fbpx
Wikipedia

İtelmenlər

İtelmenlər (İtelmenİtәmәn, əvvəlki məlumatlarda — İtelmen) — Kamçatka yarımadasının köklü xalqlarındandır. Dilləri — İtelmen dilidir.

İtelmenlər (Kamçadallar)
özlərini итәнмән
Ümumi sayı
3093
Yaşadığı ərazilər
Rusiya 3093 (2010)
Dili

İtelmen dili

Qohum xalqlar

Çukçalar, Koryaklar, Kereklər

Adı rus dilinə adaptasiya olmudur «itәnmә («burada yaşayan»).

Yayılması

 
2010-ci ilə görə yayılma arealı

Onlar əsasən Kamçatka yarımadasında, Kamçatka Diyarının Tiqilski və Milkovski rayonları, Petropavlovsk-Kamçatski ərazilərində 2600 nəfər (2010) və Maqadan vilayəti ərazisində 600 nəfər (2010) təşkil etirdi.

2002-ci ilə olan sayları (2002 г.):

Kamçatka diyarı (2296 nəf., 2002 il):

Tiqil kəndi - 355 nəf.

Korvan kəndi - 265 nəf.

Petropavlovsk-Kamçatski 265 nəf.

Milkovo - 233 nəf.

Ust-Xayryozovo kəndi - 156 nəf.

Palana - 130 nəf.

Sedanka - 130 nəf.

Sobollevo - 119 nəf.

Maqadan vilayəti (643 nəf., 2002 il):

Maqadan - 231 nəf.

Tauysk kəndi - 114 nəf.

Ola - 109 nəf

İllərə görə İtelmenlərin sayı:

Ərazilərə görə yayılma nisbəti

Rusiyanın rayon və şəhərlərinə görə yayılması
rayonlar, şəhər dairələri RF subyektləri % itelmenlər
Tiqil rayonu Kamçatka 19,8
Milkovski rayonu Kamçatka 5,1

İtelmenlərin qrupları

XVIIXVIII əsrlərdə İtelmenlər haqqında məlumatı B. О. Dolqix məlumat vermişdir. O, yasaç kitablarındakı matriallara əsasən 1697-ci ildə onların sayı 12 680 nəfər, 1738-ci ildə isə 8448 nəfər təşkil etmişdir. Onların sayının belə nəzərə capacaq şəkildə azalması o dönəmdə bölgədə yayılan Ospa, «Gil qizdırması» və başqa ifeksiyon xəstəliklərdən həlak olmuşlar. далее), XVIII əsrdəXIX əsrin əvvəllərində özünə məxsus müxtəlif icmalara sahib olmuşlar. Onlar Kamçatkanın qərbində Tiqil çayı, şərq hissədə Uka çayı, cənubda Lopatka burnuna qədər olan ərazilərdə yayılmışdılar.

Antrpoloji xüsusiyyətləri

Antropologiya elmi İtelmenləri şimali monqoloid irqina aid edir. Onların kəllə quruluşunun formalaşmasında təbii ki, kontinental iqlim şəraiti öz tədirini göstərmişdir. Digər sibir mongoloid irqinə mənsub xalqlara nisbətdə burunun nisbətən uzunluğu, tünd piqmentə sahid olmaları, sifətlərinin nisbətən az enli olmaları və dodaqlarının irəli olması ilə seçilirlər.

İnancları

Ənənəvi inancları Animizm, Totemizm, Fetişizm ruhlara inamla bağlı olmuşdur. Onlarda «Dənizlər sahibi» Mitq hesab edilirdi. O insanlara balıq verirmiş kimi qiymətləndirilirdi. Onlar arasında tək Yaradanın olması fikiri olmuşdur. Bunula belə yeri yatadanın qarğa olması düşünülürdü. Şamanozmə belə rast gəlinirdi. Şamanlar qadınlardan olmalı idi. XVII əsrin ortaları onlar Xristianlığı qəbul etmişlər.

 
İtelmenlərin qışdakı yaşayış yerləri

Folklor

Onların xalq ədəbiyyatında qarğa mühüm yer tutur (Kutxe). XX əsr əvvəllərində V.İ. İoxelson tərəfindən İtelmenlərin bir çox nağılları qələmə alınmışdır.

İtelmenlərin təsərrüfatı

 
İtelmenlərə aid olan Kamçadalların Хijini. XVIII əsr

Təsərrüfatın başında əsasən balıqçılıq durur. Bu istər dəniz istərsə çay balıqçılığıdır. Qış ayları donan suyun üzərində dəlik açaraq buradan balıq ovlayırdılar. Üstəlik onlar sahil ərazilərinfə yayılan suitilərinidə ovlayırdılar. Ov əsasən bu canlıların koloniyalarında həyata keçirilirdi. Dərilərindən isə paltarlar və ev əşyaları hazırlayırdılar. Quru ərazisində ovçuluq mühüm yer tuturdu. İri heyvanlardan Qonur ayıMüşk öküzü ovlanılırdı. Onların həm əti həmdə dərilərondə yararlanılırdı. Adi tülkü və Qütb tüklüsünün tərilərinə görə ovlanması məlumdur. Əkinçilik mövcud olmamışdır. Əsasən yığıçılıqla məşğul olurdular.

