İkinci Fransa Respublikası
İkinci Fransa Respublikası (fr. Deuxième République) — 1848-1852-ci illərdə Fransa tarixinin dövrü. Respublika hökumət forması 1848-ci ilin fevralında I Lui-Filippin inqilabından sonra elan edilmişdi; sonra müvəqqəti hökumət iqtidarıda idi. Eyni ildə, Napoleonun yeganə oğlu Şahzadə Lui Napoleon Bonapart, respublikanın prezidenti seçildi; 1851-ci il dekabrın 2-də öz hakimiyyətə keçdi və özü üçün müstəsna səlahiyyətlər qebul etdi və tam bir il sonra, 2 dekabr 1852-ci ildə III Napoleon adı altında özünü imperator elan etdi; Bunun üzərinə İkinci Respublika yaradıldı və İkinci Fransa İmperiyası başladı.
| 1848–1852 | |||||||
Himni: Marselyeza | |||||||
| Paytaxtı | Paris | ||||||
| Rəsmi dilləri | fransız | ||||||
| İdarəetmə forması | Prezident respublikası | ||||||
| Fransa Prezidenti | |||||||
| III Napoleon | |||||||
| Tarixi | |||||||
• Yaranması | 1848 | ||||||
• Süqutu | 1852 | ||||||
| Valyutası | fransız frankı | ||||||
| |||||||
1848-ci il İnqilabı
23 fevral Qizoya qarşı islahat partiyasının üsyan günü idi; 24 fevral - radikal burjua elementlərin birliyi tərəfindən istehsal edilən, inqilab günü, sosialistlər; barikatlardaki qələbə sonuncuna aiddir, lakin müvəqqəti hökumət proletariatdan qorxan və sosyalizmdən nifrət edən insanların böyük hissəsini təşkil edirdi. Onun tərkibində yalnız Araqo, Ledrü-Rollen, Flokon, Blan və Alber şübhəsiz və səmimi respublikaçılar idi və yalnız ikincisi sotsialist idi; Lamartin, Düpont, Qarnyer-Pajés, Mari, Kremye və Marra burjuaziyanın müxtəlif təbəqələrinin maraqlarını təmsil edirdilər.
1848-ci ilin iyununda proletaryanın üsyanı və onun başlıca məğlubiyyəti, general Kavenyak diktaturasında.
Moderatorlar hakimiyyətin başında idi; Hökumətin bütün ifadələri azadlıq haqqında idi. Ancaq Demokratların tələblərinin ən vacibi müvəqqəti hökumət tərəfindən təmin edildi: universal səsvermə tətbiq edildi. 5 mart qərarına əsasən, konstitusiyanın hazırlanması təsis qurumuna (bir palatadan) verilmişdir. Səsvermənin passiv hüququ üçün 25 il yaş həddi istisna olmaqla heç bir ixtisas müəyyən edilmədi; millət vəkilləri gündə 25 franklıq təqaüd təyin edirdilər; deputatların sayı 900-ə (Cezayir və müstəmləkələr üçün 16) aid idi. Bu konstitusiyanı müəyyənləşdirdi. Müvəqqəti hökumətin 27 aprel 1848-ci il tarixli fərmanı ilə koloniyada köləlik ləğv edildi.
Qurucu Məclisə seçkilər 23 və 24 aprel tarixlərində reallaşdı və məclis 4 mayda açıldı. Seçkilər, əyalətin inqilab çıxardığı Parisin uzaq olmadığını bildirdi; təsis qurultayında radikallar və sosialistlər azlıqda idi və əksəriyyəti müxtəlif respublikaçılardan ibarət idi; orada monarxistlərdə var idi. Hadisələr yalnız respublika ola biləcək təsis quruluşunun siyasətini müəyyənləşdirdi.
Qurucu məclisin ilk günü, mayın 4-də, respublikanı elan etdi; Mayın 9-da, müvəqqəti hökumət səlahiyyətini 5 üzvün "icra komissiyasına" təqdim etdi (Araqo, Ledrü-Rollen, Flokon, Blan və Alber); Mayın 24-də xarici siyasətin üç əsas prinsipi - "Almaniya ilə dostluq ittifaqı, müstəqil və azad Polşanın bərpası, İtaliyanı azad etmək." Mətbuata dair qanun 1948-ci il avqustun 11-də, bir əvvəlki dövrün oxşar qanunlarından daha yumşaq olsa da, hələ də ağır ("milli məclisin hüquqları və səlahiyyətlərinə hücumlar üçün" - 5 ilədək həbsxanada və 6000 frank qədər) qebul edilmişdir.
Nəhayət, 4 Noyabr 1848 konstitusiya hazır idi. Qanunvericilik hakimiyyəti, birbaşa və gizli səsvermə yolu ilə 3 il müddətinə seçilir, 750 millət vəkili ilə palata Milli Assambleyaya verildi
Lui Napoleon hakimiyyətdə
Respublika prezidenti
10 dekabr 1848-ci ildə respublikada prezident seçkiləri keçirildi. Böyük burjuaziyanın namizədi general Kavenyak idi; Lui Napoleon "zəngin respublika" ilə təəssüflənməyən hər kəs tərəfindən səs verildi : Napoleonun adıkəndlilər və ordu üçün müqəddəs idi , Kavenyakı isə nəhəng burjuaziyadan proletariatları nifrət edirdi, hətta monarxist bərpa tərəfdarlarının əksəriyyəti (Tier, Montalambert, O. Barrot ). Lui Napoleon seçiləndən sonra sistemli və diqqətlə imperiyanın bərpasına hazırlaşmağa başladı.
