fbpx
Wikipedia

Əl-Battani

September 15, 2021

Əbu Abdillah Məhəmməd ibn Cabir bin Sinan ər-Rakkı əl-Hərrani (858, Harran[d], Şanlıurfa ili – 930, Səmərra, Səlahəddin) — Assur (Suriyalı) astronom.

Əl-Battani
ərəb. محمد بن جابر بن سنان البتاني‎‎
Doğum tarixi 858
Doğum yeri
Vəfat tarixi 930
Vəfat yeri
Elm sahəsi astronomiya

Həyatı

əl-Battani, Harranın Battan qəsəbəsində doğuldu (859-929). Əsl adı Məhəmməd min Cabir ibn Sinan ər-Rakki el-Harranidir. Əbu Abdullah ləqəbi və Battani adıyla məşhur olmuşdur. Dünyanın gəlmiş keçmiş ən məşhur 20 astronomundan biri qəbul edilir.

Battani, elmdəki məqsədini bu əsas üzərinə bina edər: “İnsan, Allahın (cc) varlığını, birliyini, qüdrətini və əsərlərinin mükəmməlliyini başda astronomiya olmaq üzrə, elmlər sayəsində öyrənə bilər. Məsələn bu görünən ulduzlar, üstündə yaşadığımız bu dünya və dünyanın hərəkətləri Allahın (cc) varlıq və birliyinin açıq bir dəlilidir.”

Günəş sistemini təsbiti

Battaninin işlərinin hamısı astronomiyayla əlaqədardır. Battani bu günki Həlbin 160 km şərqində Fərat çayı sahilindəki Rakka şəhərində bir rəsədxana (müşahidə evi) tikmiş; Günəş və Ayın görünər diametrlərində il boyunca meydana gələn dəyişiklikləri ölçmədə, əvvəlki elm adamlarının etdiyi işlərə əlavələr etmiş; Günəş, Ay və planetlərin hərəkətlərini, orbitlərini daha doğru bir şəkildə təyin etməyə çalışmışdır. Günəşin Dünyadan ən uzaq oldugu nöqtədəki hərəkətini kəşf etmiş, Dünyanınkına görə Günəşin orbit meyilini və Dünyanın çevrə oxundakı dəyişmə dəyərlərini tapmışdır. Özündən beş əsr sonra gələn Kopernikin 23A° 35ı olaraq tapdığı Dünyanın ekliptik mayilliyini o, 23A° olaraq hesablamış, bu gün məlum olan bucaq ölçüsünü təxminən yarım dəqiqəlik bir fərqlə tapmağı bacarmışdır.

Günəş və Ay tutulmaları

Battani, öz inkişaf etdirdiyi günəş saatı zatü’l-halaq, divara təsbit edilmiş böyük kadran və daha sonraları triguetum (zatü’ş-şubeteyn) adı veriləcək alət ilə, Rakkada, bəzi fəza hadisələrinin yanında, Günəş və Ay tutulmalarını rəsəd etmiş və əldə etdiyi məlumatlarla Ay və planet hərəkətləri haqqındakı məlumatları düzəltmiş, yeni Ayın görülmə şərtlərini təyin etməyə yarayan bir üsul inkişaf etdirmişdir. Etdiyi müşahidələrlə tam 489 ulduzu təsnif etməyi bacarmışdır. Battani, etdiyi bu son dərəcə həssas rəsədlər nəticəsi günəş ilini (tropik ili) ilk dəfə 365 gün 5 saat 46 dəqiqə 32 saniyə olaraq gerçək dəyərə çox yaxın hesablamışdır. Çağımızdakı son dərəcə inkişaf etmiş teleskoplar və elmi hesablamalar nəticəsi isə bu dəyər, 365 gün 5 saat 48 dəqiqə 46 saniyə olaraq hesablanmışdır.

Qiblə təyini mövzusundakı işləri

Battani, Müsəlmanlar üçün böyük əhəmiyyət ifadə edən qiblə istiqamətinin fərqli coğrafiyalarda hesablana bilməsinə istiqamətli işlər görmüşdür. Qiblə istiqaməti təyin olunacaq yerin və Məkkənin meridian və paralelini təsbit etmiş, bu ikisinin fərqini alıb qiblə istiqamətini tapmışdır. Hazırlanan cizlere, usturlablara və rubu taxtalarına qiblə cədvəllərini əlavə etmişdir.

