| İohann Fridrix Blumenbax | |
|---|---|
| alm. Johann Friedrich Blumenbach | |
| |
| Doğum tarixi | 11 may 1752[…] |
| Doğum yeri |
|
| Vəfat tarixi | 22 yanvar 1840[…](87 yaşında) |
| Vəfat yeri |
|
| Elm sahəsi | antropologiya |
| Elmi adı |
|
| İş yeri | |
| Təhsili | |
| Üzvlüyü |
|
İohann Fridrix Blumenbax (ing. Johann Friedrich Blumenbach; 11 may 1752[…], Qota[d] – 22 yanvar 1840[…], Göttingen) — alman , antropoloq, anatom və zooloq. O, müasir fiziki antropologiyanın banilərindən biri hesab olunur və insan irqlərinin erkən elmi təsnifatları ilə tanınır. Blumenbax xüsusilə “” anlayışını elmi dövriyyəyə daxil etməsi ilə məşhurdur.
Bioqrafiyası
| ]İohann Fridrix Blumenbax 1752-ci ildə Almaniyanın Qota şəhərində anadan olmuşdur. Təhsilini əvvəlcə Yena Universitetində, daha sonra isə Göttingen Universitetində almışdır. 1775-ci ildə doktorluq dissertasiyasını müdafiə etdikdən sonra Göttingen Universitetində professor kimi fəaliyyətə başlamış və ömrünün sonuna qədər bu universitetlə bağlı qalmışdır.
Blumenbax anatomiya, təbii tarix və antropologiya sahələrində mühazirələr oxumuş, Avropanın müxtəlif elmi dairələri ilə sıx əlaqələr saxlamışdır. O, dövrünün aparıcı alimləri ilə yazışmalar aparmış və beynəlxalq elmi nüfuza malik olmuşdur.
Blumenbax insan müxtəlifliyinin sistemli şəkildə öyrənilməsində mühüm rol oynamışdır. Onun əsas əsərlərindən biri olan De generis humani varietate nativa (“İnsan növünün təbii müxtəlifliyi haqqında”) ilk dəfə 1775-ci ildə nəşr edilmiş və sonrakı onilliklərdə dəfələrlə yenidən işlənmişdir.
O, insanları ilkin olaraq dörd, daha sonra isə beş əsas qrupa (irqlərə) ayırmışdır:
- Qafqaz (ağ)
- Monqoloid (sarı)
- Efiop (qara)
- Amerika (qırmızı)
- Malay
Bu təsnifat sonradan geniş yayılmış, lakin müasir elmdə elmi əsasdan məhrum olduğu qəbul edilmişdir.
Blumenbax “Qafqaz irqi” terminini işlədərək Avropa, Qərbi Asiya və Şimali Afrikanın bir hissəsinin əhalisini bu qrupa daxil etmişdir. O, bu adlandırmanı Qafqaz bölgəsindən əldə etdiyi bir gürcü qadın kəlləsi əsasında irəli sürmüş və bu formanın estetik baxımdan “ən mükəmməl” olduğunu düşünmüşdür.
Bununla belə, Blumenbax irqlər arasında ierarxik üstünlük ideyasını qəti şəkildə müdafiə etməmiş, bütün insanların eyni bioloji növə mənsub olduğunu vurğulamışdır.
Blumenbax tərəfdarı olmuşdur. O hesab edirdi ki, bütün insanlar vahid mənşəyə — ilkin insan formasına malikdir. Onun fikrincə, irqi fərqlər iqlim, qidalanma, həyat tərzi və ətraf mühit faktorlarının təsiri nəticəsində sonradan yaranmışdır.
Bu yanaşma “” kimi tanınırdı. Blumenbax inanırdı ki, uyğun mühit şəraiti yaradıldıqda bu dəyişikliklər geri dönə bilər.
Blumenbaxın ideyaları sonradan XIX əsr elmi irqçilik nəzəriyyələrində istifadə olunsa da, onun öz mövqeyi bu cərəyanlardan fərqlənirdi. O irqlərin bioloji bərabərliyini qəbul edirdi, qulluqçuluğu və irqçi üstünlük ideyalarını tənqid edirdi, mədəni və intellektual fərqlərin bioloji deyil, sosial amillərlə bağlı olduğunu bildirirdi.
