Azərbaycanca
Deutsch
Lietuvos
සිංහල
Türkçe
Українська
Bu məqaləyə hansısa kateqoriya əlavə edilməmişdir. Məqaləyə əlavə edərək töhfə verə bilərsiz. |
Kəhrəba turşusu (butandion turşusu, etan-1,2-dikarbon turşusu) – ikiəsaslı doymuş karbon turşusudur. Ağ rəngli kristallar olub, suda və spirtdə həll olur, butun bitkilərin tərkibində, kəhrəbada az miqdarda vardır. Bitkilərin boy artımını ctimullaşdırır və məhsuldarlığı artırır, qarğıdalının inkişaf etməsini sürətləndirir.
| Kəhrəba turşusu | |
|---|---|
 | |
| Ümumi | |
| Kəhrəba turşusu | |
| Kimyəvi formulu | C4H6O4 |
| Molyar kütlə | 118.09 q/mol |
| Termik xüsusiyyətlər | |
| Ərimə nöqtəsi | 183 °S |
| Təsnifatı | |
| CAS-da qeyd. nöm. | 110-15-6 |
| PubChem | 1110, 21952380 |
| ChEBI | 15741 |
| ChemSpider | 1078 |
Ilk dəfə kəhrəba turşusunu XII əsrdə kəhrəbanın birbaşa qovulmasından almışlar.
Sənayedə isə kəhrəba turşusu, əsas etibarı ilə, malein anhidridinin hidrogenləşdirilməsindən alınır. Kəhrəba turşusunun duzu və efirləri suksinatlar (lat. Succinum – kəhrəba) aşlandırılır.
Xassələri
Orqanoleptik xassələri
Kəhrəba turşusu ağ kristalar olub, zəif və yüngul duzlu-acıtəhər dada malikdir [2].
Fiziki xassələri
Ərimə temperaturu 183oC, qaynama temperaturu 235 oC-dir. 235oC-dən yuxarı temperaturda özündən Н2О ayırır və kəhrəba anhidridinə çevrilir. Kəhrəba turşusu 130 - 140 °С-də asanlıqla qovulur. Suda həll olması (100 q suda): 6,8 (20 °С-də), 121 (100 °С-də)-dir. Həmçinin həll olur: etil spirtində 9,9 (5°С); dietil efirində - 1,2 (15°С). Kəhrəba turşusu benzolda, benzində , xloroformda həll olmur. Dissosasiya sabitləri belədir: Ка1= 7,4*10−5, Ка2= 4,5*10−6.
Kimyavi xassələri
Kəhrəba turşusundakı metilen qrupları yüksək reaksiya qabiliyyətinə malikdir ki, bu da karboksil qruplarının təsiri ilə əlaqədardır. Bromlaşdırma zamanı kəhrəba turşusu dibromkəhrəba turşusu əmələ gətirir: HOOC—(CHBr)2—COOH. Kəhrəba turşusunun diefirləri ketonlarla (Ştobbe kondensləşməsi) və aldehidlərlə kondensləşir.
Ammonyak və aminlərlə kəhrəba turşusu cuksinimidlər və onun N-əvəzli analoqlarını (R-H, alkil və ya aril qrupları) əmələ gətirir.
Kəhrəba turşusunun aromatik və heterotsiklik amunlərlə alınan mono- və diamidləri bir sıra boyaların, insektisidlərin və dərman maddələrinin sintezində tətbiq olunur.
Kəhrəba turşusu və onun anhidridi aromatik birləşmələrlə asanlıqla Fridel-Krafts reaksiyasına (“suksinilləşmə” adlandırılan) girərək 4-aril-4-ketoyağ turşusunun törəmələrini əmələ gətirir.
Biokimyəvi rolu
Kəhrəba turşusu oksigenlə nəfəs alan orqanizmlərin hüceyrə tənəffüsü prosesində iştirak edir.
Ölümcül dozalar (LD50): oral - 2,26 q/kq (siçovullar), venadaxili - 1,4 q/kq (siçanlar) [3]. Su anbarlarının suyundakı maksimum konsentrasiya həddi 0,01 mq/l-dir.
Tətbiqi
Kəhrəba turşusu analitik kimya, həmçinin plastik kütlələrin, qatran və dərman preparatlarının istehsalı üçün kimyəvi sintezdə istifadə olunur.
Qida sənayesində qida qatqısı E363 kimi tanınan turşu dadlandırıcısı kimi istifadə olunur [2].
Tibbdə
Dərman preparatlarında kəhrəba turşusu maddələr mübadiləsini və toxumalarda enerji tədarükünü yaxşılaşdıran və toxuma hipoksiyasını azaldan aktiv maddə kimi istifadə olunur [4].
Süksinat və hialuron turşusu dəri hüceyrələrinə təsir göstərdikdə, redermalizasiyanın cavanlaşdırıcı təsiri əldə edilir.
Qeydlər
- Янтарная кислота: физико-химические свойства (электронный справочник)
- Янтарная кислота E363 // Пищевые добавки. Энциклопедия / Н. В. Куркина. - 2-е изд. - СПб.: ГИОРД, 2004. - С. 724. - 808 с. - .
- Safety (MSDS) data for succinic acid ( (недоступная ссылка) англ.
- ЯНТАРОВАЯ КИСЛОТА | Активные вещества в препаратах. www.vidal.ru. Дата подачи заявки: 2 декабря 2017 г.
Mənbə
- Химическая энциклопедия. В 5 т. Т. 5. Три-Ятр / Н. С. Зефиров (гл. ред.) и др. — М. : Большая Российская Энциклопедия, 1998. – 783 с. — .
