Yel iyesi - Türk, tatar ve altay mifologiyasında külək ruhu. Çel (Cel, Şil) iyesi olaraq da bilinər. Monqollarar Salhın (Halhın) Ezen deyərlər.
Xüsusiyyətləri
Küləyin qoruyucu ruhudur. Hər külək üçün fərqli bir iye vardır. Türklərdə külək sürəti və fövqəltəbii gücləri anımsattığı üçün daim maraqlı bir mövzu olmuşdur. Xaqas xalq mədəniyyətində də "Şil Ezi" adında bir külək iyesine rast gəlinir. Külək iyesinin adı Azeri xalq inancında "Heydər" olaraq da xatırlanar.
Heydər
Heydər,Yel İyesine Azəri mədəniyyətində verilən addır. Xalq arasındakı bir rəvayətə görə, yeddi rəngdə yumaq dolayıb qıçının altına qoyduqdan sonra, əsən külək səbəbiylə yumaq diyirlənib getdiyi üçün Heydərə əsəbiləşən Fatma qadın, belindəki ox və yayı çıxarıb onu vurmaq istəmişdir. Yayı düz tutmadığı üçün, Heydər isə gülərək qaçıb, Fatma qadının yünlerini göyün yeddinci qatına qucaqlamışdır. Beləcə göy qurşağı yaranmışdır. Azeriler harman savrulduğunda küləyi çağırmaq üçün belə qışqırarlar;
Heydər, Heydər, es də gəl,
Yeddi harman basta də gəl!
Heydər, Heydər, çörək ver, kəslərə ürək ver,
Harmanları yığmaya sərin sərin külək ver.
Daha sonra da "Heydər ata, gel payını götür!" deyə özünə müraciət edərlər. Qazaxlar da harman sovurduqları vaxt külək olmasa, "Külək Sahibi" olaraq bilinən "Mir Xayder" dedikləri ruhu "Mir Xayder, Mir Xayder, gel Mir Xayder!" deyə çağırırlar.
Küləklərə görə iyeler
Müəyyən olunmuş külək adları bu şəkildədir və hər birinin iyesi vardır.
Ağyel (Ağcaayel): Şərqdən əsər.
Bozyel (Bozcayel): Şərqdən əsər.
Göyyel (Göyceyel): Qərbdən əsər.
Qıryel (Qırcayel): Qərbdən əsər.
Qızılyel: Cənubdan əsər.
Alyel: Cənubdan əsər.
Qarayel: Şimaldan əsər.
Quzyel: Şimaldan əsər.
Günyeli (Künyeli): Cənubdan / Gündüz əsər.
Tünyeli (Dünyeli): Şimaldan / Gecə əsər.
Alaqyel: Şimal-şərqdən əsər.
Azaqyel: Şimal-şərqdən əsər.
Qorumyel: Cənub-şərqdən əsər.
Çaxmakyel: Cənub-şərqdən əsər.
Tərsyel: İsti əsər.
Çölyeli: Samyeli. Çöllərdən əsər.
Uluyel: Fırtına deməkdir.
Ilıyel: Dənizdən əsər.
Isıyel: Dənizdən əsər.
Tanyeli: Sabah əsər.
Yağaryel: Yağmur rüzgarının.
Qanyel: Qasırğa deməkdir.
Etimologiya
(Yel / Yil / İl) kökündən törəmişdir. Əsinti mənası vardır. Havanın yer dəyişdirməsi səbəbiylə meydana gələn axın. Ruh, can, sirr kimi anlamlarla eyni kökdən qaynaqlanır. Külək, esinti deməkdir. Bundan başqa, can, ruh, cin kimi mənaları kök içində daşıyar. Yel girməsi anlayışı bu anlayışın ən diqqətə çarpan göstəricisidir. Məsələn şamanın, trans halındakı ruhuna "Yelgen" adı verilər. Yeleğen isə yel kimi sürətli, sürətli mənasını verər.
Mənbə
Türk Əfsanə Sözlüyü, Dəniz Qaraqurd, Türkiyə, 2011, (OTRS: CC BY-SA 3.0) (türk.)
Türk Mitolojisi Ansiklopedik Sözlük, Celal Beydili, Yurt Yayınevi (S. - 608)
Mifologiya ilə əlaqədar olan bu məqalə qaralama halındadır. Məqaləni redaktə edərək Vikipediyanı zənginləşdirin.
