fbpx
Wikipedia

Əhməd Əfəndi Çələbizadə

September 30, 2021

Əhməd Əfəndi Çələbizadə (əsil adı: Əhməd Əfəndi Əbdülrəhim oğlu Çələbizadə) -(?, 1892- ?,1937) - Quba Cümə məscidinin axundu, Azərbaycanda diyarşünaslıq muzey işinin ilk təşkilatçılardan biri, diyarşünas-tədqiqatçı, A.A. Bakıxanov adına Quba tarix-diyarşünaslıq muzeyinin yaradıcısı, Tiflisdəki Sunitski adına Cənubi Qafqaz ruhani məktəbinin məzunu.

Əhməd Əfəndi Çələbizadə
Əhməd Əfəndi Çələbizadə
Doğum tarixi
Doğum yeri Quba şəhəri
Vəfat tarixi
Milliyyəti azərbaycanlı
Atası Əbdülrəhim Əfəndi

Həyatı

Əhməd Əfəndi Çələbizadə elm fədaisi, öz millətini sevən və ona bağlı olan görkəmli tədqiqatçı olmuşdur. Əhməd Əfəndi Çələbizadə ilə birlikdə repressiyaya məruz qalmış, gərgin əməyi sayəsində yazdığı, elm aləminə məlum olmayan Quba rayonunun adət və qaydaları haqqında əsərinin əlyazması Vətən tarixinin tədqiqində və təbliğində xüsusi əhəmiyyəti var. Əhməd Əfəndi Çələbizadənin Azərbaycan tarixinin təbliğində ilk xeyirxah addımı 1924-cü ildə Quba diyarşünaslıq muzeyinin yaradılması olmuşdur. Tarix-diyarşünaslıq muzeyini təşkil edən Əhməd Əfəndi Quba şəhəri tarixinin tədqiqində mühüm rol oynamışdır. O, bütün Quba qəzasında çox savadlı adam kimi tanınmış, diyarşünas və mədəni işin təşkilatçısı kimi ad çıxarmışdır. O, zəkalı, çox oxumuş adam, tarixin, Qərb və Şərq ədəbiyyatının və incəsənətinin gözəl bilicisi, bəlağətli natiq, nadir hafizəyə malik olan insan olmuşdur. Əhməd Əfəndi Çələbizadə 1892-ci ildə Qubanın tanınmış din xadimi, Cümə məscidinin imamı Əbdülrəhim Əfəndinin ailəsində dünyaya gəlmişdir. İbtidai təhsilini atasının dərs dediyi mədrəsədə alan Əhməd Əfəndi ərəb və fars dillərini mükəmməl öyrənmişdir. 1912-ci ildə o, Tiflisdəki Sunitski adına Cənubi Qafqaz ruhani məktəbində oxumuş, tədris müəssisəsini bitirdikdən sonra 1913-cü ildə Qubaya gələrək Cümə məscidində atasının köməkçisi təyin olunmuşdu. 1922-ci ildə atası - imam Əbdülrəhim Əfəndi vəfat etdikdən sonra Əhməd Əfəndi Cümə məscidinin katibi seçilir. Lakin bu dövrün sıxıcı və dinə yabançı təsiri nəticəsində Əhməd Əfəndi 1930-cu ildə qəzetlərin birində rəsmi olaraq mollalıqdan könüllü əl çəkdiyini elan edir.

