fbpx
Wikipedia

Əsgər xan Əbdülməliki-Avşar

September 11, 2021

Əsgər xan Mirzə Məhəmmədcəfər bəy oğlu Əbdülməliki-Avşar (?-1833) — XVIII əsrin sonu, XIX əsrin əvvəli Urmiya xanlığının sərkərdəsi, diplomat, ilk iranlı framason.

ƏSGƏR XAN ƏBDÜLMƏLİKİ-AVŞAR
Əsgər xan Mirzə Məhəmmədcəfər bəy oğlu Əbdülməliki-Avşar
Digər adları fars. عسگرخان افشار-عبدالمالكی
Doğum yeri Urmiyə, Cənubi Azərbaycan
Vəfat tarixi
Vəfat yeri Urmiyə, Cənubi Azərbaycan
Fəaliyyəti diplomat

Həyatı

Əsgər xan Mirzə Məhəmmədcəfər bəy oğlu Urmiya şəhərində dünyaya pənah gətirmişdi. Imamqulu xanın cilovdarı, sonra əmiraxuru olmuşdu. Döyüşdə yaralanan xanı çiynində qanlı meydandan çıxarıb, Urmiyaya çatdırmışdı. Əsgər xan sonra Məhəmmədqulu xan Qasımlı-Avşara xidmət etmişdi. Məhəmmədqulu xan onu əmiraxurluqdan eşikağasıbaşı vəzifəsinə yüksəltmişdi. Xan saray çəkişmələrini sevirdi. Bəzən günahı olmayan adamları ağır ittihamla suçlayıb, ölüm ayağına göndərirdi. Əsgər xan Əbdülməliki Məhəmmədqulu xanın bu siyasi gedişatından şübhəyə düşdü. Qardaşı Mirzə Əbülhəsənə xəlvətcə dedi ki, mən xanın işlərindən baş çıxara bilmirəm. Bu tezliklə biz də onun qəzəb oxuna tuş gələcəyik. Mirzə Əbülhəsən onu danladı ki, yerində sakit otur, xanın bizimlə işi yoxdur. Əsgər xan qayıtdı ki, qardaş, xanın sarayında baş verən hadisələr göstərir ki, ölümümüz yaxınlaşıb. Fikirləşib, bir qərara gəlirlər ki, heç vaxt ikisi bir yerdə xanın yanına getməsinlər. Elə bu arada Mirzə Əbülhəsəni xanın yanına çağırırlar. Vəkil saraya çatcaq xan əmr etdi ki, onu həbs etsinlər. Əsgər xan yaxınlarından iki nəfəri saraya göndərdi ki, təhqiq edib, vəziyyəti öyrənsinlər. Onlar xəbər gətirdilər ki, qardaşını həbs ediblər. Əsgər xan xəbəri eşitcək qaçıb, Salmasa sığındı. Orda möhkəm bir yerdə gizləndi. Məhəmmədqulu xan bu hadisəni eşidib, peşiman oldu. Bildi ki, Əsgər xan mütləq bir fitnə törədəcək. Sərkərdələrindən Lütfulla bəy və Hadi bəy Ustaclıları onun ardınca göndərdi. Mirzə Əbülhəsən bəydən də Əsgər xana bir məktub aldılar ki, sakitlikdi, saraya qayıt. Lütfulla bəylə Hadi bəy ora-buranı gəzib, əliboş qayıtdılar. Məhəmmədqulu xan hiyləyə əl atdı. Qardaşı Mirzə Əbülhəsən bəyi zindandan çıxarıb, Sovməi-Bəradost bölgəsinə ezam etdi. Fikirləşdi ki, o da qaçıb, qardaşına qoşular, yerləri bəlli olar. Mirzə Əbülhəsən bəy məmuriyyətinə əncam çəkəndən sonra saraya qayıtdı. Məhəmmədqulu xanın umudu suya düşdü. Əsgər xanın tapılmadığını görüb, Mirzə Əbülhəsən bəyi yenidən həbs etdirdi. Ürəyi bununla soyumayıb, əmr verdi ki, Əbdülməliki tayfasının bütün ağsaqqallarını və nüfuzlu adamlarını zindana atsınlar. O cümlədən, tayfanın başbilənləri Piran bəy, Kəhran bəy, Qoca bəy, Əbdülməlik bəy tutulub öldürüldü. Onların meyitləri bazar meydanına atıldı ki, xalqa ibrət olsun. Sonra Əsgər xanın evləri uçuruldu. Mal-mülkü müsadirə olundu. Bu xəbəri eşidən Əsgər xanın tüstüsü təpəsindən çıxdı. Fikr-zikr içində gəzərkən yıxılıb, qıçını çıxartdı. Sabahı müdrik dostu Əhməd bəyi yanına çağırtdırdı. Qohumu (bəzi bilgilərə görə qardaşıoğlu) Əhməd bəy onun yanına gəlib, əhvalından mütəssir oldu. Çıxıqçı çağırtdırıb, Əsgər xanı müalicə etdirdi. Əsgər xan Əhməd bəyi Xoya göndərdi ki, eşikağası Ibrahim xanı tapıb, desin ki, dost dostu yaman gündə tanıyar. Yaman günüm indidir. Əhməd bəy Murtazaqulu bəy və Mehrab bəyi götürüb, Xoya yollandı. Ibrahim xanı tapıb, onun vasitəsilə qəziyyəni Hüseynqulu xana danışdı. Hüseynqulu xan Məhəmmədqulu xanın təsirindən çıxmaq üçün girəvə gəzirdi. Ona görə qoşun tərtibi üçün sərkərdələrinə göstəriş verdi. Bir neçə gün ərzində qoşun hazır oldu. Qardaşı Cəfərqulu xanı qoşun başçısı təyin etdi. Göstəriş verdi ki, Urmiyaya gedib, əvvəlcə xoşluqla Mirzə Əbülhəsən bəyi Məhəmmədqulu xandan istəsin. Əgər verməsə, zor işlədib, Urmiyanı dağıdıb, gəlin. Cəfərqulu xan qoşunla Salmasa daxil olur. Əsgər xan onları qarşıladı. Məhəmmədqulu xan bu hadisəni eşidib, qardaşı Qasım xanı qoşunla Salmas tərəfə yola saldı. Qoşunda sərkərdələrdən Tahir sultan Şəhriyar xan oğlu Gündüzlü, Allahyar bəy Araşlı, Lütfullah bəy Ustaclı iştirak edirdilər. Salmasın Ağziyarət məntəqəsində qoşunlar üzləşdilər. Savaş başlandı. Avşarlar Əsgər xana görə, cani-dildən vuruşmurdular. Ona görə də məğlub olub, geriyə qaçdılar. Cəfərqulu xanın qoşunu avşarları Urmiyanın ətrafındakı Qızqalasınadək izlədi. Bu vəziyyəti görən Məhəmmədqulu xan qalanın qapısını bağlatdırıb, içəridə gizləndi. Xoy qoşunu Urmiyanı mühasirəyə aldı. Avşar bəyləri Xoy qoşununun azğınlığını görüb, qaladan çıxdılar. Savaş əsnasında sərkərdə Hacı Ibrahim Xoylunun atı ürküb, avşarlara tərəf qaçdı. Onun ardınca da bir neçə nəfər sərkərdə getdi. Bu sərkərdələr Cahangir bəy, Ağası bəy, Əsəd bəy Dünbili idilər. Avşarlar onları tutub, öldürdülər. Avşar bəyləri onların başını Məhəmmədqulu xana apardılar. Məhəmmədqulu xan Məhəmmədhəsən bəy Mahmudlu və digər avşar bəylərinə xeyli ənam-ərmağan verdi. Əsgər xan bu savaşdan mütəssir oldu. Qardaş qırğınını dayandırmaq üçün el böyüklərinə məktub yazdı. Bildirdi ki, Urmiyaya qardaşı üçün gəlib. Mirzə Əbülhəsən bəyi alıb, qayıtmaq fikrindədi. Əfrasiyab sultan Zərza barışıq olduğunu görüb, məktubun xana yetişməsinə mane oldu. Avşar bəylərini növbədən götürüb, kürdlərlə əvəzlədi. Xana bildirdi ki, onlar Əsgər xana görə sənə xəyanət edəcəklər. Mühasirənin üçüncü günü Cəfərqulu xan Dünbili qala divarlarına yaxınlaşıb, bildirdi ki, Mirzə Əbülhəsən bəyi verin, qayıdıb, vilayətimizə gedək. Əfrasiyab sultan ətraf mahallardan yardım çağırdığından, Cəfərqulu xandan üç gün möhlət istədi. Üç gündən sonra ətrafdakı avşarlar və zərzalar gəlib yetişdilər. Məhəmmədqulu xanın qoşunu güclənib, savaşa hazır oldu. Şahməhəmməd bəy Kuhgiluyəli-Avşar qoşuna sərkərdə təyin olundu. Məhəmmədsəfi bəy Yorğanlı, Məhəmməd bəy və Hüseyn bəy Qarahəsənli avşar qoşunun başında savaş meydanına yollandılar. Bu zaman Əsgər xan Xoy qoşunundan aralanıb, avşar qoşununun önünə tək çıxdı. Onu görən avşarlar utanıb, başlarını aşağı tikdilər. Bayraqdar Məhəmmədsəfi bəy Yorğanlı bayrağını əlindən yerə saldı. Xoyun Heydəranlı tayfası bayrağın yerdə olmasını görüb, hücuma keçdi. Zərza cinahına girişib, oranı dağıtdı. Urmiya qoşunu məğlub olub, qalaya çəkildi. Mühasirənin 12-ci günü Cəfərqulu xanla Əsgər xan yenidən Məhəmmədqulu xana məktub göndərdilər. Əvvəlki şərtlərini təkrar etdilər. Məhəmmədqulu xan onlara bildirdi ki, siz qayıdıb, Xoya gedin, mən Mirzə Əbülhəsəni buraxacağam. Onlar çəkilib, Xoya getdilər. Onların getməyindən bir müddət keçməyinə baxmayaraq Məhəmmədqulu xan əhdinə vəfa etmədi. Xudadad xan Dünbilinin öyrətməsi ilə Mirzə Əbülhəsən bəyi öldürdü. Əsgər xan yenidən sarsıldı. Məhəmmədqulu xana qarşı mübarizəsini fəallaşdırdı.

