Azərbaycanda çuğundurun 4 növünə təsadüf edilir. Bundan başqa, respublikamızda çuğundurun müxtəlif sortları da becərilir.
Çuğundur bir və ikiillik ot bitkisi olub, yoğun, şaxəli müxtəlif rəngli ağ rəngdən başlayaraq tünd – qırmızı rəngə qədər, acza şırımlı köklərə malikdir. Yarpaqları şirəli, uzun saplaqlı, kənarı bütöv, yumurtavarıdır. Hamışıq çiçəkləri ləçəklidir, kasacığı solğun – yaşıl rəngdədir. Meyvəsi kürəvarı olub, üstən yastıdır, sərtdir, toxumları qara – qonur rəngdədir.
Azərbaycanın demək olar ki, bütün rayonlarında çuğundurun müxtəlif sortları yeməli və yem sortları geniş becərilir. Bundan başqa, yerli əhalinin həyatyanı sahələrində də şəkər çuğunduru yetişdirilir.
Çuğundur çox qiymətli təsərrüfat bitkilərindən biridir. Onun köklərində bir sıra faydalı maddələr var. Məsələn, respublikada becərilən çuğundurun köklərində 13 – 22 % şəkər olur. Yarpaqlarında çoxlu miqdarda rəngləyici boyaq maddə vardır ki, o, şərab sənayesində işlədilir. Bundan başqa yarpaqlarında 106 mq % C vitamini, A, B1 vitaminləri, üzvi turşular və s. maddələr müəyyən edilmişdir. Çuğundurun kökləri isə C, B vitaminləri ilə, xüsusən karotinlə daha zəngindir. Ona görə də çuğundurun köklərindən polivitamin konsentratı hazırlayıb istifadə etmək faydalıdır.
Təbabətdə istifadəsi
Son vaxtlar elmi təbabətdə çuğundurun təzə yığılmış köklərindən press altında sıxmaqla şirə alıb, xərçəng xəstəliyinin müalicəsində istifadə edilir.
Xalq təbabətində qırmızı çuğundurun köklərini toplayıb soyuq su ilə yuyandan sonra, qabığını soyaraq xırda doğrayıb sonra sıxıb şirəsini çıxarırlar. Alınan təzə şirədən babasil xəstəliyinə tutulanlara gündə 3 dəfə, hər dəfə 2 – 3 stəkan içirdirlər.
Azərbaycanın xalq təbabətində qırmızı çuğundurun köklərindən alınan təzə şirəni balla qarışdırıb, vərəm xəstəliyinə qarşı içirlər. Abşeronda yerli əhali qırmızı çuğundurun köklərindən aldıqları təzə şirədən hipertoniya xəstəliyinin müalicəsində qədimdən istifadə edirlər. Çuğundurun şirəsi xroniki mədə – bağırsaq xəstəliklərində də çox faydalıdır.
Çuğundur qan artıran bitkidir. Yarpağını və özünü bişmiş halda yemək dalaq, böyrək və sidik kisəsi xəstəlikləri üçün münasibdir. Ona bir qədər də xardal və sirkə əlavə etmək daha xeyirli olar. Çuğundurun yarpağının suyu və özü bəlğəmin dərmanıdır. Yarpağını bişmiş halda dəri üzərinə yaxmaq od yanığı, sızanaq və qızıl yel üçün, xam yarpağının təpitmə halında qoyulması tük tökülməsinə və oynaq ağrılarına qarşı faydalıdır. Badam yağı ilə təpitməsi şişləri yumşaldır. Xardal ilə çuğundur yemək qulunc və yel üçün münasibdir.
Xalq təbabətində istifadəsi
Abşeronda yerli əhali tərəfindən çuğundurun meyvəköklərindən alınan təzə şirə xroniki mədə-bağırsaq xəstəliyində həzm prosesini yaxşilaşdirmaq üçün istifadə edilir. Çuğundurdan müxtəlif yeməklər hazırlanır ki, bunlar da müalicəvidietik xassəyə malikdir. Məsələn, çuğundurda olan sellüloz və üzvi turşular ma’də şirəsini və bağırsağın peristaltikasını stimulə etdiyinə görə spastik kolitlərdə işlədilir. Çuğundurun tərkibindəki çoxlu miqdarda vitəminlər dəmirlə birlikdə homopoezə stimuləedici tə’sir göstərir. Çuğundurun tireotoksikoz, ateroskleroz xəstəliyinə tutunlara da xeyri var. Eləcə də bu xəstələri müşayiət edən ürək-damar sistemi xəstəliklərində çox faydalıdır. Çuğundurda miqdarca çox olan vitəminlər və mineral duzlar (xüsusən kalium) antiaritmik, maqnezium hipotenzif, yod xolesterinolipoid mübadiləsinə müsbət təsir göstərir. Çoxdan bəri xalq təbabətində çuğunduru işlətmə, sidikqovucu, iltihaba qarşı, ağrıkəsici və sinqa xəstəliyində istifadə edirlər. Suda bişmiş çuğunduru qəbizlikdə işlətmə dərmanı kimi yeyirlər. Xalq təbabətində qırmızı çuğundurun təzə toplanmış meyvəköklərindən alınan şirəni balla qarışdırıb vərəm xəstəliyinə qarşı qəbul edirlər.
