Azərbaycanca
Deutsch
Lietuvos
සිංහල
Türkçe
Українська
Ağıl dişi, üçüncü azı dişi və ya molar diş — insan dişlərinin hər kvadrantında olan üç biri. Bu üçünün arasında ən arxada olan dişdir. Adətən 17–25 yaş aralığında çıxır. Əksər yetkinlərin hər kvadrantda bir olmaqla dörd ağıl dişi olur. Dörddən az və ya daha çox ola bilər, məsələn, əlavə dişlərə fövqəladə dişlər deyilir. Ağıl dişi çıxmadıqda, inkişaf prosesində olan digər dişlərə də təsir edir. Beləliklə, bu baş verəndə və ya verməmişdən öncə çəkilir.
| Ağıl dişi | |
|---|---|
 | |
 | |
 | |
| Latınca | Dens molaris tertius |
| Sistem | |
 Vikianbarda əlaqəli mediafayllar | |
Tarixi
Rəsmi olaraq üçüncü azı kimi tanınsa da, ümumi istifadə ağıl dişidir. Çünki demək olar ki, 12–13 yaşlarında digər dişlər bir-birinin ardınca çıxaraq öz sürmələrini tamamladıqları halda, ağıl dişi çox gec çıxır. Adətən 17–25 yaş arasında qaldığı üçün xalq arasında ağıl dişləri kimi tanınır. Məlumdur ki, bu dişin çıxması əsrlərdir diş problemlərinə səbəb olur və hətta Aristotel də bu məsələyə aşağıdakı sözlərlə toxunmuşdur:
 | İnsanlarda görünən son dişlər “ağıl dişləri”dir. Bu dişlər hər iki cinsdə təxminən iyirmi yaşında görünür. Ömrünün son günlərini yaşayan səksən yaşlı qadınlarda ağıl dişlərinin çıxması ilə bağlı məlum hallar var. Dişin gəlişi böyük ağrılara səbəb olur və buna bənzər hallar kişilərdə də bilinir. Bu olur, nə vaxt olur, erkən yaşda ağıl dişləri çıxmayan insanlarda olur. |  |
Anatomiya
Müxtəliflik
Ağıl dişlərinin ageneziyası əhaliyə görə dəyişir, Tasmaniya hindularında praktiki olaraq sıfır, Meksika hindularında demək olar ki, 100%-dir. Bu dəyişiklik PAX9 geni və bəlkə də bir neçə başqa gen ilə əlaqələndirilir.
Funksiyası
Ağıl dişi insanın təkamül əcdadlarına bitkiləri üyütməkdə kömək edən üçüncü azı dişidir. İnsan əcdadlarının kəllələrində daha çox diş olan daha böyük çənələri var idi. Beləliklə, bitki hüceyrə divarını meydana gətirən sellülozu həzm edə bilməmələrini kompensasiya edərək, insanlara göyərti çeynəməyə kömək edib. 10.000 il əvvəl kənd təsərrüfatı inqilabı ilə insanlar tərkibində karbohidratlar və yüksək enerji olan daha yumşaq qidalar istehlak etməyə başladılar. Belə bir pəhriz nəticəsində çənəmiz paleolit əcdadlarımızdakı kimi daha da böyümədi və beləliklə ağıl dişlərinə yer qalmadı.
Klinik əhəmiyyəti
Ağıl dişi (klinik olaraq nömrələnmiş tezlik M3) çoxdan problemli kimi müəyyən edilmişdir və insan ağzında ən çox rast gəlinən təsirlənmiş diş kimi problemli olmaqda davam edir. Bilinən ən qədim basdırılmış diş Magdalenian dövründə (e.ə. 18.000–10.000) bir avropalı qadına aiddir. Dişin çıxması üçün yerin olmaması periodontal xəstəlik və yaşla artan diş çürüməsi riski ilə nəticələnir.
Təsirə məruz qalan ağıl dişləri istiqamətinə, təsir dərinliyinə, diş püskürməsi üçün mövcud boşluq miqdarına və onları əhatə edən yumşaq toxuma və ya sümük miqdarına görə təsnif edilir. Bu təsnifat strukturu həkimlərə diş çəkmə zamanı baş verə biləcək təsir, infeksiya və ağırlaşma ehtimallarını hesablamağa imkan verir. Ağıl dişləri də simptomların və narahatlıqların mövcudluğuna görə təsnif edilir.
