fbpx
Wikipedia

İstehsalat

İstehsalat və ya İstehsal- hər hansı bir məhsulun və ya xidmətin yaradılması üçün hüquqi şəxsinfiziki şəxsin təşkil etdiyi fəaliyyət prosesidir.

Lotus avtomobillərinin yığılma sexi

Ümumi anlayış

Istehsalat prosesində maşın, mexanizm, alətlər və insan əməyindən istifadə edərək satış üçün məhsul hazırlanır. Bir qayda olaraq istehsalatda böyük həmdə xammaldan hazır məhsul istehsal edilir. Bu termin ancaq insan əməyinə aid olaraq adi sənətdən yüksək texnologiyalara qədər geniş dairəni əhatə edir. Belə hazır məhsullar sonradan daha geniş istehsalatda digər mürəkkəb məhsulların istehsalı üçün istifadə edilir. Məsələn, gəmi, silah və digər yüksək texnologiyalı mallar. Bir qayda olaraq bazar iqtisadiyyatı mühitində bir məhsul digər məhsulun buraxılışı üçün mərhələ rolunu oynayır. Həmçinin bazar münasibətləri özünü tənzimləmə prinsipinə malikdir. Ancaq son dövrlərdə dövlət daha müntəzəm sahibkarlıq prinsiplərini gözləməklə bazar münasibətlərinə müdaxilə etməli olur..

Müasir istehsalat

Müasir istehsalat öz çərçivəsinə son məhsulun buraxılması üçün bütün aralıq mərhələləri toplayır. Bir sıra hallarda "istehsalat" və "istehsal" terminləri eyni anlamda işlənir. Baxmayaraq ki, "istehsalat" termini məhsul buraxılışının təşkilini, "istehsal" termini isə isə prosesi əhatə edir. İstehsalat çox sıx şəkildə mühəndis elmləri və menecerliklə bağlıdır. Onlardakı yeniliklər istehsalın daha səmərəli təşkilinə və xərclərin azalmasına səbəb olur. Son dövrlərdə reklamla yanaşı dizayn məsələsi də böyük əhəmiyyət daşımağa başlamışdır.

İstehsalatın müasir intelletktual icra sistemləri

Müəssisənin idarə olunmasının avtomatlaşdırılması

Bu paraqrafda müəssisənin idarə olunmasının avtomatlaşdırılması ilə əlaqədar bir sıra məsələlər nəzərdən keçirilmişdir. Əsas fikir o sistemlərin yaradılmasına ayrılmışdır ki, onların köməyi ilə maliyyə, tədarükün – alış - verişin idarəsi kimi proseslər avtomatlaşdırılır. Bu avtomatlaşdırmanın müxtəlif aspektlərinə: müəssisənin modellərinin qurulmasına, sistemin həyati dövrünün yazılışına, müəssisənin idarə olunmasının avtomatlaşdırılması prosesinin planlaşdırılmasına və idarəsinə, sistemlərin seçilməsi problemlərinə fikir verilir. Eyni zamanda müəssisənin idarə olunması sisteminə müasir yanaşma, son vaxtlar geniş yayılmış MRP, MRPP, ERP və APS konsepsiyaları, eləcə də bu sistemlərdə tətbiq olunan əsas riyazi - iqtisadi metodlar şərh olunur. Müəssisənin idarəolunması prosesinin avtomatlaşdırılması son dərəcə mürəkkəb məsələdir və onun həlli zamanı aşağıdakı problemlər üzə çıxır:

  • müəssisənin vəziyyətini xarakterizə edən hansı parametrləri ölçmək lazımdır(nəzərə alınır);
  • planlaşdırma və idarəetmə məsələlərinin həlli üçün ierarxik modellər yığımından hansı daha əlverişlidir;
  • hansı məqsədlər üçün və hansı yolla riyazi – iqtisadi metodları daha effektiv qəbul etmək olar;
  • layihə idarə metodlarından necə istifadə etmək olar.

İstehsalatın idarə olunmasının optimallaşdırılması və yuxarıda göstərilən problemlərin həllinin mümkünlüyü məqsədi ilə hələ keçən əsrin 60 – cı illərin ortalarında Amerika istehsalatın və ehtiyatların idarə olunması cəmiyyəti (APİCS) bir sıra prinsiplər formalaşdırılıb. Bunlarında əsasında müəssisənin modelinin qurulması və onda gedən əsas istehsalat prosesləri təklif olunur. Bu prinsiplər ilk dəfə olaraq materialların idarə olunması məsələlərinin həlləri üçün tətbiq edilərək MRP (Material Requirements Planinq – ehtiyat materialların planlaşdırılması) konsepsiyası adını almışdır. Bunun da əsas vəziyyətləri aşağıdakılardır:

  • istehsalat prosesinin modeli qarşılıqlı əlaqəli sifarişlərin axını kimi təsvir edilir;
  • istehsalat dövriyyələrinin və ehtiyatlarının minimumlaşdırılması təmin edilir;
  • təchizat sifarişləri və istehsalat, reallaşdırılan sifarişlərin, eləcə də istehsalat cizgilərinin əsasında formalaşdırılır;
  • sifarişlərin hərəkəti iqtisadi göstəricilərlə əlaqələndirilir;
  • sifarişin yerinə yetirilməsi onun hazır olduğu ana qədər sona çatdırılır.

Sonralar bu gedişatın digər proseslərə və ya fəaliyyət növlərinə tətbiqi nəticəsində MRPP, ERP və s. konsepsiyalar meydana çıxmışdır. MRP, MRPP və ERP metodları və yanaşmaları anlayışların və proseslərin formalaşdırılmış toplumudur. Bunların köməyi ilə müəssisənin işini təsvir etmək olar. Onların son dərəcə konstruktiv xarakteri olur, yəni onları təlimatlar (alqoritm) toplumu kimi qəbul etmək olar: verilənləri və materialları bu şəkildə ora ötürür, oradakı yerinə yetirilən əməliyyat haqqında yazılış edilir və s. Onlar intuitiv olaraq hər bir idarəçiyə və ya maneəçiyə aydındır. Onların əsas qiyməti aşağıdakı kimidir:

  • onlar real olaraq işlənib müəssisələrin fəaliyyətinin analizinin nəticəsində yaranmışdır;
  • onların inkişafı təkamüllə baş vermişdir, belə ki, növbəti konsepsiya əvvəlkini udmuşdur;
  • onlar öz effektivliklərini sübut etmişlər;
  • onlar müəssisənin bütün fəaliyyətini tamlıqla əhatə edir.

Müəssisənin avtomatlaşdırılmasının dünəni və bu günü

Bu gün bilinmir ki, müasir texnoloji proseslərin avtomatlaşdırmasının müəyyən mərhələlər ilə xarakterizə olunması qanuna uyğunluqdur yoxsa təsadüfüdür. Çünki zəmanəmizdə ideoloji, təşkilati və texniki planda ciddi dəyişiklər getməkdə-dir. Sifarişçilərin səviyyəsi əhəmiyyətli dərəcədə yüksəlmişdir, avtomatlaşdırılmış sistemlərə qarşı qoyulan tələblər formalaşır, prinsipcə yeni texnologiyalar meydana çıxır, avtomatlaşdırma sistemlərində liderlik roluna iddiaçıların sayı artır və s. Hazırki dövrə qədər sənaye müəssisələrinin avtomatlaşdırmasının üç tipik səviyyəsi – AİS (idarəetmə, maliyyə - təsərrüfat fəaliyyətinin avtomatlaşdırılmış sistemləri) ayrıca və bir – birindən asılı olmayan şəkildə inkişaf etmişdir. Onlar müəssisənin müxtəlif bölmələrinin tələblərinə və müxtəlif «oyun qaydaları» – na uyğun olaraq layihələndirilmiş və yaradılmışdır. Əvvəllər, onlar vahid bir məqsədə və müəssisələrə fiziki, eləcə də informasiya baxımından çox zəif, əksər hallarda isə tamamilə bağlı deyildilər. Bundan əlavə bu sistemlərdən hər biri ənənəvi olaraq öz daxili qanunlarına görə qurulurdular. Buna görə də onlar praktiki olaraq bir – biri ilə öz ara¬larında ünsiyyətdə olmurdular, necə deyərlər bir –birini başa düşmədən müxtəlif dillərdə danışırdılar. Vəziyyət onunla daha da çətinləşirdi ki, əksər hallarda bu sistemlər müxtəlif cihazlar, proqramlar və informasiya standartları əsasında reallaşdırılırdı. Belə bir şəraitlər də müəssisənin rəhbərlərini çox çətin seçim qarşısında qoyurdu - avtomatlaşdırmanı nədən başlamalı? AİS – dən, ALS – dən yoxsa TP AİS – dən, hansı standartlara həvalə etmək, kimə qulaq asmaq? Təbiidir ki, qeyri – müəyyənlik və məhdud ehtiyatlar şəraitində əksəriyyət optimal qərar tapa bilmirdi. Məcburiyyət qarşısında özlərinə belə suallar verirdilər avtomatlaşdırmanın bu sahələrinə başlamaq lazımdırmı və sonda praktiki olaraq hamı bunu qəbul edirdi və bunların əksəriyyətində də, təəccüblü olsa da eyni nəticələr alınırdı. Deyilənlərə rəğmən yaradılmış yeni texnologiyalardan və materiallardan istifadə etmək lazımdır ki, bu çatışmamazlığı aradan götürmək mümkün olsun. Bəs bu gün avtomatlaşdırmanın inkişafında müəyyən edilmiş yeni ənənələrə nələr aiddir. Birincisi, biznes – (AİS), layihələndirmə - (ALS), və istehsalat – texnoloji (TP AİS) kimi müxtəlif avtomatlaşdırma səviyyələrinin məntiqi və informasiya baxımından bir – birinə nüfuz etməsi daha çox qabarıq şəkildə meydana çıxmaqdadır. Bu sistemlərin bir – birinə belə inteqrasiyası avtomatlaşdırmaya real istehsalat gücü olmasına və operator – texnoloqdan başlamış yuxarı səviyyə rəhbərlərinə kimi tamlıqla müəssisəni əhatə etməyə imkan verir. Müəssisə vahiddir və ancaq bir informasiya məkanında fəaliyyət göstərməlidir, ancaq bu halda firmaların maliyyə - təsərrüfat və istehsalat fəaliyyətinin optimal, eləcə də operativ idarə olunmasına imkanlar yaranır.0