Riyaziyyat, triqonometriya və digər işləri

Triqonometriyanın gerçək icadçısı olaraq da qəbul edilən Battani, astronomiya işləri əsnasında riyaziyyat və triqonometriyadan faydalanmış (bu mövzuda “ilk” qəbul edilir), kürə və müstəvi triqonometriyası üzərində araşdırmalar etmişdir. Xüsusilə astronomik cədvəl (zic) hazırlayarkən triqonometriyanı çox yaxşı istifadə etmişdir.

Battaninin kəşf və müvəffəqiyyətlərindən bəziləri belədir:

  • 1- Riyaziyyat sahəsində Yunan tiri yerinə sinusları istifadə edən ilk elm adamıdır.
  • 2- İlk dəfə kotangens anlayışını inkişaf etdirmiş və dərəcəli bir cədvəl meydana gətirmişdir.
  • 3- Ayın meridianda ortalama hərəkətini təsbit etmişdir
  • 4- Günəş və Ayın görünər diametrlərini ölçmüşdür.
  • 5- Günəşdə bir il, Ayda isə bir ay ərzində müşahidə edilən dəyişiklikləri hesablamışdır.
  • 6- Ayın tutulma dərəcəsinin hesabı üçün çox möhkəm bir metod inkişaf etdirmişdir.
  • 7- Kürə triqonometriyasının bəzı problemlərini ortografik proyeksiya köməyiylə araşdırmışdır.
  • 8- Tik üçbucaqları araşdıraraq həndəsədəki təməl anlayışlardan sinus, kosinus, tangens, kotangens, sekant və kosekantın təriflərini edən və bunları gerçək mənada ilk dəfə istifadə edən adamdır.
  • 9- Gerçək astronomik cədvəli (zic, illik) hazırlayan ilk elm adamıdır.
  • 10- Sıfırdan 90 dərəcəyə qədər bucaqların triqonometrik dəyərlərini hesablamışdır.
  • 11- Cəbr həll metodlarını triqonometrik tənliklərə tətbiq etmişdir.
  • 12- Yuxarıda bəhsi keçən bütün riyaziyyat və triqonometriya texnikaları Qərb Avropada 15. əsrdən XVII əsrə qədər Kopernik, Kepler, Tycho Brahe və Galiley kimi elm adamları tərəfindən də istifadə edilmişdir.

Əsərləri

Orta Çağ Qərb dünyasında əsərləri ilk dəfə Latıncaya çevrilən Müsəlman elm adamı olan Battani, yaşadığı dövrün ən əhəmiyyətli astronomu və riyaziyyatçısıdır. Qərb, Battaninin astronomiyadakı xidmətlərinin dəyərini ortaya qoymaq adına Aya onun adını vermişdir. Ay, Ay xəritələrində Albategnus (əl-Battani) olaraq yazıldığından, Battani Qərbdə ‘Albategnus’ olaraq şöhrət tapmışdır.

  • 1)Kitab-el-Zic: Bir astronomiya cədvəlləri kitabı olan bu əsər 57 bəhsdən mütəşəkkildir. Battani bunu yazma səbəbini, digər ziclerde gördüyü səhv və fərqliliklərdən yola çıxaraq göy cisimlərinin hərəkətləri mövzusundakı nəzəriyyələri yaxşılaşdırma və nəticələri yeni müşahidələrə söykənərək inkişaf etdirmə olaraq açıqlayar. Bu əsər Battaninin ən həcmli, ən çox bilinən və günümüzə qədər çatan tək kitabıdır. Xüsusilə hesab və rəsədlərin nəticələrini içinə alan bir almanax xüsusiyyətindəki bu əsər tək İslam dünyasında deyil, Orta Çağ Avropasında və İntibahın ilk dövrlərində kürə triqonometriyası sahəsində əhəmiyyətli bir qaynaq olmuşdur. Bu əsərdə, təsbit edilmiş hər ulduzun kosmosdakı yeri, orbiti və hərəkətləri hesablanmışdır.