Mühafizəkar respublika
15 mart 1849-cu ildə təsis quruluşu seçki qanunu təsdiqlədi (siyahıya görə seçkilər) və may ayında yayıldı, büdcə və Roma ekspedisiyası üçün kredit verildi.
Qanunvericilik adı altında tanınan yeni milli məclis 13 mayda seçilib və 1849-cu il mayın 28-də açıldı. Seçkilər xalqın xeyli zəiflədiyi siyasi həyəcanla baş verdi: əgər 1848-ci ildə məclisdə seçicilər 9.360.000 nümayəndəni seçmiş idi isə 7.893.000 ; sonra 1849-cu ildə 9,936,000-dən yalnız 6,765,000 ses vermişdir. Üç partiyanın birliyini təmsil edən "Poitiers Street" komitəsi: qanunşünas (katib) və Katolik (Montalembert), orleanist (Tiers) sıx bir seçki kampaniyasına başladı. 500-ə yaxın monarxist və din xadimi, 70 orta Respublikaçı, 180 radikal ("Dağ Partiyası") seçilmişdi. Sonuncu "işləmək hüququ", mütərəqqi mənfəət vergisi, dövlətin dəmir yollarını, mina və s.
Qanunvericilik məclisi düzgün istiqamətində hərəkət etdi; prezident özünə müdaxilə etməmişdi, lakin hər bir səhvini sərfəli şəkildə öz hesabına artırmaq üçün istifadə etdi. Qurucu məclisin elan etdiyi xarici siyasət prinsipləri ləğv edildi; prezident, qanunvericilik məclisinin razılığı ilə, Roma İmperiyasını devirmiş və Papanın dünyəvi hakimiyyətini bərpa edən Roma ekspedisiyası götürmüşdür. Napoleon bütün din adamları ilə qeyri-adi bir şəkildə məşhurlaşmış və babasının dəstəyini təmin etmişdi.
Qanunvericilik Assambleyası mətbuata dair yeni qanunu qəbul etdi (24,000 frank jurnalından girov, kitab və qəzet ticarətinə ciddi nəzarət, mətbuat cinayətləri üçün ağır cəzalar, deputatın jurnalın məsul redaktoru olmasını qadağan etmə), xalq təhsili üzrə Klerika Qanunu 1850-ci il mayın 31-də seçki hüququ icra etmək üçün bir kommuna üç il müddətinə təyin edilmiş və bununla da səsvermə hüququ işçiləri kütləsindən məhrum olmuşdur. Hökumət tərəfindən təqdim edilən və buna görə də prezident tərəfindən təsdiqlənmiş bu çox qeyri-qanuni qanun yalnız münsiflər iclası kimi təqdim edildi.
1851-ci il noyabrın 4-də iclasın açılışında, Prezident ona məktubunda bu qanunun ləğv edilməsini tələb etdi; Yığıncaq iddianı rədd etdi. Prezident və gələnlərin arasında münaqişə başladı, kütlələrin gözü qarşısında universal səsvermənin ilk müdafiəçisi tərəfindən məhdudlaşdırıldı və eyni zamanda din adamları, ordu və hətta din, ailə, əmr və sülhün dəstəklənməsi və hərbi şöhrət daşıyıcısının burjuaziyanın əhəmiyyətli bir hissəsi idi.
Dövlət çevrilişi
1851-ci il dekabrın 2-də Napoleon palatanın anti-konstitusiya ləğvi, universal səsvermənin bərpası və hərbi vəziyyətin elan edilməsi ilə bağlı dövlət çevrilişini həyata keçirmişdir.
Dekabrın 20-də təşkil edilən Plebissit zərbəni təsdiqlədi və Napoleona "Konstitusiyanı dekabrın 2-də elan etdiyi prinsiplərə tətbiq etmək üçün lazımi səlahiyyət" 7,439,000 nəfər "lehinə", 640,000 "əleyhinə" səs verib. Bu başlanğıclar belə idi:
- 10 ildir seçilmiş dövlətin məsul rəhbəri;
- nazirlər ondan asılıdır;
- qanunlar hazırlayan dövlət şurası;
- ümumi seçki hüququ ilə seçilən seçici siyahı seçilmədən seçilmiş qanunvericilik orqanı;
- ikinci palata
Yeni konstitusiya
14 yanvar 1852-ci ildə Napoleon tərəfindən hazırlanan konstitusiya dərc edilmişdir. Konstitusiya Prezident fərmanları, Dövlət Şurası, seçki sistemi haqqında qanunlar, mətbuatda (dövri nəşrlərin əvvəlcədən icazəsi, xəbərdarlıq və inzibati qadağaların bərpası, 50 min frank qədər girov, hər bir qəzetin 6 santimetr toplanması şəklində) , qanunvericilik orqanının və Senatın müzakirələrini, rəsmi, hər zaman qısaldılmış hesabatları istisna olmaqla, nəşr etdirməyi qadağan edir.