ERP ilə TP AİS arasındakı funksional uyğunsuzluq

MAİS – in sənaye müəssisələrində yaradılması zamanı meydana çıxan çoxsaylı problemlərdən biri də ERP sisteminin tətbiqi zamanı yaranan bəzi uyğunsuzluqlardır. ERP sisteminin tətbiqi ilə yanaşı MAİS – in yaradılmasında, biznes – proseslərinin avtomatlaşdırılması və informasiyalaşdırılması, bununla yanaşı əsas istehsalat proseslərinin və səviyyəsinin ehtiyatlarının idarəsi müəssisələrinin avtomatlaşdırılmasının təxirə salınması (əhəmiyyət verilməməsi) günün tələblərinə artıq cavab vermir və müəyyən problemlərin həllini ortaya qoyur. Lakin ciddi (məqsədli) yanaşma nəticəsində sənaye müəssisə-lərinin inteqrallanmış MAİS – nin yaradılması bu problemi aradan götürmüşdür. Baxmayaraq ki, sənaye müəssisələrinin satış bazarı informasiya texnologiyalarının müasir dinamikası ilə uzlaşa bilmir. Təcrübənin göstərdiyi kimi ERP sistem sinfinin tətbiqinin uğurlu faizi maliyyə, inzibati və alış – veriş təşkilatlarında sənaye ilə müqayisə olunmayacaq dərəcədə yüksəkdir. Lakin bu heçdə o demək deyil ki, strateji plan üçün götürülmüş məqsəd (tez – tez dəyişən bazar şəraitlərində effektiv istehsalata çatmaq) informasiyalaşdırma və kompüter avtomatlaşdırılması vasitəsi ilə bu məqsədə çatmaq üçün götürülmüş kurs düzgün deyil. Göründüyü kimi uğursuzluğun səbəbi templərin, metodların adekvatlılıqları və sənaye müəssisələrinin hazırlıq səviyyəsidir. Müasir informasiya texnologiyalarının dinamiki inkişafı konservantiv istehsalat bazarı üçün anlaşılmazdır. Həqiqətən qısa bir aralıq müddətində MAİS – in tətbiqi məqsədi koleydoskopik tezliklə dəyişmişdir: əvvəlcə müəssisənin inzibati – maliyyə idarəsinin effektivliyinin yüksəldilməsinə, sonra isə müəssisənin ehtiyatlarının idarə olunmasına, son vaxtlar isə elektron biznes texnologiyasının tətbiqinə və intellektual müəssisənin yaradılmasına istiqamət götürülmüşdür. Eyni zamanda MAİS – in bazarında praktiki olaraq eyni vaxtda nəyinki potensial istehlakçılar, hətta ixtisasçılar tərəfin-dən izlənməsi mürəkkəb bir məsələ olan çoxlu sayda məhsullar buraxılmışdır. İdarəetmə sinfi «yenicə görünmüş möcüzəli məhsulu» öyrənməmiş və adını yadda saxlanmamış onu əvəzləyən yenisi meydana gəlmişdir. Eyni zamanda, müəssisənin ehtiyatlarının idarə edilməsinin avtomatlaşdırılması avadanlıqları və sistemləri (ERP, MKPП), informasiya sistemlərinin idarəsi (Open, View). Bilgilərin idarəsi (Knowledge Managment), məhsulun həyati dövrünün idarəsi (CALS, PDM) və s. bir sırada gündəmdə idi. Müəssisə rəhbərləri bütün bu müxtəlif adlardan, təkliflərdən bu və ya digər sistemin məqsədinin nə olduğundan və onun həll edə biləcəyi məsələnin onun təşkilatı üçün nə dərəcədə aktual olmasından baş çıxarmaq halında deyildirlər. Vəziyyət bu məhsulların tətbiqi prosesinin uzadıcı və ötürücü ciddi problemləri ilə daha çox mürəkkəbləşirdi. Belə ki, B2B (Busines to busines), e – manufakturing, e – busines, SCM (tədarükün zəncirvari idarəsi) və s. kimi yeni terminlər ilə əlaqədar mənfi emosiyalar toplanırdı. Amma bu etapın belə ümidsiz nəticələrinə sərf olunan vaxt boş yerə olmamışdır. Hər şeydən əvvəl bu obyektiv və lazım olan inkişaf etapı olmuşdur və bunun müsbət sonluğu (yekunu) toplanmış təcrübə və məqsəd eləcə də üsul-ların dəqiqləşdirilməsinin lazım olması bir daha dərk edilmiş-dir. İndiki prosesin bütün iştirakçılarına bu yarışda fasilə etmək, ətrafa nəzər salmaq (bir daha arxaya baxmaq), analiz aparmaq və yaxın gələcək üçün öz müqəddaratını təyin etmək lazımdır. O, isə hər şeyə görə mühakimə edərək məsələnin daha dəqiq qoyuluşunu (yanılmamaq məqsədi ilə), gələcək irəliləyişin vektorunun daha dəqiq təyini üçün keçirilən yolu təftiş etməyi, irəliyə sıçrayış etməyə imkan verən arxaya geri çəkiməyi tələb edir. Bütün deyilənləri nəzərə almaqla bir daha ERP – sisteminə olan ümüdün özünü nə üçün doğrultmadı sualına cavab verək: aydındır ki, istehsalat üçün cavabdeh olan ERP – sistem modulunun son növbədə həyata keçirilməsi (əgər iş ümumiyyətlə bu həddə çatırsa) faktı tamamilə təsadüfi deyil. Bu hər şeydən əvvəl onunla əlaqələndirilməlidir ki, ofis sistemlərini digər texnologiyalarla, real vaxtla, fiziki proseslərlə və parametrlərlə inteqrallamaq lazımdır. Burada adi kompüterlərin və verilənlərin əl ilə daxil edilməsinin əvəzinə avtomatik informasiya mənbələri ilə iş görmək lazımdır: vericilərlə, kontrollerlərlə, SCADA – paketlərlə, informasiyanı real vaxtda qeyd etmək və işlətmək mümkündür. Əks təqdirdə qaytarılması mümkün olmayan itgilər baş verə bilər. Bundan əlavə informasiya Ethernet ofis şəbəkələri ilə qoşulmanı tələb edən Modbus, Profibus tipli xüsusi sənaye şinləri ilə ötürülür. Burada dövr edən informasiyanın məna kəsb edən qiymətinin də həmçinin sanki işə heç bir aidiyyatı da yoxdur. Elə bilki, burada dövr edən informasiyanın da mənaca qiymətinin işə heç bir aidiyyaatı yoxdur. Bu bir qayda olaraq maliyyə və ya əmtəə avadanlıqlarına görə yox təzyiqə, temperatura, fiziki ehtiyatların (buxarın, istiliyin, yanacağın, elektrik enerjisinin və s.) sərfinə görə verilənlərdir. ERP uğuru üçün mühasibatda canlı pulun, anbarda xammalın və komplektləşdirici, eləcə də hazır məhsulu nəzərə alınmasının, sayılmasının çox vacıb olduğuna inandırmaq daha asan sadə məsələdir. Bütün bunlarla yanaşı hazır məhsulun alınması prosesində istehsalatın bütün səviyyələrinin rəhbər işçilər məlumat verirlər ki, plan yerinə yetiriləcək. Planın yerinə yetirilməsi müddətinə az qalmış problemlərdən danışmağa başlayırlar və bu müddətin sonunda müəssisənin rəhbərinə məruzə edirlər ki, plan prinsipcə yerinə yetirilmədi. Belə ki, istehsalat fondları aşınıb, avtomatlaşdırma dayanıb, presləyici işə çıxmayıb və s.