Astronomiya və kürə triqonometriyasının inkişafında təyin edici təsiri olan bu kitab, yazılışından üç əsr sonra Qərbdə aydın olmuş, 12. əsrdən 19. əsrə qədər tərcümə və şərhləri əvvəl Latıncaya, sonra da İspancaya çevrilmişdir. Tycho Brahenin və G. B. Riciolinin əsərlərində Kitab-el-Zicden nə qədər çox iktibas etdikləri, Kepler və Galilenin də Battaninin təsbitləriylə yaxından maraqlandıqları bilinməkdədir. Kitabın, 20. əsrin başlarında Ərəbcə əsliylə birlikdə yenidən nəşri edilmişdir.

  • 2) Kitabi Mərifəti’l-Metalii’l-Büruc fi ma Beynə Erbaati’l-Felek: Astronomiyaya dair bu əsərdə, 12 bürcün göy kürəsinin dörddə birindəki doğuş nöqtələrindən, Ay və ulduzların doğuş yerlərindən və Ayın tutulmasından bəhs edilər. Battaninin, meridianları 0A°’den 36A°’ye tekabül edən ulduzların doğuş yerlərini göstərən cədvəlinə bənzər cədvəllər bu gün müasir astronomiyada istifadə edilməkdədir.
  • 3) Risalətin fi Təhqiqi Akdari’l-İttisalat: Yıdızların yan-yana gəlmə ölçülərinin araşdırılmasıyla əlaqəli olan bu əsərdə ulduzların işıqlarını göndərmələri, paralellərdən və kürə triqonometriyasından faydalanılaraq izah edilməkdədir.

Battaninin astronomiyayla əlaqəli digər əsərləri bunlardır:

  • 4) Risalətin fi əməliyyati’t-Tercimi’d-dakika
  • 5) Kitab u Dadılıl-Kevakib
  • 6) Elmun-nucum
  • 7) Kitabın fi İlmi’l-Felek
  • 8) Kitabın an Daireti’l-Bürüc vəl-Kubbeti’ş- Şemsiyye
  • 9) Müxtəsərin Ii Kütübi Batlemyüsi’l-Felekiyye
  • 10) Risalətin fi Mikdari’l İttisalati’l-Felekiyye

Kimlər, haqqında nə dedi?

Battani, Sabii cədvəlləri adıyla şöhrət bulan ulduz kataloqlarını hazırlayarkən Avropalılar astronomiya cədvəllərini hesablamaq bir tərəfə, Müsəlmanlarınkına bərabər rəsədləri belə hələ edə bilməmişdilər. Battaninin kəşflərini, Qərblilər əsrlərcə sonra istifadə edə bilmiş və sahib çıxmışdır. Əsərlərindən Qərbdə çox faydalanılan və bir dahi olaraq qəbul edilən Battani, yazdığı əsərlərin Latıncaya tərcümələrində Albategni və ya Albategnus adıyla adlandırılmışdır. Battanidən və işlərindən, xələflərindən Biruni təqdirlə danışmaqda, Said-el-Endəlüsi isə, Tabakatü’l-Ümem adlı əsərində, Battanini İslam elm tarixində, ulduz və planetlərin hərəkətlərini doğru müşahidə edə bilən bir alim olaraq gördüyünü ifadə etmişdir. Qərb dünyasında Gibbs və Kremers kimi məşhur şərqşünaslar, Battanidə müdhiş bir zəka oldugunu, onun, İslam dünyasındakı hər növ mədəniyyəti içinə alan bir ensiklopediya kimi olduğunu ifadə etmişlər. On səkkizinci əsrin Fransız astronomu Laland Battanini gəlmiş keçmiş ən böyük 20 astronom arasında sayarkən, elm tarixçisi G. Sarton, onu çağının ən böyük Müsəlman astronomiya alimi olaraq qəbul etmiş, bir başqa elm tarixçisi Erich Bell isə, triqonometriyaya cəbr elmini tətbiq edən ilk elm adamının Battani olduğunu qeyd etmişdir. Paris İslam İnstitutu professorlarından Jacques Risler, yeni triqonometriyanın icadçısının və triqonometrik əlaqələri bu gün istifadə edilən şəkliylə düsturlaşdıranın Battani olduğunu, Qərb dünyasına triqonometriyanı onun öyrətdiyini böyük bir cəsarətlə ifadə etmişdir. Prof. Philip K. Hitti isə, Qərbdə riyaziyyat alimlərinin tangens haqqında Battanidən ancaq beş əsr sonra məlumat sahibi ola bildiyini söyləmişdir. M. Charles isə, Battanidən danışarkən, onun sinus və kosinus təbirlərini ilk istifadə edən adam olduğunu, bunları günəş saatı hesablamasında inkişaf etdirdiyini, ona uzanan kölgə adını verdiyini, buna da müasir həndəsədə tangens deyildiyini ifadə etmişdir. Görüldüyü kimi, bizim dünyamızın əl-Battani kimi parlaq insanları özlərinə bəxş edilmiş zəka və qabiliyyətləri, insanlığın ortaq mirası olan elmin inkişafı istiqamətində istifadə etmişlər və bu sahədə əsrlərcə köhnəlməyən kəşf və icadlara vəsilə olmuşlar. Köklərimizin elm və araşdırmayla yoğurulduğu diqqətə alındığında, bu keçmişdən ilham alan günümüzün gənc nəsillərinin də yaxın bir gələcəkdə elm dünyasına təkrar əhəmiyyətli qatqılarda ol/tapılacağına, olimpiadalarda göstərilən müvəffəqiyyətlərin də bunun müjdəçisi olduğuna inanırıq.

