Araxis və ya yerfındığı (Arachis hypogaea L.) toxumlarından ərzaq yağı (yeməli yağ) almaq üçün əkilib becərilir. Araxis toxumlarının tərkibində 60%-ə qədər yağ (orta hesabla 53%) və 35%-dən çox zülal vardır. Tərkibindəki zülalın miqdarına görə araxis ancaq soyadan geri qalır. Araxis yağı konserv sənayesində, marqarin alınmasın da, sabunbişirmə sənayesində və tibdə istifadə olunur. Araxis yağı yarımquruyan (yod ədədi 90-103) yağlar qrupuna aiddir. Orta hesabla bir ton qabıqlı araxis toxum- dan 226-317 kq. yağ alınır. Araxis yağı əsas etibarı ilə konserv və qənnadı sənayesində istifadə olunur. Üyüdülmüş araxis toxumları şokolad hazırlananda əlavə kimi tətbiq edilir. Qovrulmuş toxumları ərzaq kimi yeyilir və xırdalanmış halda bir çox qənnadı məhsullarına əlavə edilir. Yağın emalından sonra jmıxın tərkibində 45% zülal və 8% yağ olur. Ərzaqlıq sortları lobya dadı verməməlidir. Araxisin jmıxı və gövdəsi (bəlimi) heyvandarlıqda yem kimi istifadə olunur. Bəlimində 11%-ə qədər zülal var və qida keyfiyyətinə görə yonca və üçyarpaqdan geri qalmır. Eyni zamanda həm bəliminin, həm də meyvəsinin istifadə perspektivlərinə görə ABŞ-da araxis iribuynuzlu mal-qara və donuzlar üçün otlaq bitkisi kimi becərilir. Cecəsindən isə izolyasiya materialı və yanacaq kimi istifadə olunur.
Sistematikası
Yeni sistemləşdirmədə Arachis hypogaea növü 2 yarımnövə bölünür. A. hypogaea (Arachis asiatica) yarımnövünün 2 növmüxtəlifliyi vardır: hypogaea növmüxtəlifliyi Braziliya və Virciniya sorttipinə, hirzuta növmüxtəlifliyi isə Peru sorttipinə aid edilir. Bu yarımnöv (A. asiatica) sərilən gövdəli olmaqla toxumların sükunət dövrü 2 ilə qədər vegetasiya müddətləri isə 5-10 ay çəkir. A. fastigiata (Arachis americana) yarımnövünün də 2 növmüxtə-lifliyi vardır. Fastigiata növmüxtəlifliyi Valensiya sortti- pinə, vulqa-ris növmüxtəlifliyi isə İspan sorttipinə aid edilir.Bu yarımnöv (A. americana) az və çox miqdarda dik dayanan gövdələr əmələ gətirir, toxumların sükunət dövrü 50 günə qədər, vegetasiya müddəti isə 3-5 ay çəkir. Tropiklərdə ildə 2 dəfə məhsul verə bilər.
Paxlalılar (Fabacaea) fəsiləsinə daxil olmasına baxmayaraq Arachis cinsinin sistematikası çətinlik törədir. Əvvəlki sistemləşdirmə böyümə, budaqlanma və meyvəver- mə xüsusiyyətlərinə görə tərtib edilmişdir. Mutasiya, hibridləşdirmə və seçmə nəticəsində araxisin çox böyük müxtəlifliyi əmələ gəlmişdir. Təkcə Seneqalda araxisin 550-yə qədər, Konqoda isə 200-ə qədər növmüxtəlifliyi vardır.
Mədəni araxis növü (Arachis hypogaea) yabanı halda məlum de-yildir. Bu növün yayılma arealı olduqca genişdir. O, tropik, subtropik iqlimə malik olan ölkələrdə yayıl- maqla bərabər mülayim (mötədil) iqlimli ölkələrin də bəzi bölgələrində becərilə bilir. Bütünlükdə bu cins geniş areala malik olması, müxtəlif torpaq-iqlim şəraitində ya-yılması ilə xarakterizə edilir. Araxis coğrafi cəhətcə 10 və 28 0 cənub enliklərində yayılmışdır.