Növləri
Çuğundurun yastı formalı sortlarından Misir, Qribov-A 473, Puşkin K-18, Don-367, yastı-girdə və girdə çuğundur sortlarından Leninqrad, bordo-337, konusvari formalılardan isə Erfurt, Gecyetişəni misal göstərmək olar.
Misir çuğunduru – qabığı tünd-bənövşəyi rəngdə azacıq qırmızıya çalır, forması isə yastı və girdədir. Bunların ətli hissəsi bənövşəyi-qırmızı, içi çox halqalı olur. Şirindir, lakin saxlama müddəti azdır.
Bordo çuğunduru – qabığı tünd qırmızı olur və bənövşəyi rəngə çalır, forması girdə, əti tünd qırmızı, içi ağ halqasız, dadı yaxşı olur. Xəstəliklərə və saxlanılmağa qarşı davamlıdır.
Nesravnennaya sortu – qabığı tünd qırmızı, forması yastı və ya girdə-yastı, ətli hissəsi isə tünd qırmızı olur. Saxlama müddəti çoxdur.
Azərbaycanda Bordo-237, yastı Puşkin-K-18 çuğundur sortları becərilir.
Nurəddin Əliyev. Azərbaycanın dərman bitkiləri və fitoterapiya. Bakı, Elm, 1998.
Elşad Qurbanov. Ali bitkilərin sistematikası, Bakı, 2009.
. 2010-05-17 tarixində orijinalından arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 2009-09-15.
Ə-C.İ.Əhmədov, N.T.Əliyev. Meyvə və tərəvəzin əmtəəşünaslığı (Dərslik). — Bakı, 2009.
İkiləpəlilər ilə əlaqədar bu məqalə qaralama halındadır.Məqaləni redaktə edərək Vikipediyanı zənginləşdirin.
Avqust 08, 2021
çuğundur, beta, pəncərkimilər, fəsiləsinə, bitki, cinsi, betaelmi, təsnifataləmi, bitkilərşöbə, örtülütoxumlularsinif, ikiləpəliləryarımsinif, kariofillidsıra, qərənfilçiçəklilərfəsilə, pəncərkimilərcins, elmi, adıbetavikinövlərdəsistematikaşəkilaxtarışıitis, . Cugundur lat Beta 1 pencerkimiler fesilesine aid bitki cinsi 2 CugundurBetaElmi tesnifatAlemi BitkilerSobe OrtulutoxumlularSinif IkilepelilerYarimsinif KariofillidSira QerenfilciceklilerFesile PencerkimilerCins CugundurElmi adiBetaVikinovlerdesistematikaSekilaxtarisiITIS 20680NCBI 3554EOL 61080GRIN 1436IPNI 30253697 2Azerbaycanda cugundurun 4 novune tesaduf edilir Bundan basqa respublikamizda cugundurun muxtelif sortlari da becerilir Cugundur bir ve ikiillik ot bitkisi olub yogun saxeli muxtelif rengli ag rengden baslayaraq tund qirmizi renge qeder acza sirimli koklere malikdir Yarpaqlari sireli uzun saplaqli kenari butov yumurtavaridir Hamisiq cicekleri leceklidir kasacigi solgun yasil rengdedir Meyvesi kurevari olub usten yastidir sertdir toxumlari qara qonur rengdedir Azerbaycanin demek olar ki butun rayonlarinda cugundurun muxtelif sortlari yemeli ve yem sortlari genis becerilir Bundan basqa yerli ehalinin heyatyani sahelerinde de seker cugunduru yetisdirilir Cugundur cox qiymetli teserrufat bitkilerinden biridir Onun koklerinde bir sira faydali maddeler var Meselen respublikada becerilen cugundurun koklerinde 13 22 seker olur Yarpaqlarinda coxlu miqdarda rengleyici boyaq madde vardir ki o serab senayesinde isledilir Bundan basqa yarpaqlarinda 106 mq C vitamini A B1 vitaminleri uzvi tursular ve s maddeler mueyyen edilmisdir Cugundurun kokleri ise C B vitaminleri ile xususen karotinle daha zengindir Ona gore de cugundurun koklerinden polivitamin konsentrati hazirlayib istifade etmek faydalidir Mundericat 1 Tebabetde istifadesi 1 1 Xalq tebabetinde istifadesi 2 Novleri 2 1 Azerbaycanin derman bitkileri 3 IstinadlarTebabetde istifadesi RedakteSon vaxtlar elmi tebabetde cugundurun teze yigilmis koklerinden press altinda sixmaqla sire alib xerceng xesteliyinin mualicesinde istifade edilir Xalq tebabetinde qirmizi cugundurun koklerini toplayib soyuq su ile yuyandan sonra qabigini soyaraq xirda dograyib sonra sixib siresini cixarirlar Alinan teze sireden babasil xesteliyine tutulanlara gunde 3 defe her defe 2 3 stekan icirdirler Azerbaycanin xalq tebabetinde qirmizi cugundurun koklerinden alinan teze sireni balla qarisdirib verem xesteliyine qarsi icirler Abseronda yerli ehali qirmizi cugundurun koklerinden aldiqlari teze sireden