Haşiyələr

  • 1. Urfa bölgəsi minlərlə illik tarixində bir çox mədəniyyətə ev sahibliyi etmiş və xüsusilə İslamiyyətin bu bölgədə hakim olmasından sonra, bir çox elm adamı və filosofun yetişdiyi, dünyanın ilk universitetinin də qurulduğu bir coğrafiyadır.
  • 2. Zatül-halaq (çevrəli kürə) iç içə keçmiş müxtəlif halqalardan meydana gələn bir müşahidə alətidir.
  • 3. Siferblat: Dörddə bir dairə şəklində olub müşahidə etmək üçün istifadə edilmiş olan ən köhnə alətlərdən biridir. Rəsədxanaların divarına təsbit edilərək istifadə edilən böyük şəkli İslam astronomları tərəfindən libne olaraq adlandırılmışdır. Daha kiçik ölçülərdəki daşına bilər şəklinə əl-rub və ya ruba taxtası adı verilmişdir.

Ədəbiyyat

  • Elm Tarixi, Colin a. Ronan,Tübitak Nəşrləri, Akademik Silsilə-1, İst, 2003, Səhifə 231-235.
  • TDV İslam Ensiklopediyası, Dəri 6, Səhifə 9-10, Ferruh Müftüoğlu.
  • Müsəlman Elm Qabaqcılları, Heyət, İşıq Yay, 2005, Səhifə 73.
  • Tarix Boyunca Məşhur Astronomlar, Həzz. Uğurcan Kar, 2001, Səhifə 6-7, Şagird Tezisləri, dermanscience.ankara.edu.tr
  • Yeni Rəhbər Ensiklopediyası, Dəri 3, Səhifə 373-374
  • İslam və Dünya Mədəniyyətlər Tarixi, Müdrik Ərdəm Yay, Şövqü Əbu Xəlil, 2005, Səhifə 442.
  • İbnü’n-Nədim, əl-Fixrist (Təcəddüd), s. 338;

İstinadlar

  1. ↑ Berry A. A Short History of Astronomy (brit. ing.) — London: John Murray, 1898.
  2. ↑ Bibliothèque nationale de France BnF identifikatoru (fr.): açıq məlumat platforması — 2011.
  3. Əbü’l-Qasım Kurbani, Zindeginame-i Riyazidanan-ı Devre-i İslami, Tehran, 1365, s. 144-146
  4. Angel Cortabarria Beitia, “Deux sources arabes de S. Albert – Le-Grand; al-Bitruji et al-Battani”, MIDEO, XV (1982), s. 31-52
  5. Hartner, Willy (1970–80). Al-Battānī, Abū ʿAbd Allāh Muḥammad Ibn Jābir Ibn Sinān al-Raqqī al-Ḥarrānī al–Ṣābi // Dictionary of Scientific Biography. New York: Charles Scribner's Sons. ISBN 0-684-10114-9.