Fevralın 29-da qanunverici orqan seçilib və konstitusiya qüvvəyə minib. Lakin, onun yenilənməsi çox tezliklə baş vermişdir.
İmperiyanın bərpası
7 noyabrda Senat imperiyanın bərpasını elan etdi; 21 noyabrda bir plebiskit bu fərmanı təsdiqlədi və zərbədən bir il sonra, 2 dekabr 1852-ci ildə III Napoleon təntənəli olaraq "Allahın lütfü və Fransız imperatoru tərəfindən xalqın iradəsi" elan etdi.
Daxili və xarici siyasət
Lui Napoleon 1848-ci ilin dekabrın 20-dən etibarən öz vəzifəsinin icrasına başladı və 1852-ci ilin dekabr ayının 2-nə qədər prezident vəzifəsinin icrasını yerinə yetirdi.
Lui Napoleon ilk olaraq Odeleon Borro başda olmaqla yeni bir hökumət təşkil etdi. Bu hökumətin tərkibi yalnız Orleanistlərdən və Legitimistlərdən ibarət idi. Çünki Müəssislər Məclisində Bonapartlar çoxluq deyildilər, yetəri qədər təmsil olunmamışdılar. Napoleon bilirdi ki, müəyyən mərhələyə qədər onlarla əməkdaşlıq edəcəkdir. O əsas məqsədinə, yəni Fransanı təkbaşına idarə edəcəyi günə qədər onlarla hesablaşmalı idi.
O. Borro yeni hökumət təşkil etdikdən sonra 1848-ci il inqilabının bəzi müvəffəqiyyətlərini təftiş etmək qərarına gəldi. İş gününün qısaldılması, Milli Qvardiyanın tərkibinin dəyişdirilməsi, fəhlə assosiasiyaları, toplantı azadlığının məhdudlaşdırılması və s. Müəssislər Məclisi bu tədbrilərdən sonra monarxistlərin əsas məqsədinin respublikanı devirmək olduğu qənaətinə gəldilər və çıxışlar etməyə başladılar. 8 yanvar 1849-cu ildə Rato adlı bir monarxist təklif irəli sürdü. O Müəssislər Məclisinə müraciət edərək bildirdi ki, Fransadakı prezident seçkiləri göstərdi ki, xalq respublikaçılara yox, monarxistlərə üstünlük verir. Müəssislər Məclisi 1848-ci ildə qazandığı mandatını itirmişdir. Və hakimiyyətdən əl çəkməlidir. Ratonun təklifinə əsasən 8 yanvar 1849-cu ildə Müəssislər Məclisi özünün buraxıldığını elan etdi. Qərara gəlindi ki, Qanunverici Məclisə seçkilər 1849-cu ilin mart ayının 19-da keçirilsin. Lakin daha sonra bu seçkilərin tarixi bir qədər də uzadılaraq may ayının 13-nə təyin olundu.
1849-cu il yanvar ayının 29-da Parisdə qəribə hadisə baş verdi: ordu hissələri Parisin küçələrinə doldular. Müəssislər Məclisi bu halı təhlükə kimi qiymətləndirərək dərhal hakimiyyətə müraciət etdi. Bu o dövrün müasirlərinin fikrinə əsasən dövlət çevrilişinə bir cəhd idi. Monarxistlər ordu vasitəsi ilə Müəssislər Məclisini qovmağa çalışırdılar. Lakin bu zaman Lui Napoleon Bonapart kifayət qədər qətiyyətli deyildi ki, bu addımı atsın. O qərara gəldi ki, hələlik çevrilişi təxirə salmaq lazımdır. Artıq Paris qarnizonunun komandanı general Jan Qarnye Müəssislər Məclisinə gələrək baş verənləri guya ki, Mobil Qvardiyanın qiyam təhlükəsi yaratdığı ilə açıqladı. Lakin onun bu açıqlaması yetərli olmadı və ordu hissələri Parisdən çıxarıldı.
Napoleonun respublikaçı müxalifətlə həll edici görüşü 1849-cu il, iyul ayının 13-də baş verdi. Məsələnin mahiyyəti belə idi ki, Fransa respublikası özünün xarici siyasət doktrinasını elan etmişdi. Burada qeyd qeyd olunurdu ki, Fransa dövləti heç bir dövlətin daxili işlərinə qarışmır, amma bununla belə azadlıq sevər xalqlara hər vasitə ilə kömək etməyə hazırdır. 1849-cu ilin aprelində Müəssislər Məclisi Roma Respulikasına kömək etmək üçün İtaliyaya qoşun göndərilməsi barəsində hökumətə icazə vermişdi. Bu məsələ isə sonda hökumətə etimadsızlıq barədə qərarın qəbul olunması ilə nəticələnmişdi. Lakin respublikaçıların bu qərar layihəsi qəbul olunmayaraq ləğv edilmişdi.