Bu səbəbdən müasir tədqiqatçılar Blumenbaxı elmi irqçiliyin yaradıcısı deyil, erkən antropologiyanın kontekstində fəaliyyət göstərmiş alim kimi qiymətləndirirlər.
İohann Fridrix Blumenbax antropologiya tarixində mühüm mərhələ hesab olunur. Onun insan müxtəlifliyini elmi şəkildə izah etməyə cəhd etməsi, monogenist yanaşması və bioloji determinizmdən uzaq mövqeyi müasir antropologiyanın formalaşmasına təsir göstərmişdir.
Bununla yanaşı, onun irqlərə dair terminologiyası və təsnifatları müasir elmdə istifadə edilmir və tarixi kontekst daxilində dəyərləndirilir.
Əsərləri
| ]- De generis humani varietate nativa (1775)
- Handbuch der Naturgeschichte (1779)
- Decades craniorum diversarum gentium (1790–1828)
- Institutiones physiologicae (1787)
İstinadlar
| ]- Bibliothèque nationale de France BnF identifikatoru (fr.): açıq məlumat platforması. 2011.
- Johann Friedrich Blumenbach // KNAW Past Members (ing.).
- Блуменбах Иоганн Фридрих // Большая советская энциклопедия (rus.): [в 30 т.]. 3-е изд. Москва: Советская энциклопедия, 1969.
- www.accademiadellescienze.it (it.).
- Фокин С. И. Н.П. Вагнер. Воспоминания о Казанском университете, N.P. Wagner. Memories of Kazan University (rus.). // Историко-биологические исследования 2021. Т. 13, вып. 1. С. 89–108. ISSN 2076-8176; 2500-1221 doi:10.24411/2076-8176-2021-11004
- Blumenbach, Johann Friedrich, 1752-1840 // Biodiversity Heritage Library. 2006.
- Schmidt, Ryan W. "American Indian Identity and Blood Quantum in the 21st Century: A Critical Review". Journal of Anthropology (ingilis). 2011. 15 yanvar 2012. doi:10.1155/2011/549521. ISSN 2090-4045.
- Gould, Stephen Jay. "The Geometer of Race". Discover. noyabr 1994. 65–69. ISSN 0274-7529.
- Painter, Nell. The History of White People. New York, NY: W. W. Norton & Company. 2010. səh. 72. ISBN .
- "Former Fellows of the Royal Society of Edinburgh 1783–2002" (PDF). Royal Society of Edinburgh. səh. 94. 19 sentyabr 2015 tarixində arxivləşdirilib (PDF). İstifadə tarixi: 22 aprel 2015.
- Blumenbach, Johann Friedrich. A Manual of Comparative Anatomy (ingilis). W. Simpkin and R. Marshall. 1827.
- "Fellow details". Royal Society. 8 iyul 2019 tarixində arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 20 may 2016.
- "Book of Members, 1780–2010: Chapter B" (PDF). American Academy of Arts and Sciences. İstifadə tarixi: 28 iyul 2014.
- "APS Member History". search.amphilsoc.org. İstifadə tarixi: 31 mart 2021.
- "Johann Friedrich Blumenbach (1752–1840)". Royal Netherlands Academy of Arts and Sciences. İstifadə tarixi: 22 may 2016.
- Rupke, Nicolaas and Lauer, Gerhard (Editors) (2019) Johann Friedrich Blumenbach - Race and Natural History, 1750–1850 Routledge, London, UK and New York, USA
Ədəbiyyat
| ]- Blumenbach, Johann Friedrich. The Elements of Physiology. translated by John Elliotson (4th). Longman, Rees, Orme, Brown, and Green. 1828.
- Schmidt-Wiederkehr P. "[J. F. Blumenbach–Chr. Girtanner–C. F. Becker: precursors of tissue theory of warmth production]". Medizinische Monatsschrift für Pharmazeuten (alman). 27 (3). mart 1973: 122–6. PMID 4579732.
- McLaughlin P. "Blumenbach und der Bildungstrieb. Zum Verhältnis von epigenetischer Embryologie und typologischem Artbegriff". Medizinhistorisches Journal. 17 (4). 1982: 357–72. PMID 11620622.
- Wiesemann C. "[Johann Friedrich Blumenbach (1752–1840)]". Der Pathologe (alman). 11 (6). noyabr 1990: 362–3. PMID 2290797.