September 15, 2021
battani, əbu, abdillah, məhəmməd, cabir, sinan, rakkı, hərrani, harran, şanlıurfa, səmərra, səlahəddin, assur, suriyalı, astronom, ərəb, محمد, بن, جابر, بن, سنان, البتاني, doğum, tarixi, 858doğum, yeri, harran, şanlıurfa, türkiyəvəfat, tarixi, vəfat, yeri, səm. Ebu Abdillah Mehemmed ibn Cabir bin Sinan er Rakki el Herrani 858 Harran d Sanliurfa ili 930 1 2 Semerra Selaheddin Assur Suriyali astronom El Battaniereb محمد بن جابر بن سنان البتاني Dogum tarixi 858Dogum yeri Harran d Sanliurfa ili TurkiyeVefat tarixi 930 1 2 Vefat yeri Semerra Selaheddin IraqElm sahesi astronomiya Mundericat 1 Heyati 1 1 Gunes sistemini tesbiti 1 2 Gunes ve Ay tutulmalari 1 3 Qible teyini movzusundaki isleri 1 4 Riyaziyyat triqonometriya ve diger isleri 2 Eserleri 2 1 Kimler haqqinda ne dedi 2 2 Hasiyeler 3 Edebiyyat 4 IstinadlarHeyati Redakteel Battani Harranin Battan qesebesinde doguldu 859 929 Esl adi Mehemmed min Cabir ibn Sinan er Rakki el Harranidir Ebu Abdullah leqebi ve Battani adiyla meshur olmusdur Dunyanin gelmis kecmis en meshur 20 astronomundan biri qebul edilir 3 Battani elmdeki meqsedini bu esas uzerine bina eder Insan Allahin cc varligini birliyini qudretini ve eserlerinin mukemmelliyini basda astronomiya olmaq uzre elmler sayesinde oyrene biler Meselen bu gorunen ulduzlar ustunde yasadigimiz bu dunya ve dunyanin hereketleri Allahin cc varliq ve birliyinin aciq bir delilidir Gunes sistemini tesbiti Redakte Battaninin islerinin hamisi astronomiyayla elaqedardir Battani bu gunki Helbin 160 km serqinde Ferat cayi sahilindeki Rakka seherinde bir resedxana musahide evi tikmis Gunes ve Ayin goruner diametrlerinde il boyunca meydana gelen deyisiklikleri olcmede evvelki elm adamlarinin etdiyi islere elaveler etmis Gunes Ay ve planetlerin hereketlerini orbitlerini daha dogru bir sekilde teyin etmeye calismisdir Gunesin Dunyadan en uzaq oldugu noqtedeki hereketini kesf etmis Dunyaninkina gore Gunesin orbit meyilini ve Dunyanin cevre oxundaki deyisme deyerlerini tapmisdir Ozunden bes esr sonra gelen Kopernikin 23A 35i olaraq tapdigi Dunyanin ekliptik mayilliyini o 23A olaraq hesablamis bu gun melum olan bucaq olcusunu texminen yarim deqiqelik bir ferqle tapmagi bacarmisdir Gunes ve Ay tutulmalari Redakte Battani oz inkisaf etdirdiyi gunes saati zatu l halaq divara tesbit edilmis boyuk kadran ve daha sonralari triguetum zatu s subeteyn adi verilecek alet ile Rakkada bezi feza hadiselerinin yaninda Gunes ve Ay tutulmalarini resed etmis ve elde etdiyi melumatlarla Ay ve planet hereketleri haqqindaki melumatlari duzeltmis yeni Ayin gorulme sertlerini teyin etmeye yarayan bir usul inkisaf etdirmisdir Etdiyi musahidelerle tam 489 ulduzu tesnif etmeyi bacarmisdir Battani etdiyi bu son derece hessas resedler neticesi gunes ilini tropik ili ilk defe 365 gun 5 saat 46 deqiqe 32 saniye olaraq gercek deyere cox yaxin hesablamisdir Cagimizdaki son derece inkisaf etmis teleskoplar ve elmi hesablamalar neticesi ise bu deyer 365 gun 5 saat 48 deqiqe 46 saniye olaraq hesablanmisdir Qible teyini movzusundaki isleri Redakte Battani Muselmanlar ucun