Yaradıcılığı

Böyük fitri istedada malik olan Əhməd Əfəndi bundan sonra ömrünü Azərbaycan tarixinin araşdırılmasına həsr edir. Görkəmli din xadimi və ziyalı Əhməd Əfəndi Çələbizadə XX əsrin 20-30-cu illərində Qubanın mədəniyyət tarixində mühüm rol oynamışdır. Onun təşəbbüsü ilə 1924-cü ildə Cümə məscidinin yanında, özünün dərs dediyi mədrəsədə Quba tarixinə aid topladığı materiallar hesabına Qubada diyarşünaslıq muzeyi təşkil edilmişdir. Eksponatların əksəriyyəti Əhməd Əfəndinin özünün kolleksiyasına məxsus idi. Qubanın əsl mədəniyyət mərkəzinə çevrilmiş muzey 1937-ci ilədək öz yaradıcısının rəhbərliyi altında fəaliyyət göstərmişdir. Əhməd Əfəndinin səyi nəticəsində 1924-1935-ci illərdə muzeyə ayrı-ayrı idarə və müəssisələrdən, şəxsi evlərdən qədim əlyazmalar, silahlar, qədim xalçalar, şəkillər, gümüş və mis sikkələr, dulusçuluq, misgərlik məmulatları, milli geyim nümunələri, müxtəlif tikmələr, ərəb, fars, türk və rus dillərində ədəbiyyat, əntiq əşyalar və digər maddi-mədəniyyət nümunələri toplamışdır. 1924-cü ildə, muzey yarandığı zaman Qubada heç bir elmi idarə və müəssisə yox idi. Yalnız 1925-ci il aprelin 19-da qəzanın arxeoloji, etnoqrafik və iqtisadi baxımdan öyrənilməsi məqsədilə Azərbaycanı Tədqiq və Tətəbbö Cəmiyyətinin Quba şöbəsi yaradıldı. Bu şöbənin qısa müddət ərzində rayonun tanınmış, fədakar ziyalılarını öz ətrafında birləşdirə bilməsi cəmiyyətin işinin uğurla getməsinə, eyni zamanda tarix-diyarşünaslıq muzeyinin əlavə maddi mədəniyyət nümunələri hesabına zənginləşməsinə, muzeydəki eksponatların elmi tədqiqinə və təbliğinə səbəb olmuşdur.

Muzeyin əsasını həm də müxtəlif mədrəsələrdə və Səkinə xanım məscidində qorunan eksponatlar təşkil edirdi. Əldə edilmiş eksponatlar sonradan muzeyin ilk kolleksiyası kimi nümayiş etdirilmişdir. Quba tarix-diyarşünaslıq muzeyi 1924-cü ildən 1935-ci ilədək ictimai əsaslarla fəaliyyət göstərmişdir. Azərbaycan xalq Maarif Komissarlığının 1935-ci ilin sərəncamına əsasən, Əhməd Çələbizadə Quba muzeyinin müdiri təyin olunmuş, lazımi təlimatla təmin edilmiş və təşkil ediləcək muzey haqqında konkret tapşırıqlar almışdır.

Sərəncama görə yeni təşkil olunan və dövlət müəssəsinə çevrilən muzey fəaliyyətini daha da genişləndirir. Məlum olduğu kimi, Quba Azərbaycanın zəngin tarixə malik regionlarından biri olmaqla, həm də Quba xanlığının paytaxtı kimi dövlətçiliyimiz tarixində müstəsna rol oynamışdır. Təbii ki, dövrün ideoloji ab-havası muzeylərdə xanlıqların geniş əks etdirilməsinə imkan vermirdi. Və təlimatlanan və xüsusi tapşırıqlar alan muzeyşünaslar öz vətənpərvərlik mövqelərindən asılı olmayaraq diyarın tarixini istədikləri kimi təbliğ edə bilmirdilər. Elə bu səbəbdən də muzeyin dövlət müəssəsi kimi fəaliyyəti uzun surmur. 1937-ci Əhməd Çələbzadənin repressiya məruz qalması ilə muzeyin fəaliyyəti ilə dayandırılır. Bütün eksponatlar dağıdılır və qiymətli kitablar yandırılır. Beləliklə, xalqın düşünən beyinlərini məhv etməklə yanaşı, onun tarixi də məhv edilir. Xalqın vətənpərvər oğulları öldürülsə də, yazmış olduqları əsərlər üzərində qadağalar qoyulsa da, onlar heç vaxt yaddan çıxmadı, unudulmadı. 1956-cı il noyabrın 6-da Ə.Çələbizadəyə bəraət verildi.

Kitabı

Əhməd Əfəndi Çələbizadə təkcə molla deyil, həm də tədqiqatçı alim olmuşdur. Bunu onun 1935-1937-ci illərdə qələmə aldığı Quba rayonunun adət-ənənələri haqqında əsəri təsdiqləyir. Əlyazma üç hissədən ibarətdir. Quba rayonuna dair etnoqrafik materiallar başlığı ilə verilmiş birinci hissə 57 adi məktəb dəftərindən ibarətdir. İkinci hissə 6 dəftərdən, Quba rayonunda olan dini adətlərə dair qeydlər adlanan üçüncü hissə isə 7 dəftərdən ibarətdir. Birinci hissə 1935-ci ildə, ikinci və üçüncü hissələr isə 1937-ci ildə yazılıb. Hər bir hissə ayrı-ayrı yarımbaşlıqlardan ibarətdir.