 Bütün bunların hamısı heç də istehsalat rəhbərlərinin yaxşı təşkilatçı, bacarıqlı menecment olmamaları üzündən baş vermir. İş ondadır ki, onların öz problemlərini həll etmələri üçün faktiki situasiyanı da nəzərə almaqla istehsalat proseslərinin operativ idarəsi mütləq lazımdır. Hansı ki, bunlar da indiki şəraitlərdə əhəmiyyətli və tez – tez dəyişiklərə meyllidir. Belə sistemsiz istehsalatın idarəsini çoxlu sayda cari problemlərin fonunda səsvermənin köməyi və şəxsi intuisiyaya ilə idarə etmək lazım gəlir. Nəyi olar və nə lazımdır? İstehsalat prosesinin nəzarətini və idarəsini təmin etmək üçün heç olmasa iki məsələni həll etmək lazımdır: 
  • birincisi, öhdəsində istehsalat ehtiyatları olan, eləcə də texnoloji proseslərin cari vəziyyətinə operativ və obyektiv nəzarəti təmin edən «ölçmə» sistemini yaratmaq lazımdır;
  • ikincisi isə istehsalat proseslərini və ehtiyatlarını idarə edən adekvant alətin olması lazımdır.
 İstehsalatın idarəsinin yüksək effektliyi üçün seçilmiş ölçmə və idarə avadanlıq-larının, uyğun keyfiyyəti təmin olunmalı istehsalat informasiyaları, idarə məqsəd funksiyasının idarə sisteminə adekvatlığı, əlbəttə qəbul edilmiş idarəetmə qərarlarının keyfiyyətli olması təmin edilməlidir. Bu faktorlardan hər hansı birindən imtina sonda idarənin effektliyini qaçılmaz həddə gətirib çıxara bilər. Təbiidir ki, bunların hamısı MAİS – in digər elementlərinə aid edilə bilər, lakin istehsalat səviyyəsi üçün belə yanaşma xüsusilə aktualdır. Əsasən bu halda idarə qərarları qəbul etmək üçün lazım olan və kifayət qədər keyfiyyətli informasiya almaq olar. Bu informasiyanın keyfiyyət göstəriciləri isə onun operativliyi və obyektivliyidir: 
  1. Operativlik imkan verir: istehsalatın məhdud və problemli yerlərini vaxtında üzə çıxartmaqla prosesə operativ təsir göstərmək imkanını təmin etmək; istehsalat avadanlıqlarının yüklənməsinə və texniki vəziyyətinə real vaxt rejimində nəzarət etmək; istehsalatın əsas göstəriciləri olan normativ parametrlərə görə yox, onların real cari vəziyyətinə görə idarə etmək
  2. Obyektivlik təmin edir: istehsalat proseslərini onların obyektiv analizi əsasında optimallaşdırmaq; istehsalat göstəricilərini, məhsuldarlığı, məhsulun keyfiyyətini, maya dəyərini verilmiş qiymətlərdə saxlamaq; hesaba alınma məsələlərinin həlli zamanı insan faktorunu kənarlaşdırmaq.
 Göstərilən bütün məsələlərin həlli istehsalatın effektiv-liyini yüksəltmək üçün ən çox aktualdır və onlara ancaq istehsalat icra sistemlərinin MES – sistemin köməyi ilə həll etmək olar. Hazırki vaxtda bu sistemlər (ERP, TP AİS) istehsalatın icra sistemlərində (MES – manufakturing Execution Systems) sistemində mövqeləşdirilmiş və istehsalatın operativ planlaş-dırılması və idarəsi məsələlərinin informasiyalaşdırılmasına, istehsalat proseslərinin və ehtiyatlarının optimallaşdırılmasına, minimum xərc sərf etməklə istehsalat planlarının nəzarətinə və dispeçerləşdirilməsinə istiqamətləndirilmişdir. ERP – sistemində olduğu kimi MES – sistem sinfində də rəsmiləşdirilmiş metodologiyanın işlənməsi mərhələsi və istehsalat sisteminin verilmiş sinfinin tətbiqi baş verir. MES – sistemin əsas funksiyaları, qeyd edildiyi kimi müəssisənin planlaşdırma, iqtisadi təsərrüfat funksiyalarını yerinə yetirən ERP sistemindən fərqli olaraq avtomatik layihələndirmənin, proqramlaşdırmanın (CAD/CAM) və texnoloji proseslərin avtomatlaşdırılmış idarəetmə sisteminin (TP AİS) birgə toplumu kimi təyin edilir. MESA – assosiatsiyası MES – in əsas 11 funksiyasını müəyyən etmişdir və bunlar aşağıdakılardır: 
  1. Ehtiyatların vəziyyətinə və paylanmasına nəzarət (RAS). MES sistemin bu funksionallığı istehsalatın ehtiyatlarının (maşınların, instrumental avadanlıqların, iş metodikaları, materialların, avadanlıqların) və digər obyektlərin. Məsələn: hər bir istehsalat əməliyyatının yerinə yetirilməsi ardıcıllığı haqqında sənədlərin idarəsini təmin edir. Bu funksiyalar çərçivəsind ehtiyatların tarixi dəqiq olaraq təsvir edilir, istehsalat prosesində avadanlıqların düzgün sazlanmasına qarantiya verilir, eləcə də real vaxt rejimində avadanlıqların vəziyyəti izlənilir;
  2. Operativ/ətraflı planlaşdırma (ODS). Bu funksiya, konkret məhsul növünün prioritetlərinə, atributlarına, xarakteristikalarına və xassələrinə əsaslanmış işinin operativ və ətraflı planlaşdırılmasını təmin edir, eləcə də konkret növbənin işi zamanı avadanlıqların yüklənməsini ətraflı və optimal hesablayır;
  3. İstehsalatın dispetçerləşdirilməsi (DPU). Əməliyyatların yerinə yetirilməsini. Avadanlıqların və insanların məşğuliyyətlərini, sifarişlərin, həcmlərin, partiyaların yerinə yetirilməsini izləyərək istehsalat prosesinin cari monitorinqi və dispetçerləşdirilməsini təmin edir. Real vaxt rejimində plana uyğun olaraq işlərin yerinə yetirilməsinə nəzarət edir. Real vaxt rejimində baş vermiş bütün dəyişikliklər izlənir və sexin planına müəyyən korrektirovkalar daxil edilir;
  4. Sənədlərin idarəsi (DOS). Təlimatları və iş normativlərinin, yerinə yetirilmə üsullarını, cizgilərini, standart əməliyyatın proseduralarını, hissələrin işlənməsi proqramlarını, partiya məhsulun yazılışı, texniki dəyişikliklər haqqında məlumatları, informasiyanın növbədən–növbəyə ötürülməsini də müşayət etməklə (nəzərə almaqla) buraxılan məhsulun məzmununa və ötürülməsinə (qət edilməsini) nəzarət edir, plan eləcə də hesabat sex sənədlərinin aparılması imkanlarını təmin edir. İnformasiyaların arxivləşdirilməsi də nəzərdə tutulur;
  5. Verilənlərin yığımı və saxlanması (DCA). Bu funksiyalar müəssisənin istehsalat mühitində dövr edən texnoloji və idarəedici verilənlərin alınması, toplanması və ötürülməsi üçün müxtəlif alt sistemlərin qarşılıqlı informasiya mübadilərini təmin edir. İstehsalatın gedişatı haqqında verilənlər ya işçi personal tərəfindən əl ilə ya da avtomatik olaraq verilmiş periodlarla TP AİS – dən, ya da ki, birbaşa istehsalat xətlərindən daxil edilir;
  6. İşçi personalın idarəsi (LM). İşçi personal haqqında verilmiş tapşırığa əsasən vaxtaşırı informasiya təqdim edir və bura iş vaxtı və iştirak etməsi haqqında hesabatlar, iş yerində setifikatlaşmaya uyğunluğun izlənməsi, eləcə də işçi personalın əsas, əlavə və uyğunlaşdırılmış vəzifələrini hesaba və nəzərə almaq imkanları daxildir ki, bunlar da əsasən hazırlıq əməliyyatlarının, iş zonalarının genişləndirilməsinin yerinə yetirilməsi üçündür;
  7. Məhsulun keyfiyyətinin idarə olunması (QM). Keyfiyyətə lazımi nəzarətin təmin edərək və kritik nöqtələr-dəki diqqəti artıraraq real vaxt rejimində məhsulun keyfiyyəti haqqında istehsalat səviyyələtindən başlanmış ölçmələrin verilənlərini təqdim edir. Korrelyasiya asılılıqlarının və nəzarət olunan hadisələrin səbəbiyyat – istintaq əlaqələrinin statiki verilənlərinin analizi əsasında verilmiş kritik nöqtədə situasiyanı düzəltmək üzrə təsirlər göstərilməsini təklif edə bilər;
  8. İstehsalat proseslərinin idarəsi (PM). Verilmiş istehsalat prosesini izləyir, eləcə də avtomatik olaraq korreksiya daxil edir və ya cari işləri düzəltmək və ya keyfiyyətini yüksəltmək üçün operatora uyğun həllər təklif edir;
  9. İstehsalat fondlarının idarə olunması (MM), (texniki xidmət). Bütün istehsalat prosesi ərzində texniki xidmət prosesinin, istehsalat və texnoloji avadanlıqların eləcə də alətlərin planlı və operativ təmirinin saxlanması;
  10. Məhsulun tarixinin izlənməsi (PTG). Verilmiş məhsulla işin harda hansı ardıcıllıqla aparılması haqqında informasiya təqdim edir. Bu informasiya isə özündə aşağıdakıları birləşdirir: bu növ məhsulla işləyən işçi personal haqqında hesabat, məhsulun komponentləri, tədarükçüdən alınan materiallar, partiya (məhsulun), seriya sayı, istehsalatın cari şərti, qoyulmuş normalara uyğunsuzluq, məmulatın individual texnoloji pasportu;
  11. Məhsuldarlığın analizi (AA). İstehsalat əməliyyat-ların real nəticələri haqqında hesabatlar təqdim edir, eləcə də əvvəlki və gözlənilən nəticələrlə müqayisə aparır. Təqdim edilmiş hesabatlar aşağıdakıları əhatə edir: ehtiyatların istifadəsi, olan ehtiyatlar, istehsalat ehtiyatının dövrü vaxtı, plana uyğunluq, standartlar və başqaları ölçmələr. İstehsalatın idarəsi sistemi təsərrüfat - biznes əməliyyatlarına köklənmiş ERP – sistemi ilə tədarük quyuluşu dövriyyəsinin planlaşdırılması, istehsalat səviyyələri və real vaxt miqyasındakı fəaliyyət göstərən sistemlər arasındakı əlaqələndirici bir manqadır. MES – in bəzi funksiyaları öz aralarında bir – birini ötüb keçən sistemlərdə müqayisədə onları müəyyən dərəcədə üstələyir. Onların üstünlük dərəcəsi konkret qoyulmuş məsələdən, sahənin növündən və sistemin reallaşdırılmasının üstünlüyündən asılıdır:
 Qərbdə MES – sistemindən istifadə göz qabağındadır və müəssisənin kompleks avtomatlaşdırılmasına qərar verildikdə eyni zamanda idarəetmənin üç qarşılıqlı əlaqəli səviyyələrinin həlli axtarılır: TP AİS, MES və ERP. MES – sistemlərində reallaşdırılan funksiyalar ERP – sistemlərindəki idarə metodlarının oxşarıdır, lakin fərq ondan ibarətdir ki,bu sistemdə proses həm digər vaxt rejimlərində, həm də digər nəzarət və idarə obyektlərində aparılır. MES istehsalat səviyyəsinin avtomatlaşdırılmış icra sistemidir və ERP – sisteminin funksiyalarına əlavə olunan, eləcə də bunu genişləndirən bir sıra imkanları təqdim edir. Bu sistem faktiki olaraq bütün texnoloji verilənlərdən istifadə etməklə müəssisənin bütün istehsalat fəaliyyətini real vaxt rejimində saxlayır. Bundan əlavə MES – sistemləri cari istehsalat göstəriciləri haqqında verilənləri formalaşdırır. Hansı ki, bunlar ERP – sisteminin fəaliyyəti üçün çox vacibdir. Beləliklə, MES – sistemi maliyyə - təsərrüfat əməliyyatlarına istiqamətləndirilmiş səviyyəsi ilə müəssisənin operativ istehsalat fəaliyyəti arasında əlaqələndirici bir manqadır. Buradan da belə nəticə çıxarmaq olar ki, sənaye müəssisəsinin inteqrallanmış – avtomatlaşdırılmış idarəetmə sisteminin üç qarşılıqlı əlaqədə olan idarə səviyyələrini şəkildəki kimi təsvir etmək olar. Bu zaman hər bir səviyyə öz əsas idarə funksiyasını aşağıdakı kimi yerinə yetirir: 
  • müəssisənin idarə olunmasının yuxarı səviyyəsi (inzibati təsərrüfat) strateji məsələləri həll etməklə yanaşı, həm də ERP sistemin uyğun olaraq istehsalatın saxlanması funksiyalarının müəyyən bir hissəsini (uzunmüddətli planlaşdırma və miqyas-da, illik, rüblük, aylıq miqyasında strateji idarə) və tam müəssisə miqyasında ehtiyatların idarəsini təmin edir;
  • idarənin orta səviyyəsi (istehsalat səviyyəsi) istehsalat prosesinin operativ idarə olunması məsələlərini həll edir, uyğun avtomatlaşdırılmış sistem isə ehtiyatların (xammal, enerji daşıyıcıları, istehsalat avadanlıqları, personalı) effektiv istifadəsini və eləcə də plan tapşırıqlarının (növbə, gündəlik, dekada, aylıq) optimal icrasını sahə, sex, müəssisə səviyyə-sində təmin edir;
  • texnoloji idarənin aşağı səviyyəsi isə texnoloji prosesin idarə olunmasının klassik məsələlərini həll edir.