Yabanı araxis formaları çoxillikdir. Təkcə A. monticola birillik növdür. Arachis cinsinin ən çox rast gəlinən yabanı növləri aşağıdakılardır:
Nurəddin Əliyev. Azərbaycanın dərman bitkiləri və fitoterapiya. Bakı, Elm, 1998.
Elşad Qurbanov. Ali bitkilərin sistematikası, Bakı, 2009.
↑ H. S. HÜMBƏTOV, V. V. BƏŞİROV V. R. MOHUMAYEV " YAĞLI VƏ EFİR YAĞLI BİTKİLƏR" BAKI 2016 səh 35
Avqust 04, 2021
yerfındığı, arachis, hypogaea, yerfındığı, cinsinə, bitki, növü, arachis, hypogaeaelmi, təsnifataləmi, bitkilərşöbə, örtülütoxumlularsinif, ikiləpəliləryarımsinif, rozidlərsıra, paxlaçiçəklilərfəsilə, paxlakimilərcins, növ, elmi, adıarachis, hypogaea, vikinövl. Yerfindigi lat Arachis hypogaea 1 yerfindigi cinsine aid bitki novu 2 YerfindigiArachis hypogaeaElmi tesnifatAlemi BitkilerSobe OrtulutoxumlularSinif IkilepelilerYarimsinif RozidlerSira PaxlaciceklilerFesile PaxlakimilerCins YerfindigiNov YerfindigiElmi adiArachis hypogaea L VikinovlerdesistematikaSekilaxtarisiITIS 26463NCBI 3818EOL 641309GRIN 3785IPNI 474933 1TPL ild 2050Ehemiyyeti RedakteAraxis ve ya yerfindigi Arachis hypogaea L toxumlarindan erzaq yagi yemeli yag almaq ucun ekilib becerilir Araxis toxumlarinin terkibinde 60 e qeder yag orta hesabla 53 ve 35 den cox zulal vardir Terkibindeki zulalin miqdarina gore araxis ancaq soyadan geri qalir Araxis yagi konserv senayesinde marqarin alinmasin da sabunbisirme senayesinde ve tibde istifade olunur Araxis yagi yarimquruyan yod ededi 90 103 yaglar qrupuna aiddir Orta hesabla bir ton qabiqli araxis toxum dan 226 317 kq yag alinir Araxis yagi esas etibari ile konserv ve qennadi senayesinde istifade olunur Uyudulmus araxis toxumlari sokolad hazirlananda elave kimi tetbiq edilir Qovrulmus toxumlari erzaq kimi yeyilir ve xirdalanmis halda bir cox qennadi mehsullarina elave edilir Yagin emalindan sonra jmixin terkibinde 45 zulal ve 8 yag olur Erzaqliq sortlari lobya dadi vermemelidir Araxisin jmixi ve govdesi belimi heyvandarliqda yem kimi istifade olunur Beliminde 11 e qeder zulal var ve qida keyfiyyetine gore yonca ve ucyarpaqdan geri qalmir Eyni zamanda hem beliminin hem de meyvesinin istifade perspektivlerine gore ABS da araxis iribuynuzlu mal qara ve donuzlar ucun otlaq bitkisi kimi becerilir Cecesinden ise izolyasiya materiali ve yanacaq kimi istifade olunur 3 Sistematikasi RedakteYeni sistemlesdirmede Arachis hypogaea novu 2 yarimnove bolunur A hypogaea Arachis asiatica yarimnovunun 2 novmuxtelifliyi vardir hypogaea novmuxtelifliyi Braziliya ve Virciniya sorttipine hirzuta novmuxtelifliyi ise Peru sorttipine aid edilir Bu yarimnov A asiatica serilen govdeli olmaqla toxumlarin sukunet dovru 2 ile qeder vegetasiya muddetleri ise 5 10 ay cekir A fastigiata Arachis americana yarimnovunun de 2 novmuxte lifliyi vardir Fastigiata novmuxtelifliyi Valensiya