Şеlf (ing.shelf) – dayaz, matеrikin su ilə basılmış hissələridir. Dünya оkеanının 8%-ə yaхınını tutur. Adətən 200 m dərinliyə qədər оlan sahələr bura aid еdilir.
Şеlf aid оlduğu matеrikin rеlyеfinə uyğun, dayaz, zəif mеylli düzənliklərə dеyilir. Dünya оkеaının bu hissəsi еlə bir sahədir ki, gətirmə matеriallarının əsas hissəsi burada tоplanır. Gеоlоji baхımdan şеlf matеriklərə aid еdilən yеr kürəsinin bir hissəsi sayılır.
Şelf [ing. shelf – dayazlıq] - okeanologiyada qitənin kənarında yerləşən, dənizlə örtülü vilayət- geniş qitə dayazlığı. Qlobal miqyasda şelf eni sıfırdan 1500 km-dək dəyişir, orta hesabla 78 km təşkil edir. Şelf Dünya okeanı sahəsinin 8%-ni (28 mln. km2 ) əhatə edir. Xarici və daxili hissələrə ayrılır. Xarici hissə, eni on km-lərdən yüz km-lərədək olan, açıq dəniz tərəfdən dibin - şelf kənarının əyilmə xətti ilə hüdudlanan hamar və ya dalğalı, bəzi yerlərdə kəskin parçalanmış, az meyilli (bir neçə on dəqiqə) abrazion-akumulyativ səthdən ibarətdir. Şelf kənarının dərinliyi 20–250 m (adətən 200 m), orta hesabla 133 m. Şelf kənarının kəskin parçalanqmış və şelf üçün tipik olan dərinliklərdən fərqlənən dərinlikləri əhatə edən zonalar üçün “borderlend” terminindən istifadə edilir. Şelf sahil xəttinə qovuşan daxili hissəsi abraziyaya zəif uğramış mürəkkəb subaeral (denudasion, akumulyativ, buzlaq), bə-zən tektonik (çalalar, təpələr, bəndlər, dik pillələr və b.) mənşəli relyefdən ibarətdir. Yer kürəsinin qitə şelflərinin əksəriyyəti (70%-dən çoxu) son 15 min ildə çökmüş çöküntülərlə, dəmir oksidi ilə zənginləşmiş, molluska qabıqla-rından ibarət qumlarla örtülü olur. Bəzən bu çöküntülərdə qlaukonit və fosforit iştirak edir. Şelf çöküntü hissəciklərinin ölçülərinin sahildən açıq dənizə doğru ardıcıl kiçilməsi, sahil xətti ilə 20 m dərinlik arasındakı zolaqda müşahidə edilir. Gil, bəzən isə alevrit hissəcikləri şelf sahəsindən daşınaraq okeanın daha dərin və sakit zonalarında çökdürülür. İsti və arid vilayətlərin okean və dənizlərində, şelf xarici zonasında karbonatlı lillərin çökməsi mümkündür. Şelfin püskürmə və metamorfik süxurlardan ibarət olan sahələri kənar tektonik qalxıntıların zirvələrində müəyyən edilmişdir. Püskürmə və metamorfik süxurlardan təşkil olmuş digər şelf də məlumdur. Buzlaq eroziyasının güclü olduğu yüksək en dairələrində də püskürmə və metamorfik süxurlardan təşkil olunmuş şelf də məlumdur. Şelf çoxunda 4-6 terras aşkar edilmişdir. Bunlardan ən irisi şelfkənarı ərazini əhatə edir. Terraslar şelf kəsib keçən kanallarla mürəkkəbləşir. Şelf kənarına yaxın yerlərdə kanallar qitə yamacında bir neçə km dərinliyədək izlənən sualtı kanyonların yuxarı hissələri ilə əvəz olunur. Şelf genetik baxımdan dəniz suları ilə işlənilmiş qitə kənarı olub, adətən kompleks mənşəlidir. Tektonik baxımdan şelf okeanın periferik zonasında qitənin bünövrəsini təşkil edən plitələrin müasir növ müxtəlifliyidir. Şelf daxilində bəzən denudasion ada və yarımadalar, habelə sualtı yüksəklikləri təşkil edən regional və lokal qalxıntılar müşahidə ediilir. Şelf depressiyaları subokean novları, dayaz dərələr, kanallar və sualtı kanyonlarla təmsil olunmuşdur. Bütövlükdə qitə tipli olan qabığın (dəqiq ayrılan qranit və çox qalın çöküntü süxur qatlarının varlığı) qalınlığına görə şelf qitə və okean tipli qabıqlar arasında aralıq vəziyyət tutur. Şelf zəngin neft və qaz yataqları (Fars və Meksika körfəzləri, Xəzər dənizi və b.) istismar edilir. Sinonim: Qitə dayazlığı, Kontinental şelf.
M.C.Əliyev, F.A.Həsənli, "Coğrafi kəşflərin tarixi və səyyahlar", Bakı, 2009, səh. 188.
Coğrafiya ilə əlaqədar bu məqalə qaralama halındadır. Məqaləni redaktə edərək Vikipediyanı zənginləşdirin.
