fbpx
Wikipedia

İbn ən-Nəfis

Avqust 03, 2021

İbn ən-Nəfis-Qan dövranı və ürək-damar fiziologiyasının atası hesab olunan şəxs.

İbn ən-Nəfis
ərəb. أبو الحسن علاء الدين علي بن أبي الحزم الخالدي المخزومي القَرشي الدمشقي‎‎
Doğum tarixi 1213
Doğum yeri
Vəfat tarixi 17 dekabr 1288
Vəfat yeri
Dəfn yeri
  • Rahmaniya[d]
Elm sahəsi tibb
 Vikianbarda əlaqəli mediafayllar


Həyatı

Tam adı İbnü’n-Nəfis Əlauddin Əbul-əla Əli ibn Əbul-Hazm əl-Kureşi et-Dəməşkidir. 1210-1288-ci illər arasında yaşamışdır. Şamda dünyaya gələn İbnü’n-Nəfis, Nurəddin Mahmud Zəngi tərəfindən XII əsrdə qurulan xəstəxanada (əl-Bimaristan ən-Nuru) tibb elmini öyrəndi. İlk müəllimi Abdurrahim ibn Əli Əl-Dəhvarın yanında tibb təhsilini tamamladı və Qahirəyə yerləşdi. Nasiri xəstəxanasında vəzifə gördü və bir çox tələbə yetişdirdi. Tələbələri içində ən məşhur olanı, cərrahlıqla əlaqədar bir əsər yazan İbnü l-Kuffdur. İbnü’n-Nəfis, fəqih olaraq Qahirə Mənsuriyə mədrəsəsində dərs vermiş, ayrıca qrammatika, məntiq və fəlsəfə ilə də məşğul olmuşdur. İbnü’n-Nefis’in əsərləri arasında ən çox tanınanı "Mu’cəz" olub İbnü’s-Sinanın Qanununun bir növ xülasəsidir. Ən böyük kəşfi isə ağciyər dövranını tapmasıdır.

Öz dövründə tibb elmi sahəsinin öndəri olan İbnü’n-Nəfis, daha çox insan orqanizmi üzərində təsirli olan faktorları araşdırdı. Tibbi müalicədən çox, xəstəliklərin ana səbəbləri üzərində dayandı. Deyə bilərik ki o, tibbdə xəstəliklərin səbəbləri üzərində elmi işlər görən və əsərlər verən ilk alimdir. Ortopediya elminin də ilk quru­cularındandır. Həkimlikdə bir zirvə olan İbnü’n-Nefis, ‘Misir Həkimlərinin Başçısı’ unva­nını daşımışdır.

İbnü’n-Nefis sadiq bir müşahidəçi, nağd hökm daşımayan, müstəqil fikirli bir yo­rumçu idi. Müşahidə və təcrübəyə çox əhəmiyyət verərdi. Gerçəyə çatmaq üçün mütləq məsələnin təməlinə enərdi. Yazmadan əvvəl təkrar təkrar təcrübə a­parardı. Bu sözləri, ona hakim olan hərəkət tərzini çox açıq ifadə edər: “Orqanın icra etdiyi vəzi­fələri izah etmək üçün, köhnə nəzə­riyyəlerdən təsirlənmədən təkrar etinalı bir müşahidə və doğru bir araşdırmaya da­yanmalıyıq.” İbnü’n-Nefis, Galen ilə İbnü’s-Sina’nın bütün fikirleri­ni əzbərdən bilərdi.. Çoxlu həmkarının əksinə Galenin me­todunu qəbul etməz, zəif nöqtələrini ortaya qoyardı. Buna müqabil, İbnü’s-Sina’nı çox təqdir edərdi. Qanun ən çox məşğul olduğu əsər idi və onu az qala əzbərdən bi­lirdi.

İbn ən-Nəfis dəri xəstəliklərinin də çarəsini tapmışdı.

Tibbi əsərlərini qələmə aldığı sırada onu görən­lər, sanki daşan-coşan bir sel ha­lında, başqa bir kitaba başvurmaya lüzum görmədən yaz­dığını bildirərlər. Bir gün Qahirənin 1200 hamamından bi­rinde yuyunarkən birdən ka­ğız, qələm və mürəkkəb istər və nəbz haqqında bir risalə yazmağa başlar. Risaləsini bi­tirince, təkrar hamama geri dö­nərək yuyunmasına davam edər.

