlar tatar alabuqat tatarlari 3 4 noqayca utar noqaylari kalm manqad Hesterxan tatarlari daxilinde etnik qrup 5 1 6 Ekser Hesterxan tatarlari kimi onlar da ozlerini xususi etnik icma kimi ferqlendirmirler ve esasen tatarlar kimi tesnif edirler ve 2010 cu il siyahiyaalinmasi zamani 7 nefer Alabuqat tatarlarina mensub olduqlarini gosterib Daginiq meskunlasma ve Qazan tatarlarina medeni ve dil yaxinligi ile seciyyelenirler 7 Alabuqat Utar noqaylari Yasadigi eraziler Rusiya 400 1144 Hesterxan vilayeti Kalmikiya Dili Alabuqat tatar cuvas rus tatar Irqi avropoid turan irqi tipi Dini islam Daxildir Turk xalqlari 1 Menseyi tatarlar noqaylar Qohum xalqlar Hesterxan tatarlari yurt tatarlari ve diger turk xalqlari Mundericat 1 Etnonim 2 Etnogenez 3 Yayilma erazisi 4 Istinadlar 5 EdebiyyatEtnonim redakteUtar etnonimi ut ar sozunden yaranib burada esas soz ut sozudur ot ve ya oddur Belelikle Utar ot totemi olan insanlar ve ya odla mesgul olan insanlar demekdir 5 Alabuqat etnonimi Alabuqa stansiyasinin adindan gelir Bu ise koceri dayanacagidir Etnogenez redakteXVIII esrin sonlarinda kalmiklasmis qazax tomutlarin turkmenlerin ve Zenzeli kendi tatarlarinin bir hissesi olan koceri yurd tatarlarinin Cemboyliq ve Besuqil qebileleri 100 cadirdan ibaret bir qrupunun inzibati birlesmesi neticesinde yaranmisdir Onlar oz novbesinde yurt noqaylarinin Qazan tatarlari ve miserlerin 7 qarismasi neticesinde meydana gelibler Sonradan 25 koceri Buxara saray tatarlari ailesi de onlara qosulmusdur 8 Umumiyyetle bu kicik etnik qrupun etnogenezinde noqaylar boyuk rol oynayiblar 9 XIX esrin ikinci yarisinda Xezer denizinin sahilinde yerlesen Alabuqat ve Talaqay Ternovskaya poct stansiyalarinin etrafinda koceri heyat kecirirdiler XX esrde onlar meskunlasaraq iki kend teskil etdiler 1930 cu ilden 1962 ci ile qeder mektebde tatar dilinde tedrisle elaqedar olaraq tatarlarin etnik medeni tesirini yasamis qismen tatar diline kecmisler L S Arslanov 1980 ci ilde qeyd edirdi ki Alabuqat tatarlarinin etnik inkisafinda tatar milleti ile yaxinlasma konsolidasiya meyli yoxdur Bu qrup oz dilini etnoqrafik ve meiset xususiyyetlerini etnik kimliyini ve oz adini qoruyub saxlamaqla onun musteqil dile malik musteqil etnik qrup hesab edilmesine imkan verir 9 Bu gune qeder Alabuqatlarin sayi az olduguna gore mekteblerde noqay dilinin tedrisi meselesi qaldirilmayib usaqlar rus mekteblerinde oxuyur kalmik dilini oyrenirler Bununla bele noqay utarlarinin ozunu derk etme suuru qorunurdu 10 Lakin 2002 ci il Umumrusiya ehalinin siyahiyaalinmasinin hazirlanmasi zamani utarlarin Hesterxan tatarlarinin terkibine daxil edilmesi haqqinda qerar qebul edilib 1 Yayilma erazisi redakteOnlar Kalmikiya Respublikasinda Laqan seherinde Ulan Xol ve Severnoye kendlerinde Hesterxan vilayetinin Zenzeli ve Yanqo Esker kendlerinde yasayirlar Alabuqat tatar dilinde danisirlar 