1849-cu ilin 13 mayında Qanunveici Məclisə seçkilər keçirildi, 26 mayda Müəssislər Məclisi istefa verdikdən sonra 28 may 1849-cu ildə Fransada yeni bir qanunverici orqan öz işinə başladı. Qanunverici Məclisin 750 deputatından 500 nəfəri monarxistlər(legitimistlər, orleanistlər, bonapartlar. Bonapartlar bu qruplaşmanın üçdə bir hissəsini təşkil edirdi) idi. 80 nəfər mötədil respublikaçılar, 170 nəfər isə “Yeni dağlar” adlandırılan qruplaşmaya daxil idilər.
1849-cu ilin iyun ayının 13-də respublikaçıların radikal hissəsi olan Yeni dağların təşkilatçılığı ilə Parisdə bir üsyan baş verdi. Lakin üsyan yatırıldı. Üsyanın yatırılmasından sonra respublikaçı müxalifətə böyük zərbə vuruldu. 80 nəfər deputatlıqdan məhrum edildi, 37 nəfər isə həbs olundu. Onların da bəziləri Əlcəzairə və başqa yerlərə sürgün edildilər. Artıq respublikaçı müxalifət məğlub edildikdən sonra Lui Napoleonun qarşısında duran yeganə maneə orleanistlər və legitimistlər idi.
1849-cu ilin sentyabrında Lui Napoleonun yaxın ətrafı tərəfindən “10 dekabr cəmiyyəti” adlandırılan yeni bir cəmiyyət yaradıldı. Cəmiyyətin əsas məqsədi Fransada Lui Napoleonun təkbaşına hakimiyyətini bərqərar etmək idi. Məhz bu dövrdən etibarən Lui Napoleon bu sahədə qəti addımlar atmağa başladı. 1849-cu ilin oktyabr ayının 31-də Napoleon O. Borronun xəbəri olmadan onu qəfildən istefaya göndərdi. Yeni hökumətə başçılıq bonapartistlərdən olan Ruerə tapşırılıdı. Lui Napoleon Qanunverici Məclisdə gedən müzakirələrdən istifadə edərək onun nüfuzunu aşağı salmağa çalışırdı. 1850-ci ildə 16 martda Fallo qanunu qəbul edildi. Təhsil qanunu olan bu yeni qanuna görə icbari ibtidai təhsil ləğv olunurdu. İbtidai və orta təhsil istənilən şəxs tərəfindən istənilən vəsait hesabına açıla bilərdi. Halbuki I Napoleonun vaxtından Fransada tətbiq olunan qaydaya görə orta təhsil universitetlərin səlahiyyətində idi. Bu qayda da ləğv olundu. Eyni zamanda məktəblərdə dini fənlər, katoxizis tədris olunmalı idi. Departamentlərə, meriyalara məktəblərdə müəllim heyətinin tərkibinə din xadimlərinin daxil edilməsi hökmən və hökmən tapşırılırdı.
1850-ci ildə boş qalmış yerlərə əlavə olaraq seçkilər keçirildi. 37 boş qalmış yerdən 27-ni radikal respublikaçılar tutdular. Bu isə hakimiyyəti qorxutdu. Buna görədə 31 iyul 1850-ci ildə yeni seçki qanunu qəbul edildi. Yeni qanunla 3 milyon nəfər seçki hüququndan məhrum edildi, 21 yaşına çatmış, 3 ildən az olmayaraq bir yerdə yaşayan, adı seçki siyahısında olan və eyni zamanda hakimiyyətə qarşı çıxışlarda iştirak etməmiş şəxslərə seçki hüququ verilirdi. Təkcə Parisin özündə seçicilərin sayı 64% azaldı. Bütövlükdə isə 9,6 milyon seçici sayı 6,8 milyona qədər aşağı düşmüş oldu. 16 iyul 1850-ci ildə qəbul edilmiş mətbuat qanununa görə qəzetlərin və jurnalların meydanlarda və küçələrdə satılması qadağan olunurdu. Qəzetin açılması üçün hökumətdən icazə alınmalı və bunun üçün 24 min frank məbləğində girov qoyulmalı idi. Eyni zamanda qəzetlərdə çap olunan məqalələrdə hökumət əleyhinə nələrsə yazılardısa bunun üçün də inzibati qaydada cəza tətbiq olunacaqdı.
1850-ci ildə Napoleon və Qanunverici Məclis arasında baş verən qarşıdurma hələki dinc şəkildə gedirdi. Heç bir tərəf açıq-aydın bir addım atmırdı. Lui Napoleon respublikaçılarla monarxistlər, hətta monarxistlərin öz aralarında da qarşıdurma yarada bilirdi. O ordunu tədricən öz tərəfinə çəkməyə, orduda öz generallarını yerləşdirməyə başladı. Bu sahədə ən böyük uğur Şan Qarnyenin qarnizon rəhbərliyindən uzaqlaşdırılması oldu. Eyni zamanda departamentlərin prefekt vəzifələrinə özünə sadiq adamları təyin etdi. Beləliklə Lui Napoleon iki güc mənbəyini-ordunu və inzibati idarəçiliyi öz əlinə keçirmiş oldu.