boyuk ehemiyyet ifade eden qible istiqametinin ferqli cografiyalarda hesablana bilmesine istiqametli isler gormusdur Qible istiqameti teyin olunacaq yerin ve Mekkenin meridian ve paralelini tesbit etmis bu ikisinin ferqini alib qible istiqametini tapmisdir Hazirlanan cizlere usturlablara ve rubu taxtalarina qible cedvellerini elave etmisdir Riyaziyyat triqonometriya ve diger isleri Redakte Triqonometriyanin gercek icadcisi olaraq da qebul edilen Battani astronomiya isleri esnasinda riyaziyyat ve triqonometriyadan faydalanmis bu movzuda ilk qebul edilir kure ve mustevi triqonometriyasi uzerinde arasdirmalar etmisdir 4 Xususile astronomik cedvel zic hazirlayarken triqonometriyani cox yaxsi istifade etmisdir Battaninin kesf ve muveffeqiyyetlerinden bezileri beledir 1 Riyaziyyat sahesinde Yunan tiri yerine sinuslari istifade eden ilk elm adamidir 2 Ilk defe kotangens anlayisini inkisaf etdirmis ve dereceli bir cedvel meydana getirmisdir 3 Ayin meridianda ortalama hereketini tesbit etmisdir 4 Gunes ve Ayin goruner diametrlerini olcmusdur 5 Gunesde bir il Ayda ise bir ay erzinde musahide edilen deyisiklikleri hesablamisdir 6 Ayin tutulma derecesinin hesabi ucun cox mohkem bir metod inkisaf etdirmisdir 7 Kure triqonometriyasinin bezi problemlerini ortografik proyeksiya komeyiyle arasdirmisdir 8 Tik ucbucaqlari arasdiraraq hendesedeki temel anlayislardan sinus kosinus tangens kotangens sekant ve kosekantin teriflerini eden ve bunlari gercek menada ilk defe istifade eden adamdir 9 Gercek astronomik cedveli zic illik hazirlayan ilk elm adamidir 10 Sifirdan 90 dereceye qeder bucaqlarin triqonometrik deyerlerini hesablamisdir 11 Cebr hell metodlarini triqonometrik tenliklere tetbiq etmisdir 12 Yuxarida behsi kecen butun riyaziyyat ve triqonometriya texnikalari Qerb Avropada 15 esrden XVII esre qeder Kopernik Kepler Tycho Brahe ve Galiley kimi elm adamlari terefinden de istifade edilmisdir 5 Eserleri RedakteOrta Cag Qerb dunyasinda eserleri ilk defe Latincaya cevrilen Muselman elm adami olan Battani yasadigi dovrun en ehemiyyetli astronomu ve riyaziyyatcisidir Qerb Battaninin astronomiyadaki xidmetlerinin deyerini ortaya qoymaq adina Aya onun adini vermisdir Ay Ay xeritelerinde Albategnus el Battani olaraq yazildigindan Battani Qerbde Albategnus olaraq sohret tapmisdir 1 Kitab el Zic Bir astronomiya cedvelleri kitabi olan bu eser 57 behsden mutesekkildir Battani bunu yazma sebebini diger ziclerde gorduyu sehv ve ferqliliklerden yola cixaraq goy cisimlerinin hereketleri movzusundaki nezeriyyeleri yaxsilasdirma ve neticeleri yeni musahidelere soykenerek inkisaf etdirme olaraq aciqlayar Bu eser Battaninin en hecmli en cox bilinen ve gunumuze qeder catan tek kitabidir Xususile hesab ve resedlerin neticelerini icine alan bir almanax xususiyyetindeki bu eser tek Islam dunyasinda deyil Orta Cag Avropasinda ve Intibahin ilk dovrlerinde kure triqonometriyasi sahesinde ehemiyyetli bir qaynaq olmusdur Bu eserde tesbit edilmis her ulduzun kosmosdaki yeri orbiti ve hereketleri hesablanmisdir Astronomiya ve kure triqonometriyasinin inkisafinda teyin edici