Yazdığı əsərlərə o qədər güvənərdi ki: “Əsərlərimin məndən sonra əsrlərcə yaşayacaqlarını bilməsəydim, onları yazmazdım” deyərdi, an­cak ehtiyatı da əldən buraxmaz və “Bir əsər yazma iddia­sında olanlar, lazım olan məsuliyyəti də daşımalıdırlar” deməkdən çəkinməzdi. Məşhur müəllif Max Mayerhof: “İbnü’n-Nefis’in de­yeri, kitabları bütün Orta əsr boyunca ən fundamental əsər­lər hesab edilən Galenin və İbnü’s-Sina’nın bəzi düşün­cələrinə, səhv fikirlərinə qarşı tək başına mübarizə etmə cəsarətini göstərmiş ol­masındadır” deyər və “qısaca­sı, o. böyük bir nüfuz sahibi idi və bir çox mükəmməl adam onun haqqında “o, ikinci İbni Sina idi” deməkdədir­lər” deyə əlavə edər.

Hipokrat, qan dövranından qa­ra ciyəri məsul tutmuş və ürəyi bir damar genişləməsi kimi qəbul et­miştir. Aristo, damarların hava ilə dolu olduğunu qəbul edirdi. Galen isə, qanın sağ ürəkdən sol ürəyə ara bölmədəki keçidlər vasitəçiliyi ilə keç­diyini qarşıya qoymuşdur. İbni Sina də bu fikiri qəbul etmişdir.

İbnü’n-Nefis’in qan dövranı ilə əlaqədar fikirləri isə bu şəkildə xülasələnir:

  • 1.Ürək, ancaq və ancaq öz bünyəsi içindən keçən damarlar vasitəsi ilə bəslənər’ deyən İbnü’n-Nefis, beləcə tac dövranı ilk tapan elm adamı olmuşdur.
  • 2.Qan, ağciyərləri bəsləmək üçün deyil, təmiz hava aparmaq üçün yayılar. (Daha sonra W. Harvey də bunun üzərində əhəmiyyətlə dayanmışdır).
  • 3.Ag ciyərə gedən damarla, ağciyərdən dönən damar ara­sında, dövranı tamamlayan əlaqələr mövcuddur. (Üç yüz . il sonra Colombo bunu ilk dəfə özünün tapdığını iddia et­miştir).
  • 4.Ag ciyer toplar damarı, əvvəldən zənn edildiyi kimi, hava və ya his ilə deyil, qan ilə doludur.
  • 5.Ag ciyər arteriyasının divarı, ağciyər toplardamarının divarından daha qalındır. (Bu kəşf yaxın zamana qədər Michael Servetisə aid edilirdi).
  • 6.Qəlb otaqcıqları arasındakı bölmədə keçid yoxdur. Qan, dövranını ürəkdə tamamlayar: “Qanın sol boşluğa keçməsi ağciyərlər yolu ilə olmaqladır. Sağ boşluqdan ağciyərlərə gələn qan, burada istilənməkdə və hava ilə qarışdıqdan sonra, ağciyər toplar damarı yolu ilə sol boşluğa keçməkdədir” deyən İbnü’n-Nefis, beləcə ağciyər dövranını ilk kəşf edən elm adamı olmuşdur.