O dönəmdə Iranda güclənən Ağaməhəmməd xan Qovanlı-Qacar (1795-1797) birər-birər müstəqil xanlıqları məğlub edib, bir bayraq ətrafında birləşdirirdi. O, 1792-ci ildə (1206 hicri qəməri) Azərbaycana hücum etdi. Sərab xanlığının hakimi Sadıq xan Şəqaqi məğlub olub, Qarabağa, Ibrahimxəlil xanın yanına qaçdı. Ibrahimxəlil xan Ağaməhəmməd xanın qüdrətindən çəkinsə də, ona itaət etmədi. Əsgər xan Ağaməhəmməd xana məktub göndərib, Urmiyada baş verən hadisələri bildirdi. Ağaməhəmməd xan baş vəziri Mirzə Məhəmmədşəfiyə göstəriş verdi ki, Əsgər xanı Salmasdan yanına dəvət etsin. Ətraflı söhbət etsin. Mirzə Məhəmmədşəfi Qoşaçayda Əsgər xanla görüşdü. Bu görüşün sədası bütün Azərbaycana yayıldı. Bəzi Azərbaycan xanları Ağaməhəmməd xanla yaxından əlaqə qurmağa çalışdılar. O cümlədən, Urmiyadan Hüseynqulu xan Imamqulu xan oğlu Qasımlı-Avşar, Marağadan Əhməd xan Müqəddəm, Irəvandan Məhəmməd xan Ziyadlı-Avşar, Xoydan Hüseynqulu xan Dünbili və Naxçıvandan Kəlbəli xan Kəngərli Mirzə Məhəmmədşəfinin görüşünə gəldilər. Bu xanlar hamısı bir ağızdan Əsgər xana qahmar çıxıb, tərəfini tutdular. Mirzə Məhəmmədşəfi Ağaməhəmməd xanın tapşırığı ilə Məhəmməd xan Izzəddinli-Qacara göstəriş verdi ki, Məhəmmədqulu xanı Urmiya hakimliyindən azad edib, Hüseynqulu xanı vəzifəyə təyin etsinlər. Məhəmməd xan Izzəddinli-Qacar Hüseynqulu xan Qasımlı-Avşarı götürüb, Urmiyaya getdi. Sadıq xan Şəqaqi bu xəbəri Məhəmmədqulu xana çatdırdı. Məhəmmədqulu xan təşvişə düşüb, məşvərət topladı. Avşar elinin başçıları məsləhət verdilər ki, Ağaməhəmməd xana hədiyyə göndərib, itaətini bildirsin. Məhəmmədqulu xan qardaşı Qasım xanı Ağaməhəmməd xanın yanına göndərdi. Qasım xan Yam məntəqəsinə yetişəndə Əsgər xan bir nəfəri onun yanına göndərib, bildirdi ki, Məhəmmədqulu xan Ağaməhəmməd xan Qacarın yanında xain, günahkar bir hakim kimi tanınır. Hər nə göndərsə də, qəbul olmayacaq. Sən gətirdiyin hədiyyələri öz adına təqdim et. Biz də ondan xahiş edək ki, Urmiyanan hakimliyini sənə versin. Avşar ağsaqqalları da bu fikri bəyəndilər. Əsgər xana da razılıq məktubu göndərdilər. Əsgər xan sevinib, Qasım xanı və Avşar başçılarını çadırına dəvət etdi. Qasım xan Əsgər xanın rəhbərliyi ilə sovqatı baş vəzirə təqdim etdi. Baş vəzir pay-parçanı alıb, Qasım xanı Ağaməhəmməd xan Qacarın fərmanı ilə Urmiyanın hakimi təyin etdi.

Qasım xan Urmiyanın vəkilliyini Mirzə Əbülhəsən bəyin oğlu Mirzə Məhəmmədnəbiyə verdi. Əsgər xan isə 1000 nəfərlik qoşun sərkərdəsi təyin edildi. Ağaməhəmməd şahın ordusu Qaradağdan Təbrizə gəldi. Xoyun hakimi Hüseynqulu xan Dünbilini Azərbaycanın valisi təyin etdi. Qasım xan şaha məktub yazıb, bildirdi ki, Üşnəviyyə hakimi Əfrasiyab sultan Zərza başqa kürd əşirətlərindən də qoşun toplayıb, Urmiya camaatına korluq verir. Ağaməhəmməd şah Əsgər xan Avşara göstəriş verdi ki, Urmiyaya gedib, Üşnəviyyə kürdlərinin qətl-qarətinin qarşısını alsın. Sovucbulağın hakimi Budaq xana da fərman göndərdi ki, Əsgər xana yardım etsin. Qasım xan Əsgər xanla birləşib, az miqdar qoşunla Üşnəviyyəyə hücuma keçdi. Zərzalar da balbaslarla ittifaq bağlayıb, müdafiəyəyə hazırlaşdılar. Mükrilər də xəlvətcə zərzalara xəbər göndərirlər ki, biz ilk həmlədə geri çəkiləcəyik. Mahmud xan Mükri öz tayfasının xəyanətini Qasım xana məlumat verdi. Qasım xan ona inanmadı. Elə bu vaxt balbasların hücumu başlandı. Mükrilər qaçmağa üz qoydular. Avşarların nizamı pozuldu. Qasım xan və Əsgər xan geri çəkildi. Bu savaşda Avşar və Dünbili ellərindən 1000 nəfər döyüşçü həlak oldu. Əsgər xan hərbi hiyləsini işə salıb, döyüşçüləri ölüm meydanından çıxardı. 1793-cü ildə Ağaməhəmməd şah Qacar qoşun yığıb, Lütfəli xan Zəndin üstünə hücum etdi. Qoşuna sərkərdə Əsgər xan Əbdülməlikini, Rəhim xan Qasımlı və Məhəmmədhəsən bəy Mahmudlunu təyin etdi. Şiraz ətrafında qoşun Lütfəli xanın gecə basqınına uğradı. Qoşun əhli sarsıldı. Ağaməhəmməd şah sərkərdələrinə tapşırdı ki, necə olursa olsun, basqının qarşısını almaq lazımdır. Lütfəli xan növbəti gecə yenə də basqın etdi. Avşar qoşunu sübhədək müqavimət göstərdi. Lütfəli xan Zənd basılıb, qaçdı. Əsgər xan qoşundan 200 nəfər seçib, Lütfəli xanı izlədi. Onlar Şirazı alıb, Lütfəli xanın əhli-əyalını Astarabada köçürdülər. Məhəmmədqulu xan da 1793-cü ildə Ağaməhəmməd şahın ordusunda Şiraza, Lütfəli xan Zəndin üstünə yollandı. Lütfəli xan Zəndin məğlubiyyətindən sonra Urmiyaya qayıtdı. Əsgər xan onun Urmiyaya dönüşünə etiraz etdi. Bilirdi ki, o, qalmaqalı sevir. Baş vəzir Rəhim xan Qasımlını Məhəmmədqulu xana naib təyin edib, Urmiyaya göndərdi. Rəhim xan öz ailəsini və Əsgər xanın əhli-əyalını Urmiyadan köçürüb, Quşçu qəsəbəsində yerləşdirdi.