- Горбов А. И. Янтарная кислота и ее гомологи // Энциклопедический словарь Брокгауза и Ефрона : в 86 т. (82 т. и 4 доп.). — СПб., 1890 - 1907.
wikipedia, oxu, kitab, kitabxana, axtar, tap, meqaleler, kitablar, oyrenmek, wiki, bilgi, tarix, tarixi, endir, indir, yukle, izlə, izle, mobil, telefon ucun, azeri, azəri, azerbaycanca, azərbaycanca, sayt, yüklə, pulsuz, pulsuz yüklə, haqqında, haqqinda, məlumat, melumat, mp3, video, mp4, 3gp, jpg, jpeg, gif, png, şəkil, muisiqi, mahnı, kino, film, kitab, oyun, oyunlar, android, ios, apple, samsung, iphone, pc, xiomi, xiaomi, redmi, honor, oppo, nokia, sonya, mi, web, computer, komputer
Bu meqaleye hansisa kateqoriya elave edilmemisdir Meqaleye kateqoriyalar elave ederek tohfe vere bilersiz Kehreba tursusu butandion tursusu etan 1 2 dikarbon tursusu ikiesasli doymus karbon tursusudur Ag rengli kristallar olub suda ve spirtde hell olur butun bitkilerin terkibinde kehrebada az miqdarda vardir Bitkilerin boy artimini ctimullasdirir ve mehsuldarligi artirir qargidalinin inkisaf etmesini suretlendirir Kehreba tursusuUmumiKehreba tursusuKimyevi formulu C4H6O4Molyar kutle 118 09 q molTermik xususiyyetlerErime noqtesi 183 STesnifatiCAS da qeyd nom 110 15 6PubChem 1110 21952380ChEBI 15741ChemSpider 1078 Ilk defe kehreba tursusunu XII esrde kehrebanin birbasa qovulmasindan almislar Senayede ise kehreba tursusu esas etibari ile malein anhidridinin hidrogenlesdirilmesinden alinir Kehreba tursusunun duzu ve efirleri suksinatlar lat Succinum kehreba aslandirilir XasseleriOrqanoleptik xasseleri Kehreba tursusu ag kristalar olub zeif ve yungul duzlu aciteher dada malikdir 2 Fiziki xasseleri Erime temperaturu 183oC qaynama temperaturu 235 oC dir 235oC den yuxari temperaturda ozunden N2O ayirir ve kehreba anhidridine cevrilir Kehreba tursusu 130 140 S de asanliqla qovulur Suda hell olmasi 100 q suda 6 8 20 S de 121 100 S de dir Hemcinin hell olur etil spirtinde 9 9 5 S dietil efirinde 1 2 15 S Kehreba tursusu benzolda benzinde xloroformda hell olmur Dissosasiya sabitleri beledir Ka1 7 4 10 5 Ka2 4 5 10 6 Kimyavi xasseleri Kehreba tursusundaki metilen qruplari yuksek reaksiya qabiliyyetine malikdir ki bu da karboksil qruplarinin tesiri ile elaqedardir Bromlasdirma zamani kehreba tursusu dibromkehreba tursusu emele getirir HOOC CHBr 2 COOH Kehreba tursusunun diefirleri ketonlarla Stobbe kondenslesmesi ve aldehidlerle kondenslesir Ammonyak ve aminlerle kehreba tursusu cuksinimidler ve onun N evezli analoqlarini R H alkil ve ya aril qruplari emele getirir Kehreba tursusunun aromatik ve heterotsiklik amunlerle alinan mono ve diamidleri bir sira boyalarin insektisidlerin ve derman maddelerinin sintezinde tetbiq olunur Kehreba tursusu ve onun anhidridi aromatik birlesmelerle asanliqla Fridel Krafts reaksiyasina suksinillesme adlandirilan girerek 4 aril 4 ketoyag tursusunun toremelerini emele getirir Biokimyevi roluKehreba tursusu oksigenle nefes alan orqanizmlerin huceyre teneffusu prosesinde istirak edir Olumcul dozalar LD50 oral 2 26 q kq sicovullar venadaxili 1 4 q kq sicanlar 3 Su anbarlarinin suyundaki maksimum konsentrasiya heddi 0 01 mq l dir TetbiqiKehreba tursusu analitik kimya hemcinin plastik kutlelerin qatran ve derman preparatlarinin istehsali ucun kimyevi sintezde istifade olunur Qida senayesinde qida qatqisi E363 kimi taninan tursu dadlandiricisi kimi istifade olunur 2 Tibbde Derman preparatlarinda kehreba tursusu maddeler mubadilesini ve toxumalarda enerji tedarukunu yaxsilasdiran ve toxuma hipoksiyasini azaldan aktiv madde kimi istifade olunur 4 Suksinat ve hialuron tursusu deri huceyrelerine tesir gosterdikde redermalizasiyanin cavanlasdirici tesiri elde edilir QeydlerYantarnaya kislota fiziko himicheskie svojstva elektronnyj spravochnik Yantarnaya kislota E363 Pishevye dobavki Enciklopediya N V Kurkina 2 e izd SPb GIORD 2004 S 724 808 s ISBN 5 901065 79 4 Safety MSDS data for succinic acid nedostupnaya ssylka angl YaNTAROVAYa KISLOTA Aktivnye veshestva v preparatah www vidal ru Data podachi zayavki 2 dekabrya 2017 g MenbeHimicheskaya enciklopediya V 5 t T 5 Tri Yatr N S Zefirov gl red i dr M Bolshaya Rossijskaya Enciklopediya 1998 783 s ISBN 5 85270 310 9 Gorbov A I Yantarnaya kislota i ee gomologi Enciklopedicheskij slovar Brokgauza i Efrona v 86 t 82 t i 4 dop SPb 1890 1907