1553-cü ildə İspaniyalı Michael Servetusun bir dövran nəzəriyyəsindən bəhs edib buna ‘kiçik qan dövranı’ və ya ‘ag ­ciyer dövranı’ adını vermə­sinden və onun ardınca İtaliyalı Colombo və Cesalpinonun Galenin müvəffəqiyyətsiz modelindən etdikləri bəzi düzəltmələrdən sonra 1616-cı ildə William Harvey, Galen nəzəriyyəsinin səhvlərini tamamilə göstərdi və yeni bir ağ ciyər dövranı nəzəriyyəsini ortaya qoydu. Günümüz­de etibarlı ağciyər dövranı sis­temi modelinin ilk dəfə W. Harvey tərəfindən kəşf edildiyi məlumatı, 1924-cü ilə qədər de­yişmeden qaldı. 1924-cü ildə Freiburg Tibb fakültəsində elm tarixinin çöhrəsini dəyişdirəcək bir ha­dise oldu. Muhyiddin Tantavi adlı Misirli gənc bir Müsəl­man, Almanca bir həkimə te­zis hazırladı. Bu gənc həkimin tezisi, bəzi Alman professorların diqqətini çəkdi. Çünki, tezisdə, ilk dəfə, kiçik qan dolaşımı­nın İbnü’n-Nefis adında bir Müsəlman elm adamı tərəfindən tapıldığından bəhs edilirdi. Professorlar buna heç cür inana bilmirdilər. Onlara görə bu mümkün deyildi. Bunun üzərinə tezisin bir kopiyası, o sıralarda Qahirədə mövcud olan Alman doktor Mayerhofa göndərildi. Dr. Mayerhof, Tantavini təsdiqləməklə qalmayıb daha sonra yazdığı məqalədə bunları açıqladı. Bəli, ağ ciyər dövranını ilk tapan İbnü’n-Nefis’dir. 1553də Servetus, 1559da Colombo, 1628də Harvey qan dövranı haqqında bir kəlmə danışmadan əsrlər əvvəl İbnü’n-Nefis ag ci­yer dövranını kəşf etmişdi. Bu gün M. Servetusun İbnü’n-Nefis’den xəbərdar oldugu və Colombonun, Servetusun kitabından məlumat sahibi olduğu, hətta İbnü’n-Nəfis’in kitablarının tərcüməsi ilə məşğul olan bir adam ilə təmas etdiyi anlaşıl­maqdadır. Colombo ürək dövranı mövzusunda əhəmiyyətli təsirləri olan bir araşdırıcıdır. İtal­yan anatomiya məktəbinin digər məşhur müəllimləri Fallopius və Fabricius da Paduada çalışmışlar və bunlardan sonuncu­su tibb təhsilini İtaliyadakı Padua Universitetində edən W. Harveyin ən çox istifadə etdiyi adam olmuşdur. Bu üni­versitetde Şimali Afrika Müsəlmanlarının təsirinin çox ol­duğu də bilinməkdədir. İbni Sina, tibb başda olmaq üzrə 29 ayrı mövzudakı kəşfləriylə Avropalı elm adamlarına liderlik etmiş, Zəhravi, cərrahlığı müstəqil bir elm halına gətirmiş. 200 qədər əməliyyat alətinin rəsim­lerini çəkmiş; Razi çiçək və qızdırma xəstəliklərini kəşf etmiş və bu mövzuda ilk əsər verən elm adamı olmuşdur. Ak Şəmsəddin mikrobu kəşf etmiş: İbnü’r-Rüşd retina təbəqəsinin funksiyasından ilk bəhs edən adam olmuş; Əli ibn Abbas ça­ğımızın müasir əməliyyatlarına uyğun bir tərzdə xərçəng əmə­liyatı etmiş, İbn Cezzar cüzzamın səbəb və müalicələrini göstərmişdir. Dr. Sigrid Hunkənin bu sözləri zikr edilməyə dəyər: “Tantavinin bu kəşfi göstərdi ki, İslam alimləri te­orilere uyğunluq derecele­rine və əvvəl vucuda gəlib gel­mediklerine baxmadan, kri­tik sınaq, diqqətli müşahidə və real qüvvədə olmayan araşdırmaya səy göstərmə barəsində Orta çağdakı Xristian mes­ləkdaşlarına görə daha azim­li və daha qərarlı idilər.”

Arthur Pellegrinin bu sözləri: “Bütün Orta əsr boyunca Müsəlmanlar xüsusilə tibb sahəsində inkarına im­kan olmayan bir üstünlük göstərmişlər. Həqiqi elm adamları olan Müsəlman he­kimler xəstəliklərin qaynağı ilə seyrini, klinik müşahidələr və bəlkə də yarılmalarla dərindən dərinə tədqiq etmiş­lərdi.”

Əsərləri

Mu’cəz kimi əsrlərcə üzərinə bir çox şərh, haşiyə, izah yazılan əsərlər verdiyi kimi, Məhəmmədin (səv) həyatı və Hədis üsulu üzərinə kitablar da yazmışdır. Başlıca əsərləri bunlardır:

  • Kitab əş-Şamıı fi’t-Tıb: Ən böyük əsəridir. 300 cüz olaraq yazmağı hazırladığı ese­ri bitirə bilmədən vəfat etdi. 80 cüAzü hələ Qahirədəki Bimaristan el-Mansuridə bulunmaqdadır. İçində o zamana qədər tibb elminə aid nə qədər məlumat varsa hamısını qeyd etmişdir.
  • Kitab əl-Mühezzeb fil-Kəhl: Göz xəstəliyi hakkın­da qiymətli bir əsərdir. Bir nüsxəsi Vatikan Kitabxanasında var.
  • Kitab əl-Muxtar fil-əgziyə: Qidalar haqqındadır. Berlin Kitabxanasında var.
  • Mu’cez əl-Qanun: Ən çox tanınan əsəridir. İbnü’s-Sina’nın məşhur əsəri Qanunun bir növ xülasəsidir (fiz­yologiya və anatomiya xaric). Əsərin əslləri Paris, Oxford və Münix Kitabxanalarında mövcud olmaqdadır. Bir çox dilə tər­cüme edilmişdir. Əsərə bir çox şərh, haşiyə və izah yazılmışA­tır. Mu’cez ilk dəfə 1828də Kəlküttada basılmışdır. Türk­çə’ye tərcüməsi ilk dəfə Muslihiddin Sururi və sonra Qanu­ni dövründə Edirne Darüşşifası baş təbibi olan Əhməd İbn Ka­mal tərəfindən edilmişdir.
  • Şərhi Təşrih əl-Qanun: Qanunun anatomiya bö­lümlerinin şərhidir. Hərçənd Qanunda insan anatomiyasına dair xüsusi bir hissə yoxdur amma, mövzuların içində bəzən anatomiyadan bəhs edilmişdir. İbnü’n-Nefis anatomiyaya dair bu qisimləri izah edərək ortaya 300 səhifəlik bir kitab çıxarAmışdır. Ayrıca bu əsərində özündən yüzlərlə il sonra ortaya çıxan patologiya anato­miyasının də təməllərini atmışdır. Bu paraqraf bunu açıqlamaq­dadır: “… İshaldan və ya qan itkisindən ölən kəslərdə damarı tapmaq çətinləşər. Buna qarşılıq boğulmaq surətiylə ölenlerde damarları tapmaq asanlaşır…” Bu Ərəbcə yaz­ma əsərin ən əhəmiyyətli tərəfi, İbnü’n-Nefis’in, Galen və İbnü’s-Sina’nın əksinə, ağciyər dövranının (kiçik dövran) mövcud olduğunu ifadə etməsidir.

İbnü’n-Nefis’in ayrıca iki­si Hipokratın, biri Huneyn İbn İshakın əsərlərinə olmaq üzrə başqa tibbi şərhləri və Peyğəmbərimizin (s) həyatını izah edən ər-Risalə əl-Kamiliyə fi’s-Siret ən-Nəbəviyyə, hədis elminin prinsiplərini izah edən Müxtəsər fi Elmi Üsul əl-Hədis kimi tibbdən qeyri əsərləri vardır.

Ədəbiyyat

  • Adıvar, A. A., Osmanlı Türklərində Elm, İs­tanbul, Təkamül Mətbəəçilik Mmm. Şti., 1982
  • Bayrakdar, M.; İslamda Elm və Texnologiya Tarixi. Ankara: Türkiyə Diyanət Vəqfi Yay., 1989
  • Danişmend. H.; Qərb Mənbələrinə Görə Qərb Mədəniyyətinin Mənbəsi Olan İslam Me­deniyeti, İstanbul, Yağış Yay., 1979
  • Döğen Ş.; Müsəlman Elm Qabaqcılları en­siklopediyasi, İstanbul, Yeni Asiya Yay., 1984
  • Hunke S.; Avropanın Üzərinə Doğan İslam Günəşi. İstanbul, Bədir Yay, Tarixsiz.
  • Qaraqaş M. Müsbət Elmdə Müsəlman Alimlər, Ankara, Mədəniyyət Nazirliyi Yay. 1991
  • Lahbabi; Milli Mədəniyyətlər və Mədəniyyət, İs­tanbul, Dövr Yay., 1980
  • Nars S. H.; İslam və Elm. İstanbul; İnsan Yay., 1989.
  • Saylı, Ali; İbnü’s-Sina’nın Doğumunun Birinci İli Hədiyyəsi. TTK.
  • Uzluk F. N. Anatomiyanın inkişafı, İbnü’n-Nefis’in kiçik qan dövranını tapması. İs­tanbul Universiteti Tibb Fakültəsi Məcmuəsi, Dəri 15, Ədəd 1

İstinadlar

  1. Library of Congress Authorities — Library of Congress.
    <a href="https://wikidata.org/wiki/Track:P244"></a><a href="https://wikidata.org/wiki/Track:Q13219454"></a><a href="https://wikidata.org/wiki/Track:Q131454"></a>
  2. Hakim Muhammed Said (ed.) Al Biruni's Book on Pharmacy and Materia Medica, Karachi, 1973, s. 41.
  3. Faruk Nemlioğlu, Deri Hastalıkları, İstanbul 1979, ss. 391-393.
  4. Edward P. Claus ve Varro E. Tyler, Pharmacognosy, Philadelphia (USA), 1968, ss. 59-60.
  5. Claire Loewenfeld ve Philippa Back, The Complete Book of Herbs and Spicess, London, 1978, s. 179.
  6. Sızıntı jurnalı. Dr. Hakkı İhsanoglu.