Məhəmmədqulu xan Urmiyaya yetişcək zülm bayrağını dalğalandırmağa başladı. Qaynı Əlirza xandan 4 min tümən pul alıb, özünü də zindana saldı. Onun fəaliyyətini izləyən Əsgər xan bu hadisəni baş vəzirə çatdırdı. Əlirza xanın azad olmasına çalışdı. Şahdan fərman alıb, Urmiyaya gəldi. Ənzəl mahalına çatanda qardaşıoğlu Əhməd bəyə əmr verdi ki, özü ilə 17 atlı götürüb, Urmiyaya getsin. Zindanın qapısını qırıb, Əlirza xanı azad etsin. Onlar da günün günorta çağı zindanın qapısını qırıb, Əlirza xanı Ənzələ gətirdilər. Əsgər xanın tərəfdarları Quşçuya köçdülər. Əsgər xan Quşçuda böyük bir qala tikdirmişdi. Hələ də o qalanın qalıqları durur. 1795-ci ildə Ağaməhəmməd xan Qarabağa, ordan da Gürcüstana yürüş etdi. Məhəmmədqulu xan və Əsgər xan da bu yürüşdə iştirak etdilər. Gəncə ətrafına çatanda Urmiya şikayətçiləri gəlib, yetişdilər. Onlarla pişnamaz Molla Məhəmmədhüseyn də vardı. O, Tiflis şəhərinin alınmasında iştirak etmişdi. Ağaməhəmməd xan fəthdən sonra avşar şikayətçiləri yanına çağırdı. Üzünü Molla Məhəmmədhüseyn Urməviyə tutub dedi: -Ağalar, bu fəth sizin dualarınızın sayəsində baş tutubdur. Istəyininz nəmənədir? Onlar Məhəmmədqulu xanın zülmkarlığından söhbət açdılar. Ağaməhəmməd xan hirslənib, fərman verdi: -Məhəmmədqulu xanın iki gözünə də mil çəkin! Pişnamaz və ağsaqqallar cəzanın ağırlığını görüb, şahdan onun bağışlanmasını istədilər. Daha yüngül cəza ilə əvəz etməsini xahiş etdilər. Onun hakimlikdən azad olunmasına çalışdılar. Şah kimi hakim istəyirsiniz, sualına, Əsgər xan kimi məsləhət bilsə onu,-deyə cavab verdilər. Məhəmmədqulu xan Tiflisdə baş verən hadisəni öyrənib, Əsgər xana yaxınlaşmağa başladı. Sonra Saraydakı tanışlarına peşkəş göndərib, şahın könlünü almağa girişdi. Əsgər xan bir şərtlə ona yaxınlaşdı ki, daha millətə zülm etməsin. Məhəmmədqulu xan and içib, söz verdi. Yenidən vali seçildi. Urmiyaya dönərkən 3 gün Quşçu qəsəbəsində Əsgər xanla Rəhim xan Qasımlıya qonaq oldu. Urmiyaya dönəndən sonra ədl-ədalətlə idarəçiliyə başladı. Əsgər xanın evlərinin yenidən qurulmasına əmr verdi. Qabil memarlar vasitəsilə evlər bərpa olundu. Bu evlər hələdə "Əsgər xan darvazası" məhəlləsində bərqərardır. (Bax: Mirzə Rəşid Ədibüşşüara, Tarixi Əfşar, Təbriz, "Şəfəq", 1346 hicri şəmsi, səh.276-280). Məhəmmədqulu xan kiçik bacısını Əsgər xanın oğluna verdi.

1797-ci ildə Ağaməhəmməd şah Qacar Qarabağa ikinci yürüş etdi. Urmiyaya çapar göndərib, Məhəmmədqulu xana əmr etdi ki, Avşar qoşununu Mahmud xan Mömün xan oğlu Qasımlının başçılığı ilə Qarabağa göndərsin. Əsgər xan Əbdülməlikiyə tapşırdı ki, Xoy dünbüli qoşununu kəm-kəsirsiz hazırlayıb, görüş yerinə gətirsin.Dünbililər Əsgər xanla dost olduğundan bir yerə yığışıb, savaşa getmədilər. Əsgər xan çarəsiz qalıb, Salmasa getdi. Şahın əmrini yerinə yetirmədiyindən qorxuya düşdü. Bir dərvişin məsləhətini dinləyib, kiçik bir dəstə ilə Qarabağa yollandı. Qarabağa çatanda Ağaməhəmməd şah artıq Şuşanı alıb, əyləşmişdi. O, Mahmud xan Qasımlının çadırına gəldi. Sadıq xan Şəqaqi onun gəldiyini eşidib, həmin çadıra təşrif gətirdi. Sadıq xan onu şahın yanına dəvət etdi. Əsgər xan görüşü sabaha saxladı. O gecəsi Ağaməhəmməd şah Şuşada öldürüldü.

Əsgər xan şahın ölümündən sonra dəstəsi ilə Naxçıvan yolu ilə Urmiyaya qayıtdı. Yolda bir məruzə hazırlayıb, Məhəmmədəli bəy Bəgişli ilə Məhəmmədqulu xana göndərdi. Əsgər xan Ağaməhəmməd şahın ölümündən sonra üsyançı xanlara, Məhəmmədqulu xan Avşara, Cəfərqulu xan Dünbiliyə, Sadıq xan Şəqaqiyə meyl etdi. Sadıq xan Şəqaqi ilə birləşib, Təbrizdən Marağaya gəldi. Əhməd xan Müqəddəmin və Mahmud xan Qasımlı-Avşarın onlara qoşulacağını zənn edirdi. Gözlədiklərinin əksinə onlar üsyançılara qoşulmadılar. Əsgər xan və Sadıq xan Marağanı mühasirəyə aldılar. Marağa 12 gün mühasirədə qaldı.Fətəli şah ordusu Nikpey adlı yerə çatanda Cəfərqulu xan Dünbili Əsgər xanla Sadıq xanı öldürmək fikrinə düşdü. Əsgər xan bu qəsddən duyuq düşdü. Sadıq xanı da xəbərdar etdi. Hər ikisi qaçıb, şahın ordusuna qoşuldular. Sadıq xan Süleyman xan Etizaddövlə Qacarı araçı saldı ki, şah onları bağışlasın. Hər ikisi bağışlandı.