tesiri olan bu kitab yazilisindan uc esr sonra Qerbde aydin olmus 12 esrden 19 esre qeder tercume ve serhleri evvel Latincaya sonra da Ispancaya cevrilmisdir Tycho Brahenin ve G B Riciolinin eserlerinde Kitab el Zicden ne qeder cox iktibas etdikleri Kepler ve Galilenin de Battaninin tesbitleriyle yaxindan maraqlandiqlari bilinmekdedir Kitabin 20 esrin baslarinda Erebce esliyle birlikde yeniden nesri edilmisdir 2 Kitabi Merifeti l Metalii l Buruc fi ma Beyne Erbaati l Felek Astronomiyaya dair bu eserde 12 burcun goy kuresinin dordde birindeki dogus noqtelerinden Ay ve ulduzlarin dogus yerlerinden ve Ayin tutulmasindan behs ediler Battaninin meridianlari 0A den 36A ye tekabul eden ulduzlarin dogus yerlerini gosteren cedveline benzer cedveller bu gun muasir astronomiyada istifade edilmekdedir 3 Risaletin fi Tehqiqi Akdari l Ittisalat Yidizlarin yan yana gelme olculerinin arasdirilmasiyla elaqeli olan bu eserde ulduzlarin isiqlarini gondermeleri paralellerden ve kure triqonometriyasindan faydalanilaraq izah edilmekdedir Battaninin astronomiyayla elaqeli diger eserleri bunlardir 4 Risaletin fi emeliyyati t Tercimi d dakika 5 Kitab u Dadilil Kevakib 6 Elmun nucum 7 Kitabin fi Ilmi l Felek 8 Kitabin an Daireti l Buruc vel Kubbeti s Semsiyye 9 Muxteserin Ii Kutubi Batlemyusi l Felekiyye 10 Risaletin fi Mikdari l Ittisalati l FelekiyyeKimler haqqinda ne dedi Redakte Battani Sabii cedvelleri adiyla sohret bulan ulduz kataloqlarini hazirlayarken Avropalilar astronomiya cedvellerini hesablamaq bir terefe Muselmanlarinkina beraber resedleri bele hele ede bilmemisdiler Battaninin kesflerini Qerbliler esrlerce sonra istifade ede bilmis ve sahib cixmisdir Eserlerinden Qerbde cox faydalanilan ve bir dahi olaraq qebul edilen Battani yazdigi eserlerin Latincaya tercumelerinde Albategni ve ya Albategnus adiyla adlandirilmisdir Battaniden ve islerinden xeleflerinden Biruni teqdirle danismaqda Said el Endelusi ise Tabakatu l Umem adli eserinde Battanini Islam elm tarixinde ulduz ve planetlerin hereketlerini dogru musahide ede bilen bir alim olaraq gorduyunu ifade etmisdir Qerb dunyasinda Gibbs ve Kremers kimi meshur serqsunaslar Battanide mudhis bir zeka oldugunu onun Islam dunyasindaki her nov medeniyyeti icine alan bir ensiklopediya kimi oldugunu ifade etmisler On sekkizinci esrin Fransiz astronomu Laland Battanini gelmis kecmis en boyuk 20 astronom arasinda sayarken elm tarixcisi G Sarton onu caginin en boyuk Muselman astronomiya alimi olaraq qebul etmis bir basqa elm tarixcisi Erich Bell ise triqonometriyaya cebr elmini tetbiq eden ilk elm adaminin Battani oldugunu qeyd etmisdir Paris Islam Institutu professorlarindan Jacques Risler yeni triqonometriyanin icadcisinin ve triqonometrik elaqeleri bu gun istifade edilen sekliyle dusturlasdiranin Battani oldugunu Qerb dunyasina triqonometriyani onun oyretdiyini boyuk bir cesaretle ifade etmisdir Prof Philip K Hitti ise Qerbde riyaziyyat alimlerinin tangens haqqinda Battaniden ancaq bes esr sonra melumat sahibi ola bildiyini soylemisdir M Charles ise Battaniden danisarken onun sinus ve kosinus tebirlerini ilk