1850-ci ilin sonları, 1851-ci ilin əvvələrində Orleanistlərlə Legitimistlər Bonapartçılara qarşı birləşmək qərarına gəldilər. Lakin legitimistlərin qraf Şanboru V Henrix adı ilə taxta çıxarmaq, Orleanistlərin isə Paris qrafını hakimiyyətə gətirmək üstündə aralarındakı ziddiyətlər onların vahid mövqedən çıxış etməməsinə səbəb olur və hadisələrin Lui Napoleonun xeyrinə inkişaf etməsinə şərait yaradırdı. Orleanist deputatlardan biri 1850-ci ilin mayında inqilab vaxtı müsadirə olunmuş orleanist torpaqlarının geri qaytarılması barəsində bir layihə irəli sürdü. Respublikaçılarla legitimistlərin birləşərək bu qanuna qarşı çıxmaları orleanistlərin məğlubiyyətə uğraması demək idi.
1851-ci ilin iyulunda Napoleonu ən çox düşündürən məsələ 1852-ci ilin dekabrında Qanunverici Məclisin və onun prezidentlik səlahiyyətinin başa çatması idi. Bu müddət gəlib çatanadək mütləq konstitusiyaya dəyişiklik etmək lazım idi. Ona görə də 1851-ci ilin iyulun 26-da Napoleon sonuncu dəfə konstitusiyaya prezidentin səlahiyyətlərinin 10 ilə qədər artırılmasını özündə ehtiva edən dəyişiklik etmək qərarına gəldi. Bunun üçün səslərin dörddə üç hissəsi toplanmalı idi. Lakin bu səs toplanmadı. 1851-ci ilin 26 iyulundan sonra Napoleon başa düşdü ki, onun hakimiyyətdə qalmasının yeganə yolu çevriliş etməklə bunu reallaşdırmaqdır.
1851-ci ilin payızında artıq çevrilişə hazırlıq aparılır. Sadəcə bu çevrilişi elə etmək lazımdır ki, Fransada yeni bir inqilab baş verməsin. Departamentlərdən Napoleonun adamları tərəfindən göndərilən müraciətlər meydana çıxırdı. 1850-ci ildə 51 belə petisiya gəmişdisə, 1851-ci ildə onların sayı 80-ə çatmışdı. 2 dekabr 1851-ci ildə Napoleon Yenisey sarayında bal verirdi. Dekabr ayının 1-dən 2-nə keçən gecə Napoleonun üç müraciəti dərc olundu.
1. Xalq müraciət;
2. Orduya müraciət (Ordudan tələb olunurdu ki, xalqın rifahı, hüquq və azadlıqlarının, respublikanın qorunması naminə öz borcunu sonuna dək yerinə yetirsin);
3. Baş verənlərin mahiyyəti ilə bağlı Napoleonun verdiyi vəd (Hələ 4 noyabrda Napoleon Qanunverici Məclisə ümumi səsvermə hüququnun bərpa olunması barədə müraciət etsə də bu qəbul edilməmişdi. 2 dekabrda verdiyi üçüncü bəyanatla Napoleon bildirirdi ki, bundan sonra qanunverici orqan xalqın ümumi səs verməsi yolu ilə seçiləcəkdir).
Həmin gecə ordu, mobil qvardiya əsgərləri respublikaçıların və monarxistlərin evlərinə daxil olaraq onların fəal üzvlərini həbs etdilər. Kifayət qədər kütləvi qırğınlar oldu. 4 dekabrda Parisdə sözün əsl mənasında qırğın həyata keçirildi. Yaşından, cinsindən fərqli olmayaraq süvari ordunun qarşısına çıxan hər bir kəs Lui Napoleonun orduya verdiyi göstərişə əsasən qılıncdan keçirildi.
20 dekabrda bununla bağlı plebisit keçirildi. Gözü qorxmuş əhalinin baş verənləri qəbul etməkdən başqa bir yolu qalmamışdı. Xüsusən də departamentlərdəki kəndlilər Napoleonun bu addımını bəyənirdilər. Səsvermənin nəticəsində təqribən 78,7% əhali Napoleonun bu addımını bəyəndi. Yerdə qalan əhalinin bir qismi bitərəf qaldısa, digər qismi də baş verənləri pislədi.
1852-ci il yanvar ayının 14-də Fransanın ikinci respublikasının ikinci konstitusiyası qəbul olundu. Konstitusiyaya əsasən Qanunverici Məclislə yanaşı, onun ikinci palatası olan senat, eyni zamanda sənədləri hazırlamaq və onları müzakirədə müdafiə etmək üçün Dövlət Şurası yaradıldı. Prezidentin səlahiyyətləri 10 ilə qədər artırıldı.
1852-ci ilin yanvarından etibarən Napoleonun yeganə məqsədi Fransanın imperatoru olmaq idi. Nəhayət 7 noyabr 1852-ci ildə senat xüsusi bir qərar qəbul etdi. Senatus konsuls adlandırılan qanunvericilik aktına əsasən Lui Napoleon Bonapart Fransa xalqının iradəsi ilə Fransanın imperatoru elan olunurdu. 21 noyabrda isə bu məsələ ilə bağlı plebisit keçirildi. Əhalinin təqribən 80%-ə yaxın bir hissəsi onun imperator seçilməsinə müsbət baxdığını bildirdi. 2 dekabr 1852-ci ildə Lui Napoleon Bonapart Üçüncü Napoleon adı ilə Fransanın imperatoru oldu. Fransada ikinci respublika dövrünə hüquqi olaraq son qoyuldu və Fransada yeni bir dönəm-İkinci imperiya dövrü başlandı (1852-1870-ci illər).