Avqust 03, 2021
nəfis, dövranı, ürək, damar, fiziologiyasının, atası, hesab, olunan, şəxs, ərəb, أبو, الحسن, علاء, الدين, علي, بن, أبي, الحزم, الخالدي, المخزومي, الق, رشي, الدمشقي, doğum, tarixi, 1213, doğum, yeri, dəməşq, böyük, səlcuq, imperiyasıvəfat, tarixi, dekabr, 1288v. Ibn en Nefis Qan dovrani ve urek damar fiziologiyasinin atasi hesab olunan sexs Ibn en Nefisereb أبو الحسن علاء الدين علي بن أبي الحزم الخالدي المخزومي الق رشي الدمشقي Dogum tarixi 1213 1 Dogum yeri Demesq Boyuk Selcuq ImperiyasiVefat tarixi 17 dekabr 1288Vefat yeri Qahire Memluk dovleti MisirDefn yeri Rahmaniya d Elm sahesi tibb Vikianbarda elaqeli mediafayllar Mundericat 1 Heyati 2 Eserleri 3 Edebiyyat 4 IstinadlarHeyati RedakteTam adi Ibnu n Nefis Elauddin Ebul ela Eli ibn Ebul Hazm el Kuresi et Demeskidir 1210 1288 ci iller arasinda yasamisdir Samda dunyaya gelen Ibnu n Nefis Nureddin Mahmud Zengi terefinden XII esrde qurulan xestexanada el Bimaristan en Nuru tibb elmini oyrendi Ilk muellimi Abdurrahim ibn Eli El Dehvarin yaninda tibb tehsilini tamamladi ve Qahireye yerlesdi Nasiri xestexanasinda vezife gordu ve bir cox telebe yetisdirdi Telebeleri icinde en meshur olani cerrahliqla elaqedar bir eser yazan Ibnu l Kuffdur Ibnu n Nefis feqih olaraq Qahire Mensuriye medresesinde ders vermis ayrica qrammatika mentiq ve felsefe ile de mesgul olmusdur Ibnu n Nefis in eserleri arasinda en cox taninani Mu cez olub Ibnu s Sinanin Qanununun bir nov xulasesidir En boyuk kesfi ise agciyer dovranini tapmasidir 2 Oz dovrunde tibb elmi sahesinin onderi olan Ibnu n Nefis daha cox insan orqanizmi uzerinde tesirli olan faktorlari arasdirdi Tibbi mualiceden cox xesteliklerin ana sebebleri uzerinde dayandi Deye bilerik ki o tibbde xesteliklerin sebebleri uzerinde elmi isler goren ve eserler veren ilk alimdir Ortopediya elminin de ilk quru cularindandir Hekimlikde bir zirve olan Ibnu n Nefis Misir Hekimlerinin Bascisi unva nini dasimisdir Ibnu n Nefis sadiq bir musahideci nagd hokm dasimayan musteqil fikirli bir yo rumcu idi Musahide ve tecrubeye cox ehemiyyet vererdi Gerceye catmaq ucun mutleq meselenin temeline enerdi Yazmadan evvel tekrar tekrar tecrube a parardi Bu sozleri ona hakim olan hereket terzini cox aciq ifade eder Orqanin icra etdiyi vezi feleri izah etmek ucun kohne neze riyyelerden tesirlenmeden tekrar etinali bir musahide ve dogru bir arasdirmaya da yanmaliyiq Ibnu n Nefis Galen ile Ibnu s Sina nin butun fikirleri ni ezberden bilerdi Coxlu hemkarinin eksine Galenin me todunu qebul etmez zeif noqtelerini ortaya qoyardi Buna muqabil Ibnu s Sina ni cox teqdir ederdi Qanun en cox mesgul oldugu eser idi ve onu az qala ezberden bi lirdi Ibn en Nefis deri xesteliklerinin de caresini tapmisdi 3 Tibbi eserlerini qeleme aldigi sirada onu goren ler sanki dasan cosan bir sel ha linda basqa bir kitaba basvurmaya luzum gormeden yaz digini bildirerler Bir gun Qahirenin 1200 hamamindan bi rinde yuyunarken birden ka giz qelem ve murekkeb ister ve nebz haqqinda bir risale yazmaga baslar Risalesini bi tirince tekrar hamama geri do nerek yuyunmasina davam eder 4 Yazdigi eserlere o qeder guvenerdi ki Eserlerimin menden