Əsgər xan Fətəli şah Qovanlı-Qacar tərəfindən ordunun bir bölməsinə sərkərdə təyin edildi. Üsyançı Cəfərqulu xan Dünbiliyə qarşı vuruşdu. Məhəmmədqulu xanla danışıqlar apardı. Hüseynqulu xan Qasımlı yenidən fəallaşmışdı. Marağa yolu ilə Tehrana getmək fikrinə düşdü. Marağa şəhərində Əhməd xan Müqəddəm də onu isti-ilıq qarşıladı. Fətəli şah Qovanlı-Qacar (1797-1834) xanların üsyan xəbərini eşidib, Azərbaycana yola düşdü. Hüseynqulu xan yolda şah ordusuna qoşuldu. Fətəli şah onu hörmətlə qarşıladı. Qızıl əsbablı, yəhər-yüyənli at, qızıl qınlı xəncər bağışladı. Marağa hakimi Əhməd xan Müqəddəmə fərman verib, Sami soylu qulamların yüzbaşısı Məhəmmədəli xan Ərəb-Bəstamini də ona qoşub, Urmiyaya göndərdi ki, Məhəmmədqulu xanı oradan dəf etsin. Tapşırıq alan Əhməd xan Müqəddəm, Məhəmmədəli xan Ərəb və Hüseynqulu xan Qasımlı-Avşar Urmiyaya yollandılar. Fətəli şah da ordu ilə onların ardınca tərpəndi. Hüseynqulu xan Marağaya çatıb, qoşun toplamağa başladı. Ordan da Sovucbulağa getdi. Budaq xandan məsləhətlər aldı. Ismayıl bəy Xələci Balbas əşirətinin yanına göndərib, yardım üçün Sulduz çayının yaxasına dəvət etdi. Kürd əşirətinin rəisləri Mömənd ağa, Ibrahim sultan Məməş, Balık, Piran və Mənqur tayfalarından topladıqları qoşunla Sulduz çayının kənarında Hüseynqulu xana qoşuldular. Ordan Urmiyaya tərəf yollandılar. Məhəmmədqulu xan Hüseynqulu xanın Urmiyaya yürüşünü eşidib, 6 min nəfərlik qoşunla qarşısına çıxdı. Onlar Qaşqagədikdə qarşılaşdılar. Əsgər xan onları barışdırmağa tələsirdi. Qorxurdu ki, savaş başlayar, iş işdən keçər. Quşçu gədiyinə çatıb, onlara xəbər yolladı. Məktub şahın möhürü ilə möhrlənmişdi. Məhəmmədqulu xan məktubu alıb tanış oldu. Oxudu ki, şahın əmri ilə Əsgər xan hər işə məmurdur, Hüseynqulu xan söhbət aparmaqdan azaddır. Məhəmmədqulu xan savaşa girməyib, geri çəkildi. Əsgər xan Urmiyaya çatıb, Məhəmmədqulu xanı ora dəvət etdi. Hüseynqulu xan 6 gün Dolmalar məntəqəsində qalandan sonra, şəhərə gəldi. Əmilik hörmətini saxlayıb, divanxanaya getmədi. Rəhim xan Qasımlının Bazarbaşı məhəlləsindəki evində oturaq etdi. 1798-ci ildə Fətəli şah fərmanla Hüseynqulu xanı Məhəmmədqulu xanın əvəzinə Urmiyaya hakim təyin etdi. Tərgəvərin hakimi Ibrahim xan 30 yük atı ilə Urmiyaya gəlib, Məhəmmədqulu xanın ev əşyalarını Kürdüstana köçürmək istədi. Fətəli şahın yüzbaşısı Məhəmmədəli xan Ərəb ona imkan vermədi. Ona Məhəmmədqulu xanı tutmaq əmr olunmuşdu. Əsgər xan yenə araya girib, məsləhət verdi ki, hələlik Məhəmmədqulu xan onun evində otursun, şahdan nə əmr gəlsə, yerinə yetirsinlər. Divanxana boşaldı. Hüseynqulu xan ora köçdü. Əsgər xan Urmiyada Avşar tayfasından 8 min tümən pul toplayıb, Fətəli şaha yolladı. Şahın ona rəğbəti artdı.

Əsgər xan Rus-İran savaşlarından əvvəl Qacar ordusunda, Avşar hissəsinin komandanı idi. Fətəli şah Əsgər xanı vəzifəsindən alıb, əvəzinə Mahmud xan Mömün xan oğlu Qasımlı-Avşarı təyin etdi. O, dəfələrlə işdən alınsa da hər dəfə də ləyaqətinə görə yenidən vəzifəsinə qayıtmışdı. Hüseynqulu xan onun işdən çıxarılmasına çox rahatsız olmuşdu. Əsgər xan onun dayağı idi. Urmiya əhli adından şaha müraciət edib, onu doğma şəhərinə dəvət etdi. Fətəli şah Əsgər xana ənam-ərmağan, böyük oğlu Fərəculla sultana xan ünvanı verib, Urmiyaya yol saldı. Onun əhli-əyalı Qəzvində girov saxlanılırdı. Onları azad edib, Əsgər xana qoşdu. Əsgər xan Təbrizə yetişib, Abbas mirzənin ziyarətinə getdi. Abbas mirzə Iran-rus savaşları başlandığından, Əsgər xanı Avşar qoşununun komandanı təyin etdi. Əsgər xan icazə alıb, bir neçə günlüyəUrmiyaya yola düşdü. Hüseynqulu xan Urmiya əhalisini Səidli kəndinə qədər Əsgər xanın önünə yolladı. Onun pişvazına çıxıb, dəbdəbə ilə Urmiyaya gətirdilər. Əsgər xan Irəvan, Pənbək savaşlarında iştirak etmişdi. Savaşlardan sonra Urmiyaya qayıtmışdı. Sisyanov Bakıya hücum edəndə oranın hakimi Fətəli şaha yardım üçün mürəciət etdi. Fətəli şah Urmiya hakimi Hüseynqulu xana əmr verdi ki, Avşar qoşunu ilə Bakı camaatına yardım etsin. Hüseynqulu xan qoşun toplayıb, Əsgər xanı sərkərdə təyin etdi. Əsgər xan qardaşı Əbdüssəməd xanı da yardımçı götürüb, Bakıya yollandı. Sisyanov Iran ordusunun işə qarışdığını görüb, sülh bağladı. Çox keçmədən Sisyanov Bakıda öldürüldü. Əsgər xan onun başını Məhəmmədhəsən bəy Mahmudlu vasitəsilə Ərdəbilə, Abbas mirzəyə göndərdi. Əsgər xan Hüseynqulu xanla birlikdə Tiflis səfərinə qatılmışdı. Bu qoşunun hərbi taktikası və strategiyası Əsgər xan və qardaşı Əbdüssəməd xan tərəfindən olurdu.Onlar qoşunu yoxlayıb, sahman yaratdılar. Avşar qoşunu irəli hücum edib, rus qoşunlarını darmadağın etdilər. Rus toplarını ələ keçirib, öncə Gəncəyə, Gəncədən Irəvana, ordan da Irana apardılar. Əsgər xan ruslara satılan Irəvan hakimi Məhəmməd xan Ziyadlı-Qacara öyüd-nəsihət verib, dövlət tərəfdən qarantiya alıb, geri qaytarmaq istədi. Məhəmməd xan ona inanıb, sovqat-sovrumla Abbasabada, Abbas mirzənin yanına getdi. Hüseynqulu xan qardaşı Həsən xan Sarı Aslanla bərabər Məhəmməd xanı tutub, əhli-ayalı ilə birlikdə Tehrana apardılar. Əsgər xan bu hadisəni görüb, məyus oldu. Çalışdı ki, həmişə saray işlərindən kənarda qalsın. Yam çəmənliyində Abbas mirzədən icazə alıb, Urmiyaya getdi. Əsgər xan qoşununu Imamqulu xan Hüseynqulu xan oğluna təhvil verib, guşənişin oldu. Üç nəfər onu tez-tez yoxlayırdı. Bunlar Baba bəy Ərəbli, Məhəmmədəli bəy Bəgişli və Məhəmmədhəsən bəy Mahmudlu idilər.

Əsgər xan Fransaya elçi getmişdi. Dörd ay Parisdə yaşamışdı. Finkenşteyn müqaviləsini imzalandıqdan sonra Napoleonun yanına yollanmışdı.

Əsgər xan Azərbaycanın ilk framasonçusudur. Doktor Nəvai bu məlumatın ardınca Əsgər xanın framosonçu təşkilata necə qovuşduğunu böyük alim və tarixçi Torinin (Thoru) gündəlik yaddaşları əsasında belə şərh edir: "O, masonçuluq təriqətinin nuruna qərq olub, qaranlıq bir aləmdən işıqlığa qədəm qoyduğu zaman dərhal tiyəsi abdar Dəməşq poladından olan cəvahirə tutulmuş qılıncını kəmərindən çıxarıb, Loj ustadının stolunun üzərinə qoyaraq bu sözləri söylədi:- Qardaşlar, sərvərlər və dostlar! Dostluq və yoldaşlıq, vəzifə borcunu başa düşmək və əmanət, əxlaq fəziləti və yenilikçilik xüsusiyyəti, səltənət məqamına vəfadarlıq – bunları hamısı mənim beynimdə özünə yer tutmuş və and içdiyim vəzifələrdir. Lakin icazə istəyirəm ki, iyirmi yeddi il müharibədə mənim vətənimin yolunda xidmət edən bu qılıncı girov kimi dostlar və qardaşlarıma təqdim edim və əgər bir gün lazım gəlsə, bu müqəddəs yolda fəxr ilə xidmətə qayıdıb, vətən və əlahəzrət şahın xatirinə vuruşduğum bu qılıncla döyüşə hazır olum.