- Bhopal R. "The beautiful skull and Blumenbach's errors: the birth of the scientific concept of race". BMJ. 335 (7633). dekabr 2007: 1308–9. doi:10.1136/bmj.39413.463958.80. PMC 2151154. PMID 18156242.
- Klatt N. (2008). "Klytia und die "schöne Georgianerin" – Eine Anmerkung zu Blumenbachs Rassentypologie". Kleine Beiträge zur Blumenbach-Forschung 1: 70–101. urn:nbn:de:101:1-2008112813
Xarici keçidlər
| ]- Chemistry Tree: Johann Friedrich Blumenbach Details
- Blumenbachiana, Göttingen State and University Library Digitised works
- Johann Friedrich Blumenbach – Online, project of the Göttingen Academy of Sciences and Humanities, providing a complete bibliography of Blumenbach's works (with digitised versions) as well as biographical information and sources on his life and career
- Əsərləri və ya müəllifi olduğu işlər: İohann Fridrix Blumenbax İnternet arxivində
Blumenbach, Johann Friedrich // Britannika Ensiklopediyası (XI). 1911.
wikipedia, oxu, kitab, kitabxana, axtar, tap, meqaleler, kitablar, oyrenmek, wiki, bilgi, tarix, tarixi, endir, indir, yukle, izlə, izle, mobil, telefon ucun, azeri, azəri, azerbaycanca, azərbaycanca, sayt, yüklə, pulsuz, pulsuz yüklə, haqqında, haqqinda, məlumat, melumat, mp3, video, mp4, 3gp, jpg, jpeg, gif, png, şəkil, muisiqi, mahnı, kino, film, kitab, oyun, oyunlar, android, ios, apple, samsung, iphone, pc, xiomi, xiaomi, redmi, honor, oppo, nokia, sonya, mi, web, computer, komputer
Vikipediya azad ensiklopediya Iohann Fridrix Blumenbaxalm Johann Friedrich Blumenbach Dogum tarixi 11 may 1752 1752 05 11 Dogum yeri Qota d Vefat tarixi 22 yanvar 1840 1840 01 22 87 yasinda Vefat yeri Gottingen Hannover kralligi d Elm sahesi antropologiyaElmi adi professor d Is yeri Gottingen UniversitetiTehsili Gottingen Universiteti Yena UniversitetiUzvluyu London Kral Cemiyyeti 1793 Turin Elmler Akademiyasi d 1803 Rusiya Elmler Akademiyasi 1826 Leopoldin Alman Milli Elmler Akademiyasi Isvec Kral Elmler Akademiyasi Amerika Incesenet ve Elmler Akademiyasi Bavariya Elmler Akademiyasi d Prussiya Elmler Akademiyasi d Niderland Kral Incesenet ve Elmler Akademiyasi d Gottingen Elmler Akademiyasi d Vikianbarda elaqeli mediafayllar Iohann Fridrix Blumenbax ing Johann Friedrich Blumenbach 11 may 1752 Qota d 22 yanvar 1840 Gottingen alman antropoloq anatom ve zooloq O muasir fiziki antropologiyanin banilerinden biri hesab olunur ve insan irqlerinin erken elmi tesnifatlari ile taninir Blumenbax xususile anlayisini elmi dovriyyeye daxil etmesi ile meshurdur Bioqrafiyasi span Iohann Fridrix Blumenbax 1752 ci ilde Almaniyanin Qota seherinde anadan olmusdur Tehsilini evvelce Yena Universitetinde daha sonra ise Gottingen Universitetinde almisdir 1775 ci ilde doktorluq dissertasiyasini mudafie etdikden sonra Gottingen Universitetinde professor kimi fealiyyete baslamis ve omrunun sonuna qeder bu universitetle bagli qalmisdir Blumenbax anatomiya tebii tarix ve antropologiya sahelerinde muhazireler oxumus Avropanin muxtelif elmi daireleri ile six elaqeler saxlamisdir O dovrunun aparici alimleri ile yazismalar aparmis ve beynelxalq elmi nufuza malik olmusdur Blumenbax insan muxtelifliyinin sistemli sekilde oyrenilmesinde muhum rol oynamisdir Onun esas eserlerinden biri olan De generis humani varietate nativa Insan novunun tebii muxtelifliyi haqqinda ilk defe 1775 ci ilde nesr edilmis ve sonraki onilliklerde defelerle yeniden islenmisdir O insanlari ilkin olaraq dord daha sonra ise bes esas