Əsər bütövlükdə etnoqrafik material olduğundan xalqın adət-ənənələri, inancları geniş şəkildə verilmişdir. Əsərin birinci bölümü insan sonsuzluğu və onun səbəbləri, ona qarşı əlaclar haqqında məlumatlarla başlanır. Uşaqların dünyaya gəlməsindən sonra onlara qoyulan adlar, təzə doğulmuş uşaqlara dair inanclar, uşağın beşiyi başında oxunan bayatılar, ad vermə adəti, uşağa deyilən xoş sözlər, uşaq oyunları haqqında yetərincə dəyərli məlumat verilir və uşaq oyunları bir-bir açıqlanır. Bir haşiyəni də qeyd etmək istərdim ki, müəllif əsərini Şərq tarixçilərinin ənənəsinə sadiq qalaraq ilk əvvəl toy adətləri ilə deyil, insanın dünyaya gəlməsi ilə başlayır. Ə.Ə.Çələbizadə əsərdə böyük tədqiqatçılıq qabiliyyəti göstərərək toy adətlərini incəliklərinə qədər bir-bir açıqlayır. Əsərdə Quba şəhərində şiə və sünni toylarının arasında müəyyən fərqlərin olması qeyd edilir. Sünnilərdə nigahın (kəbinin) daimi olduğunu, şiələrdə isə daimi nigahdan əlavə müvəqqəti siğənin də mövcud olduğunu göstərilir. Bu mərasimlərin ayrıayrılıqda verilməsi müəllifin böyük zəhməti sayəsində olmuşdur. Müəllif yoxsul və varlı evindən köçən qızların cehizlərini bir-bir açıqlayır. Bir sözlə, əsərdə oğlan tərəfindən elçi gəlməsindən başlayaraq, gəlinin oğlan evinə köçməsinə və ata evinə qonaq getməsinə qədər bütün hadisələr incəliklərinə qədər açıqlanır. Ə.Ə.Çələbizadə əsərində Qubanın bütün adət-ənənələrini ardıcıllıqla yazaraq şərh edir. Toy adətlərindən sonra müəyyən xəstəliklər və onların müalicəsi, yas adətləri, bayramlar, xüsusilə də Novruz bayramı, Məhərrəmlik mərasimi, bu mərasimdə yasaq olan adətlər bir-bir işıqlandırılır.

Müəllif, Qubanın xörəkləri və onların bişirilmə qaydası bölməsində plovun 10 növünü sayır, bütün xörəklərin bişirilmə qaydasını izah edir. Mətndə verilmiş Quba şivəsində işlənən çoxlu sayda sözlər olduğu kimi saxlanmışdır hətta bir yerdə plov adı çilov kimi də qeyd edilir. Ə.Ə.Çələbizadə əsərində həmçinin rayonda bişirilən müxtəlif mürəbbələrin adlarını açıqlayır, onların bişirilmə qaydaları şərh edir, araqlar, duza qoyulmuş tutmalar və s. haqqında bir-bir məlumat verir. Müəllif, böyük zəhmət tələb edən əməyi sayəsində iki il müddətinə (1935-1937-ci illər) bu cür zəngin faktlara malik əsəri ortaya qoya bilmişdir. Bildiyimiz kimi, yuxu yozmaya dair insanların müəyyən inancları vardır. Müəllif bunları əsas tutaraq, insanların yuxuda gördüklərini bir-bir yazaraq onların açıqlamasını vermişdir. Özünün gözəl meyvələri ilə məşhur olan Qubanın bu təsərrüfat sahəsi barədə yazmamaq düzgün olmazdı. Ə.Ə.Çələbizadə bunu nəzərə alaraq, əsərdə Quba rayonunda yetişdirilən alma və armud sortlarını bir-bir şərh edərək onların yetişdirilməsindən başlayaraq, toplanmasına qədər olan bir dövrü işıqlandırır .

İstinadlar

  1. Bəhman Kərimov. Əhməd Əfəndi Çələbizadənin "Quba rayonunun dövrün adət və qaydaları haqqında" əsərinin əlyazmasına dair S. 315-323 / Milli Azərbaycan Tarixi Muzeyi-2008. Bakı, 2008.

Mənbə

  • Əhməd Əfəndi Çələbizadə. Quba – dövrün adət və qaydaları (XIX-XX əsrin 20-30-cu illəri). Bakı: “Ziya-Nurlan”, 2009, 364 s.

