Azərbaycanca
සිංහල
Türkçe
Aktaş (qum. Акъташ, çeç. Гӏурий, avar. Ахъташ, Казма) — Dağıstan Respublikasında çay. Çay Dağıstanın Kazebek və Xasvyurt rayonları ərazisindən axır. Qumuq dilində toponimin tərcüməsi "ağ daş" — акъ таш demkdir.
| Aktaş | |
|---|---|
| qum. Акъташ, çeç. Гӏурий, avar. Ахъташ | |
 | |
| Ölkələr | |
| Mənbəyi | |
| • Yüksəkliyi | 2300 m |
| Mənsəbi | Sulak çayı |
| • Yüksəkliyi | -10 m |
| Uzunluğu | 156 km |
| Su sərfi | 2,65 m³/s |
| Su hövzəsi | Sulak çayı→Xəzər dənizi |
| Hövzəsinin sahəsi | 3390 km² |
| | |
| [ru] | 07030000212109300000017 |
 Vikianbarda əlaqəli mediafayllar | |
Coğrafiyası
Aktaş öz başlanğıcını Suyasi-Meer silsiləsinin şimal-şərq yamacından, Andiyski silsiləsinin kəsişməsindən götürür. Mənbənin dəniz səviyyəsindən hündürlüyü — 2300 metrdir. Aktaş çayının meyilliyi 14,6 m/km-dir. Mənsəbinin hündürlüyü isə — 10 metrdir. Çayın uzunluğu — 156 km-dir. Çayın üçdə bir hissəsi dağlıq əraziyə daxildir. Aktaş çayının mənsəbi dəfələrlə dəyişilmişdir. Əvvəllər çay Qumuq düzənliyinə çıxdıqda parçalanırdı. Parçalanma ərazilərində: Tatayurt, Kambulat və Kazıyurt kəndlərində bir çox bataqlıq ərazilər formalaşmışdı. Çayın bol sulu olduğu zamanlardan suyu Aqraxan körfəzinə kimi gəlib çatırdı. Mənsəbi Yeni kosa kəndi yaxınlığındadır. Bataqlıq ərazilər qurutmaq məqsədilə kanallar inşa edilmiş və çayın suyu Terek çayına axıdılmışdır. Daha sonra Aktaş kanalı inşa edilmişdir. Kanal vasitəsilə Aksay və Aktaş çayının suları Sulak çayına axıdılır. Çay hövzəsinin 42% meşə örtüyü ilə örtülüdür. 40% isə alp çəmənliklər və otlaq sahələridir.
Hidrologiyası
Çay qarışıq qidalanmaya malikdir. Yağış suları və qrunt suları üstünlük təşkil edir. Çaya ilin isti vaxtlarında su səviyyəsinin artması, qış aylarında isə mejen xarakterikdir. Endirey kəndindən aşağıda çayın təbii rejimi müxtəlif kanallar vasitəsilə pozulur. Aşağı axarlarında Aktaş su anbarı inşa edilmişdir. Çayın orta illik su sərfi 2,65 m³/s, maksimal su sərfi — 408 m³/s. Çayın orta şəffaflığı 220 q/m³-dir. Aktaş çayının əsas qolları: Sırkikal, Salasu, Yarıksu, Aksaydır.
Çayın rejimini və xüsusiyyətini öyrənmək məqsədilə Endirey kəndində, hidroloji məntəqə qurulmuşdur. Əvvəllər bu tip araşdırmalar Leninaul və Adilotarda aparılardı. Aktaş çayının suyu suvarmada geniş istifadə olunur. Bundan başqa Xasavyurt şəhərinin su təminatı da Aktaş çayındandır. Çay üzərin vaxtı ilə kiçik su elektrik stansiyası fəaliyyət göstərmişdir.
Ədəbiyyat
- Ресурсы поверхностных вод СССР. Том 9. Закавказье и Дагестан. Выпуск 3. Дагестан
İstinadlar
- Твёрдый А. В. Топонимический словарь Кавказа. Ч. 1, 2. — Краснодар, 2006 г.
- Сулейманов А. Топонимия Чечни. Грозный: ГУП "Книжное издательство", 2006.
- "Терек – гьалагаб гIор" (avar). Республиканская газета «». 2020-01-10. 10.05.2024 tarixində .
- М.ГӀ.Чупалаев. КъотӀи букӀинчӀо... // «Чапар — Казбек районалъул газета» (avar). № № 28 (9822). — 2019. — 22 июль. — 3. 10.05.2024 tarixində (PDF) (#archive_missing_url).
- "Территория и население кумыкских феодальных владений". kumukia.ru (rus). İstifadə tarixi: 2020-02-06.[ölü keçid]
- // Энциклопедический словарь Брокгауза и Ефрона: В 86 томах (82 т. и 4 доп.). СПб.. 1890–1907.
- Кумыкско-русский словарь (Къумукъча-орусча сёзлюк), Бамматов Б. Г., Гаджиахмедов Н. Э. 2013 г.