İstinadlar

  1. http://std.gmcrosstata.ru/webapi/opendatabase?id=vpn2002_pert База микроданных Всероссийской переписи населения 2002 года
  2. . 2012-06-23 tarixində orijinalından arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 2015-11-18.

Ədəbiyyat

  • Антропова В. В. Расселение ительменов в I половине XVIII в. // Известия геогр. об-ва. — М., 1949. — Т. 81. — Вып. 4.
  • Вдовин, Иннокентий Степанович Ительмены и коряки в первые десятилетия XVIII в.: (По неопубликованным материалам участника Камчатской экспедиции А. П. Горланова) // Страны и народы Востока. — М.:Наука, 1975. — Вып. 17.
  • Ительмены: Историко-этнографический очерк / Орлова, Елизавета Порфирьевна, Отв. ред. Ч. М. Таксами. — СПб.: Наука, 1999.
  • Ительменская литература. — М.: Литературная Россия, 2011. — 416 с.

Mənbə

  • İtelmenlər
  • İtelmenlər 2007-09-29 at the Wayback Machine
  • Kamçatka: Otdalennıy ulus
  • Kamçatka xalqları 2007-09-28 at the Wayback Machine
  • İtelmenlərin ənənəvi geyimləri[ölü keçid]
  • Fotoqalereya
  • Rusiyanın kiçik xalqları