hipertoniya xesteliyinin mualicesinde qedimden istifade edirler Cugundurun siresi xroniki mede bagirsaq xesteliklerinde de cox faydalidir Cugundur qan artiran bitkidir Yarpagini ve ozunu bismis halda yemek dalaq boyrek ve sidik kisesi xestelikleri ucun munasibdir Ona bir qeder de xardal ve sirke elave etmek daha xeyirli olar Cugundurun yarpaginin suyu ve ozu belgemin dermanidir Yarpagini bismis halda deri uzerine yaxmaq od yanigi sizanaq ve qizil yel ucun xam yarpaginin tepitme halinda qoyulmasi tuk tokulmesine ve oynaq agrilarina qarsi faydalidir Badam yagi ile tepitmesi sisleri yumsaldir Xardal ile cugundur yemek qulunc ve yel ucun munasibdir Xalq tebabetinde istifadesi Redakte Abseronda yerli ehali terefinden cugundurun meyvekoklerinden alinan teze sire xroniki mede bagirsaq xesteliyinde hezm prosesini yaxsilasdirmaq ucun istifade edilir Cugundurdan muxtelif yemekler hazirlanir ki bunlar da mualicevidietik xasseye malikdir Meselen cugundurda olan selluloz ve uzvi tursular ma de siresini ve bagirsagin peristaltikasini stimule etdiyine gore spastik kolitlerde isledilir Cugundurun terkibindeki coxlu miqdarda viteminler demirle birlikde homopoeze stimuleedici te sir gosterir Cugundurun tireotoksikoz ateroskleroz xesteliyine tutunlara da xeyri var Elece de bu xesteleri musayiet eden urek damar sistemi xesteliklerinde cox faydalidir Cugundurda miqdarca cox olan viteminler ve mineral duzlar xususen kalium antiaritmik maqnezium hipotenzif yod xolesterinolipoid mubadilesine musbet tesir gosterir Coxdan beri xalq tebabetinde cugunduru isletme sidikqovucu iltihaba qarsi agrikesici ve sinqa xesteliyinde istifade edirler Suda bismis cugunduru qebizlikde isletme dermani kimi yeyirler Xalq tebabetinde qirmizi cugundurun teze toplanmis meyvekoklerinden alinan sireni balla qarisdirib verem xesteliyine qarsi qebul edirler 3 Novleri RedakteCugundurun yasti formali sortlarindan Misir Qribov A 473 Puskin K 18 Don 367 yasti girde ve girde cugundur sortlarindan Leninqrad bordo 337 konusvari formalilardan ise Erfurt Gecyetiseni misal gostermek olar Misir cugunduru qabigi tund benovseyi rengde azaciq qirmiziya calir formasi ise yasti ve girdedir Bunlarin etli hissesi benovseyi qirmizi ici cox halqali olur Sirindir lakin saxlama muddeti azdir Bordo cugunduru qabigi tund qirmizi olur ve benovseyi renge calir formasi girde eti tund qirmizi ici ag halqasiz dadi yaxsi olur Xesteliklere ve saxlanilmaga qarsi davamlidir Nesravnennaya sortu qabigi tund qirmizi formasi yasti ve ya girde yasti etli hissesi ise tund qirmizi olur Saxlama muddeti coxdur Azerbaycanda Bordo 237 yasti Puskin K 18 cugundur sortlari becerilir 4 Azerbaycanin derman bitkileri Redakte Adi cugundur Beta vulgaris L Xorek cugunduru Beta vulgaris L Istinadlar Redakte Nureddin Eliyev Azerbaycanin derman bitkileri ve fitoterapiya Baki Elm 1998 Elsad Qurbanov Ali bitkilerin sistematikasi Baki 2009 Tebii mualice min derdin derman evezi 2010 05 17 tarixinde orijinalindan arxivlesdirilib Istifade tarixi 2009 09 15 E C I Ehmedov N T Eliyev Meyve ve terevezin emteesunasligi Derslik Baki 2009 Ikilepeliler ile elaqedar bu meqale qaralama halindadir Meqaleni redakte ederek Vikipediyani zenginlesdirin Menbe https az wikipedia org w index php title Cugundur amp oldid 5710966, wikipedia, oxu, kitab, kitabxana, axtar, tap, hersey,
ne axtarsan burda
, en yaxsi meqale sayti, meqaleler, kitablar, oyrenmek, wiki, bilgi, tarix, seks, porno, indir, yukle, sex, azeri sex, azeri, seks yukle, sex yukle, izle, seks izle, porno izle, mobil seks, telefon ucun, chat, azeri chat, tanisliq, tanishliq, azeri tanishliq, sayt, medeni, medeni saytlar, chatlar, mekan, tanisliq mekani, mekanlari, yüklə, pulsuz, pulsuz yüklə, mp3, video, mp4, 3gp, jpg, jpeg, gif, png, şəkil, muisiqi, mahnı, kino, film, kitab, oyun, oyunlar.