- "Arxivlənmiş surət". 2022-03-30 tarixində . İstifadə tarixi: 2021-10-26.
wikipedia, oxu, kitab, kitabxana, axtar, tap, meqaleler, kitablar, oyrenmek, wiki, bilgi, tarix, tarixi, endir, indir, yukle, izlə, izle, mobil, telefon ucun, azeri, azəri, azerbaycanca, azərbaycanca, sayt, yüklə, pulsuz, pulsuz yüklə, haqqında, haqqinda, məlumat, melumat, mp3, video, mp4, 3gp, jpg, jpeg, gif, png, şəkil, muisiqi, mahnı, kino, film, kitab, oyun, oyunlar, android, ios, apple, samsung, iphone, pc, xiomi, xiaomi, redmi, honor, oppo, nokia, sonya, mi, web, computer, komputer
Aktas qum Aktash cec Gӏurij avar Ahtash Kazma Dagistan Respublikasinda cay Cay Dagistanin Kazebek ve Xasvyurt rayonlari erazisinden axir Qumuq dilinde toponimin tercumesi ag das ak tash demkdir Aktasqum Aktash cec Gӏurij avar AhtashOlkeler Rusiya DagistanMenbeyi Yuksekliyi 2300 mMensebi Sulak cayi Yuksekliyi 10 mUzunlugu 156 kmSu serfi 2 65 m sSu hovzesi Sulak cayi Xezer deniziHovzesinin sahesi 3390 km menbeyi mensebiAktas cayi Dagistanin fiziki xeritesinde 42 42 sm e 46 32 s u 43 21 sm e 47 01 s u ru 07030000212109300000017 Vikianbarda elaqeli mediafayllarCografiyasiAktas oz baslangicini Suyasi Meer silsilesinin simal serq yamacindan Andiyski silsilesinin kesismesinden goturur Menbenin deniz seviyyesinden hundurluyu 2300 metrdir Aktas cayinin meyilliyi 14 6 m km dir Mensebinin hundurluyu ise 10 metrdir Cayin uzunlugu 156 km dir Cayin ucde bir hissesi dagliq eraziye daxildir Aktas cayinin mensebi defelerle deyisilmisdir Evveller cay Qumuq duzenliyine cixdiqda parcalanirdi Parcalanma erazilerinde Tatayurt Kambulat ve Kaziyurt kendlerinde bir cox bataqliq eraziler formalasmisdi Cayin bol sulu oldugu zamanlardan suyu Aqraxan korfezine kimi gelib catirdi Mensebi Yeni kosa kendi yaxinligindadir Bataqliq eraziler qurutmaq meqsedile kanallar insa edilmis ve cayin suyu Terek cayina axidilmisdir Daha sonra Aktas kanali insa edilmisdir Kanal vasitesile Aksay ve Aktas cayinin sulari Sulak cayina axidilir Cay hovzesinin 42 mese ortuyu ile ortuludur 40 ise alp cemenlikler ve otlaq saheleridir HidrologiyasiCay qarisiq qidalanmaya malikdir Yagis sulari ve qrunt sulari ustunluk teskil edir Caya ilin isti vaxtlarinda su seviyyesinin artmasi qis aylarinda ise mejen xarakterikdir Endirey kendinden asagida cayin tebii rejimi muxtelif kanallar vasitesile pozulur Asagi axarlarinda Aktas su anbari insa edilmisdir Cayin orta illik su serfi 2 65 m s maksimal su serfi 408 m s Cayin orta seffafligi 220 q m dir Aktas cayinin esas qollari Sirkikal Salasu Yariksu Aksaydir Cayin rejimini ve xususiyyetini oyrenmek meqsedile Endirey kendinde hidroloji menteqe qurulmusdur Evveller bu tip arasdirmalar Leninaul ve Adilotarda aparilardi Aktas cayinin suyu suvarmada genis istifade olunur Bundan basqa Xasavyurt seherinin su teminati da Aktas cayindandir Cay uzerin vaxti ile kicik su elektrik stansiyasi fealiyyet gostermisdir EdebiyyatResursy poverhnostnyh vod SSSR Tom 9 Zakavkaze i Dagestan Vypusk 3 DagestanIstinadlarTvyordyj A V Toponimicheskij slovar Kavkaza Ch 1 2 Krasnodar 2006 g Sulejmanov A Toponimiya Chechni Groznyj GUP Knizhnoe izdatelstvo 2006 Terek galagab gIor avar Respublikanskaya gazeta 2020 01 10 10 05 2024 tarixinde M GӀ Chupalaev KotӀi bukӀinchӀo Chapar Kazbek rajonalul gazeta avar 28 9822 2019 22 iyul 3 10 05 2024 tarixinde PDF archive missing url Territoriya i naselenie kumykskih feodalnyh vladenij kumukia ru rus Istifade tarixi 2020 02 06 olu kecid Ahtash Enciklopedicheskij slovar Brokgauza i Efrona V 86 tomah 82 t i 4 dop SPb 1890 1907 Kumyksko russkij slovar Kumukcha oruscha syozlyuk Bammatov B G Gadzhiahmedov N E 2013 g Arxivlenmis suret 2022 03 30 tarixinde Istifade tarixi 2021 10 26