September 16, 2021
iyəsi, iyesi, türk, tatar, altay, mifologiyasında, külək, ruhu, çel, şil, iyesi, olaraq, bilinər, monqollarar, salhın, halhın, ezen, deyərlər, mündəricat, xüsusiyyətləri, heydər, küləklərə, görə, iyeler, etimologiya, mənbəxüsusiyyətləri, redaktəküləyin, qoruyu. Yel iyesi Turk tatar ve altay mifologiyasinda kulek ruhu Cel Cel Sil iyesi olaraq da biliner Monqollarar Salhin Halhin Ezen deyerler Mundericat 1 Xususiyyetleri 2 Heyder 3 Kuleklere gore iyeler 4 Etimologiya 5 MenbeXususiyyetleri RedakteKuleyin qoruyucu ruhudur Her kulek ucun ferqli bir iye vardir Turklerde kulek sureti ve fovqeltebii gucleri animsattigi ucun daim maraqli bir movzu olmusdur Xaqas xalq medeniyyetinde de Sil Ezi adinda bir kulek iyesine rast gelinir Kulek iyesinin adi Azeri xalq inancinda Heyder olaraq da xatirlanar Heyder RedakteHeyder Yel Iyesine Azeri medeniyyetinde verilen addir Xalq arasindaki bir revayete gore yeddi rengde yumaq dolayib qicinin altina qoyduqdan sonra esen kulek sebebiyle yumaq diyirlenib getdiyi ucun Heydere esebilesen Fatma qadin belindeki ox ve yayi cixarib onu vurmaq istemisdir Yayi duz tutmadigi ucun Heyder ise gulerek qacib Fatma qadinin yunlerini goyun yeddinci qatina qucaqlamisdir Belece goy qursagi yaranmisdir Azeriler harman savruldugunda kuleyi cagirmaq ucun bele qisqirarlar Heyder Heyder es de gel Yeddi harman basta de gel Heyder Heyder corek ver keslere urek ver Harmanlari yigmaya serin serin kulek ver Daha sonra da Heyder ata gel payini gotur deye ozune muraciet ederler Qazaxlar da harman sovurduqlari vaxt kulek olmasa Kulek Sahibi olaraq bilinen Mir Xayder dedikleri ruhu Mir Xayder Mir Xayder gel Mir Xayder deye cagirirlar Kuleklere gore iyeler RedakteMueyyen olunmus kulek adlari bu sekildedir ve her birinin iyesi vardir Agyel Agcaayel Serqden eser Bozyel Bozcayel Serqden eser Goyyel Goyceyel Qerbden eser Qiryel Qircayel Qerbden eser Qizilyel Cenubdan eser Alyel Cenubdan eser Qarayel Simaldan eser Quzyel Simaldan eser Gunyeli Kunyeli Cenubdan Gunduz eser Tunyeli Dunyeli Simaldan Gece eser Alaqyel Simal serqden eser Azaqyel Simal serqden eser Qorumyel Cenub serqden eser Caxmakyel Cenub serqden eser Tersyel Isti eser Colyeli Samyeli Collerden eser Uluyel Firtina demekdir Iliyel Denizden eser Isiyel Denizden eser Tanyeli Sabah eser Yagaryel Yagmur ruzgarinin Qanyel Qasirga demekdir Etimologiya Redakte Yel Yil Il kokunden toremisdir Esinti menasi vardir Havanin yer deyisdirmesi sebebiyle meydana gelen axin Ruh can sirr kimi anlamlarla eyni kokden qaynaqlanir Kulek esinti demekdir Bundan basqa can ruh cin kimi menalari kok icinde dasiyar Yel girmesi anlayisi bu anlayisin en diqqete carpan gostericisidir Meselen samanin trans halindaki ruhuna Yelgen adi veriler Yelegen ise yel kimi suretli suretli menasini verer Menbe RedakteTurk Efsane Sozluyu Deniz Qaraqurd Turkiye 2011 OTRS CC BY SA 3 0 turk Turk Mitolojisi Ansiklopedik Sozluk Celal Beydili Yurt Yayinevi S 608 Mifologiya ile elaqedar olan bu meqale qaralama halindadir Meqaleni redakte ederek Vikipediyani zenginlesdirin Menbe https az wikipedia org w index php title Yel iyesi amp oldid 5131452, wikipedia, oxu, kitab, kitabxana, axtar, tap, hersey,
ne axtarsan burda
, en yaxsi meqale sayti, meqaleler, kitablar, oyrenmek, wiki, bilgi, tarix, seks, porno, indir, yukle, sex, azeri sex, azeri, seks yukle, sex yukle, izle, seks izle, porno izle, mobil seks, telefon ucun, chat, azeri chat, tanisliq, tanishliq, azeri tanishliq, sayt, medeni, medeni saytlar, chatlar, mekan, tanisliq mekani, mekanlari, yüklə, pulsuz, pulsuz yüklə, mp3, video, mp4, 3gp, jpg, jpeg, gif, png, şəkil, muisiqi, mahnı, kino, film, kitab, oyun, oyunlar.