1979 cu ilde saylari 383 nefer 1989 cu ilde 422 nefer 2002 ci il siyahiyaalinmasina gore cemi 5 nefer ozlerini Alabuqat tatarlari adlandiribdir 2010 cu il siyahiyaalinmasina gore 1144 nefer Alabuqat tatarlarinin dilinde danisdiqlarini bildirmisdir 11 Istinadlar redakte 1 2 3 Managing Ethnic Diversity in Russia Ed Oleh Protsyk Benedikt Harzl Arxivlesdirilib 2016 12 02 at the Wayback Machine Oxon 2013 P 180 Koryakov Yu B Baza dannyh Etno yazykovoj sostav naselyonnyh punktov Rossii 2018 03 24 tarixinde arxivlesdirilib Istifade tarixi 2022 06 09 Tatar telenen etimologik sүzlege Ike tomda II tom M Ya Kazan Mәgarif Vakyt 2015 567 b Tatar telenen etimologik sүzlege Ike tomda I tom A L Kazan Mәgarif Vakyt 2015 543 b 1 2 Zhakiev M Zh Proishozhdenie tyurkov i tatar M Insan 2003 S 60 Evstigneev Yu A Rossiya korennye narody i zarubezhnye diaspory kratkij etno istoricheskij spravochnik Arxivlesdirilib 2021 01 21 at the Wayback Machine SPb Litres 2008 1 2 Kulkatov Zh B Astrahanskie tatary nogai k probleme proishozhdeniya etnonima osobennostej etnogeneza i tradicionnoj kultury 2021 04 17 tarixinde arxivlesdirilib Istifade tarixi 2021 02 18 Syzranov A V Islam v Astrahanskom krae Astrahan 2007 180 s S 34 1 2 Arslanov L Sh Formirovanie i razvitie ostrovnyh yazykov i dialektov Na materiale tyurkskih yazykov i dialektov Volgogradskoj Astrahanskoj oblastej Stavropolskogo kraya i Kalmyckoj ASSR Dissertaciya na soiskanie uchyonoj stepeni doktora filologicheskih nauk Elabuga 1980 Arslanov L Sh Rol etnicheskogo samosoznaniya pri opredelenii etnicheskoj gruppy i eyo yazyka Arxivlesdirilib 2014 02 02 at the Wayback Machine VI Kongress etnografov i antropologov Rossii SPb 2005 S 457 Informacionnye materialy ob okonchatelnyh itogah Vserossijskoj perepisi naseleniya 2010 goda 2021 10 06 tarixinde arxivlesdirilib Istifade tarixi 2022 06 09 Edebiyyat redakteArslanov L Sh Formirovanie etnicheskih grupp alabugatskih tatar VII Kongress etnografov i antropologov Rossii Arslanov L Sh O kalmyckih zaimstvovaniyah v yazyke alabugatskih tatar Kaspijskogo r na Kalm ASSR Sovetskaya tyurkologiya Baku 1979 6 Evstigneev Yu A Rossiya korennye narody i zarubezhnye diaspory kratkij etno istoricheskij spravochnik SPb Litres 2008 Menbe https az wikipedia org w index php title Alabuqat tatarlari amp oldid 6869913, wikipedia, oxu, kitab, kitabxana, axtar, tap, hersey,
ne axtarsan burda
, en yaxsi meqale sayti, meqaleler, kitablar, oyrenmek, wiki, bilgi, tarix, seks, porno, indir, yukle, sex, azeri sex, azeri, seks yukle, sex yukle, izle, seks izle, porno izle, mobil seks, telefon ucun, chat, azeri chat, tanisliq, tanishliq, azeri tanishliq, sayt, medeni, medeni saytlar, chatlar, mekan, tanisliq mekani, mekanlari, yüklə, pulsuz, pulsuz yüklə, mp3, video, mp4, 3gp, jpg, jpeg, gif, png, şəkil, muisiqi, mahnı, kino, film, kitab, oyun, oyunlar.