sonra esrlerce yasayacaqlarini bilmeseydim onlari yazmazdim deyerdi an cak ehtiyati da elden buraxmaz ve Bir eser yazma iddia sinda olanlar lazim olan mesuliyyeti de dasimalidirlar demekden cekinmezdi Meshur muellif Max Mayerhof Ibnu n Nefis in de yeri kitablari butun Orta esr boyunca en fundamental eser ler hesab edilen Galenin ve Ibnu s Sina nin bezi dusun celerine sehv fikirlerine qarsi tek basina mubarize etme cesaretini gostermis ol masindadir deyer ve qisaca si o boyuk bir nufuz sahibi idi ve bir cox mukemmel adam onun haqqinda o ikinci Ibni Sina idi demekdedir ler deye elave eder Hipokrat qan dovranindan qa ra ciyeri mesul tutmus ve ureyi bir damar genislemesi kimi qebul et mistir Aristo damarlarin hava ile dolu oldugunu qebul edirdi Galen ise qanin sag urekden sol ureye ara bolmedeki kecidler vasiteciliyi ile kec diyini qarsiya qoymusdur Ibni Sina de bu fikiri qebul etmisdir Ibnu n Nefis in qan dovrani ile elaqedar fikirleri ise bu sekilde xulaselenir 1 Urek ancaq ve ancaq oz bunyesi icinden kecen damarlar vasitesi ile beslener deyen Ibnu n Nefis belece tac dovrani ilk tapan elm adami olmusdur 2 Qan agciyerleri beslemek ucun deyil temiz hava aparmaq ucun yayilar Daha sonra W Harvey de bunun uzerinde ehemiyyetle dayanmisdir 3 Ag ciyere geden damarla agciyerden donen damar ara sinda dovrani tamamlayan elaqeler movcuddur Uc yuz il sonra Colombo bunu ilk defe ozunun tapdigini iddia et mistir 4 Ag ciyer toplar damari evvelden zenn edildiyi kimi hava ve ya his ile deyil qan ile doludur 5 Ag ciyer arteriyasinin divari agciyer toplardamarinin divarindan daha qalindir Bu kesf yaxin zamana qeder Michael Servetise aid edilirdi 6 Qelb otaqciqlari arasindaki bolmede kecid yoxdur Qan dovranini urekde tamamlayar Qanin sol bosluga kecmesi agciyerler yolu ile olmaqladir Sag bosluqdan agciyerlere gelen qan burada istilenmekde ve hava ile qarisdiqdan sonra agciyer toplar damari yolu ile sol bosluga kecmekdedir deyen Ibnu n Nefis belece agciyer dovranini ilk kesf eden elm adami olmusdur 5 1553 cu ilde Ispaniyali Michael Servetusun bir dovran nezeriyyesinden behs edib buna kicik qan dovrani ve ya ag ciyer dovrani adini verme sinden ve onun ardinca Italiyali Colombo ve Cesalpinonun Galenin muveffeqiyyetsiz modelinden etdikleri bezi duzeltmelerden sonra 1616 ci ilde William Harvey Galen nezeriyyesinin sehvlerini tamamile gosterdi ve yeni bir ag ciyer dovrani nezeriyyesini ortaya qoydu Gunumuz de etibarli agciyer dovrani sis temi modelinin ilk defe W Harvey terefinden kesf edildiyi melumati 1924 cu ile qeder de yismeden qaldi 1924 cu ilde Freiburg Tibb fakultesinde elm tarixinin cohresini deyisdirecek bir ha dise oldu Muhyiddin Tantavi adli Misirli genc bir Musel man Almanca bir hekime te zis hazirladi Bu genc hekimin tezisi bezi Alman professorlarin diqqetini cekdi Cunki tezisde ilk defe kicik qan dolasimi nin Ibnu n Nefis adinda bir Muselman elm adami terefinden tapildigindan behs edilirdi Professorlar buna hec cur inana bilmirdiler Onlara gore bu mumkun deyildi Bunun uzerine tezisin bir kopiyasi o siralarda Qahirede movcud olan Alman doktor Mayerhofa gonderildi Dr Mayerhof