Müəssisənin idarə konturlarının vahid, rasional orqanizm şəklində reallaşdırılması

 Qeyd etmək lazımdır ki, istehsalat səviyyəsində (isteh-salatın, sexin, istehsalat səviyyəsinin, texnoloqun, istismar xidmətinin rəisinə və s.) idarə funksiyasının müəyyən bir hissə-sinin ERP sistemindən MES – sisteminə ötürülməsi nəticəsində tamlıqla müəssisənin idarə konturlarının vahid, rasional, orqanizm şəklində idarə olmasının fəaliyyətinə səbəb olur. Bu zaman hər bir idarə konturu, bu konturda dövr edən informasiyanın intensivlik səviyyəsi, özünün vaxt miqyası və funksiyalar yığımı ilə xarakterizə olunur: 
  • TP AİS səviyyəsinin idarə konturu (texnoloji) informasiya həcmi baxımından ən intensiv və reaksiya vaxtına görə ən sərtdir (reaksiya vaxtı saniyə və hətta milli saniyədir). TP AİS – SCADA sistemlərinin təbəqəsinin yuxarı səviyyəsində böyük sayda texnoloji parametrlərin toplanması və işlənməsi baş verir. MES – səviyyəsi üçün ilkin verilənlərin informasiya bazası yaradılır;
  • MES səviyyəsinin idarə konturu (operativ istehsalat) TP AİS – dən və istehsalatın digər xidmətlərindən (təchizat, texniki kömək, plan – istehsalat və s.) daxil olan və artıq filtrdən keçilirmiş eləcə də işlənmiş informasiyalara söykənir. Burada informasiya axınlarının intensivliyi aşağıdır və verilmiş istehsalat göstəricilərinin (məhsulun keyfiyyəti, məhsuldarlıq, enerji təchizatı, maya dəyər və s.) optimallaşdırılması məsələ-ləri ilə əlaqədardır. İdarə dövrlərinin tipik vaxtını dəqiqə, saat, növbə və gün təşkil edir. Bu idarə konturunda istehsalatın operativ idarəsi öz işini baş menec¬mentdən də kökündən bilən və istehsalat situasiyalarından mükəmməl baş çıxaran (istesalat sexlərinin sahələrinin rəhbərləri, baş texnoloq, energetik mexanik və s.) ixtisasçılar tərəfindən yerinə yetirilir. Bununla əlaqədar olaraq keyfiyyət və effektivlik yuxarıdan göndərilmiş səlahiyyətli nümayəndənin qərarı sərhədlərində yüksəlməlidir.

ERP səviyyəsinin idarə konturu (strateji) bu halda istehsalatın operativ məsələlərindən azad edilir və müəssisənin tamlıqla biznes – proseslərinin saxlanmasını təmin edir. İstehsalat blokundan gələn informasiya axını minimum olur. bunlar isə əsasən tipik nəzarət vaxtı (dekada, ay, kvartal) ERP standartları üzrə hesabat informasiyalarından, eləcə də müəssisənin baş menecmentinin təcili qarışmasını tələb edən həyəcan siqnallarından ibarət olur. Görünür ki, praktiki olaraq istənilən müəssisənin kompleks avtomatlaşdırılması zamanı MES funksiyalarının bu və ya digər yığımının avtomatlaşdırma avadanlıqları ilə yerini doldurmağa ehtiyyacı olur. hansı məhsullarla bu reallaşdırılır bu başqa məsələdir və burda müxtəlif variantlar ola bilər. Bəzi hallarda inteqrallanmış MES – sistemi tətbiq edilə bilər, bəzən də bu funksiyalar ERP funksionallığının bu və ya digər çərçivələrində reallaşdırıla bilər. eyni zamanda mümkündür ki, bu və ya digər MES – funksiyasını reallaşdırılan avtonom məhsullardan istifadə edilsin. Verilmiş müəssisə üçün MES –məhsulun konkret yığımı onun spesifikasını və imkanlarını nəzərə almaqla adətən MES – konsolnitq üzrə firmalar və MES – layihə çərçivəsində sistem inteqratorlar təklif edirlər.

 Qeyd edək ki, idarəetmənin bütün səviyyələrinin tez və hər yerdə avtomatlaşdırılmasına bir o qədər də ehtiyyac duyulmur. Mümkündür ki, müəssisənin avtomatlaşdırılması etapla, bəzi hallarda isə MES – sistemi səviyyəsində idarəni məhdudlaşdırmaqla onun yerini müəssisənin inzibatı-təsərrüfat fəaliyyətinin avtomatlaşdırılmasını hesabat sənədləri ilə doldurmaq olar. 

Onu da qeyd etmək lazımdır ki, son vaxtlar MES – sistemlərə və MES – məhsullar sinfinə olan diqqətin gücləndirməsi sadəcə olaraq moda deyil, bu sənaye müəssisələrinin effektivliyini və rentabelliyini yüksəltmək üçün təlabatlardır və əlavə imkanlardır. Aşağıdakı səbəblər bunlara sübut ola bilər:

  1. MES – funksiyasının klassifikasiyası, onların, sənaye müəssisəsinin təşkilati strukturunu da nəzərə almaqla istehsalatın effektivliyinin yüksəldilməsinə verilmiş real vaxt rejimində çatmağın dəqiq istiqamətini müəyyən edir. Bu funksiyaların geniş yığımı və bazarda, sənayenin müxtəlif sahələri üçün bu funksiyaları reallaşdıran kifayət qədər çeşidlərin və ayrı – ayrı məhsulların olması, verilmiş müəssisənin istehsalatının konkret növünü, səviyyəsini və həcmini hesaba alan inteqrallanmış sistemin yaradılmasına imkan verir;
  2. MES – sistemləri bir qayda olaraq bir tərəfdən TP AİS – in fiziki verilənlər səviyyəsinin mənbələri ilə, proqramlaş-dırılmış məntiqi kontrolllerlə - PMK, SCADA sistemləri ilə və real vaxt verilənlər bazası ilə, digər tərəfdən isə ERP – sistemləri ilə artıq inteqrallanmışdır və bütün bunlar hamısı müəssisənin idarə və informasiya vertikallarının bütün səviyyələrinin «tikişsiz» inteqrasiyasını təmin edir;
  3. MES metodologiyasının tətbiqi, istehsalat müəssisəsinin yenidən ciddi təşkilini tələb etmir və kokret məhsula sazlanmayıb, əksinə verilmiş müəssisənin istehsalatının konkret məsələlərini həll edən məhsulların optimal yığımının seçilməsinə əsaslanır. Qərb ekspertlərinin rəyinə görə istehsalatın idarə olunması sisteminin tətbiqi, həm təşkilati – təsərrüfat, həm də texniki nöqteyi nəzərdən biznesin ümumi strategiyasının reallaşdırılmasının lazım olan mərhələsidir. Bu sistemlər istehsalat müəssisəsinin rəqabət qabiliyyətinin yüksəldilməsinin əsas elementlərindən biri olmağa və idarənin istehsalat, eləcə də inzibati səviyyələri arasındakı kəsilməni aradan qaldırmağa qadirdir. İstehsalatın idarə olunması sisteminin tətbiqi onun işlənməsinə çəkilən xərcin yerini dəfələrlə doldura bilir, rentabelliyini və imkanların gələcək inkişafı üçün olduqca hiss olunan nəticələr verə bilər.

İstinadlar

http://anl.az/down/ykitab-2018(1).pdf

Quliyev  Zahid Həsən oğlu.     Texnoloji proseslərin avtomatlaşdırılmasının müasir texniki vasitələri [Mətn]: ali texniki təhsil məktəblərinin "Proseslərin avtomatlaşdırılması mühəndisliyi" və "İnformasiya texnologiyaları və sistemləri mühəndisliyi" ixtisasları üçün dərs vəsaiti /Z.H.Quliyev, R.Q.Abaszadə; elmi red. O.Z.Əfəndiyev; Azərb. Memarlıq və İnşaat Un-ti, Azərb. Dövlət Dəniz Akad. Bib-ID. vtls000564306.- Bakı: [AzMİU], 2016.- 295, [1] s.: şək., cədv          2016/2418   http://web2.anl.az:81/el/q/q.php

Ədəbiyyat

  1. Quluyev Z.H., Abaszadə R.Q. «Texnoloji proseslərin avtomatlaşdırılmasının müasir texniki vasitələri», Dərs vəsaiti, 2016 – cı il, 304 səh.