itelmenlər, itelmen, itәmәn, əvvəlki, məlumatlarda, itelmen, kamçatka, yarımadasının, köklü, xalqlarındandır, dilləri, itelmen, dilidir, kamçadallar, özlərini, итәнмән, ümumi, sayı3093yaşadığı, ərazilərrusiya, 3093, 2010, diliitelmen, diliqohum, xalqlarçukçala. Itelmenler Itelmen Itәmәn evvelki melumatlarda Itelmen Kamcatka yarimadasinin koklu xalqlarindandir Dilleri Itelmen dilidir Itelmenler Kamcadallar ozlerini itәnmәn Umumi sayi3093Yasadigi erazilerRusiya 3093 2010 DiliItelmen diliQohum xalqlarCukcalar Koryaklar KereklerAdi rus diline adaptasiya olmudur itәnmәn burada yasayan Mundericat 1 Yayilmasi 1 1 Erazilere gore yayilma nisbeti 2 Itelmenlerin qruplari 3 Antrpoloji xususiyyetleri 4 Inanclari 5 Folklor 6 Itelmenlerin teserrufati 7 Istinadlar 8 Edebiyyat 9 MenbeYayilmasi Redakte 2010 ci ile gore yayilma areali Onlar esasen Kamcatka yarimadasinda Kamcatka Diyarinin Tiqilski ve Milkovski rayonlari Petropavlovsk Kamcatski erazilerinde 2600 nefer 2010 ve Maqadan vilayeti erazisinde 600 nefer 2010 teskil etirdi 2002 ci ile olan saylari 2002 g 1 Kamcatka diyari 2296 nef 2002 il Tiqil kendi 355 nef Korvan kendi 265 nef Petropavlovsk Kamcatski 265 nef Milkovo 233 nef Ust Xayryozovo kendi 156 nef Palana 130 nef Sedanka 130 nef Sobollevo 119 nef Maqadan vilayeti 643 nef 2002 il Maqadan 231 nef Tauysk kendi 114 nef Ola 109 nefIllere gore Itelmenlerin sayi Erazilere gore yayilma nisbeti Redakte Rusiyanin rayon ve seherlerine gore yayilmasirayonlar seher daireleri RF subyektleri itelmenlerTiqil rayonu Kamcatka 19 8Milkovski rayonu Kamcatka 5 1Itelmenlerin qruplari RedakteXVII XVIII esrlerde Itelmenler haqqinda melumati B O Dolqix melumat vermisdir O yasac kitablarindaki matriallara esasen 1697 ci ilde onlarin sayi 12 680 nefer 1738 ci ilde ise 8448 nefer teskil etmisdir Onlarin sayinin bele nezere capacaq sekilde azalmasi o donemde bolgede yayilan Ospa Gil qizdirmasi ve basqa ifeksiyon xesteliklerden helak olmuslar dalee XVIII esrde ve XIX esrin evvellerinde ozune mexsus muxtelif icmalara sahib olmuslar Onlar Kamcatkanin qerbinde Tiqil cayi serq hissede Uka cayi cenubda Lopatka burnuna qeder olan erazilerde yayilmisdilar Antrpoloji xususiyyetleri RedakteAntropologiya elmi Itelmenleri simali monqoloid irqina aid edir Onlarin kelle qurulusunun formalasmasinda tebii ki kontinental iqlim seraiti oz tedirini gostermisdir Diger sibir mongoloid irqine mensub xalqlara nisbetde burunun nisbeten uzunlugu tund piqmente sahid olmalari sifetlerinin nisbeten az enli olmalari ve dodaqlarinin ireli olmasi ile secilirler Inanclari RedakteEnenevi inanclari Animizm Totemizm Fetisizm ruhlara inamla bagli olmusdur Onlarda Denizler sahibi Mitq hesab edilirdi O insanlara baliq verirmis kimi qiymetlendirilirdi Onlar arasinda tek Yaradanin olmasi fikiri olmusdur Bunula bele yeri yatadanin qarga olmasi dusunulurdu Samanozme bele rast gelinirdi Samanlar qadinlardan olmali idi XVII esrin ortalari onlar Xristianligi qebul etmisler 2 Itelmenlerin qisdaki yasayis yerleriFolklor RedakteOnlarin xalq edebiyyatinda qarga muhum yer tutur Kutxe XX esr evvellerinde V I Ioxelson terefinden Itelmenlerin bir cox nagillari qeleme alinmisdir Itelmenlerin teserrufati Redakte Itelmenlere aid olan Kamcadallarin Hijini XVIII esr Teserrufatin basinda esasen baliqciliq durur Bu ister deniz isterse cay baliqciligidir Qis aylari donan suyun uzerinde delik acaraq buradan baliq ovlayirdilar Ustelik onlar sahil erazilerinfe yayilan suitilerinide ovlayirdilar Ov esasen bu canlilarin koloniyalarinda heyata kecirilirdi Derilerinden ise paltarlar ve ev esyalari hazirlayirdilar Quru erazisinde ovculuq muhum yer tuturdu Iri heyvanlardan Qonur ayi ve Musk okuzu ovlanilirdi Onlarin hem eti hemde derileronde yararlanilirdi Adi tulku ve Qutb tuklusunun terilerine gore ovlanmasi melumdur Ekincilik movcud olmamisdir Esasen yigiciliqla mesgul olurdular Istinadlar Redakte http std gmcrosstata ru webapi opendatabase id vpn2002 pert Baza mikrodannyh Vserossijskoj perepisi naseleniya 2002 goda G Yu Sitnyanskij O PROISHOZhDENII DREVNEGO KIRGIZSKOGO POGREBALNOGO OBRYaDA Pechatnaya versiya Sredneaziatskij etnograficheskij sbornik Vypusk IV M 2001 S 175 180 2012 06 23 tarixinde orijinalindan arxivlesdirilib Istifade tarixi 2015 11 18 Edebiyyat RedakteAntropova V V Rasselenie itelmenov v I polovine XVIII v Izvestiya geogr ob va M 1949 T 81 Vyp 4 Vdovin Innokentij Stepanovich Itelmeny i koryaki v pervye desyatiletiya XVIII v Po neopublikovannym materialam uchastnika Kamchatskoj ekspedicii A P Gorlanova Strany i narody Vostoka M Nauka 1975 Vyp 17 Itelmeny Istoriko etnograficheskij ocherk Orlova Elizaveta Porfirevna Otv red Ch M Taksami SPb Nauka 1999 Itelmenskaya literatura M Literaturnaya Rossiya 2011 416 s Menbe RedakteItelmenler Itelmenler Arxivlesdirilib 2007 09 29 at the Wayback Machine Kamcatka Otdalenniy ulus Kamcatka xalqlari Arxivlesdirilib 2007 09 28 at the Wayback Machine Itelmenlerin enenevi geyimleri olu kecid Fotoqalereya Rusiyanin kicik xalqlariMenbe https az wikipedia org w index php title Itelmenler amp oldid 5712541, wikipedia, oxu, kitab, kitabxana, axtar, tap, hersey,

ne axtarsan burda

, en yaxsi meqale sayti, meqaleler, kitablar, oyrenmek, wiki, bilgi, tarix, seks, porno, indir, yukle, sex, azeri sex, azeri, seks yukle, sex yukle, izle, seks izle, porno izle, mobil seks, telefon ucun, chat, azeri chat, tanisliq, tanishliq, azeri tanishliq, sayt, medeni, medeni saytlar, chatlar, mekan, tanisliq mekani, mekanlari, yüklə, pulsuz, pulsuz yüklə, mp3, video, mp4, 3gp, jpg, jpeg, gif, png, şəkil, muisiqi, mahnı, kino, film, kitab, oyun, oyunlar.