Lui Napoleonun prezidentlik fəaliyyəti
Lui Napoleon 1848-ci ilin dekabrın 20-dən etibarən öz vəzifəsinin icrasına başladı və 1852-ci ilin dekabr ayının 2-nə qədər prezident vəzifəsinin icrasını yerinə yetirdi.
Lui Napoleon ilk olaraq Odeleon Borro başda olmaqla yeni bir hökumət təşkil etdi. Bu hökumətin tərkibi yalnız Orleanistlərdən və Legitimistlərdən ibarət idi. Çünki Müəssislər Məclisində Bonapartlar çoxluq deyildilər, yetəri qədər təmsil olunmamışdılar. Napoleon bilirdi ki, müəyyən mərhələyə qədər onlarla əməkdaşlıq edəcəkdir. O əsas məqsədinə, yəni Fransanı təkbaşına idarə edəcəyi günə qədər onlarla hesablaşmalı idi.
O. Borro yeni hökumət təşkil etdikdən sonra 1848-ci il inqilabının bəzi müvəffəqiyyətlərini təftiş etmək qərarına gəldi. İş gününün qısaldılması, Milli Qvardiyanın tərkibinin dəyişdirilməsi, fəhlə assosiasiyaları, toplantı azadlığının məhdudlaşdırılması və s. Müəssislər Məclisi bu tədbrilərdən sonra monarxistlərin əsas məqsədinin respublikanı devirmək olduğu qənaətinə gəldilər və çıxışlar etməyə başladılar. 8 yanvar 1849-cu ildə Rato adlı bir monarxist təklif irəli sürdü. O Müəssislər Məclisinə müraciət edərək bildirdi ki, Fransadakı prezident seçkiləri göstərdi ki, xalq respublikaçılara yox, monarxistlərə üstünlük verir. Müəssislər Məclisi 1848-ci ildə qazandığı mandatını itirmişdir. Və hakimiyyətdən əl çəkməlidir. Ratonun təklifinə əsasən 8 yanvar 1849-cu ildə Müəssislər Məclisi özünün buraxıldığını elan etdi. Qərara gəlindi ki, Qanunverici Məclisə seçkilər 1849-cu ilin mart ayının 19-da keçirilsin. Lakin daha sonra bu seçkilərin tarixi bir qədər də uzadılaraq may ayının 13-nə təyin olundu.
1849-cu il yanvar ayının 29-da Parisdə qəribə hadisə baş verdi: ordu hissələri Parisin küçələrinə doldular. Müəssislər Məclisi bu halı təhlükə kimi qiymətləndirərək dərhal hakimiyyətə müraciət etdi. Bu o dövrün müasirlərinin fikrinə əsasən dövlət çevrilişinə bir cəhd idi. Monarxistlər ordu vasitəsi ilə Müəssislər Məclisini qovmağa çalışırdılar. Lakin bu zaman Lui Napoleon Bonapart kifayət qədər qətiyyətli deyildi ki, bu addımı atsın. O qərara gəldi ki, hələlik çevrilişi təxirə salmaq lazımdır. Artıq Paris qarnizonunun komandanı general Jan Qarnye Müəssislər Məclisinə gələrək baş verənləri guya ki, Mobil Qvardiyanın qiyam təhlükəsi yaratdığı ilə açıqladı. Lakin onun bu açıqlaması yetərli olmadı və ordu hissələri Parisdən çıxarıldı.
Napoleonun respublikaçı müxalifətlə həll edici görüşü 1849-cu il, iyul ayının 13-də baş verdi. Məsələnin mahiyyəti belə idi ki, Fransa respublikası özünün xarici siyasət doktrinasını elan etmişdi. Burada qeyd qeyd olunurdu ki, Fransa dövləti heç bir dövlətin daxili işlərinə qarışmır, amma bununla belə azadlıq sevər xalqlara hər vasitə ilə kömək etməyə hazırdır. 1849-cu ilin aprelində Müəssislər Məclisi Roma Respulikasına kömək etmək üçün İtaliyaya qoşun göndərilməsi barəsində hökumətə icazə vermişdi. Bu məsələ isə sonda hökumətə etimadsızlıq barədə qərarın qəbul olunması ilə nəticələnmişdi. Lakin respublikaçıların bu qərar layihəsi qəbul olunmayaraq ləğv edilmişdi.
1849-cu ilin 13 mayında Qanunveici Məclisə seçkilər keçirildi, 26 mayda Müəssislər Məclisi istefa verdikdən sonra 28 may 1849-cu ildə Fransada yeni bir qanunverici orqan öz işinə başladı. Qanunverici Məclisin 750 deputatından 500 nəfəri monarxistlər(legitimistlər, orleanistlər, bonapartlar. Bonapartlar bu qruplaşmanın üçdə bir hissəsini təşkil edirdi) idi. 80 nəfər mötədil respublikaçılar, 170 nəfər isə “Yeni dağlar” adlandırılan qruplaşmaya daxil idilər.