Hədsiz dərəcədə bu cəmiyyətin təsiri altına düşmüş bu səfir Fransada olduğu bütün müddət ərzində framasonçuluğa böyük maraq göstərdi və yaxınları olan ustad və böyüklərlə məşvərət etdikdən sonra Isfahanda onun bir lojasını təşkil etmək qərarına gəldi. Bu, bir nəfər görkəmli iranlı vasitəsi ilə framasonçuluq ayininin qəbul edilməsi haqqında birinci əsərdir ki, tarixdə səbt olunmuşdur.

Əsgər xan İrana qayıtdıqdan sonra onun masonçuluq fəaliyyəti ingilis casuslarının faydalanıb-faydalanmadıqları haqqında əlimizdə dəqiq məlumat yoxdur. O, Fətəli şahın qəzəb və etinasızlığına düçar oldu (Əlbəttə, framasonçu olduğuna görə yox), İrana çağrıldı və öz doğulduğu Ərumiyə getdi".

Əsgər xan 1833-cü ildə Urmiya şəhərində vəfat etmişdi.

Ailəsi

Əsgər xanın Fərəculla xan adlı oğlu vardı.

Ədəbiyyat

  • 1- رجال ایران –مهدی بامداد .ح.های (2و6)- زوارتهران
  • 2-تاریخ افشار – میرزا رشید ادیب الشعرا- شفق تبریز 1346
  • 3-محمدقلیخان افشار اورمیه در تشکیل دولت فدرال ملی- علی خوشنویس افشار چاپ اول 1380-آذرکهن
  • 4-سرزمین من زردتشت – علی دهقان – اسفند 1348-ابن سینا
  • 5-تاریخ اجتماعی و سیاسی ایران – سعید نفیسی ج (1) بنیاد

Mənbə

  • Ənvər Çingizoğlu, Aydın Avşar, Avşarlar, Bakı, "Şuşa", 2008,
  • Ənvər Çingizoğlu, Qacarlar dövrünün diplomatları, Bakı, "Mütərcim", 2012. 334 səh.