sortti pine vulqa ris novmuxtelifliyi ise Ispan sorttipine aid edilir Bu yarimnov A americana az ve cox miqdarda dik dayanan govdeler emele getirir toxumlarin sukunet dovru 50 gune qeder vegetasiya muddeti ise 3 5 ay cekir Tropiklerde ilde 2 defe mehsul vere biler Paxlalilar Fabacaea fesilesine daxil olmasina baxmayaraq Arachis cinsinin sistematikasi cetinlik toredir Evvelki sistemlesdirme boyume budaqlanma ve meyvever me xususiyyetlerine gore tertib edilmisdir Mutasiya hibridlesdirme ve secme neticesinde araxisin cox boyuk muxtelifliyi emele gelmisdir Tekce Seneqalda araxisin 550 ye qeder Konqoda ise 200 e qeder novmuxtelifliyi vardir Medeni araxis novu Arachis hypogaea yabani halda melum de yildir Bu novun yayilma areali olduqca genisdir O tropik subtropik iqlime malik olan olkelerde yayil maqla beraber mulayim motedil iqlimli olkelerin de bezi bolgelerinde becerile bilir Butunlukde bu cins genis areala malik olmasi muxtelif torpaq iqlim seraitinde ya yilmasi ile xarakterize edilir Araxis cografi cehetce 10 ve 28 0 cenub enliklerinde yayilmisdir Yabani araxis formalari coxillikdir Tekce A monticola birillik novdur Arachis cinsinin en cox rast gelinen yabani novleri asagidakilardir 1 Serilen govdeli araxis Arachis prostrata Benth 2 Sacaqli pirpizli araxis Arachis villosa Benth 3 Kokuyumrulu araxis Arachis tuberosa Bong 4 Sarimtil araxis Arachis lutescens Krap et Rig 5 Burkart araxisi Arachis burkartii Handro6 Bentam araxisi Arachis benthamii Handro7 Surunen araxis Arachis repens Handro8 Dagliq araxis Arachis monticola Krapov Et Rig tetrap loid 2n 40 9 Hasiyeli araxis Arachis marginata Gardn 10 Paraqvay araxisi Arachis paraguariensis Chod et Hassl 11 Quaran araxisi Arachis goaranitica Chod et Hassl 12 Sacaqli meyveli araxis Arachis villosulicarpa Hoehne13 Marti araxisi Arachis martii Handro14 Xirda kicik araxis Arachis pusilla Benth 3 Istinadlar Redakte Nureddin Eliyev Azerbaycanin derman bitkileri ve fitoterapiya Baki Elm 1998 Elsad Qurbanov Ali bitkilerin sistematikasi Baki 2009 1 2 H S HUMBETOV V V BESIROV V R MOHUMAYEV YAGLI VE EFIR YAGLI BITKILER BAKI 2016 seh 35Menbe https az wikipedia org w index php title Yerfindigi amp oldid 5970324, wikipedia, oxu, kitab, kitabxana, axtar, tap, hersey,
ne axtarsan burda
, en yaxsi meqale sayti, meqaleler, kitablar, oyrenmek, wiki, bilgi, tarix, seks, porno, indir, yukle, sex, azeri sex, azeri, seks yukle, sex yukle, izle, seks izle, porno izle, mobil seks, telefon ucun, chat, azeri chat, tanisliq, tanishliq, azeri tanishliq, sayt, medeni, medeni saytlar, chatlar, mekan, tanisliq mekani, mekanlari, yüklə, pulsuz, pulsuz yüklə, mp3, video, mp4, 3gp, jpg, jpeg, gif, png, şəkil, muisiqi, mahnı, kino, film, kitab, oyun, oyunlar.
_-_in_shell,_shell_cracked_open,_shelled,_peeled.jpg.html){kind=link}