qrupa irqlere ayirmisdir Qafqaz ag Monqoloid sari Efiop qara Amerika qirmizi Malay Bu tesnifat sonradan genis yayilmis lakin muasir elmde elmi esasdan mehrum oldugu qebul edilmisdir Blumenbax Qafqaz irqi terminini islederek Avropa Qerbi Asiya ve Simali Afrikanin bir hissesinin ehalisini bu qrupa daxil etmisdir O bu adlandirmani Qafqaz bolgesinden elde etdiyi bir gurcu qadin kellesi esasinda ireli surmus ve bu formanin estetik baximdan en mukemmel oldugunu dusunmusdur Bununla bele Blumenbax irqler arasinda ierarxik ustunluk ideyasini qeti sekilde mudafie etmemis butun insanlarin eyni bioloji nove mensub oldugunu vurgulamisdir Blumenbax terefdari olmusdur O hesab edirdi ki butun insanlar vahid menseye ilkin insan formasina malikdir Onun fikrince irqi ferqler iqlim qidalanma heyat terzi ve etraf muhit faktorlarinin tesiri neticesinde sonradan yaranmisdir Bu yanasma kimi taninirdi Blumenbax inanirdi ki uygun muhit seraiti yaradildiqda bu deyisiklikler geri done biler Blumenbaxin ideyalari sonradan XIX esr elmi irqcilik nezeriyyelerinde istifade olunsa da onun oz movqeyi bu cereyanlardan ferqlenirdi O irqlerin bioloji beraberliyini qebul edirdi qulluqculugu ve irqci ustunluk ideyalarini tenqid edirdi medeni ve intellektual ferqlerin bioloji deyil sosial amillerle bagli oldugunu bildirirdi Bu sebebden muasir tedqiqatcilar Blumenbaxi elmi irqciliyin yaradicisi deyil erken antropologiyanin kontekstinde fealiyyet gostermis alim kimi qiymetlendirirler Iohann Fridrix Blumenbax antropologiya tarixinde muhum merhele hesab olunur Onun insan muxtelifliyini elmi sekilde izah etmeye cehd etmesi monogenist yanasmasi ve bioloji determinizmden uzaq movqeyi muasir antropologiyanin formalasmasina tesir gostermisdir Bununla yanasi onun irqlere dair terminologiyasi ve tesnifatlari muasir elmde istifade edilmir ve tarixi kontekst daxilinde deyerlendirilir Eserleri span De generis humani varietate nativa 1775 Handbuch der Naturgeschichte 1779 Decades craniorum diversarum gentium 1790 1828 Institutiones physiologicae 1787 Istinadlar span Bibliotheque nationale de France BnF identifikatoru fr aciq melumat platformasi 2011 Johann Friedrich Blumenbach KNAW Past Members ing Blumenbah Iogann Fridrih Bolshaya sovetskaya enciklopediya rus v 30 t 3 e izd Moskva Sovetskaya enciklopediya 1969 www accademiadellescienze it it Fokin S I N P Vagner Vospominaniya o Kazanskom universitete N P Wagner Memories of Kazan University rus Istoriko biologicheskie issledovaniya2021 T 13 vyp 1 S 89 108 ISSN 2076 8176 2500 1221 doi 10 24411 2076 8176 2021 11004 Blumenbach Johann Friedrich 1752 1840 Biodiversity Heritage Library 2006 Schmidt Ryan W American Indian Identity and Blood Quantum in the 21st Century A Critical Review Journal of Anthropology ingilis 2011 15 yanvar 2012 doi 10 1155 2011 549521 ISSN 2090 4045 Gould Stephen Jay The Geometer of Race Discover noyabr 1994 65 69 ISSN 0274 7529 Painter Nell The History of White People New York NY W W Norton amp Company 2010 seh 72 ISBN 978 0 393 04934 3 Former Fellows of the Royal Society of Edinburgh 1783 2002 PDF Royal Society of Edinburgh seh 94 19 sentyabr 2015 tarixinde arxivlesdirilib PDF Istifade tarixi 22 aprel 2015 Blumenbach Johann Friedrich A Manual of Comparative Anatomy ingilis W Simpkin and R Marshall 1827 Fellow details Royal Society 8 iyul 2019 tarixinde arxivlesdirilib Istifade tarixi 20 may 2016 Book of Members 1780 2010 Chapter B PDF American Academy of Arts and Sciences