Təsirə məruz qalan ağıl dişinin müalicəsi hər hansı təsirlənmiş dişin müalicəsi ilə eynidir. Əgər diş təsirlənirsə, müalicə impakasiya, diş çıxarılması və ya koronektomiya yuxarıdakı yoluxmuş toxuma ilə məhdudlaşa bilər.
İstinadlar
- "Wisdom Teeth". American Association of Oral and Maxillofacial Surgeons. 28 iyul 2010 tarixində orijinalından arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 28 sentyabr 2010.
- Rozkovcová, E.; Marková, M.; Dolejší, J. "Studies on agenesis of third molars amongst populations of different origin". Sborník lékařský. 1999: 71–84. PMID 11220165.
- Pereira, Tiago V.; Salzano, Francisco M.; Mostowska, Adrianna; Trzeciak, Wieslaw H.; Ruiz-Linares, Andrés; Chies, José A. B.; Saavedra, Carmen; Nagamachi, Cleusa; Hurtado, Ana M. "Natural selection and molecular evolution in primate PAX9 gene, a major determinant of tooth development". Proceedings of the National Academy of Sciences. 2006: 5676–81. Bibcode:2006PNAS..103.5676P. doi:10.1073/pnas.0509562103. JSTOR 30050159. PMC 1458632. PMID 16585527.
- Cooper, Rachele. "Why Do We Have Wisdom Teeth?". scienceline.org. 3 may 2016 tarixində orijinalından arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 27 dekabr 2017.
- von Cramon-Taubade, Noreen. "Global human mandibular variation reflects differences in agricultural and hunter-gatherer subsistence strategies". Proceedings of the National Academy of Sciences of the United States of America. 6 dekabr 2011: 19546–19551. doi:10.1073/pnas.1113050108. ISSN 0027-8424. PMC 3241821. PMID 22106280.
- "Magdalenian Girl is a woman and therefore has oldest recorded case of impacted wisdom teeth" (Press-reliz). Field Museum of Natural History. 7 mart 2006. 25 mart 2013 tarixində arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 15 fevral 2013.
- Juodzbalys, Gintaras; Daugela, Povilas. "Mandibular Third Molar Impaction: Review of Literature and a Proposal of a Classification (review)". J Oral Maxillofac Res. Apr–Jun 2013: e1. doi:10.5037/jomr.2013.4201. PMC 3886113. PMID 24422029.
- "The management of the asymptomatic, disease-free wisdom tooth: removal versus retention. (review)". Atlas Oral Maxillofac Surg Clin North Am. Dodson TB. 169–76. doi:10.1016/j.cxom.2012.06.005. PMID 23021394.
- Carranza's Clinical Periodontology. Elsevier Saunders. 2012. ISBN .
- "What are the Risks of Operative Intervention (review)". J Oral Maxillofac Surg. Pogrel MA. 33–36.
- "Coronectomy may be a way of managing impacted third molars (systematic review)". Evid Based Dent. Ghaeminia H. 57-8. doi:10.1038/sj.ebd.6400939. PMID 23792405.