September 30, 2021
əhməd, əfəndi, çələbizadə, əsil, adı, əhməd, əfəndi, əbdülrəhim, oğlu, çələbizadə, 1892, 1937, quba, cümə, məscidinin, axundu, azərbaycanda, diyarşünaslıq, muzey, işinin, təşkilatçılardan, biri, diyarşünas, tədqiqatçı, bakıxanov, adına, quba, tarix, diyarşünas. Ehmed Efendi Celebizade esil adi Ehmed Efendi Ebdulrehim oglu Celebizade 1892 1937 Quba Cume mescidinin axundu Azerbaycanda diyarsunasliq muzey isinin ilk teskilatcilardan biri diyarsunas tedqiqatci A A Bakixanov adina Quba tarix diyarsunasliq muzeyinin yaradicisi Tiflisdeki Sunitski adina Cenubi Qafqaz ruhani mektebinin mezunu Ehmed Efendi CelebizadeEhmed Efendi CelebizadeDogum tarixi 1892Dogum yeri Quba seheriVefat tarixi 1937Milliyyeti azerbaycanliAtasi Ebdulrehim Efendi Mundericat 1 Heyati 2 Yaradiciligi 3 Kitabi 4 Istinadlar 5 MenbeHeyati RedakteEhmed Efendi Celebizade elm fedaisi oz milletini seven ve ona bagli olan gorkemli tedqiqatci olmusdur Ehmed Efendi Celebizade ile birlikde repressiyaya meruz qalmis gergin emeyi sayesinde yazdigi elm alemine melum olmayan Quba rayonunun adet ve qaydalari haqqinda eserinin elyazmasi Veten tarixinin tedqiqinde ve tebliginde xususi ehemiyyeti var Ehmed Efendi Celebizadenin Azerbaycan tarixinin tebliginde ilk xeyirxah addimi 1924 cu ilde Quba diyarsunasliq muzeyinin yaradilmasi olmusdur Tarix diyarsunasliq muzeyini teskil eden Ehmed Efendi Quba seheri tarixinin tedqiqinde muhum rol oynamisdir O butun Quba qezasinda cox savadli adam kimi taninmis diyarsunas ve medeni isin teskilatcisi kimi ad cixarmisdir O zekali cox oxumus adam tarixin Qerb ve Serq edebiyyatinin ve incesenetinin gozel bilicisi belagetli natiq nadir hafizeye malik olan insan olmusdur Ehmed Efendi Celebizade 1892 ci ilde Qubanin taninmis din xadimi Cume mescidinin imami Ebdulrehim Efendinin ailesinde dunyaya gelmisdir Ibtidai tehsilini atasinin ders dediyi medresede alan Ehmed Efendi ereb ve fars dillerini mukemmel oyrenmisdir 1912 ci ilde o Tiflisdeki Sunitski adina Cenubi Qafqaz ruhani mektebinde oxumus tedris muessisesini bitirdikden sonra 1913 cu ilde Qubaya gelerek Cume mescidinde atasinin komekcisi teyin olunmusdu 1922 ci ilde atasi imam Ebdulrehim Efendi vefat etdikden sonra Ehmed Efendi Cume mescidinin katibi secilir Lakin bu dovrun sixici ve dine yabanci tesiri neticesinde Ehmed Efendi 1930 cu ilde qezetlerin birinde resmi olaraq mollaliqdan konullu el cekdiyini elan edir Yaradiciligi RedakteBoyuk fitri istedada malik olan Ehmed Efendi bundan sonra omrunu Azerbaycan tarixinin arasdirilmasina hesr edir Gorkemli din xadimi ve ziyali Ehmed Efendi Celebizade XX esrin 20 30 cu illerinde Qubanin medeniyyet tarixinde muhum rol oynamisdir Onun tesebbusu ile 1924 cu ilde Cume mescidinin yaninda ozunun ders dediyi medresede Quba tarixine aid topladigi materiallar hesabina Qubada diyarsunasliq muzeyi teskil edilmisdir Eksponatlarin ekseriyyeti Ehmed Efendinin ozunun kolleksiyasina mexsus idi Qubanin esl medeniyyet merkezine cevrilmis muzey 1937 ci iledek oz yaradicisinin rehberliyi altinda fealiyyet gostermisdir Ehmed Efendinin seyi neticesinde 1924 1935 ci illerde muzeye ayri ayri idare ve muessiselerden sexsi evlerden qedim elyazmalar silahlar qedim xalcalar sekiller gumus ve mis sikkeler dulusculuq