Mənbə

  1. Friedman, David (2006). "No Light at the End of the Tunnel". Los Angeles Times. New America Foundation. http://www.newamerica.net/publications/articles/2002/no_light_at_the_end_of_the_tunnel 2007-12-19 at the Wayback Machine. Retrieved 2007-05-12.
  2. Joseph, Keith (1976). "Monetarism Is Not Enough". Center for Policy Studies. Margaret Thatcher Foundation. http://www.margaretthatcher.org/commentary/displaydocument.asp?docid=110796. Retrieved 2007-05-12.
  3. Manufacturing & Investment Around The World: An International Survey Of Factors Affecting Growth & Performance, ISR Publications/Google Books, revised second edition, 2002. ISBN 978-0-906321-25-6.
  4. Bailey, David and Soyoung Kim (June 26, 2009).GE's Immelt says U.S. economy needs industrial renewal.UK Guardian.. Retrieved on June 28, 2009.
  5. Юрий Семёнов. «Производство и общество»
  6. Юрий Семёнов. «Основные и неосновные способы производства»
  7. «Новости производства» 2016-03-04 at the Wayback Machine
  8. Производство России 2010-09-27 at the Wayback Machine

istehsalat, istehsal, hər, hansı, məhsulun, xidmətin, yaradılması, üçün, hüquqi, şəxsin, fiziki, şəxsin, təşkil, etdiyi, fəaliyyət, prosesidir, lotus, avtomobillərinin, yığılma, sexi, mündəricat, ümumi, anlayış, müasir, istehsalat, müasir, intelletktual, icra,. Istehsalat ve ya Istehsal her hansi bir mehsulun ve ya xidmetin yaradilmasi ucun huquqi sexsin ve fiziki sexsin teskil etdiyi fealiyyet prosesidir Lotus avtomobillerinin yigilma sexi Mundericat 1 Umumi anlayis 2 Muasir istehsalat 3 Istehsalatin muasir intelletktual icra sistemleri 3 1 Muessisenin idare olunmasinin avtomatlasdirilmasi 3 2 Muessisenin avtomatlasdirilmasinin duneni ve bu gunu 3 3 ERP ile TP AIS arasindaki funksional uygunsuzluq 3 4 Muessisenin idare konturlarinin vahid rasional orqanizm seklinde reallasdirilmasi 4 Istinadlar 5 Edebiyyat 6 MenbeUmumi anlayis RedakteIstehsalat prosesinde masin mexanizm aletler ve insan emeyinden istifade ederek satis ucun mehsul hazirlanir Bir qayda olaraq istehsalatda boyuk hemde xammaldan hazir mehsul istehsal edilir Bu termin ancaq insan emeyine aid olaraq adi senetden yuksek texnologiyalara qeder genis daireni ehate edir Bele hazir mehsullar sonradan daha genis istehsalatda diger murekkeb mehsullarin istehsali ucun istifade edilir Meselen gemi silah ve diger yuksek texnologiyali mallar Bir qayda olaraq bazar iqtisadiyyati muhitinde bir mehsul diger mehsulun buraxilisi ucun merhele rolunu oynayir Hemcinin bazar munasibetleri ozunu tenzimleme prinsipine malikdir Ancaq son dovrlerde dovlet daha muntezem sahibkarliq prinsiplerini gozlemekle bazar munasibetlerine mudaxile etmeli olur Muasir istehsalat RedakteMuasir istehsalat oz cercivesine son mehsulun buraxilmasi ucun butun araliq merheleleri toplayir Bir sira hallarda istehsalat ve istehsal terminleri eyni anlamda islenir Baxmayaraq ki istehsalat termini mehsul buraxilisinin teskilini istehsal termini ise ise prosesi ehate edir Istehsalat cox six sekilde muhendis elmleri ve menecerlikle baglidir Onlardaki yenilikler istehsalin daha semereli teskiline ve xerclerin azalmasina sebeb olur Son dovrlerde reklamla yanasi dizayn meselesi de boyuk ehemiyyet dasimaga baslamisdir Istehsalatin muasir intelletktual icra sistemleri RedakteMuessisenin idare olunmasinin avtomatlasdirilmasi Redakte Bu paraqrafda muessisenin idare olunmasinin avtomatlasdirilmasi ile elaqedar bir sira meseleler nezerden kecirilmisdir Esas fikir o sistemlerin yaradilmasina ayrilmisdir ki onlarin komeyi ile maliyye tedarukun alis verisin idaresi kimi prosesler avtomatlasdirilir Bu avtomatlasdirmanin muxtelif aspektlerine muessisenin modellerinin qurulmasina sistemin heyati dovrunun yazilisina muessisenin idare olunmasinin avtomatlasdirilmasi prosesinin planlasdirilmasina ve idaresine sistemlerin secilmesi problemlerine fikir verilir Eyni zamanda muessisenin idare olunmasi sistemine muasir yanasma son vaxtlar genis yayilmis MRP MRPP ERP ve APS konsepsiyalari elece de bu sistemlerde tetbiq olunan esas riyazi iqtisadi metodlar serh olunur Muessisenin idareolunmasi prosesinin avtomatlasdirilmasi son derece murekkeb meseledir ve onun helli zamani asagidaki problemler uze cixir muessisenin veziyyetini xarakterize eden hansi parametrleri olcmek lazimdir nezere alinir planlasdirma ve idareetme meselelerinin helli ucun ierarxik modeller yigimindan hansi daha elverislidir hansi meqsedler ucun ve hansi yolla riyazi iqtisadi metodlari daha effektiv qebul etmek olar layihe idare metodlarindan nece istifade etmek olar Istehsalatin idare olunmasinin optimallasdirilmasi ve yuxarida gosterilen problemlerin hellinin mumkunluyu meqsedi ile hele kecen esrin 60 ci illerin ortalarinda Amerika istehsalatin ve ehtiyatlarin idare olunmasi cemiyyeti APICS bir sira prinsipler formalasdirilib Bunlarinda esasinda muessisenin modelinin qurulmasi ve onda geden esas istehsalat prosesleri teklif olunur Bu prinsipler ilk defe olaraq materiallarin idare olunmasi meselelerinin helleri ucun tetbiq edilerek MRP Material Requirements Planinq ehtiyat materiallarin planlasdirilmasi konsepsiyasi adini almisdir Bunun da esas veziyyetleri asagidakilardir istehsalat prosesinin modeli qarsiliqli elaqeli sifarislerin axini kimi tesvir edilir istehsalat dovriyyelerinin ve ehtiyatlarinin minimumlasdirilmasi temin edilir techizat sifarisleri ve istehsalat reallasdirilan sifarislerin elece de istehsalat cizgilerinin esasinda formalasdirilir sifarislerin hereketi iqtisadi gostericilerle elaqelendirilir sifarisin yerine yetirilmesi onun hazir oldugu ana qeder sona catdirilir Sonralar bu gedisatin diger proseslere ve ya fealiyyet novlerine tetbiqi neticesinde MRPP ERP ve s konsepsiyalar meydana cixmisdir MRP MRPP ve ERP metodlari ve yanasmalari anlayislarin ve proseslerin formalasdirilmis toplumudur Bunlarin komeyi ile muessisenin isini tesvir etmek olar Onlarin son derece konstruktiv xarakteri olur yeni onlari telimatlar alqoritm toplumu kimi qebul etmek olar verilenleri ve materiallari bu sekilde ora oturur oradaki yerine yetirilen emeliyyat haqqinda yazilis edilir ve s Onlar intuitiv olaraq her bir idareciye ve ya maneeciye aydindir Onlarin esas qiymeti asagidaki kimidir onlar real olaraq islenib muessiselerin fealiyyetinin analizinin neticesinde yaranmisdir onlarin inkisafi tekamulle bas vermisdir bele ki novbeti konsepsiya evvelkini udmusdur onlar oz effektivliklerini subut etmisler onlar muessisenin butun fealiyyetini tamliqla ehate edir Muessisenin avtomatlasdirilmasinin duneni ve bu gunu Redakte Bu gun bilinmir ki muasir texnoloji proseslerin avtomatlasdirmasinin mueyyen merheleler ile xarakterize olunmasi qanuna uygunluqdur yoxsa tesadufudur Cunki zemanemizde ideoloji teskilati ve texniki planda ciddi deyisikler getmekde dir Sifariscilerin seviyyesi ehemiyyetli derecede yukselmisdir avtomatlasdirilmis sistemlere qarsi qoyulan telebler formalasir prinsipce yeni texnologiyalar meydana cixir avtomatlasdirma sistemlerinde liderlik roluna iddiacilarin sayi artir ve s Hazirki dovre qeder senaye muessiselerinin avtomatlasdirmasinin uc tipik seviyyesi AIS idareetme maliyye teserrufat fealiyyetinin avtomatlasdirilmis sistemleri ayrica ve bir birinden asili olmayan sekilde inkisaf etmisdir Onlar muessisenin muxtelif bolmelerinin teleblerine ve muxtelif oyun qaydalari na uygun olaraq layihelendirilmis ve yaradilmisdir Evveller onlar vahid bir meqsede ve muessiselere fiziki elece de informasiya baximindan cox zeif ekser hallarda ise tamamile bagli deyildiler Bundan elave bu sistemlerden her biri enenevi olaraq oz daxili qanunlarina gore qurulurdular Buna gore de onlar praktiki olaraq bir biri ile oz ara larinda unsiyyetde olmurdular nece deyerler bir birini basa dusmeden muxtelif dillerde danisirdilar Veziyyet onunla daha da cetinlesirdi ki ekser hallarda bu sistemler muxtelif cihazlar proqramlar ve informasiya standartlari esasinda reallasdirilirdi Bele bir seraitler de muessisenin rehberlerini cox cetin secim qarsisinda qoyurdu avtomatlasdirmani neden baslamali AIS den ALS den yoxsa TP AIS den hansi standartlara hevale etmek kime qulaq asmaq Tebiidir ki qeyri mueyyenlik ve mehdud ehtiyatlar seraitinde ekseriyyet optimal qerar tapa bilmirdi Mecburiyyet qarsisinda ozlerine bele suallar