Xarici keçidlər
- National Institute of Clinical Health and Excellence Guideline to Wisdom teeth removal Arxivləşdirilib 2013-12-28 at the Wayback Machine
- Wisdom tooth extraction
wikipedia, oxu, kitab, kitabxana, axtar, tap, meqaleler, kitablar, oyrenmek, wiki, bilgi, tarix, tarixi, endir, indir, yukle, izlə, izle, mobil, telefon ucun, azeri, azəri, azerbaycanca, azərbaycanca, sayt, yüklə, pulsuz, pulsuz yüklə, haqqında, haqqinda, məlumat, melumat, mp3, video, mp4, 3gp, jpg, jpeg, gif, png, şəkil, muisiqi, mahnı, kino, film, kitab, oyun, oyunlar, android, ios, apple, samsung, iphone, pc, xiomi, xiaomi, redmi, honor, oppo, nokia, sonya, mi, web, computer, komputer
Agil disi ucuncu azi disi ve ya molar dis insan dislerinin her kvadrantinda olan uc azi disinden biri Bu ucunun arasinda en arxada olan disdir Adeten 17 25 yas araliginda cixir 1 Ekser yetkinlerin her kvadrantda bir olmaqla dord agil disi olur Dordden az ve ya daha cox ola biler meselen elave dislere fovqelade disler deyilir Agil disi cixmadiqda inkisaf prosesinde olan diger dislere de tesir edir Belelikle bu bas verende ve ya vermemisden once cekilir Agil disi Latinca Dens molaris tertius Sistem Molar disler nbsp Vikianbarda elaqeli mediafayllar Mundericat 1 Tarixi 2 Anatomiya 2 1 Muxteliflik 3 Funksiyasi 4 Klinik ehemiyyeti 5 Istinadlar 6 Xarici kecidlerTarixiredakteResmi olaraq ucuncu azi kimi taninsa da umumi istifade agil disidir Cunki demek olar ki 12 13 yaslarinda diger disler bir birinin ardinca cixaraq oz surmelerini tamamladiqlari halda agil disi cox gec cixir Adeten 17 25 yas arasinda qaldigi ucun xalq arasinda agil disleri kimi taninir Melumdur ki bu disin cixmasi esrlerdir dis problemlerine sebeb olur ve hetta Aristotel de bu meseleye asagidaki sozlerle toxunmusdur nbsp Insanlarda gorunen son disler agil disleri dir Bu disler her iki cinsde texminen iyirmi yasinda gorunur Omrunun son gunlerini yasayan seksen yasli qadinlarda agil dislerinin cixmasi ile bagli melum hallar var Disin gelisi boyuk agrilara sebeb olur ve buna benzer hallar kisilerde de bilinir Bu olur ne vaxt olur erken yasda agil disleri cixmayan insanlarda olur nbsp AnatomiyaredakteMuxteliflikredakte Agil dislerinin ageneziyasi ehaliye gore deyisir Tasmaniya hindularinda praktiki olaraq sifir Meksika hindularinda demek olar ki 100 dir 2 Bu deyisiklik PAX9 geni ve belke de bir nece basqa gen ile elaqelendirilir 3 FunksiyasiredakteAgil disi insanin tekamul ecdadlarina bitkileri uyutmekde komek eden ucuncu azi disidir Insan ecdadlarinin kellelerinde daha cox dis olan daha boyuk ceneleri var idi Belelikle bitki huceyre divarini meydana getiren sellulozu hezm ede bilmemelerini kompensasiya ederek insanlara goyerti ceynemeye komek edib 4 10 000 il evvel kend teserrufati inqilabi ile insanlar terkibinde karbohidratlar ve yuksek enerji olan daha yumsaq qidalar istehlak etmeye basladilar Bele bir pehriz neticesinde cenemiz paleolit ecdadlarimizdaki kimi daha da boyumedi ve belelikle agil dislerine yer qalmadi 5 Klinik ehemiyyetiredakte nbsp Arxasinda iltihabli toxuma olan dis eti xettinden cixan agil disi perikoronit yasil ox Agil disi klinik olaraq nomrelenmis tezlik M3 coxdan problemli kimi mueyyen edilmisdir ve insan agzinda en cox rast gelinen tesirlenmis dis kimi problemli olmaqda davam edir Bilinen en qedim basdirilmis dis Magdalenian dovrunde e e 18 000 10 000 bir avropali qadina aiddir 6 Disin cixmasi ucun yerin olmamasi periodontal xestelik ve yasla artan dis curumesi riski ile neticelenir 7 nbsp Ucuncu molar disden bir sira problemler yarana biler A Mezio tesirlenmis qismen puskurmus ucuncu azi disleri B Qidalanma ve natamam agiz gigiyenasina gore dis kariyes ve periodontal qusurlarla elaqeli ikinci ve ucuncu