Həmçinin bax

September 11, 2021
əsgər, əbdülməliki, avşar, əsgər, mirzə, məhəmmədcəfər, bəy, oğlu, əbdülməliki, avşar, 1833, xviii, əsrin, sonu, əsrin, əvvəli, urmiya, xanlığının, sərkərdəsi, diplomat, iranlı, framason, əsgər, əbdülməliki, avşarəsgər, mirzə, məhəmmədcəfər, bəy, oğlu, əbdülmə. Esger xan Mirze Mehemmedcefer bey oglu Ebdulmeliki Avsar 1833 XVIII esrin sonu XIX esrin evveli Urmiya xanliginin serkerdesi diplomat ilk iranli framason ESGER XAN EBDULMELIKI AVSAREsger xan Mirze Mehemmedcefer bey oglu Ebdulmeliki AvsarDiger adlari fars عسگرخان افشار عبدالمالكیDogum yeri Urmiye Cenubi AzerbaycanVefat tarixi 1833Vefat yeri Urmiye Cenubi AzerbaycanFealiyyeti diplomat Mundericat 1 Heyati 2 Ailesi 3 Edebiyyat 4 Menbe 5 Hemcinin baxHeyati RedakteEsger xan Mirze Mehemmedcefer bey oglu Urmiya seherinde dunyaya penah getirmisdi Imamqulu xanin cilovdari sonra emiraxuru olmusdu Doyusde yaralanan xani ciyninde qanli meydandan cixarib Urmiyaya catdirmisdi Esger xan sonra Mehemmedqulu xan Qasimli Avsara xidmet etmisdi Mehemmedqulu xan onu emiraxurluqdan esikagasibasi vezifesine yukseltmisdi Xan saray cekismelerini sevirdi Bezen gunahi olmayan adamlari agir ittihamla suclayib olum ayagina gonderirdi Esger xan Ebdulmeliki Mehemmedqulu xanin bu siyasi gedisatindan subheye dusdu Qardasi Mirze Ebulhesene xelvetce dedi ki men xanin islerinden bas cixara bilmirem Bu tezlikle biz de onun qezeb oxuna tus geleceyik Mirze Ebulhesen onu danladi ki yerinde sakit otur xanin bizimle isi yoxdur Esger xan qayitdi ki qardas xanin sarayinda bas veren hadiseler gosterir ki olumumuz yaxinlasib Fikirlesib bir qerara gelirler ki hec vaxt ikisi bir yerde xanin yanina getmesinler Ele bu arada Mirze Ebulheseni xanin yanina cagirirlar Vekil saraya catcaq xan emr etdi ki onu hebs etsinler Esger xan yaxinlarindan iki neferi saraya gonderdi ki tehqiq edib veziyyeti oyrensinler Onlar xeber getirdiler ki qardasini hebs edibler Esger xan xeberi esitcek qacib Salmasa sigindi Orda mohkem bir yerde gizlendi Mehemmedqulu xan bu hadiseni esidib pesiman oldu Bildi ki Esger xan mutleq bir fitne toredecek Serkerdelerinden Lutfulla bey ve Hadi bey Ustaclilari onun ardinca gonderdi Mirze Ebulhesen beyden de Esger xana bir mektub aldilar ki sakitlikdi saraya qayit Lutfulla beyle Hadi bey ora burani gezib elibos qayitdilar Mehemmedqulu xan hiyleye el atdi Qardasi Mirze Ebulhesen beyi zindandan cixarib Sovmei Beradost bolgesine ezam etdi Fikirlesdi ki o da qacib qardasina qosular yerleri belli olar Mirze Ebulhesen bey memuriyyetine encam cekenden sonra saraya qayitdi Mehemmedqulu xanin umudu suya dusdu Esger xanin tapilmadigini gorub Mirze Ebulhesen beyi yeniden hebs etdirdi Ureyi bununla soyumayib emr verdi ki Ebdulmeliki tayfasinin butun agsaqqallarini ve nufuzlu adamlarini zindana atsinlar O cumleden tayfanin basbilenleri Piran bey Kehran bey Qoca bey Ebdulmelik bey tutulub olduruldu Onlarin meyitleri bazar meydanina atildi ki xalqa ibret olsun Sonra Esger xanin evleri ucuruldu Mal mulku musadire olundu Bu xeberi esiden Esger xanin tustusu tepesinden cixdi Fikr zikr icinde gezerken yixilib qicini cixartdi Sabahi mudrik dostu Ehmed beyi yanina cagirtdirdi Qohumu bezi bilgilere gore qardasioglu Ehmed bey onun yanina gelib ehvalindan mutessir oldu Cixiqci cagirtdirib Esger xani mualice etdirdi Esger xan Ehmed beyi Xoya gonderdi ki esikagasi Ibrahim xani tapib desin ki dost dostu yaman gunde taniyar Yaman gunum indidir Ehmed bey Murtazaqulu bey ve Mehrab beyi goturub Xoya yollandi Ibrahim xani tapib onun vasitesile qeziyyeni Huseynqulu xana danisdi Huseynqulu xan Mehemmedqulu xanin tesirinden cixmaq ucun gireve gezirdi Ona gore qosun tertibi ucun serkerdelerine gosteris verdi Bir nece gun erzinde qosun hazir oldu Qardasi Ceferqulu xani qosun bascisi teyin etdi Gosteris verdi ki Urmiyaya gedib evvelce xosluqla Mirze Ebulhesen beyi Mehemmedqulu xandan istesin Eger vermese zor isledib Urmiyani dagidib gelin Ceferqulu xan qosunla Salmasa daxil olur Esger xan onlari qarsiladi Mehemmedqulu xan bu hadiseni esidib qardasi Qasim xani qosunla Salmas terefe yola saldi Qosunda serkerdelerden Tahir sultan Sehriyar xan oglu Gunduzlu Allahyar bey Arasli Lutfullah bey Ustacli istirak edirdiler Salmasin Agziyaret menteqesinde qosunlar uzlesdiler Savas baslandi Avsarlar Esger xana gore cani dilden vurusmurdular Ona gore de meglub olub geriye qacdilar Ceferqulu xanin qosunu avsarlari Urmiyanin etrafindaki Qizqalasinadek izledi Bu veziyyeti goren Mehemmedqulu xan qalanin qapisini baglatdirib iceride gizlendi Xoy qosunu Urmiyani muhasireye aldi Avsar beyleri Xoy qosununun azginligini gorub qaladan cixdilar Savas esnasinda serkerde Haci Ibrahim Xoylunun ati urkub avsarlara teref qacdi Onun ardinca da bir nece nefer serkerde getdi Bu serkerdeler Cahangir bey Agasi bey Esed bey Dunbili idiler Avsarlar onlari tutub oldurduler Avsar beyleri onlarin basini Mehemmedqulu xana apardilar Mehemmedqulu xan Mehemmedhesen bey Mahmudlu ve diger avsar beylerine xeyli enam ermagan verdi Esger xan bu savasdan mutessir oldu Qardas qirginini dayandirmaq ucun el boyuklerine mektub yazdi Bildirdi ki Urmiyaya qardasi ucun gelib Mirze Ebulhesen beyi alib qayitmaq fikrindedi Efrasiyab sultan Zerza barisiq oldugunu gorub mektubun xana yetismesine mane oldu Avsar beylerini novbeden goturub kurdlerle evezledi Xana bildirdi ki onlar Esger xana gore sene xeyanet edecekler Muhasirenin ucuncu gunu Ceferqulu xan Dunbili qala divarlarina yaxinlasib bildirdi ki Mirze Ebulhesen beyi verin qayidib vilayetimize gedek Efrasiyab sultan etraf mahallardan yardim cagirdigindan Ceferqulu xandan uc gun mohlet istedi Uc gunden sonra etrafdaki avsarlar ve zerzalar gelib yetisdiler Mehemmedqulu xanin qosunu guclenib savasa hazir oldu Sahmehemmed bey Kuhgiluyeli Avsar qosuna serkerde teyin olundu Mehemmedsefi bey Yorganli Mehemmed bey ve Huseyn bey Qarahesenli avsar qosunun basinda savas meydanina yollandilar Bu zaman Esger xan Xoy qosunundan aralanib avsar qosununun onune tek cixdi Onu goren avsarlar utanib baslarini asagi tikdiler Bayraqdar Mehemmedsefi bey Yorganli bayragini elinden yere saldi Xoyun Heyderanli tayfasi bayragin yerde olmasini gorub hucuma kecdi Zerza cinahina girisib orani dagitdi Urmiya qosunu meglub olub qalaya cekildi Muhasirenin 12 ci gunu Ceferqulu xanla Esger xan yeniden Mehemmedqulu xana mektub gonderdiler Evvelki sertlerini tekrar etdiler Mehemmedqulu xan onlara bildirdi ki siz qayidib Xoya gedin men Mirze Ebulheseni buraxacagam Onlar cekilib Xoya getdiler Onlarin getmeyinden bir muddet kecmeyine baxmayaraq Mehemmedqulu xan ehdine vefa etmedi Xudadad xan Dunbilinin oyretmesi ile Mirze Ebulhesen beyi oldurdu Esger xan yeniden sarsildi Mehemmedqulu xana qarsi mubarizesini feallasdirdi O donemde Iranda guclenen Agamehemmed xan Qovanli Qacar 1795 1797 birer birer musteqil xanliqlari meglub edib bir bayraq etrafinda birlesdirirdi O 1792 ci ilde 1206 hicri qemeri Azerbaycana hucum etdi Serab xanliginin hakimi Sadiq xan Seqaqi meglub olub Qarabaga Ibrahimxelil xanin yanina qacdi Ibrahimxelil xan Agamehemmed xanin qudretinden cekinse de ona itaet etmedi Esger xan Agamehemmed xana mektub gonderib Urmiyada bas veren hadiseleri bildirdi Agamehemmed xan bas veziri Mirze Mehemmedsefiye gosteris verdi ki Esger xani Salmasdan yanina devet etsin Etrafli sohbet etsin Mirze Mehemmedsefi Qosacayda Esger xanla gorusdu Bu gorusun sedasi butun Azerbaycana yayildi Bezi Azerbaycan xanlari Agamehemmed xanla yaxindan elaqe qurmaga calisdilar O cumleden Urmiyadan Huseynqulu xan Imamqulu xan oglu Qasimli Avsar Maragadan Ehmed xan Muqeddem Irevandan Mehemmed xan Ziyadli Avsar Xoydan Huseynqulu xan Dunbili ve Naxcivandan Kelbeli xan Kengerli Mirze Mehemmedsefinin gorusune geldiler Bu xanlar hamisi bir agizdan Esger xana qahmar cixib