misgerlik memulatlari milli geyim numuneleri muxtelif tikmeler ereb fars turk ve rus dillerinde edebiyyat entiq esyalar ve diger maddi medeniyyet numuneleri toplamisdir 1924 cu ilde muzey yarandigi zaman Qubada hec bir elmi idare ve muessise yox idi Yalniz 1925 ci il aprelin 19 da qezanin arxeoloji etnoqrafik ve iqtisadi baximdan oyrenilmesi meqsedile Azerbaycani Tedqiq ve Tetebbo Cemiyyetinin Quba sobesi yaradildi Bu sobenin qisa muddet erzinde rayonun taninmis fedakar ziyalilarini oz etrafinda birlesdire bilmesi cemiyyetin isinin ugurla getmesine eyni zamanda tarix diyarsunasliq muzeyinin elave maddi medeniyyet numuneleri hesabina zenginlesmesine muzeydeki eksponatlarin elmi tedqiqine ve tebligine sebeb olmusdur Muzeyin esasini hem de muxtelif medreselerde ve Sekine xanim mescidinde qorunan eksponatlar teskil edirdi Elde edilmis eksponatlar sonradan muzeyin ilk kolleksiyasi kimi numayis etdirilmisdir Quba tarix diyarsunasliq muzeyi 1924 cu ilden 1935 ci iledek ictimai esaslarla fealiyyet gostermisdir Azerbaycan xalq Maarif Komissarliginin 1935 ci ilin serencamina esasen Ehmed Celebizade Quba muzeyinin mudiri teyin olunmus lazimi telimatla temin edilmis ve teskil edilecek muzey haqqinda konkret tapsiriqlar almisdir Serencama gore yeni teskil olunan ve dovlet muessesine cevrilen muzey fealiyyetini daha da genislendirir Melum oldugu kimi Quba Azerbaycanin zengin tarixe malik regionlarindan biri olmaqla hem de Quba xanliginin paytaxti kimi dovletciliyimiz tarixinde mustesna rol oynamisdir Tebii ki dovrun ideoloji ab havasi muzeylerde xanliqlarin genis eks etdirilmesine imkan vermirdi Ve telimatlanan ve xususi tapsiriqlar alan muzeysunaslar oz vetenperverlik movqelerinden asili olmayaraq diyarin tarixini istedikleri kimi teblig ede bilmirdiler Ele bu sebebden de muzeyin dovlet muessesi kimi fealiyyeti uzun surmur 1937 ci Ehmed Celebzadenin repressiya meruz qalmasi ile muzeyin fealiyyeti ile dayandirilir Butun eksponatlar dagidilir ve qiymetli kitablar yandirilir Belelikle xalqin dusunen beyinlerini mehv etmekle yanasi onun tarixi de mehv edilir Xalqin vetenperver ogullari oldurulse de yazmis olduqlari eserler uzerinde qadagalar qoyulsa da onlar hec vaxt yaddan cixmadi unudulmadi 1956 ci il noyabrin 6 da E Celebizadeye beraet verildi Kitabi RedakteEhmed Efendi Celebizade tekce molla deyil hem de tedqiqatci alim olmusdur Bunu onun 1935 1937 ci illerde qeleme aldigi Quba rayonunun adet eneneleri haqqinda eseri tesdiqleyir Elyazma uc hisseden ibaretdir Quba rayonuna dair etnoqrafik materiallar basligi ile verilmis birinci hisse 57 adi mekteb defterinden ibaretdir Ikinci hisse 6 defterden Quba rayonunda olan dini adetlere dair qeydler adlanan ucuncu hisse ise 7 defterden ibaretdir Birinci hisse 1935 ci ilde ikinci ve ucuncu hisseler ise 1937 ci ilde yazilib Her bir hisse ayri ayri yarimbasliqlardan ibaretdir Eser butovlukde etnoqrafik material oldugundan xalqin adet eneneleri inanclari genis sekilde verilmisdir Eserin birinci bolumu insan sonsuzlugu ve onun sebebleri ona qarsi elaclar haqqinda melumatlarla baslanir Usaqlarin dunyaya gelmesinden sonra onlara qoyulan adlar teze dogulmus usaqlara dair inanclar usagin besiyi basinda oxunan bayatilar ad verme adeti usaga deyilen xos