verirdiler avtomatlasdirmanin bu sahelerine baslamaq lazimdirmi ve sonda praktiki olaraq hami bunu qebul edirdi ve bunlarin ekseriyyetinde de teeccublu olsa da eyni neticeler alinirdi Deyilenlere regmen yaradilmis yeni texnologiyalardan ve materiallardan istifade etmek lazimdir ki bu catismamazligi aradan goturmek mumkun olsun Bes bu gun avtomatlasdirmanin inkisafinda mueyyen edilmis yeni enenelere neler aiddir Birincisi biznes AIS layihelendirme ALS ve istehsalat texnoloji TP AIS kimi muxtelif avtomatlasdirma seviyyelerinin mentiqi ve informasiya baximindan bir birine nufuz etmesi daha cox qabariq sekilde meydana cixmaqdadir Bu sistemlerin bir birine bele inteqrasiyasi avtomatlasdirmaya real istehsalat gucu olmasina ve operator texnoloqdan baslamis yuxari seviyye rehberlerine kimi tamliqla muessiseni ehate etmeye imkan verir Muessise vahiddir ve ancaq bir informasiya mekaninda fealiyyet gostermelidir ancaq bu halda firmalarin maliyye teserrufat ve istehsalat fealiyyetinin optimal elece de operativ idare olunmasina imkanlar yaranir 0 ERP ile TP AIS arasindaki funksional uygunsuzluq Redakte MAIS in senaye muessiselerinde yaradilmasi zamani meydana cixan coxsayli problemlerden biri de ERP sisteminin tetbiqi zamani yaranan bezi uygunsuzluqlardir ERP sisteminin tetbiqi ile yanasi MAIS in yaradilmasinda biznes proseslerinin avtomatlasdirilmasi ve informasiyalasdirilmasi bununla yanasi esas istehsalat proseslerinin ve seviyyesinin ehtiyatlarinin idaresi muessiselerinin avtomatlasdirilmasinin texire salinmasi ehemiyyet verilmemesi gunun teleblerine artiq cavab vermir ve mueyyen problemlerin hellini ortaya qoyur Lakin ciddi meqsedli yanasma neticesinde senaye muessise lerinin inteqrallanmis MAIS nin yaradilmasi bu problemi aradan goturmusdur Baxmayaraq ki senaye muessiselerinin satis bazari informasiya texnologiyalarinin muasir dinamikasi ile uzlasa bilmir Tecrubenin gosterdiyi kimi ERP sistem sinfinin tetbiqinin ugurlu faizi maliyye inzibati ve alis veris teskilatlarinda senaye ile muqayise olunmayacaq derecede yuksekdir Lakin bu hecde o demek deyil ki strateji plan ucun goturulmus meqsed tez tez deyisen bazar seraitlerinde effektiv istehsalata catmaq informasiyalasdirma ve komputer avtomatlasdirilmasi vasitesi ile bu meqsede catmaq ucun goturulmus kurs duzgun deyil Gorunduyu kimi ugursuzlugun sebebi templerin metodlarin adekvatliliqlari ve senaye muessiselerinin hazirliq seviyyesidir Muasir informasiya texnologiyalarinin dinamiki inkisafi konservantiv istehsalat bazari ucun anlasilmazdir Heqiqeten qisa bir araliq muddetinde MAIS in tetbiqi meqsedi koleydoskopik tezlikle deyismisdir evvelce muessisenin inzibati maliyye idaresinin effektivliyinin yukseldilmesine sonra ise muessisenin ehtiyatlarinin idare olunmasina son vaxtlar ise elektron biznes texnologiyasinin tetbiqine ve intellektual muessisenin yaradilmasina istiqamet goturulmusdur Eyni zamanda MAIS in bazarinda praktiki olaraq eyni vaxtda neyinki potensial istehlakcilar hetta ixtisascilar terefin den izlenmesi murekkeb bir mesele olan coxlu sayda mehsullar buraxilmisdir Idareetme sinfi yenice gorunmus mocuzeli mehsulu oyrenmemis ve adini yadda saxlanmamis onu evezleyen yenisi meydana gelmisdir Eyni zamanda muessisenin ehtiyatlarinin idare edilmesinin avtomatlasdirilmasi avadanliqlari ve sistemleri ERP MKPP informasiya sistemlerinin idaresi Open View Bilgilerin idaresi Knowledge Managment mehsulun heyati dovrunun idaresi CALS PDM ve s bir sirada gundemde idi Muessise rehberleri butun bu muxtelif adlardan tekliflerden bu ve ya diger sistemin meqsedinin ne oldugundan ve onun hell ede bileceyi meselenin onun teskilati ucun ne derecede aktual olmasindan bas cixarmaq halinda deyildirler Veziyyet bu mehsullarin tetbiqi prosesinin uzadici ve oturucu ciddi problemleri ile daha cox murekkeblesirdi Bele ki B2B Busines to busines e manufakturing e busines SCM tedarukun zencirvari idaresi ve s kimi yeni terminler ile elaqedar menfi emosiyalar toplanirdi Amma bu etapin bele umidsiz neticelerine serf olunan vaxt bos yere olmamisdir Her seyden evvel bu obyektiv ve lazim olan inkisaf etapi olmusdur ve bunun musbet sonlugu yekunu toplanmis tecrube ve meqsed elece de usul larin deqiqlesdirilmesinin lazim olmasi bir daha derk edilmis dir Indiki prosesin butun istirakcilarina bu yarisda fasile etmek etrafa nezer salmaq bir daha arxaya baxmaq analiz aparmaq ve yaxin gelecek ucun oz muqeddaratini teyin etmek lazimdir O ise her seye gore muhakime ederek meselenin daha deqiq qoyulusunu yanilmamaq meqsedi ile gelecek irelileyisin vektorunun daha deqiq teyini ucun kecirilen yolu teftis etmeyi ireliye sicrayis etmeye imkan veren arxaya geri cekimeyi teleb edir Butun deyilenleri nezere almaqla bir daha ERP sistemine olan umudun ozunu ne ucun dogrultmadi sualina cavab verek aydindir ki istehsalat ucun cavabdeh olan ERP sistem modulunun son novbede heyata kecirilmesi eger is umumiyyetle bu hedde catirsa fakti tamamile tesadufi deyil Bu her seyden evvel onunla elaqelendirilmelidir ki ofis sistemlerini diger texnologiyalarla real vaxtla fiziki proseslerle ve parametrlerle inteqrallamaq lazimdir Burada adi komputerlerin ve verilenlerin el ile daxil edilmesinin evezine avtomatik informasiya menbeleri ile is gormek lazimdir vericilerle kontrollerlerle SCADA paketlerle informasiyani real vaxtda qeyd etmek ve isletmek mumkundur Eks teqdirde qaytarilmasi mumkun olmayan itgiler bas vere biler Bundan elave informasiya Ethernet ofis sebekeleri ile qosulmani teleb eden Modbus Profibus tipli xususi senaye sinleri ile oturulur Burada dovr eden informasiyanin mena kesb eden qiymetinin de hemcinin sanki ise hec bir aidiyyati da yoxdur Ele bilki burada dovr eden informasiyanin da menaca qiymetinin ise hec bir aidiyyaati yoxdur Bu bir qayda olaraq maliyye ve ya emtee avadanliqlarina gore yox tezyiqe temperatura fiziki ehtiyatlarin buxarin istiliyin yanacagin elektrik enerjisinin ve s serfine gore verilenlerdir ERP uguru ucun muhasibatda canli pulun anbarda xammalin ve komplektlesdirici elece de hazir mehsulu nezere alinmasinin sayilmasinin cox vacib olduguna inandirmaq daha asan sade meseledir Butun bunlarla yanasi hazir mehsulun alinmasi prosesinde istehsalatin butun seviyyelerinin rehber isciler melumat verirler ki plan yerine yetirilecek Planin yerine yetirilmesi muddetine az qalmis problemlerden danismaga baslayirlar ve bu muddetin sonunda muessisenin rehberine meruze edirler ki plan prinsipce yerine yetirilmedi Bele ki istehsalat fondlari asinib avtomatlasdirma dayanib presleyici ise cixmayib ve s Butun bunlarin hamisi hec de istehsalat rehberlerinin yaxsi teskilatci bacariqli menecment olmamalari uzunden bas vermir Is ondadir ki onlarin oz problemlerini hell etmeleri ucun faktiki situasiyani da nezere almaqla istehsalat proseslerinin operativ idaresi mutleq lazimdir Hansi ki bunlar da indiki seraitlerde ehemiyyetli ve tez tez deyisiklere meyllidir Bele sistemsiz istehsalatin idaresini coxlu sayda cari problemlerin fonunda sesvermenin komeyi ve sexsi intuisiyaya ile idare etmek lazim gelir Neyi olar ve ne lazimdir Istehsalat prosesinin nezaretini ve idaresini temin etmek ucun hec olmasa iki meseleni hell etmek lazimdir birincisi ohdesinde istehsalat ehtiyatlari olan elece de texnoloji proseslerin cari veziyyetine operativ ve obyektiv nezareti temin eden olcme sistemini yaratmaq lazimdir ikincisi ise istehsalat proseslerini ve ehtiyatlarini idare eden adekvant aletin olmasi lazimdir Istehsalatin idaresinin yuksek effektliyi ucun secilmis olcme ve idare avadanliq larinin uygun keyfiyyeti temin olunmali istehsalat informasiyalari idare meqsed funksiyasinin idare sistemine adekvatligi elbette qebul edilmis idareetme qerarlarinin keyfiyyetli olmasi temin edilmelidir Bu faktorlardan her hansi birinden imtina sonda idarenin effektliyini qacilmaz hedde getirib cixara biler Tebiidir ki bunlarin hamisi MAIS in diger elementlerine aid edile biler lakin istehsalat seviyyesi ucun bele yanasma xususile aktualdir Esasen bu halda idare qerarlari qebul etmek ucun lazim olan ve kifayet qeder keyfiyyetli informasiya almaq olar Bu informasiyanin keyfiyyet gostericileri ise onun operativliyi ve obyektivliyidir Operativlik imkan verir istehsalatin mehdud ve problemli yerlerini vaxtinda uze cixartmaqla