terefini tutdular Mirze Mehemmedsefi Agamehemmed xanin tapsirigi ile Mehemmed xan Izzeddinli Qacara gosteris verdi ki Mehemmedqulu xani Urmiya hakimliyinden azad edib Huseynqulu xani vezifeye teyin etsinler Mehemmed xan Izzeddinli Qacar Huseynqulu xan Qasimli Avsari goturub Urmiyaya getdi Sadiq xan Seqaqi bu xeberi Mehemmedqulu xana catdirdi Mehemmedqulu xan tesvise dusub mesveret topladi Avsar elinin bascilari meslehet verdiler ki Agamehemmed xana hediyye gonderib itaetini bildirsin Mehemmedqulu xan qardasi Qasim xani Agamehemmed xanin yanina gonderdi Qasim xan Yam menteqesine yetisende Esger xan bir neferi onun yanina gonderib bildirdi ki Mehemmedqulu xan Agamehemmed xan Qacarin yaninda xain gunahkar bir hakim kimi taninir Her ne gonderse de qebul olmayacaq Sen getirdiyin hediyyeleri oz adina teqdim et Biz de ondan xahis edek ki Urmiyanan hakimliyini sene versin Avsar agsaqqallari da bu fikri beyendiler Esger xana da raziliq mektubu gonderdiler Esger xan sevinib Qasim xani ve Avsar bascilarini cadirina devet etdi Qasim xan Esger xanin rehberliyi ile sovqati bas vezire teqdim etdi Bas vezir pay parcani alib Qasim xani Agamehemmed xan Qacarin fermani ile Urmiyanin hakimi teyin etdi Qasim xan Urmiyanin vekilliyini Mirze Ebulhesen beyin oglu Mirze Mehemmednebiye verdi Esger xan ise 1000 neferlik qosun serkerdesi teyin edildi Agamehemmed sahin ordusu Qaradagdan Tebrize geldi Xoyun hakimi Huseynqulu xan Dunbilini Azerbaycanin valisi teyin etdi Qasim xan saha mektub yazib bildirdi ki Usneviyye hakimi Efrasiyab sultan Zerza basqa kurd esiretlerinden de qosun toplayib Urmiya camaatina korluq verir Agamehemmed sah Esger xan Avsara gosteris verdi ki Urmiyaya gedib Usneviyye kurdlerinin qetl qaretinin qarsisini alsin Sovucbulagin hakimi Budaq xana da ferman gonderdi ki Esger xana yardim etsin Qasim xan Esger xanla birlesib az miqdar qosunla Usneviyyeye hucuma kecdi Zerzalar da balbaslarla ittifaq baglayib mudafieyeye hazirlasdilar Mukriler de xelvetce zerzalara xeber gonderirler ki biz ilk hemlede geri cekileceyik Mahmud xan Mukri oz tayfasinin xeyanetini Qasim xana melumat verdi Qasim xan ona inanmadi Ele bu vaxt balbaslarin hucumu baslandi Mukriler qacmaga uz qoydular Avsarlarin nizami pozuldu Qasim xan ve Esger xan geri cekildi Bu savasda Avsar ve Dunbili ellerinden 1000 nefer doyuscu helak oldu Esger xan herbi hiylesini ise salib doyusculeri olum meydanindan cixardi 1793 cu ilde Agamehemmed sah Qacar qosun yigib Lutfeli xan Zendin ustune hucum etdi Qosuna serkerde Esger xan Ebdulmelikini Rehim xan Qasimli ve Mehemmedhesen bey Mahmudlunu teyin etdi Siraz etrafinda qosun Lutfeli xanin gece basqinina ugradi Qosun ehli sarsildi Agamehemmed sah serkerdelerine tapsirdi ki nece olursa olsun basqinin qarsisini almaq lazimdir Lutfeli xan novbeti gece yene de basqin etdi Avsar qosunu subhedek muqavimet gosterdi Lutfeli xan Zend basilib qacdi Esger xan qosundan 200 nefer secib Lutfeli xani izledi Onlar Sirazi alib Lutfeli xanin ehli eyalini Astarabada kocurduler Mehemmedqulu xan da 1793 cu ilde Agamehemmed sahin ordusunda Siraza Lutfeli xan Zendin ustune yollandi Lutfeli xan Zendin meglubiyyetinden sonra Urmiyaya qayitdi Esger xan onun Urmiyaya donusune etiraz etdi Bilirdi ki o qalmaqali sevir Bas vezir Rehim xan Qasimlini Mehemmedqulu xana naib teyin edib Urmiyaya gonderdi Rehim xan oz ailesini ve Esger xanin ehli eyalini Urmiyadan kocurub Quscu qesebesinde yerlesdirdi Mehemmedqulu xan Urmiyaya yetiscek zulm bayragini dalgalandirmaga basladi Qayni Elirza xandan 4 min tumen pul alib ozunu de zindana saldi Onun fealiyyetini izleyen Esger xan bu hadiseni bas vezire catdirdi Elirza xanin azad olmasina calisdi Sahdan ferman alib Urmiyaya geldi Enzel mahalina catanda qardasioglu Ehmed beye emr verdi ki ozu ile 17 atli goturub Urmiyaya getsin Zindanin qapisini qirib Elirza xani azad etsin Onlar da gunun gunorta cagi zindanin qapisini qirib Elirza xani Enzele getirdiler Esger xanin terefdarlari Quscuya kocduler Esger xan Quscuda boyuk bir qala tikdirmisdi Hele de o qalanin qaliqlari durur 1795 ci ilde Agamehemmed xan Qarabaga ordan da Gurcustana yurus etdi Mehemmedqulu xan ve Esger xan da bu yurusde istirak etdiler Gence etrafina catanda Urmiya sikayetcileri gelib yetisdiler Onlarla pisnamaz Molla Mehemmedhuseyn de vardi O Tiflis seherinin alinmasinda istirak etmisdi Agamehemmed xan fethden sonra avsar sikayetcileri yanina cagirdi Uzunu Molla Mehemmedhuseyn Urmeviye tutub dedi Agalar bu feth sizin dualarinizin sayesinde bas tutubdur Isteyininz nemenedir Onlar Mehemmedqulu xanin zulmkarligindan sohbet acdilar Agamehemmed xan hirslenib ferman verdi Mehemmedqulu xanin iki gozune de mil cekin Pisnamaz ve agsaqqallar cezanin agirligini gorub sahdan onun bagislanmasini istediler Daha yungul ceza ile evez etmesini xahis etdiler Onun hakimlikden azad olunmasina calisdilar Sah kimi hakim isteyirsiniz sualina Esger xan kimi meslehet bilse onu deye cavab verdiler Mehemmedqulu xan Tiflisde bas veren hadiseni oyrenib Esger xana yaxinlasmaga basladi Sonra Saraydaki tanislarina peskes gonderib sahin konlunu almaga girisdi Esger xan bir sertle ona yaxinlasdi ki daha millete zulm etmesin Mehemmedqulu xan and icib soz verdi Yeniden vali secildi Urmiyaya donerken 3 gun Quscu qesebesinde Esger xanla Rehim xan Qasimliya qonaq oldu Urmiyaya donenden sonra edl edaletle idareciliye basladi Esger xanin evlerinin yeniden qurulmasina emr verdi Qabil memarlar vasitesile evler berpa olundu Bu evler helede Esger xan darvazasi mehellesinde berqerardir Bax Mirze Resid Edibussuara Tarixi Efsar Tebriz Sefeq 1346 hicri semsi seh 276 280 Mehemmedqulu xan kicik bacisini Esger xanin ogluna verdi 1797 ci ilde Agamehemmed sah Qacar Qarabaga ikinci yurus etdi Urmiyaya capar gonderib Mehemmedqulu xana emr etdi ki Avsar qosununu Mahmud xan Momun xan oglu Qasimlinin basciligi ile Qarabaga gondersin Esger xan Ebdulmelikiye tapsirdi ki Xoy dunbuli qosununu kem kesirsiz hazirlayib gorus yerine getirsin Dunbililer Esger xanla dost oldugundan bir yere yigisib savasa getmediler Esger xan caresiz qalib Salmasa getdi Sahin emrini yerine yetirmediyinden qorxuya dusdu Bir dervisin meslehetini dinleyib kicik bir deste ile Qarabaga yollandi Qarabaga catanda Agamehemmed sah artiq Susani alib eylesmisdi O Mahmud xan Qasimlinin cadirina geldi Sadiq xan Seqaqi onun geldiyini esidib hemin cadira tesrif getirdi Sadiq xan onu sahin yanina devet etdi Esger xan gorusu sabaha saxladi O gecesi Agamehemmed sah Susada olduruldu Esger xan sahin olumunden sonra destesi ile Naxcivan yolu ile Urmiyaya qayitdi Yolda bir meruze hazirlayib Mehemmedeli bey Begisli ile Mehemmedqulu xana gonderdi Esger xan Agamehemmed sahin olumunden sonra usyanci xanlara Mehemmedqulu xan Avsara Ceferqulu xan Dunbiliye Sadiq xan Seqaqiye meyl etdi Sadiq xan Seqaqi ile birlesib Tebrizden Maragaya geldi Ehmed xan Muqeddemin ve Mahmud xan Qasimli Avsarin onlara qosulacagini zenn edirdi Gozlediklerinin eksine onlar usyancilara qosulmadilar Esger xan ve Sadiq xan Maragani muhasireye aldilar Maraga 12 gun muhasirede qaldi Feteli sah ordusu Nikpey adli yere catanda Ceferqulu xan Dunbili Esger xanla Sadiq xani oldurmek fikrine dusdu Esger xan bu qesdden duyuq dusdu Sadiq xani da xeberdar etdi Her ikisi qacib sahin ordusuna qosuldular Sadiq xan Suleyman xan Etizaddovle Qacari araci saldi ki sah onlari bagislasin Her ikisi bagislandi Esger xan Feteli sah Qovanli Qacar terefinden ordunun bir bolmesine serkerde teyin edildi Usyanci Ceferqulu xan Dunbiliye qarsi vurusdu Mehemmedqulu xanla danisiqlar apardi Huseynqulu xan Qasimli yeniden feallasmisdi Maraga yolu ile Tehrana getmek fikrine dusdu Maraga seherinde Ehmed xan Muqeddem de onu isti iliq qarsiladi Feteli sah Qovanli Qacar 1797 1834 xanlarin usyan xeberini esidib Azerbaycana yola dusdu