Azərbaycanca
Deutsch
Lietuvos
සිංහල
Türkçe
Українська
İlandağ (Haçadağ) kitabəsi — Müasir Naxçıvan Muxtar Respublikası ərazisində Urartuların iki mixi yazısı, biri yaşayış yerindən 75 km cənub-şərqdə, İlandağda, digəri Fərhad evi adlanan Orta əsr karvansarasının yaxınlığında tapılmışdır. Fərhad evi kitabəsi tamamilə dağılmışdır. İlandağ kitabəsi adlana kitabə Culfa rayonunun Xoşkeşin kəndi yaxınlığında aşkar edilmiş və mixi kitabənin mətni S.Qaşqay tərəfindən tərcümə edilmişdir.
Məzmunu
İlandağ kitabəsi İşpuini və Menuanın adını xatırlayır, e.ə. 820 və 810-cu illərdə onların hərbi hücumları və qələbələrinndən bəhs edir. Bir metr uzunluğunda kitabənin mətnindən ayıdn olur ki, Işpuini və Menua Arsinie ve Ania torpaqlarını tutmuş, Pluadidə İlahə Haldinin şərəfinə kitabə qoymuş və qurban kəsmişlər. AMEA-nın müxbir üzvü, arxeoloq Vəli Baxşəliyevin fikrinəcə kitabənin təntənəli şəkildə yazılmasına baxmayaraq Urartular heç vaxt bu ərazini işğal etməmişlər. Tədqiqatçı fikrini Naxçıvan ərazisində Urartu qalalarının tikilməsi haqqında heç bir epiqrafik və arxeoloji dəlilin tapılmaması ilə izah etmişdir. Kitabədən aydın olur ki, Urartu çarları İşpuini və onun oğlu Meniua bu ərazilərə yürüşlər təşkil etmişlər. Kitabədə onların zəbt etdikləri ölkələr arasında üç şəhər dövlətinin adı çəkilmişdir – Arsine, Arsikua, Ayanianu. Urartu çarları tərəfindən ələ keçirilmiş şəhərlər tutulduqdan sonra onlar tərəfindən dağıdılmışdır. Kitabədə adı çəkilən toponimlərdən “Arsine” adının bu gün Naxçıvan ərazisindəki “Ərəzin” toponimi ilə bənzərlik təşkil etməsi diqqətçəkicidir. Bundan əlavə kitabənin mətnindən müəyyən etmək mümkündür ki, urartulular burada çox qalmamış bu ərazidən cənub istiqamətinə - Puluadi ölkəsinə hərəkət etmişlər. Kitabəyə əsasən Puluadi ölkəsində maldarlığın və qoyunçuluğun inkişafını da müəyyən etmək mümkündür. Bu ölkədə urartuluların ilahə Haldinin şərəfinə öküz və qoyun, onun arvadının şərəfinə isə inək qurban kəsmələri təsvir edilmişdir.
Kitabənin tərcüməsi
İlahi Haldinin əzəməti ilə İşpuini Sardurinin oğlu (və) Meniua İşpuininin oğlu Arsine şəhərinin ölkəsini zəbt etdilər. İş ölkəsini, Arsikua şəhərinin ölkəsini, Ayanianu şəhərinin ölkəsini zəbt etdilər, dağıtdılar. Pluadi ölkəsində onlar ilahi Haldiyə lövhə ucaltdılar (və) əmr verdilər: Puluadi ölkəsində ilahi Haldiyə öküz və qoyun, Haldinin arvadına inək (qurban) kəsilsin.
Mənbə
- Naxçıvan tarixi. Üç cilddə I cild, Naxçıvan:Əcəmi, 2013, 452 s.
- Qaşqay S. Qədim Azərbaycan tarixi mixi yazılı mənbələrdə. Bakı:Təhsil, 2006, 148 s.