Tantavini tesdiqlemekle qalmayib daha sonra yazdigi meqalede bunlari aciqladi Beli ag ciyer dovranini ilk tapan Ibnu n Nefis dir 1553de Servetus 1559da Colombo 1628de Harvey qan dovrani haqqinda bir kelme danismadan esrler evvel Ibnu n Nefis ag ci yer dovranini kesf etmisdi Bu gun M Servetusun Ibnu n Nefis den xeberdar oldugu ve Colombonun Servetusun kitabindan melumat sahibi oldugu hetta Ibnu n Nefis in kitablarinin tercumesi ile mesgul olan bir adam ile temas etdiyi anlasil maqdadir Colombo urek dovrani movzusunda ehemiyyetli tesirleri olan bir arasdiricidir Ital yan anatomiya mektebinin diger meshur muellimleri Fallopius ve Fabricius da Paduada calismislar ve bunlardan sonuncu su tibb tehsilini Italiyadaki Padua Universitetinde eden W Harveyin en cox istifade etdiyi adam olmusdur Bu uni versitetde Simali Afrika Muselmanlarinin tesirinin cox ol dugu de bilinmekdedir Ibni Sina tibb basda olmaq uzre 29 ayri movzudaki kesfleriyle Avropali elm adamlarina liderlik etmis Zehravi cerrahligi musteqil bir elm halina getirmis 200 qeder emeliyyat aletinin resim lerini cekmis Razi cicek ve qizdirma xesteliklerini kesf etmis ve bu movzuda ilk eser veren elm adami olmusdur Ak Semseddin mikrobu kesf etmis Ibnu r Rusd retina tebeqesinin funksiyasindan ilk behs eden adam olmus Eli ibn Abbas ca gimizin muasir emeliyyatlarina uygun bir terzde xerceng eme liyati etmis Ibn Cezzar cuzzamin sebeb ve mualicelerini gostermisdir Dr Sigrid Hunkenin bu sozleri zikr edilmeye deyer Tantavinin bu kesfi gosterdi ki Islam alimleri te orilere uygunluq derecele rine ve evvel vucuda gelib gel mediklerine baxmadan kri tik sinaq diqqetli musahide ve real quvvede olmayan arasdirmaya sey gosterme baresinde Orta cagdaki Xristian mes lekdaslarina gore daha azim li ve daha qerarli idiler Arthur Pellegrinin bu sozleri Butun Orta esr boyunca Muselmanlar xususile tibb sahesinde inkarina im kan olmayan bir ustunluk gostermisler Heqiqi elm adamlari olan Muselman he kimler xesteliklerin qaynagi ile seyrini klinik musahideler ve belke de yarilmalarla derinden derine tedqiq etmis lerdi 6 Eserleri RedakteMu cez kimi esrlerce uzerine bir cox serh hasiye izah yazilan eserler verdiyi kimi Mehemmedin sev heyati ve Hedis usulu uzerine kitablar da yazmisdir Baslica eserleri bunlardir Kitab es Samii fi t Tib En boyuk eseridir 300 cuz olaraq yazmagi hazirladigi ese ri bitire bilmeden vefat etdi 80 cuAzu hele Qahiredeki Bimaristan el Mansuride bulunmaqdadir Icinde o zamana qeder tibb elmine aid ne qeder melumat varsa hamisini qeyd etmisdir Kitab el Muhezzeb fil Kehl Goz xesteliyi hakkin da qiymetli bir eserdir Bir nusxesi Vatikan Kitabxanasinda var Kitab el Muxtar fil egziye Qidalar haqqindadir Berlin Kitabxanasinda var Mu cez el Qanun En cox taninan eseridir Ibnu s Sina nin meshur eseri Qanunun bir nov xulasesidir fiz yologiya ve anatomiya xaric Eserin eslleri Paris Oxford ve Munix Kitabxanalarinda movcud olmaqdadir Bir cox dile ter cume edilmisdir Esere bir cox serh hasiye ve izah yazilmisA tir Mu cez ilk defe 1828de Kelkuttada basilmisdir Turk ce ye tercumesi ilk defe Muslihiddin Sururi ve sonra Qanu ni dovrunde Edirne Darussifasi