prosese operativ tesir gostermek imkanini temin etmek istehsalat avadanliqlarinin yuklenmesine ve texniki veziyyetine real vaxt rejiminde nezaret etmek istehsalatin esas gostericileri olan normativ parametrlere gore yox onlarin real cari veziyyetine gore idare etmek Obyektivlik temin edir istehsalat proseslerini onlarin obyektiv analizi esasinda optimallasdirmaq istehsalat gostericilerini mehsuldarligi mehsulun keyfiyyetini maya deyerini verilmis qiymetlerde saxlamaq hesaba alinma meselelerinin helli zamani insan faktorunu kenarlasdirmaq Gosterilen butun meselelerin helli istehsalatin effektiv liyini yukseltmek ucun en cox aktualdir ve onlara ancaq istehsalat icra sistemlerinin MES sistemin komeyi ile hell etmek olar Hazirki vaxtda bu sistemler ERP TP AIS istehsalatin icra sistemlerinde MES manufakturing Execution Systems sisteminde movqelesdirilmis ve istehsalatin operativ planlas dirilmasi ve idaresi meselelerinin informasiyalasdirilmasina istehsalat proseslerinin ve ehtiyatlarinin optimallasdirilmasina minimum xerc serf etmekle istehsalat planlarinin nezaretine ve dispecerlesdirilmesine istiqametlendirilmisdir ERP sisteminde oldugu kimi MES sistem sinfinde de resmilesdirilmis metodologiyanin islenmesi merhelesi ve istehsalat sisteminin verilmis sinfinin tetbiqi bas verir MES sistemin esas funksiyalari qeyd edildiyi kimi muessisenin planlasdirma iqtisadi teserrufat funksiyalarini yerine yetiren ERP sisteminden ferqli olaraq avtomatik layihelendirmenin proqramlasdirmanin CAD CAM ve texnoloji proseslerin avtomatlasdirilmis idareetme sisteminin TP AIS birge toplumu kimi teyin edilir MESA assosiatsiyasi MES in esas 11 funksiyasini mueyyen etmisdir ve bunlar asagidakilardir Ehtiyatlarin veziyyetine ve paylanmasina nezaret RAS MES sistemin bu funksionalligi istehsalatin ehtiyatlarinin masinlarin instrumental avadanliqlarin is metodikalari materiallarin avadanliqlarin ve diger obyektlerin Meselen her bir istehsalat emeliyyatinin yerine yetirilmesi ardicilligi haqqinda senedlerin idaresini temin edir Bu funksiyalar cercivesind ehtiyatlarin tarixi deqiq olaraq tesvir edilir istehsalat prosesinde avadanliqlarin duzgun sazlanmasina qarantiya verilir elece de real vaxt rejiminde avadanliqlarin veziyyeti izlenilir Operativ etrafli planlasdirma ODS Bu funksiya konkret mehsul novunun prioritetlerine atributlarina xarakteristikalarina ve xasselerine esaslanmis isinin operativ ve etrafli planlasdirilmasini temin edir elece de konkret novbenin isi zamani avadanliqlarin yuklenmesini etrafli ve optimal hesablayir Istehsalatin dispetcerlesdirilmesi DPU Emeliyyatlarin yerine yetirilmesini Avadanliqlarin ve insanlarin mesguliyyetlerini sifarislerin hecmlerin partiyalarin yerine yetirilmesini izleyerek istehsalat prosesinin cari monitorinqi ve dispetcerlesdirilmesini temin edir Real vaxt rejiminde plana uygun olaraq islerin yerine yetirilmesine nezaret edir Real vaxt rejiminde bas vermis butun deyisiklikler izlenir ve sexin planina mueyyen korrektirovkalar daxil edilir Senedlerin idaresi DOS Telimatlari ve is normativlerinin yerine yetirilme usullarini cizgilerini standart emeliyyatin proseduralarini hisselerin islenmesi proqramlarini partiya mehsulun yazilisi texniki deyisiklikler haqqinda melumatlari informasiyanin novbeden novbeye oturulmesini de musayet etmekle nezere almaqla buraxilan mehsulun mezmununa ve oturulmesine qet edilmesini nezaret edir plan elece de hesabat sex senedlerinin aparilmasi imkanlarini temin edir Informasiyalarin arxivlesdirilmesi de nezerde tutulur Verilenlerin yigimi ve saxlanmasi DCA Bu funksiyalar muessisenin istehsalat muhitinde dovr eden texnoloji ve idareedici verilenlerin alinmasi toplanmasi ve oturulmesi ucun muxtelif alt sistemlerin qarsiliqli informasiya mubadilerini temin edir Istehsalatin gedisati haqqinda verilenler ya isci personal terefinden el ile ya da avtomatik olaraq verilmis periodlarla TP AIS den ya da ki birbasa istehsalat xetlerinden daxil edilir Isci personalin idaresi LM Isci personal haqqinda verilmis tapsiriga esasen vaxtasiri informasiya teqdim edir ve bura is vaxti ve istirak etmesi haqqinda hesabatlar is yerinde setifikatlasmaya uygunlugun izlenmesi elece de isci personalin esas elave ve uygunlasdirilmis vezifelerini hesaba ve nezere almaq imkanlari daxildir ki bunlar da esasen hazirliq emeliyyatlarinin is zonalarinin genislendirilmesinin yerine yetirilmesi ucundur Mehsulun keyfiyyetinin idare olunmasi QM Keyfiyyete lazimi nezaretin temin ederek ve kritik noqteler deki diqqeti artiraraq real vaxt rejiminde mehsulun keyfiyyeti haqqinda istehsalat seviyyeletinden baslanmis olcmelerin verilenlerini teqdim edir Korrelyasiya asililiqlarinin ve nezaret olunan hadiselerin sebebiyyat istintaq elaqelerinin statiki verilenlerinin analizi esasinda verilmis kritik noqtede situasiyani duzeltmek uzre tesirler gosterilmesini teklif ede biler Istehsalat proseslerinin idaresi PM Verilmis istehsalat prosesini izleyir elece de avtomatik olaraq korreksiya daxil edir ve ya cari isleri duzeltmek ve ya keyfiyyetini yukseltmek ucun operatora uygun heller teklif edir Istehsalat fondlarinin idare olunmasi MM texniki xidmet Butun istehsalat prosesi erzinde texniki xidmet prosesinin istehsalat ve texnoloji avadanliqlarin elece de aletlerin planli ve operativ temirinin saxlanmasi Mehsulun tarixinin izlenmesi PTG Verilmis mehsulla isin harda hansi ardicilliqla aparilmasi haqqinda informasiya teqdim edir Bu informasiya ise ozunde asagidakilari birlesdirir bu nov mehsulla isleyen isci personal haqqinda hesabat mehsulun komponentleri tedarukcuden alinan materiallar partiya mehsulun seriya sayi istehsalatin cari serti qoyulmus normalara uygunsuzluq memulatin individual texnoloji pasportu Mehsuldarligin analizi AA Istehsalat emeliyyat larin real neticeleri haqqinda hesabatlar teqdim edir elece de evvelki ve gozlenilen neticelerle muqayise aparir Teqdim edilmis hesabatlar asagidakilari ehate edir ehtiyatlarin istifadesi olan ehtiyatlar istehsalat ehtiyatinin dovru vaxti plana uygunluq standartlar ve basqalari olcmeler Istehsalatin idaresi sistemi teserrufat biznes emeliyyatlarina koklenmis ERP sistemi ile tedaruk quyulusu dovriyyesinin planlasdirilmasi istehsalat seviyyeleri ve real vaxt miqyasindaki fealiyyet gosteren sistemler arasindaki elaqelendirici bir manqadir MES in bezi funksiyalari oz aralarinda bir birini otub kecen sistemlerde muqayisede onlari mueyyen derecede usteleyir Onlarin ustunluk derecesi konkret qoyulmus meseleden sahenin novunden ve sistemin reallasdirilmasinin ustunluyunden asilidir Qerbde MES sisteminden istifade goz qabagindadir ve muessisenin kompleks avtomatlasdirilmasina qerar verildikde eyni zamanda idareetmenin uc qarsiliqli elaqeli seviyyelerinin helli axtarilir TP AIS MES ve ERP MES sistemlerinde reallasdirilan funksiyalar ERP sistemlerindeki idare metodlarinin oxsaridir lakin ferq ondan ibaretdir ki bu sistemde proses hem diger vaxt rejimlerinde hem de diger nezaret ve idare obyektlerinde aparilir MES istehsalat seviyyesinin avtomatlasdirilmis icra sistemidir ve ERP sisteminin funksiyalarina elave olunan elece de bunu genislendiren bir sira imkanlari teqdim edir Bu sistem faktiki olaraq butun texnoloji verilenlerden istifade etmekle muessisenin butun istehsalat fealiyyetini real vaxt rejiminde saxlayir Bundan elave MES sistemleri cari istehsalat gostericileri haqqinda verilenleri formalasdirir Hansi ki bunlar ERP sisteminin fealiyyeti ucun cox vacibdir Belelikle MES sistemi maliyye teserrufat emeliyyatlarina istiqametlendirilmis seviyyesi ile muessisenin operativ istehsalat fealiyyeti arasinda elaqelendirici bir manqadir Buradan da bele netice cixarmaq olar ki senaye muessisesinin inteqrallanmis avtomatlasdirilmis idareetme sisteminin uc qarsiliqli elaqede olan idare seviyyelerini sekildeki kimi tesvir etmek olar Bu zaman her bir seviyye oz esas idare funksiyasini asagidaki kimi yerine yetirir muessisenin idare olunmasinin yuxari seviyyesi inzibati teserrufat strateji meseleleri hell etmekle yanasi hem de ERP sistemin uygun olaraq istehsalatin saxlanmasi funksiyalarinin mueyyen bir hissesini uzunmuddetli planlasdirma ve miqyas da illik rubluk ayliq miqyasinda strateji idare ve tam muessise miqyasinda ehtiyatlarin idaresini temin edir idarenin