Istifade tarixi 28 iyul 2014 APS Member History search amphilsoc org Istifade tarixi 31 mart 2021 Johann Friedrich Blumenbach 1752 1840 Royal Netherlands Academy of Arts and Sciences Istifade tarixi 22 may 2016 Rupke Nicolaas and Lauer Gerhard Editors 2019 Johann Friedrich Blumenbach Race and Natural History 1750 1850 Routledge London UK and New York USA Edebiyyat span Blumenbach Johann Friedrich The Elements of Physiology translated by John Elliotson 4th Longman Rees Orme Brown and Green 1828 Schmidt Wiederkehr P J F Blumenbach Chr Girtanner C F Becker precursors of tissue theory of warmth production Medizinische Monatsschrift fur Pharmazeuten alman 27 3 mart 1973 122 6 PMID 4579732 McLaughlin P Blumenbach und der Bildungstrieb Zum Verhaltnis von epigenetischer Embryologie und typologischem Artbegriff Medizinhistorisches Journal 17 4 1982 357 72 PMID 11620622 Wiesemann C Johann Friedrich Blumenbach 1752 1840 Der Pathologe alman 11 6 noyabr 1990 362 3 PMID 2290797 Bhopal R The beautiful skull and Blumenbach s errors the birth of the scientific concept of race BMJ 335 7633 dekabr 2007 1308 9 doi 10 1136 bmj 39413 463958 80 PMC 2151154 PMID 18156242 Klatt N 2008 Klytia und die schone Georgianerin Eine Anmerkung zu Blumenbachs Rassentypologie Kleine Beitrage zur Blumenbach Forschung 1 70 101 urn nbn de 101 1 2008112813Xarici kecidler span Vikianbarda Iohann Fridrix Blumenbax ile elaqeli mediafayllar var Chemistry Tree Johann Friedrich Blumenbach Details Blumenbachiana Gottingen State and University Library Digitised works Johann Friedrich Blumenbach Online project of the Gottingen Academy of Sciences and Humanities providing a complete bibliography of Blumenbach s works with digitised versions as well as biographical information and sources on his life and career Eserleri ve ya muellifi oldugu isler Iohann Fridrix Blumenbax Internet arxivinde Blumenbach Johann Friedrich Britannika Ensiklopediyasi XI 1911 Tematik saytlarQutenberq layihesiLugetler ve ensiklopediyalarBoyuk katalan Boyuk rus Kruqosvet Allgemeine Deutsche Biographie Britannica 11 ci Britannica onlayn Brockhaus TreccaniSecere ve nekropolistikaWikiTreeNormativ yoxlamaBAV ADV10967011 BIBSYS 1053270 BNC a19725358 BNE XX1156835 BNF 137404461 CiNii DA02006620 CONOR 80443491 GND 116208503 ICCU MILV109820 ISNI 0000000121389586 LCCN n84027133 NKC nlk20000080556 NLA 58817674 NLG 210554 NLP a0000001136746 NSK 000635514 NTA 069349495 NUKAT n2007080042 PTBNP 1200523 LIBRIS 353554 SUDOC 05961868X VIAF 71570755 WorldCat VIAF 71570755 Kateqoriyalar 11 mayda dogulanlar1752 ci ilde dogulanlar22 yanvarda vefat edenler1840 ci ilde vefat edenler87 yasinda vefat edenlerGottingende vefat edenlerGottingen Universitetinin muellimleriGottingen Universitetinin mezunlariYena Universitetinin mezunlariLondon Kral Cemiyyetinin uzvleriRusiya Elmler Akademiyasinin uzvleriLeopoldin Alman Milli Elmler Akademiyasinin uzvleriIsvec Kral Elmler Akademiyasinin uzvleriAmerika Incesenet ve Elmler Akademiyasinin uzvleriBavariya Elmler Akademiyasinin uzvleriPrussiya Elmler Akademiyasinin uzvleriNiderland Kral Incesenet ve Elmler Akademiyasinin uzvleriGottingen Elmler Akademiyasinin uzvleriElifba sirasina gore alimlerGizli kateqoriyalar Vikipediya Vikidatada menbeleri olan meqalelerVikipediya Cografi zenciri olan sehifelerVikipediya Ferqli cografi zencirleri olan sehifeler1911 ci il Britannika Ensiklopediyasindan Vikimenbeden istifade ederek istinad veren meqaleler