Huseynqulu xan yolda sah ordusuna qosuldu Feteli sah onu hormetle qarsiladi Qizil esbabli yeher yuyenli at qizil qinli xencer bagisladi Maraga hakimi Ehmed xan Muqeddeme ferman verib Sami soylu qulamlarin yuzbasisi Mehemmedeli xan Ereb Bestamini de ona qosub Urmiyaya gonderdi ki Mehemmedqulu xani oradan def etsin Tapsiriq alan Ehmed xan Muqeddem Mehemmedeli xan Ereb ve Huseynqulu xan Qasimli Avsar Urmiyaya yollandilar Feteli sah da ordu ile onlarin ardinca terpendi Huseynqulu xan Maragaya catib qosun toplamaga basladi Ordan da Sovucbulaga getdi Budaq xandan meslehetler aldi Ismayil bey Xeleci Balbas esiretinin yanina gonderib yardim ucun Sulduz cayinin yaxasina devet etdi Kurd esiretinin reisleri Momend aga Ibrahim sultan Memes Balik Piran ve Menqur tayfalarindan topladiqlari qosunla Sulduz cayinin kenarinda Huseynqulu xana qosuldular Ordan Urmiyaya teref yollandilar Mehemmedqulu xan Huseynqulu xanin Urmiyaya yurusunu esidib 6 min neferlik qosunla qarsisina cixdi Onlar Qasqagedikde qarsilasdilar Esger xan onlari barisdirmaga telesirdi Qorxurdu ki savas baslayar is isden kecer Quscu gediyine catib onlara xeber yolladi Mektub sahin mohuru ile mohrlenmisdi Mehemmedqulu xan mektubu alib tanis oldu Oxudu ki sahin emri ile Esger xan her ise memurdur Huseynqulu xan sohbet aparmaqdan azaddir Mehemmedqulu xan savasa girmeyib geri cekildi Esger xan Urmiyaya catib Mehemmedqulu xani ora devet etdi Huseynqulu xan 6 gun Dolmalar menteqesinde qalandan sonra sehere geldi Emilik hormetini saxlayib divanxanaya getmedi Rehim xan Qasimlinin Bazarbasi mehellesindeki evinde oturaq etdi 1798 ci ilde Feteli sah fermanla Huseynqulu xani Mehemmedqulu xanin evezine Urmiyaya hakim teyin etdi Tergeverin hakimi Ibrahim xan 30 yuk ati ile Urmiyaya gelib Mehemmedqulu xanin ev esyalarini Kurdustana kocurmek istedi Feteli sahin yuzbasisi Mehemmedeli xan Ereb ona imkan vermedi Ona Mehemmedqulu xani tutmaq emr olunmusdu Esger xan yene araya girib meslehet verdi ki helelik Mehemmedqulu xan onun evinde otursun sahdan ne emr gelse yerine yetirsinler Divanxana bosaldi Huseynqulu xan ora kocdu Esger xan Urmiyada Avsar tayfasindan 8 min tumen pul toplayib Feteli saha yolladi Sahin ona regbeti artdi Esger xan Rus Iran savaslarindan evvel Qacar ordusunda Avsar hissesinin komandani idi Feteli sah Esger xani vezifesinden alib evezine Mahmud xan Momun xan oglu Qasimli Avsari teyin etdi O defelerle isden alinsa da her defe de leyaqetine gore yeniden vezifesine qayitmisdi Huseynqulu xan onun isden cixarilmasina cox rahatsiz olmusdu Esger xan onun dayagi idi Urmiya ehli adindan saha muraciet edib onu dogma seherine devet etdi Feteli sah Esger xana enam ermagan boyuk oglu Fereculla sultana xan unvani verib Urmiyaya yol saldi Onun ehli eyali Qezvinde girov saxlanilirdi Onlari azad edib Esger xana qosdu Esger xan Tebrize yetisib Abbas mirzenin ziyaretine getdi Abbas mirze Iran rus savaslari baslandigindan Esger xani Avsar qosununun komandani teyin etdi Esger xan icaze alib bir nece gunluyeUrmiyaya yola dusdu Huseynqulu xan Urmiya ehalisini Seidli kendine qeder Esger xanin onune yolladi Onun pisvazina cixib debdebe ile Urmiyaya getirdiler Esger xan Irevan Penbek savaslarinda istirak etmisdi Savaslardan sonra Urmiyaya qayitmisdi Sisyanov Bakiya hucum edende oranin hakimi Feteli saha yardim ucun mureciet etdi Feteli sah Urmiya hakimi Huseynqulu xana emr verdi ki Avsar qosunu ile Baki camaatina yardim etsin Huseynqulu xan qosun toplayib Esger xani serkerde teyin etdi Esger xan qardasi Ebdussemed xani da yardimci goturub Bakiya yollandi Sisyanov Iran ordusunun ise qarisdigini gorub sulh bagladi Cox kecmeden Sisyanov Bakida olduruldu Esger xan onun basini Mehemmedhesen bey Mahmudlu vasitesile Erdebile Abbas mirzeye gonderdi Esger xan Huseynqulu xanla birlikde Tiflis seferine qatilmisdi Bu qosunun herbi taktikasi ve strategiyasi Esger xan ve qardasi Ebdussemed xan terefinden olurdu Onlar qosunu yoxlayib sahman yaratdilar Avsar qosunu ireli hucum edib rus qosunlarini darmadagin etdiler Rus toplarini ele kecirib once Genceye Genceden Irevana ordan da Irana apardilar Esger xan ruslara satilan Irevan hakimi Mehemmed xan Ziyadli Qacara oyud nesihet verib dovlet terefden qarantiya alib geri qaytarmaq istedi Mehemmed xan ona inanib sovqat sovrumla Abbasabada Abbas mirzenin yanina getdi Huseynqulu xan qardasi Hesen xan Sari Aslanla beraber Mehemmed xani tutub ehli ayali ile birlikde Tehrana apardilar Esger xan bu hadiseni gorub meyus oldu Calisdi ki hemise saray islerinden kenarda qalsin Yam cemenliyinde Abbas mirzeden icaze alib Urmiyaya getdi Esger xan qosununu Imamqulu xan Huseynqulu xan ogluna tehvil verib gusenisin oldu Uc nefer onu tez tez yoxlayirdi Bunlar Baba bey Erebli Mehemmedeli bey Begisli ve Mehemmedhesen bey Mahmudlu idiler Esger xan Fransaya elci getmisdi Dord ay Parisde yasamisdi Finkensteyn muqavilesini imzalandiqdan sonra Napoleonun yanina yollanmisdi Esger xan Azerbaycanin ilk framasoncusudur Doktor Nevai bu melumatin ardinca Esger xanin framosoncu teskilata nece qovusdugunu boyuk alim ve tarixci Torinin Thoru gundelik yaddaslari esasinda bele serh edir O masonculuq teriqetinin nuruna qerq olub qaranliq bir alemden isiqliga qedem qoydugu zaman derhal tiyesi abdar Demesq poladindan olan cevahire tutulmus qilincini kemerinden cixarib Loj ustadinin stolunun uzerine qoyaraq bu sozleri soyledi Qardaslar serverler ve dostlar Dostluq ve yoldasliq vezife borcunu basa dusmek ve emanet exlaq fezileti ve yenilikcilik xususiyyeti seltenet meqamina vefadarliq bunlari hamisi menim beynimde ozune yer tutmus ve and icdiyim vezifelerdir Lakin icaze isteyirem ki iyirmi yeddi il muharibede menim vetenimin yolunda xidmet eden bu qilinci girov kimi dostlar ve qardaslarima teqdim edim ve eger bir gun lazim gelse bu muqeddes yolda fexr ile xidmete qayidib veten ve elahezret sahin xatirine vurusdugum bu qilincla doyuse hazir olum Hedsiz derecede bu cemiyyetin tesiri altina dusmus bu sefir Fransada oldugu butun muddet erzinde framasonculuga boyuk maraq gosterdi ve yaxinlari olan ustad ve boyuklerle mesveret etdikden sonra Isfahanda onun bir lojasini teskil etmek qerarina geldi Bu bir nefer gorkemli iranli vasitesi ile framasonculuq ayininin qebul edilmesi haqqinda birinci eserdir ki tarixde sebt olunmusdur Esger xan Irana qayitdiqdan sonra onun masonculuq fealiyyeti ingilis casuslarinin faydalanib faydalanmadiqlari haqqinda elimizde deqiq melumat yoxdur O Feteli sahin qezeb ve etinasizligina ducar oldu Elbette framasoncu olduguna gore yox Irana cagrildi ve oz doguldugu Erumiye getdi Esger xan 1833 cu ilde Urmiya seherinde vefat etmisdi Ailesi RedakteEsger xanin Fereculla xan adli oglu vardi Edebiyyat Redakte1 رجال ایران مهدی بامداد ح های 2و6 زوارتهران 2 تاریخ افشار میرزا رشید ادیب الشعرا شفق تبریز 1346 3 محمدقلیخان افشار اورمیه در تشکیل دولت فدرال ملی علی خوشنویس افشار چاپ اول 1380 آذرکهن 4 سرزمین من زردتشت علی دهقان اسفند 1348 ابن سینا 5 تاریخ اجتماعی و سیاسی ایران سعید نفیسی ج 1 بنیادMenbe RedakteEnver Cingizoglu Aydin Avsar Avsarlar Baki Susa 2008 Enver Cingizoglu Qacarlar dovrunun diplomatlari Baki Mutercim 2012 334 seh Hemcinin bax RedakteFinkensteyn muqavilesiMenbe https az wikipedia org w index php title Esger xan Ebdulmeliki Avsar amp oldid 6083506, wikipedia, oxu, kitab, kitabxana, axtar, tap, hersey,

ne axtarsan burda

, en yaxsi meqale sayti, meqaleler, kitablar, oyrenmek, wiki, bilgi, tarix, seks, porno, indir, yukle, sex, azeri sex, azeri, seks yukle, sex yukle, izle, seks izle, porno izle, mobil seks, telefon ucun, chat, azeri chat, tanisliq, tanishliq, azeri tanishliq, sayt, medeni, medeni saytlar, chatlar, mekan, tanisliq mekani, mekanlari, yüklə, pulsuz, pulsuz yüklə, mp3, video, mp4, 3gp, jpg, jpeg, gif, png, şəkil, muisiqi, mahnı, kino, film, kitab, oyun, oyunlar.