orta seviyyesi istehsalat seviyyesi istehsalat prosesinin operativ idare olunmasi meselelerini hell edir uygun avtomatlasdirilmis sistem ise ehtiyatlarin xammal enerji dasiyicilari istehsalat avadanliqlari personali effektiv istifadesini ve elece de plan tapsiriqlarinin novbe gundelik dekada ayliq optimal icrasini sahe sex muessise seviyye sinde temin edir texnoloji idarenin asagi seviyyesi ise texnoloji prosesin idare olunmasinin klassik meselelerini hell edir Muessisenin idare konturlarinin vahid rasional orqanizm seklinde reallasdirilmasi Redakte Qeyd etmek lazimdir ki istehsalat seviyyesinde isteh salatin sexin istehsalat seviyyesinin texnoloqun istismar xidmetinin reisine ve s idare funksiyasinin mueyyen bir hisse sinin ERP sisteminden MES sistemine oturulmesi neticesinde tamliqla muessisenin idare konturlarinin vahid rasional orqanizm seklinde idare olmasinin fealiyyetine sebeb olur Bu zaman her bir idare konturu bu konturda dovr eden informasiyanin intensivlik seviyyesi ozunun vaxt miqyasi ve funksiyalar yigimi ile xarakterize olunur TP AIS seviyyesinin idare konturu texnoloji informasiya hecmi baximindan en intensiv ve reaksiya vaxtina gore en sertdir reaksiya vaxti saniye ve hetta milli saniyedir TP AIS SCADA sistemlerinin tebeqesinin yuxari seviyyesinde boyuk sayda texnoloji parametrlerin toplanmasi ve islenmesi bas verir MES seviyyesi ucun ilkin verilenlerin informasiya bazasi yaradilir MES seviyyesinin idare konturu operativ istehsalat TP AIS den ve istehsalatin diger xidmetlerinden techizat texniki komek plan istehsalat ve s daxil olan ve artiq filtrden kecilirmis elece de islenmis informasiyalara soykenir Burada informasiya axinlarinin intensivliyi asagidir ve verilmis istehsalat gostericilerinin mehsulun keyfiyyeti mehsuldarliq enerji techizati maya deyer ve s optimallasdirilmasi mesele leri ile elaqedardir Idare dovrlerinin tipik vaxtini deqiqe saat novbe ve gun teskil edir Bu idare konturunda istehsalatin operativ idaresi oz isini bas menec mentden de kokunden bilen ve istehsalat situasiyalarindan mukemmel bas cixaran istesalat sexlerinin sahelerinin rehberleri bas texnoloq energetik mexanik ve s ixtisascilar terefinden yerine yetirilir Bununla elaqedar olaraq keyfiyyet ve effektivlik yuxaridan gonderilmis selahiyyetli numayendenin qerari serhedlerinde yukselmelidir ERP seviyyesinin idare konturu strateji bu halda istehsalatin operativ meselelerinden azad edilir ve muessisenin tamliqla biznes proseslerinin saxlanmasini temin edir Istehsalat blokundan gelen informasiya axini minimum olur bunlar ise esasen tipik nezaret vaxti dekada ay kvartal ERP standartlari uzre hesabat informasiyalarindan elece de muessisenin bas menecmentinin tecili qarismasini teleb eden heyecan siqnallarindan ibaret olur Gorunur ki praktiki olaraq istenilen muessisenin kompleks avtomatlasdirilmasi zamani MES funksiyalarinin bu ve ya diger yigiminin avtomatlasdirma avadanliqlari ile yerini doldurmaga ehtiyyaci olur hansi mehsullarla bu reallasdirilir bu basqa meseledir ve burda muxtelif variantlar ola biler Bezi hallarda inteqrallanmis MES sistemi tetbiq edile biler bezen de bu funksiyalar ERP funksionalliginin bu ve ya diger cercivelerinde reallasdirila biler eyni zamanda mumkundur ki bu ve ya diger MES funksiyasini reallasdirilan avtonom mehsullardan istifade edilsin Verilmis muessise ucun MES mehsulun konkret yigimi onun spesifikasini ve imkanlarini nezere almaqla adeten MES konsolnitq uzre firmalar ve MES layihe cercivesinde sistem inteqratorlar teklif edirler Qeyd edek ki idareetmenin butun seviyyelerinin tez ve her yerde avtomatlasdirilmasina bir o qeder de ehtiyyac duyulmur Mumkundur ki muessisenin avtomatlasdirilmasi etapla bezi hallarda ise MES sistemi seviyyesinde idareni mehdudlasdirmaqla onun yerini muessisenin inzibati teserrufat fealiyyetinin avtomatlasdirilmasini hesabat senedleri ile doldurmaq olar Onu da qeyd etmek lazimdir ki son vaxtlar MES sistemlere ve MES mehsullar sinfine olan diqqetin guclendirmesi sadece olaraq moda deyil bu senaye muessiselerinin effektivliyini ve rentabelliyini yukseltmek ucun telabatlardir ve elave imkanlardir Asagidaki sebebler bunlara subut ola biler MES funksiyasinin klassifikasiyasi onlarin senaye muessisesinin teskilati strukturunu da nezere almaqla istehsalatin effektivliyinin yukseldilmesine verilmis real vaxt rejiminde catmagin deqiq istiqametini mueyyen edir Bu funksiyalarin genis yigimi ve bazarda senayenin muxtelif saheleri ucun bu funksiyalari reallasdiran kifayet qeder cesidlerin ve ayri ayri mehsullarin olmasi verilmis muessisenin istehsalatinin konkret novunu seviyyesini ve hecmini hesaba alan inteqrallanmis sistemin yaradilmasina imkan verir MES sistemleri bir qayda olaraq bir terefden TP AIS in fiziki verilenler seviyyesinin menbeleri ile proqramlas dirilmis mentiqi kontrolllerle PMK SCADA sistemleri ile ve real vaxt verilenler bazasi ile diger terefden ise ERP sistemleri ile artiq inteqrallanmisdir ve butun bunlar hamisi muessisenin idare ve informasiya vertikallarinin butun seviyyelerinin tikissiz inteqrasiyasini temin edir MES metodologiyasinin tetbiqi istehsalat muessisesinin yeniden ciddi teskilini teleb etmir ve kokret mehsula sazlanmayib eksine verilmis muessisenin istehsalatinin konkret meselelerini hell eden mehsullarin optimal yigiminin secilmesine esaslanir Qerb ekspertlerinin reyine gore istehsalatin idare olunmasi sisteminin tetbiqi hem teskilati teserrufat hem de texniki noqteyi nezerden biznesin umumi strategiyasinin reallasdirilmasinin lazim olan merhelesidir Bu sistemler istehsalat muessisesinin reqabet qabiliyyetinin yukseldilmesinin esas elementlerinden biri olmaga ve idarenin istehsalat elece de inzibati seviyyeleri arasindaki kesilmeni aradan qaldirmaga qadirdir Istehsalatin idare olunmasi sisteminin tetbiqi onun islenmesine cekilen xercin yerini defelerle doldura bilir rentabelliyini ve imkanlarin gelecek inkisafi ucun olduqca hiss olunan neticeler vere biler Istinadlar Redaktehttp anl az down ykitab 2018 1 pdfQuliyev Zahid Hesen oglu Texnoloji proseslerin avtomatlasdirilmasinin muasir texniki vasiteleri Metn ali texniki tehsil mekteblerinin Proseslerin avtomatlasdirilmasi muhendisliyi ve Informasiya texnologiyalari ve sistemleri muhendisliyi ixtisaslari ucun ders vesaiti Z H Quliyev R Q Abaszade elmi red O Z Efendiyev Azerb Memarliq ve Insaat Un ti Azerb Dovlet Deniz Akad Bib ID vtls000564306 Baki AzMIU 2016 295 1 s sek cedv 2016 2418 http web2 anl az 81 el q q phpEdebiyyat RedakteQuluyev Z H Abaszade R Q Texnoloji proseslerin avtomatlasdirilmasinin muasir texniki vasiteleri Ders vesaiti 2016 ci il 304 seh Menbe RedakteFriedman David 2006 No Light at the End of the Tunnel Los Angeles Times New America Foundation http www newamerica net publications articles 2002 no light at the end of the tunnel Arxivlesdirilib 2007 12 19 at the Wayback Machine Retrieved 2007 05 12 Joseph Keith 1976 Monetarism Is Not Enough Center for Policy Studies Margaret Thatcher Foundation http www margaretthatcher org commentary displaydocument asp docid 110796 Retrieved 2007 05 12 Manufacturing amp Investment Around The World An International Survey Of Factors Affecting Growth amp Performance ISR Publications Google Books revised second edition 2002 ISBN 978 0 906321 25 6 Bailey David and Soyoung Kim June 26 2009 GE s Immelt says U S economy needs industrial renewal UK Guardian Retrieved on June 28 2009 Yurij Semyonov Proizvodstvo i obshestvo Yurij Semyonov Osnovnye i neosnovnye sposoby proizvodstva Novosti proizvodstva Arxivlesdirilib 2016 03 04 at the Wayback Machine Proizvodstvo Rossii Arxivlesdirilib 2010 09 27 at the Wayback MachineMenbe https az wikipedia org w index php title Istehsalat amp oldid 5920138, wikipedia, oxu, kitab, kitabxana, axtar, tap, hersey,

ne axtarsan burda

, en yaxsi meqale sayti, meqaleler, kitablar, oyrenmek, wiki, bilgi, tarix, seks, porno, indir, yukle, sex, azeri sex, azeri, seks yukle, sex yukle, izle, seks izle, porno izle, mobil seks, telefon ucun, chat, azeri chat, tanisliq, tanishliq, azeri tanishliq, sayt, medeni, medeni saytlar, chatlar, mekan, tanisliq mekani, mekanlari, yüklə, pulsuz, pulsuz yüklə, mp3, video, mp4, 3gp, jpg, jpeg, gif, png, şəkil, muisiqi, mahnı, kino, film, kitab, oyun, oyunlar.