sozler usaq oyunlari haqqinda yeterince deyerli melumat verilir ve usaq oyunlari bir bir aciqlanir Bir hasiyeni de qeyd etmek isterdim ki muellif eserini Serq tarixcilerinin enenesine sadiq qalaraq ilk evvel toy adetleri ile deyil insanin dunyaya gelmesi ile baslayir E E Celebizade eserde boyuk tedqiqatciliq qabiliyyeti gostererek toy adetlerini inceliklerine qeder bir bir aciqlayir Eserde Quba seherinde sie ve sunni toylarinin arasinda mueyyen ferqlerin olmasi qeyd edilir Sunnilerde nigahin kebinin daimi oldugunu sielerde ise daimi nigahdan elave muveqqeti sigenin de movcud oldugunu gosterilir Bu merasimlerin ayriayriliqda verilmesi muellifin boyuk zehmeti sayesinde olmusdur Muellif yoxsul ve varli evinden kocen qizlarin cehizlerini bir bir aciqlayir Bir sozle eserde oglan terefinden elci gelmesinden baslayaraq gelinin oglan evine kocmesine ve ata evine qonaq getmesine qeder butun hadiseler inceliklerine qeder aciqlanir E E Celebizade eserinde Qubanin butun adet enenelerini ardicilliqla yazaraq serh edir Toy adetlerinden sonra mueyyen xestelikler ve onlarin mualicesi yas adetleri bayramlar xususile de Novruz bayrami Meherremlik merasimi bu merasimde yasaq olan adetler bir bir isiqlandirilir Muellif Qubanin xorekleri ve onlarin bisirilme qaydasi bolmesinde plovun 10 novunu sayir butun xoreklerin bisirilme qaydasini izah edir Metnde verilmis Quba sivesinde islenen coxlu sayda sozler oldugu kimi saxlanmisdir hetta bir yerde plov adi cilov kimi de qeyd edilir E E Celebizade eserinde hemcinin rayonda bisirilen muxtelif murebbelerin adlarini aciqlayir onlarin bisirilme qaydalari serh edir araqlar duza qoyulmus tutmalar ve s haqqinda bir bir melumat verir Muellif boyuk zehmet teleb eden emeyi sayesinde iki il muddetine 1935 1937 ci iller bu cur zengin faktlara malik eseri ortaya qoya bilmisdir Bildiyimiz kimi yuxu yozmaya dair insanlarin mueyyen inanclari vardir Muellif bunlari esas tutaraq insanlarin yuxuda gorduklerini bir bir yazaraq onlarin aciqlamasini vermisdir Ozunun gozel meyveleri ile meshur olan Qubanin bu teserrufat sahesi barede yazmamaq duzgun olmazdi E E Celebizade bunu nezere alaraq eserde Quba rayonunda yetisdirilen alma ve armud sortlarini bir bir serh ederek onlarin yetisdirilmesinden baslayaraq toplanmasina qeder olan bir dovru isiqlandirir 1 Istinadlar Redakte Behman Kerimov Ehmed Efendi Celebizadenin Quba rayonunun dovrun adet ve qaydalari haqqinda eserinin elyazmasina dair S 315 323 Milli Azerbaycan Tarixi Muzeyi 2008 Baki 2008 Menbe RedakteEhmed Efendi Celebizade Quba dovrun adet ve qaydalari XIX XX esrin 20 30 cu illeri Baki Ziya Nurlan 2009 364 s Menbe https az wikipedia org w index php title Ehmed Efendi Celebizade amp oldid 5511183, wikipedia, oxu, kitab, kitabxana, axtar, tap, hersey,

ne axtarsan burda

, en yaxsi meqale sayti, meqaleler, kitablar, oyrenmek, wiki, bilgi, tarix, seks, porno, indir, yukle, sex, azeri sex, azeri, seks yukle, sex yukle, izle, seks izle, porno izle, mobil seks, telefon ucun, chat, azeri chat, tanisliq, tanishliq, azeri tanishliq, sayt, medeni, medeni saytlar, chatlar, mekan, tanisliq mekani, mekanlari, yüklə, pulsuz, pulsuz yüklə, mp3, video, mp4, 3gp, jpg, jpeg, gif, png, şəkil, muisiqi, mahnı, kino, film, kitab, oyun, oyunlar.