istifade eden adam oldugunu bunlari gunes saati hesablamasinda inkisaf etdirdiyini ona uzanan kolge adini verdiyini buna da muasir hendesede tangens deyildiyini ifade etmisdir Gorulduyu kimi bizim dunyamizin el Battani kimi parlaq insanlari ozlerine bexs edilmis zeka ve qabiliyyetleri insanligin ortaq mirasi olan elmin inkisafi istiqametinde istifade etmisler ve bu sahede esrlerce kohnelmeyen kesf ve icadlara vesile olmuslar Koklerimizin elm ve arasdirmayla yoguruldugu diqqete alindiginda bu kecmisden ilham alan gunumuzun genc nesillerinin de yaxin bir gelecekde elm dunyasina tekrar ehemiyyetli qatqilarda ol tapilacagina olimpiadalarda gosterilen muveffeqiyyetlerin de bunun mujdecisi olduguna inaniriq Hasiyeler Redakte 1 Urfa bolgesi minlerle illik tarixinde bir cox medeniyyete ev sahibliyi etmis ve xususile Islamiyyetin bu bolgede hakim olmasindan sonra bir cox elm adami ve filosofun yetisdiyi dunyanin ilk universitetinin de quruldugu bir cografiyadir 2 Zatul halaq cevreli kure ic ice kecmis muxtelif halqalardan meydana gelen bir musahide aletidir 3 Siferblat Dordde bir daire seklinde olub musahide etmek ucun istifade edilmis olan en kohne aletlerden biridir Resedxanalarin divarina tesbit edilerek istifade edilen boyuk sekli Islam astronomlari terefinden libne olaraq adlandirilmisdir Daha kicik olculerdeki dasina biler sekline el rub ve ya ruba taxtasi adi verilmisdir Edebiyyat RedakteElm Tarixi Colin a Ronan Tubitak Nesrleri Akademik Silsile 1 Ist 2003 Sehife 231 235 TDV Islam Ensiklopediyasi Deri 6 Sehife 9 10 Ferruh Muftuoglu Muselman Elm Qabaqcillari Heyet Isiq Yay 2005 Sehife 73 Tarix Boyunca Meshur Astronomlar Hezz Ugurcan Kar 2001 Sehife 6 7 Sagird Tezisleri dermanscience ankara edu tr Yeni Rehber Ensiklopediyasi Deri 3 Sehife 373 374 Islam ve Dunya Medeniyyetler Tarixi Mudrik Erdem Yay Sovqu Ebu Xelil 2005 Sehife 442 Ibnu n Nedim el Fixrist Teceddud s 338 Istinadlar Redakte 1 2 3 Berry A A Short History of Astronomy brit ing London John Murray 1898 1 2 3 Bibliotheque nationale de France BnF identifikatoru fr aciq melumat platformasi 2011 Ebu l Qasim Kurbani Zindeginame i Riyazidanan i Devre i Islami Tehran 1365 s 144 146 Angel Cortabarria Beitia Deux sources arabes de S Albert Le Grand al Bitruji et al Battani MIDEO XV 1982 s 31 52 Hartner Willy 1970 80 Al Battani Abu ʿAbd Allah Muḥammad Ibn Jabir Ibn Sinan al Raqqi al Ḥarrani al Ṣabi Dictionary of Scientific Biography New York Charles Scribner s Sons ISBN 0 684 10114 9 Menbe https az wikipedia org w index php title El Battani amp oldid 5508419, wikipedia, oxu, kitab, kitabxana, axtar, tap, hersey,

ne axtarsan burda

, en yaxsi meqale sayti, meqaleler, kitablar, oyrenmek, wiki, bilgi, tarix, seks, porno, indir, yukle, sex, azeri sex, azeri, seks yukle, sex yukle, izle, seks izle, porno izle, mobil seks, telefon ucun, chat, azeri chat, tanisliq, tanishliq, azeri tanishliq, sayt, medeni, medeni saytlar, chatlar, mekan, tanisliq mekani, mekanlari, yüklə, pulsuz, pulsuz yüklə, mp3, video, mp4, 3gp, jpg, jpeg, gif, png, şəkil, muisiqi, mahnı, kino, film, kitab, oyun, oyunlar.