azi disleri C Ucuncu azi disini qismen ehate eden iltihabli operkulum altinda qida qaliqlari ve bakteriyalarin yigilmasi D alt dis kontaktin olmamasi sebebinden boyumus yuxari ucuncu azi disi travmatik sekilde asagi ucuncu azi disinin operkulumuna baglanmaga baslaya biler Qarsisinda disleri olmayan disler diger dis terefinden kut olmadigi ucun umumiyyetle iti olur Tesire meruz qalan agil disleri istiqametine tesir derinliyine dis puskurmesi ucun movcud bosluq miqdarina ve onlari ehate eden yumsaq toxuma ve ya sumuk miqdarina gore tesnif edilir Bu tesnifat strukturu hekimlere dis cekme zamani bas vere bilecek tesir infeksiya ve agirlasma ehtimallarini hesablamaga imkan verir 7 Agil disleri de simptomlarin ve narahatliqlarin movcudluguna gore tesnif edilir 8 Tesire meruz qalan agil disinin mualicesi her hansi tesirlenmis disin mualicesi ile eynidir Eger dis tesirlenirse mualice impakasiya dis cixarilmasi ve ya koronektomiya yuxaridaki yoluxmus toxuma ile mehdudlasa biler 9 10 11 nbsp Yuxari sol sekilde sag ve yuxari sag sekilde sol agil disleri distoangular sekilde tesirlenir Asagi sol agil disi ufuqi sekilde tesirlenmisdir Asagi sag mudriklik disi saquli tesire malikdir ortopantomoqrammada diaqnoz qoyulmaya biler Istinadlarredakte Wisdom Teeth American Association of Oral and Maxillofacial Surgeons 28 iyul 2010 tarixinde orijinalindan arxivlesdirilib Istifade tarixi 28 sentyabr 2010 Rozkovcova E Markova M Dolejsi J Studies on agenesis of third molars amongst populations of different origin Sbornik lekarsky 1999 71 84 PMID nbsp 11220165 Pereira Tiago V Salzano Francisco M Mostowska Adrianna Trzeciak Wieslaw H Ruiz Linares Andres Chies Jose A B Saavedra Carmen Nagamachi Cleusa Hurtado Ana M Natural selection and molecular evolution in primate PAX9 gene a major determinant of tooth development Proceedings of the National Academy of Sciences 2006 5676 81 Bibcode 2006PNAS 103 5676P doi 10 1073 pnas 0509562103 JSTOR nbsp 30050159 PMC nbsp 1458632 PMID nbsp 16585527 Cooper Rachele Why Do We Have Wisdom Teeth scienceline org 3 may 2016 tarixinde orijinalindan arxivlesdirilib Istifade tarixi 27 dekabr 2017 von Cramon Taubade Noreen Global human mandibular variation reflects differences in agricultural and hunter gatherer subsistence strategies Proceedings of the National Academy of Sciences of the United States of America 6 dekabr 2011 19546 19551 doi 10 1073 pnas 1113050108 ISSN nbsp 0027 8424 PMC nbsp 3241821 PMID nbsp 22106280 Magdalenian Girl is a woman and therefore has oldest recorded case of impacted wisdom teeth Press reliz Field Museum of Natural History 7 mart 2006 25 mart 2013 tarixinde arxivlesdirilib Istifade tarixi 15 fevral 2013 1 2 Juodzbalys Gintaras Daugela Povilas Mandibular Third Molar Impaction Review of Literature and a Proposal of a Classification review J Oral Maxillofac Res Apr Jun 2013 e1 doi 10 5037 jomr 2013 4201 PMC nbsp 3886113 PMID nbsp 24422029 The management of the asymptomatic disease free wisdom tooth removal versus retention review Atlas Oral Maxillofac Surg Clin North Am Dodson TB 169 76 doi 10 1016 j cxom 2012 06 005 PMID nbsp 23021394 Carranza s Clinical Periodontology Elsevier Saunders 2012 ISBN nbsp 978 1 4377 0416 7 What are the Risks of Operative Intervention review J Oral Maxillofac Surg Pogrel MA 33 36 Coronectomy may be a way of managing impacted third molars systematic review Evid Based Dent Ghaeminia H 57 8 doi 10 1038 sj ebd 6400939 PMID nbsp 23792405 Xarici kecidlerredakteNational Institute of Clinical Health and Excellence Guideline to Wisdom teeth removal Arxivlesdirilib 2013 12 28 at the Wayback Machine Wisdom tooth extraction Menbe https az wikipedia org w index php title Agil disi amp oldid 7608439