bas tebibi olan Ehmed Ibn Ka mal terefinden edilmisdir Serhi Tesrih el Qanun Qanunun anatomiya bo lumlerinin serhidir Hercend Qanunda insan anatomiyasina dair xususi bir hisse yoxdur amma movzularin icinde bezen anatomiyadan behs edilmisdir Ibnu n Nefis anatomiyaya dair bu qisimleri izah ederek ortaya 300 sehifelik bir kitab cixarAmisdir Ayrica bu eserinde ozunden yuzlerle il sonra ortaya cixan patologiya anato miyasinin de temellerini atmisdir Bu paraqraf bunu aciqlamaq dadir Ishaldan ve ya qan itkisinden olen keslerde damari tapmaq cetinleser Buna qarsiliq bogulmaq suretiyle olenlerde damarlari tapmaq asanlasir Bu Erebce yaz ma eserin en ehemiyyetli terefi Ibnu n Nefis in Galen ve Ibnu s Sina nin eksine agciyer dovraninin kicik dovran movcud oldugunu ifade etmesidir Ibnu n Nefis in ayrica iki si Hipokratin biri Huneyn Ibn Ishakin eserlerine olmaq uzre basqa tibbi serhleri ve Peygemberimizin s heyatini izah eden er Risale el Kamiliye fi s Siret en Nebeviyye hedis elminin prinsiplerini izah eden Muxteser fi Elmi Usul el Hedis kimi tibbden qeyri eserleri vardir Edebiyyat RedakteAdivar A A Osmanli Turklerinde Elm Is tanbul Tekamul Metbeecilik Mmm Sti 1982 Bayrakdar M Islamda Elm ve Texnologiya Tarixi Ankara Turkiye Diyanet Veqfi Yay 1989 Danismend H Qerb Menbelerine Gore Qerb Medeniyyetinin Menbesi Olan Islam Me deniyeti Istanbul Yagis Yay 1979 Dogen S Muselman Elm Qabaqcillari en siklopediyasi Istanbul Yeni Asiya Yay 1984 Hunke S Avropanin Uzerine Dogan Islam Gunesi Istanbul Bedir Yay Tarixsiz Qaraqas M Musbet Elmde Muselman Alimler Ankara Medeniyyet Nazirliyi Yay 1991 Lahbabi Milli Medeniyyetler ve Medeniyyet Is tanbul Dovr Yay 1980 Nars S H Islam ve Elm Istanbul Insan Yay 1989 Sayli Ali Ibnu s Sina nin Dogumunun Birinci Ili Hediyyesi TTK Uzluk F N Anatomiyanin inkisafi Ibnu n Nefis in kicik qan dovranini tapmasi Is tanbul Universiteti Tibb Fakultesi Mecmuesi Deri 15 Eded 1Istinadlar Redakte Library of Congress Authorities Library of Congress lt a href https wikidata org wiki Track P244 gt lt a gt lt a href https wikidata org wiki Track Q13219454 gt lt a gt lt a href https wikidata org wiki Track Q131454 gt lt a gt Hakim Muhammed Said ed Al Biruni s Book on Pharmacy and Materia Medica Karachi 1973 s 41 Faruk Nemlioglu Deri Hastaliklari Istanbul 1979 ss 391 393 Edward P Claus ve Varro E Tyler Pharmacognosy Philadelphia USA 1968 ss 59 60 Claire Loewenfeld ve Philippa Back The Complete Book of Herbs and Spicess London 1978 s 179 Sizinti jurnali Dr Hakki Ihsanoglu Menbe https az wikipedia org w index php title Ibn en Nefis amp oldid 5648484, wikipedia, oxu, kitab, kitabxana, axtar, tap, hersey,

ne axtarsan burda

, en yaxsi meqale sayti, meqaleler, kitablar, oyrenmek, wiki, bilgi, tarix, seks, porno, indir, yukle, sex, azeri sex, azeri, seks yukle, sex yukle, izle, seks izle, porno izle, mobil seks, telefon ucun, chat, azeri chat, tanisliq, tanishliq, azeri tanishliq, sayt, medeni, medeni saytlar, chatlar, mekan, tanisliq mekani, mekanlari, yüklə, pulsuz, pulsuz yüklə, mp3, video, mp4, 3gp, jpg, jpeg, gif, png, şəkil, muisiqi, mahnı, kino, film, kitab, oyun, oyunlar.