Avqust 12, 2021
şelf, şеlf, shelf, dayaz, matеrikin, ilə, basılmış, hissələridir, dünya, оkеanının, yaхınını, tutur, adətən, dərinliyə, qədər, оlan, sahələr, bura, еdilir, şеlf, оlduğu, matеrikin, rеlyеfinə, uyğun, dayaz, zəif, mеylli, düzənliklərə, dеyilir, dünya, оkеaının, . Self ing shelf dayaz materikin su ile basilmis hisseleridir Dunya okeaninin 8 e yahinini tutur 1 Adeten 200 m derinliye qeder olan saheler bura aid edilir Self aid oldugu materikin relyefine uygun dayaz zeif meylli duzenliklere deyilir Dunya okeainin bu hissesi ele bir sahedir ki getirme materiallarinin esas hissesi burada toplanir Geoloji bahimdan self materiklere aid edilen yer kuresinin bir hissesi sayilir Self ing shelf dayazliq okeanologiyada qitenin kenarinda yerlesen denizle ortulu vilayet genis qite dayazligi Qlobal miqyasda self eni sifirdan 1500 km dek deyisir orta hesabla 78 km teskil edir Self Dunya okeani sahesinin 8 ni 28 mln km2 ehate edir Xarici ve daxili hisselere ayrilir Xarici hisse eni on km lerden yuz km leredek olan aciq deniz terefden dibin self kenarinin eyilme xetti ile hududlanan hamar ve ya dalgali bezi yerlerde keskin parcalanmis az meyilli bir nece on deqiqe abrazion akumulyativ sethden ibaretdir Self kenarinin derinliyi 20 250 m adeten 200 m orta hesabla 133 m Self kenarinin keskin parcalanqmis ve self ucun tipik olan derinliklerden ferqlenen derinlikleri ehate eden zonalar ucun borderlend termininden istifade edilir Self sahil xettine qovusan daxili hissesi abraziyaya zeif ugramis murekkeb subaeral denudasion akumulyativ buzlaq be zen tektonik calalar tepeler bendler dik pilleler ve b menseli relyefden ibaretdir Yer kuresinin qite selflerinin ekseriyyeti 70 den coxu son 15 min ilde cokmus cokuntulerle demir oksidi ile zenginlesmis molluska qabiqla rindan ibaret qumlarla ortulu olur Bezen bu cokuntulerde qlaukonit ve fosforit istirak edir Self cokuntu hisseciklerinin olculerinin sahilden aciq denize dogru ardicil kicilmesi sahil xetti ile 20 m derinlik arasindaki zolaqda musahide edilir Gil bezen ise alevrit hissecikleri self sahesinden dasinaraq okeanin daha derin ve sakit zonalarinda cokdurulur Isti ve arid vilayetlerin okean ve denizlerinde self xarici zonasinda karbonatli lillerin cokmesi mumkundur Selfin puskurme ve metamorfik suxurlardan ibaret olan saheleri kenar tektonik qalxintilarin zirvelerinde mueyyen edilmisdir Puskurme ve metamorfik suxurlardan teskil olmus diger self de melumdur Buzlaq eroziyasinin guclu oldugu yuksek en dairelerinde de puskurme ve metamorfik suxurlardan teskil olunmus self de melumdur Self coxunda 4 6 terras askar edilmisdir Bunlardan en irisi selfkenari erazini ehate edir Terraslar self kesib kecen kanallarla murekkeblesir Self kenarina yaxin yerlerde kanallar qite yamacinda bir nece km derinliyedek izlenen sualti kanyonlarin yuxari hisseleri ile evez olunur Self genetik baximdan deniz sulari ile islenilmis qite kenari olub adeten kompleks menselidir Tektonik baximdan self okeanin periferik zonasinda qitenin bunovresini teskil eden plitelerin muasir nov muxtelifliyidir Self daxilinde bezen denudasion ada ve yarimadalar habele sualti yukseklikleri teskil eden regional ve lokal qalxintilar musahide ediilir Self depressiyalari subokean novlari dayaz dereler kanallar ve sualti kanyonlarla temsil olunmusdur Butovlukde qite tipli olan qabigin deqiq ayrilan qranit ve cox qalin cokuntu suxur qatlarinin varligi qalinligina gore self qite ve okean tipli qabiqlar arasinda araliq veziyyet tutur Self zengin neft ve qaz yataqlari Fars ve Meksika korfezleri Xezer denizi ve b istismar edilir Sinonim Qite dayazligi Kontinental self Menbe RedakteGeologiya terminlerinin izahli lugeti Baki Nafta Press 2006 679 Istinadlar Redakte M C Eliyev F A Hesenli Cografi kesflerin tarixi ve seyyahlar Baki 2009 seh 188 Cografiya ile elaqedar bu meqale qaralama halindadir Meqaleni redakte ederek Vikipediyani zenginlesdirin Menbe https az wikipedia org w index php title Self amp oldid 6059671, wikipedia, oxu, kitab, kitabxana, axtar, tap, hersey,
ne axtarsan burda
, en yaxsi meqale sayti, meqaleler, kitablar, oyrenmek, wiki, bilgi, tarix, seks, porno, indir, yukle, sex, azeri sex, azeri, seks yukle, sex yukle, izle, seks izle, porno izle, mobil seks, telefon ucun, chat, azeri chat, tanisliq, tanishliq, azeri tanishliq, sayt, medeni, medeni saytlar, chatlar, mekan, tanisliq mekani, mekanlari, yüklə, pulsuz, pulsuz yüklə, mp3, video, mp4, 3gp, jpg, jpeg, gif, png, şəkil, muisiqi, mahnı, kino, film, kitab, oyun, oyunlar.