İstinadlar
- www.oglanqala.net
- Baxşəliyev V. Dəmir dövrünün şəhəri. “Naxçıvanda ilkin şəhər mədəniyyəti” saytının materiallarından - http://qedim.nakhchivan.az/ Arxivləşdirilib 2022-06-13 at the Wayback Machine
- Qaşqay S. Qədim Azərbaycan tarixi mixi yazılı mənbələrdə. Bakı:Təhsil, 2006, 148 s.
wikipedia, oxu, kitab, kitabxana, axtar, tap, meqaleler, kitablar, oyrenmek, wiki, bilgi, tarix, tarixi, endir, indir, yukle, izlə, izle, mobil, telefon ucun, azeri, azəri, azerbaycanca, azərbaycanca, sayt, yüklə, pulsuz, pulsuz yüklə, haqqında, haqqinda, məlumat, melumat, mp3, video, mp4, 3gp, jpg, jpeg, gif, png, şəkil, muisiqi, mahnı, kino, film, kitab, oyun, oyunlar, android, ios, apple, samsung, iphone, pc, xiomi, xiaomi, redmi, honor, oppo, nokia, sonya, mi, web, computer, komputer
Ilandag Hacadag kitabesi Muasir Naxcivan Muxtar Respublikasi erazisinde Urartularin iki mixi yazisi biri yasayis yerinden 75 km cenub serqde Ilandagda digeri Ferhad evi adlanan Orta esr karvansarasinin yaxinliginda tapilmisdir Ferhad evi kitabesi tamamile dagilmisdir Ilandag kitabesi adlana kitabe Culfa rayonunun Xoskesin kendi yaxinliginda askar edilmis ve mixi kitabenin metni S Qasqay terefinden tercume edilmisdir MezmunuIlandag kitabesi Ispuini ve Menuanin adini xatirlayir e e 820 ve 810 cu illerde onlarin herbi hucumlari ve qelebelerinnden behs edir Bir metr uzunlugunda kitabenin metninden ayidn olur ki Ispuini ve Menua Arsinie ve Ania torpaqlarini tutmus Pluadide Ilahe Haldinin serefine kitabe qoymus ve qurban kesmisler AMEA nin muxbir uzvu arxeoloq Veli Baxseliyevin fikrinece kitabenin tenteneli sekilde yazilmasina baxmayaraq Urartular hec vaxt bu erazini isgal etmemisler Tedqiqatci fikrini Naxcivan erazisinde Urartu qalalarinin tikilmesi haqqinda hec bir epiqrafik ve arxeoloji delilin tapilmamasi ile izah etmisdir Kitabeden aydin olur ki Urartu carlari Ispuini ve onun oglu Meniua bu erazilere yurusler teskil etmisler Kitabede onlarin zebt etdikleri olkeler arasinda uc seher dovletinin adi cekilmisdir Arsine Arsikua Ayanianu Urartu carlari terefinden ele kecirilmis seherler tutulduqdan sonra onlar terefinden dagidilmisdir Kitabede adi cekilen toponimlerden Arsine adinin bu gun Naxcivan erazisindeki Erezin toponimi ile benzerlik teskil etmesi diqqetcekicidir Bundan elave kitabenin metninden mueyyen etmek mumkundur ki urartulular burada cox qalmamis bu eraziden cenub istiqametine Puluadi olkesine hereket etmisler Kitabeye esasen Puluadi olkesinde maldarligin ve qoyunculugun inkisafini da mueyyen etmek mumkundur Bu olkede urartulularin ilahe Haldinin serefine okuz ve qoyun onun arvadinin serefine ise inek qurban kesmeleri tesvir edilmisdir Kitabenin tercumesiIlahi Haldinin ezemeti ile Ispuini Sardurinin oglu ve Meniua Ispuininin oglu Arsine seherinin olkesini zebt etdiler Is olkesini Arsikua seherinin olkesini Ayanianu seherinin olkesini zebt etdiler dagitdilar Pluadi olkesinde onlar ilahi Haldiye lovhe ucaltdilar ve emr verdiler Puluadi olkesinde ilahi Haldiye okuz ve qoyun Haldinin arvadina inek qurban kesilsin MenbeNaxcivan tarixi Uc cildde I cild Naxcivan Ecemi 2013 452 s Qasqay S Qedim Azerbaycan tarixi mixi yazili menbelerde Baki Tehsil 2006 148 s Istinadlarwww oglanqala net Baxseliyev V Demir dovrunun seheri Naxcivanda ilkin seher medeniyyeti saytinin materiallarindan http qedim nakhchivan az Arxivlesdirilib 2022 06 13 at the Wayback Machine Qasqay S Qedim Azerbaycan tarixi mixi yazili menbelerde Baki Tehsil 2006 148 s