1849-cu ilin iyun ayının 13-də respublikaçıların radikal hissəsi olan Yeni dağların təşkilatçılığı ilə Parisdə bir üsyan baş verdi. Lakin üsyan yatırıldı. Üsyanın yatırılmasından sonra respublikaçı müxalifətə böyük zərbə vuruldu. 80 nəfər deputatlıqdan məhrum edildi, 37 nəfər isə həbs olundu. Onların da bəziləri Əlcəzairə və başqa yerlərə sürgün edildilər. Artıq respublikaçı müxalifət məğlub edildikdən sonra Lui Napoleonun qarşısında duran yeganə maneə orleanistlər və legitimistlər idi.
1849-cu ilin sentyabrında Lui Napoleonun yaxın ətrafı tərəfindən “10 dekabr cəmiyyəti” adlandırılan yeni bir cəmiyyət yaradıldı. Cəmiyyətin əsas məqsədi Fransada Lui Napoleonun təkbaşına hakimiyyətini bərqərar etmək idi. Məhz bu dövrdən etibarən Lui Napoleon bu sahədə qəti addımlar atmağa başladı. 1849-cu ilin oktyabr ayının 31-də Napoleon O. Borronun xəbəri olmadan onu qəfildən istefaya göndərdi. Yeni hökumətə başçılıq bonapartistlərdən olan Ruerə tapşırılıdı. Lui Napoleon Qanunverici Məclisdə gedən müzakirələrdən istifadə edərək onun nüfuzunu aşağı salmağa çalışırdı. 1850-ci ildə 16 martda Fallo qanunu qəbul edildi. Təhsil qanunu olan bu yeni qanuna görə icbari ibtidai təhsil ləğv olunurdu. İbtidai və orta təhsil istənilən şəxs tərəfindən istənilən vəsait hesabına açıla bilərdi. Halbuki I Napoleonun vaxtından Fransada tətbiq olunan qaydaya görə orta təhsil universitetlərin səlahiyyətində idi. Bu qayda da ləğv olundu. Eyni zamanda məktəblərdə dini fənlər, katoxizis tədris olunmalı idi. Departamentlərə, meriyalara məktəblərdə müəllim heyətinin tərkibinə din xadimlərinin daxil edilməsi hökmən və hökmən tapşırılırdı.
1850-ci ildə boş qalmış yerlərə əlavə olaraq seçkilər keçirildi. 37 boş qalmış yerdən 27-ni radikal respublikaçılar tutdular. Bu isə hakimiyyəti qorxutdu. Buna görədə 31 iyul 1850-ci ildə yeni seçki qanunu qəbul edildi. Yeni qanunla 3 milyon nəfər seçki hüququndan məhrum edildi, 21 yaşına çatmış, 3 ildən az olmayaraq bir yerdə yaşayan, adı seçki siyahısında olan və eyni zamanda hakimiyyətə qarşı çıxışlarda iştirak etməmiş şəxslərə seçki hüququ verilirdi. Təkcə Parisin özündə seçicilərin sayı 64% azaldı. Bütövlükdə isə 9,6 milyon seçici sayı 6,8 milyona qədər aşağı düşmüş oldu. 16 iyul 1850-ci ildə qəbul edilmiş mətbuat qanununa görə qəzetlərin və jurnalların meydanlarda və küçələrdə satılması qadağan olunurdu. Qəzetin açılması üçün hökumətdən icazə alınmalı və bunun üçün 24 min frank məbləğində girov qoyulmalı idi. Eyni zamanda qəzetlərdə çap olunan məqalələrdə hökumət əleyhinə nələrsə yazılardısa bunun üçün də inzibati qaydada cəza tətbiq olunacaqdı.
1850-ci ildə Napoleon və Qanunverici Məclis arasında baş verən qarşıdurma hələki dinc şəkildə gedirdi. Heç bir tərəf açıq-aydın bir addım atmırdı. Lui Napoleon respublikaçılarla monarxistlər, hətta monarxistlərin öz aralarında da qarşıdurma yarada bilirdi. O ordunu tədricən öz tərəfinə çəkməyə, orduda öz generallarını yerləşdirməyə başladı. Bu sahədə ən böyük uğur Şan Qarnyenin qarnizon rəhbərliyindən uzaqlaşdırılması oldu. Eyni zamanda departamentlərin prefekt vəzifələrinə özünə sadiq adamları təyin etdi. Beləliklə Lui Napoleon iki güc mənbəyini-ordunu və inzibati idarəçiliyi öz əlinə keçirmiş oldu.
1850-ci ilin sonları, 1851-ci ilin əvvələrində Orleanistlərlə Legitimistlər Bonapartçılara qarşı birləşmək qərarına gəldilər. Lakin legitimistlərin qraf Şanboru V Henrix adı ilə taxta çıxarmaq, Orleanistlərin isə Paris qrafını hakimiyyətə gətirmək üstündə aralarındakı ziddiyətlər onların vahid mövqedən çıxış etməməsinə səbəb olur və hadisələrin Lui Napoleonun xeyrinə inkişaf etməsinə şərait yaradırdı. Orleanist deputatlardan biri 1850-ci ilin mayında inqilab vaxtı müsadirə olunmuş orleanist torpaqlarının geri qaytarılması barəsində bir layihə irəli sürdü. Respublikaçılarla legitimistlərin birləşərək bu qanuna qarşı çıxmaları orleanistlərin məğlubiyyətə uğraması demək idi.
1851-ci ilin iyulunda Napoleonu ən çox düşündürən məsələ 1852-ci ilin dekabrında Qanunverici Məclisin və onun prezidentlik səlahiyyətinin başa çatması idi. Bu müddət gəlib çatanadək mütləq konstitusiyaya dəyişiklik etmək lazım idi. Ona görə də 1851-ci ilin iyulun 26-da Napoleon sonuncu dəfə konstitusiyaya prezidentin səlahiyyətlərinin 10 ilə qədər artırılmasını özündə ehtiva edən dəyişiklik etmək qərarına gəldi. Bunun üçün səslərin dörddə üç hissəsi toplanmalı idi. Lakin bu səs toplanmadı. 1851-ci ilin 26 iyulundan sonra Napoleon başa düşdü ki, onun hakimiyyətdə qalmasının yeganə yolu çevriliş etməklə bunu reallaşdırmaqdır.
1851-ci ilin payızında artıq çevrilişə hazırlıq aparılır. Sadəcə bu çevrilişi elə etmək lazımdır ki, Fransada yeni bir inqilab baş verməsin. Departamentlərdən Napoleonun adamları tərəfindən göndərilən müraciətlər meydana çıxırdı. 1850-ci ildə 51 belə petisiya gəmişdisə, 1851-ci ildə onların sayı 80-ə çatmışdı. 2 dekabr 1851-ci ildə Napoleon Yenisey sarayında bal verirdi. Dekabr ayının 1-dən 2-nə keçən gecə Napoleonun üç müraciəti dərc olundu.
1. Xalq müraciət;
2. Orduya müraciət (Ordudan tələb olunurdu ki, xalqın rifahı, hüquq və azadlıqlarının, respublikanın qorunması naminə öz borcunu sonuna dək yerinə yetirsin);
3. Baş verənlərin mahiyyəti ilə bağlı Napoleonun verdiyi vəd (Hələ 4 noyabrda Napoleon Qanunverici Məclisə ümumi səsvermə hüququnun bərpa olunması barədə müraciət etsə də bu qəbul edilməmişdi. 2 dekabrda verdiyi üçüncü bəyanatla Napoleon bildirirdi ki, bundan sonra qanunverici orqan xalqın ümumi səs verməsi yolu ilə seçiləcəkdir).
Həmin gecə ordu, mobil qvardiya əsgərləri respublikaçıların və monarxistlərin evlərinə daxil olaraq onların fəal üzvlərini həbs etdilər. Kifayət qədər kütləvi qırğınlar oldu. 4 dekabrda Parisdə sözün əsl mənasında qırğın həyata keçirildi. Yaşından, cinsindən fərqli olmayaraq süvari ordunun qarşısına çıxan hər bir kəs Lui Napoleonun orduya verdiyi göstərişə əsasən qılıncdan keçirildi.
20 dekabrda bununla bağlı plebisit keçirildi. Gözü qorxmuş əhalinin baş verənləri qəbul etməkdən başqa bir yolu qalmamışdı. Xüsusən də departamentlərdəki kəndlilər Napoleonun bu addımını bəyənirdilər. Səsvermənin nəticəsində təqribən 78,7% əhali Napoleonun bu addımını bəyəndi. Yerdə qalan əhalinin bir qismi bitərəf qaldısa, digər qismi də baş verənləri pislədi.
1852-ci il yanvar ayının 14-də Fransanın ikinci respublikasının ikinci konstitusiyası qəbul olundu. Konstitusiyaya əsasən Qanunverici Məclislə yanaşı, onun ikinci palatası olan senat, eyni zamanda sənədləri hazırlamaq və onları müzakirədə müdafiə etmək üçün Dövlət Şurası yaradıldı. Prezidentin səlahiyyətləri 10 ilə qədər artırıldı.
1852-ci ilin yanvarından etibarən Napoleonun yeganə məqsədi Fransanın imperatoru olmaq idi. Nəhayət 7 noyabr 1852-ci ildə senat xüsusi bir qərar qəbul etdi. Senatus konsuls adlandırılan qanunvericilik aktına əsasən Lui Napoleon Bonapart Fransa xalqının iradəsi ilə Fransanın imperatoru elan olunurdu. 21 noyabrda isə bu məsələ ilə bağlı plebisit keçirildi. Əhalinin təqribən 80%-ə yaxın bir hissəsi onun imperator seçilməsinə müsbət baxdığını bildirdi. 2 dekabr 1852-ci ildə Lui Napoleon Bonapart Üçüncü Napoleon adı ilə Fransanın imperatoru oldu. Fransada ikinci respublika dövrünə hüquqi olaraq son qoyuldu və Fransada yeni bir dönəm-İkinci imperiya dövrü başlandı (1852-1870-ci illər).
Həmçinin bax
Ədəbiyyat
- Rövşən Hətəmov. Yeni tarix fənninə dair mühazirələr kursu.
- Водовозов В. В., Кареев Н. И., Рихтер Д. И., Шокальский Ю. М., Штернберг Л. Я. Франция // Энциклопедический словарь Брокгауза и Ефрона : в 86 т. (82 т. и 4 доп.). — СПб., 1890—1907.