Yaşamaq uğrunda mübarizə — Yaşamaq uğrunda mübarizə dedikdə təkcə açıq şəkildə birbaşa mübarizə deyil, bir növ daxilində, növlər və mühit amilləri arasında olan mürəkkəb, çoxcəhətli münasibətlər nəzərdə tutulur. Hər bir fərdin təbiətdə yaşaması üçün müəyyən yaşayış sahəsi lazımdır. Lakin onların doğulan balalarının sayı yaşayış üçün zəruri olan sahədən çox olur, yəni intensiv çoxalırlar.Kütləvi surətdə çoxalan orqanizmlərin bir qismi əlverişsiz mühit şəraitinin təsirindən, digər qismi isə başqa heyvanlar tərəfindən məhv edildiyindən onların çox az bir hissəsi cinsi yetkinliyə çatır. Məsələn, bir dəniz tısbağası yüzlərlə yumurta qoyur, lakin bu yumurtalardan çıxan balaların heç də hamısı sağ qalmır. Qida və su çatışmazlığı, habelə yaşayış məskənlərinin məhdudluğu, yaranan rəqabət, yırtıcıların hücumu, xəstəliklər onların yaşamaq qabiliyyətinə mane olur və yaşamaq uğrunda mübarizəyə gətirib çıxarır . Var olmaq mübarizəsi konsepsiyası, yaşamaq üçün lazımlı qaynaqlar uğrunda rəqabət və ya döyüşə aiddir. İnsan cəmiyyətinə və ya təbiətdəki orqanizmlərə müraciət edə bilər. Konsepsiya qədimdir və mövcudluq uğrunda mübarizə termini 18-ci əsrin sonlarında istifadə olunurdu. 17-ci əsrdən etibarən bu konsepsiya populyasiyanı aşan insanla əlaqələndirildi; bu məsələ Tomas Robert Maltusun Binjamin Franklinin Bəşəriyyətin Artması, Ölkələrin Yenidənqurma və s. ilə əlaqəli müşahidələrinə əsaslanan əhali prinsipinə dair Bir məqalədə sərt şəkildə göstərilmişdir . Darvin yaşamaq uğrunda mübarizənin üç formasını – növdaxili, növarası və əlverişsiz mühitlə mübarizə formalarını ayırmışdır.
Çarlz Darvin bu termini çox geniş şəkildə istifadə etdi və nəm uğrunda mübarizə aparan "səhranın kənarındakı bitki" nümunəsi verdi" nəm üçün mübarizə aparır .
Tarixi inkişaf
Varlıq üçün mübarizə anlayışı qədimlərə gedib çıxır: Efesli Heraklit, mübarizənin hər şeyin atası olduğunu yazdı və Aristotel "Heyvanlar Tarixi" əsərində eyni mühitlərdə məskunlaşan heyvanlar arasında rəqabət var. Yaşamaq imkanları qısalsa, oxşar növlər birlikdə mübarizə aparacaqlar. Tərcümələrdən, 9-cu əsrdə ərəb alimi Əl-Cahiz, açıq-aşkar heyvanların qidasız mövcud ola bilməyəcəyi, nə də ov heyvanının öz növbəsində ovlanması buna bənzərdir. Tanrı bəzi insanları başqaları üçün həyat səbəbi olaraq yaratdı və eyni şəkildə ikincisini də birincinin ölüm səbəbi olaraq yaratdı.
Növdaxili mübarizə
Növdaxili mübarizədə fərdlər eyni həyat şəraitinə möhtac olurlar. Bu səbəbdən də növdaxili mübarizə digər mübarizə formaları ilə müqayisədə daha kəskin gedir. Buna misal kimi şam ağaclarının işıq uğrunda mübarizəsini göstərmək olar.
Şam meşəliyində geniş çətirə malik ağaclar günəş işığının qarşısını kəsir. Onların kök sistemi torpaqdan su və mineral duzları yaxşı sorduğundan digər qonşu şam ağaclarına ziyan vurur.
Populyasiyanın sıxlığı və qida çatışmazlığı zamanı növdaxili mübarizə daha da kəskinləşir.
Növdaxili mübarizə yalnız fərdlər arasında açıq mübarizədən ibarət olmur. Bəzi hallarda bu mübarizə qarşılıqlı yardım şəklində də ola bilər; məsələn, at ilxılarında balaların birgə yemləndirilməsi və qorunması onların əməkdaşlığını göstərir. Fərdlərin qarşılıqlı yardımı növdaxili mübarizənin kəskinliyini azaldır . Çarls Darvin, "yaşamaq uğrunda mübarizə" ifadəsini daha geniş bir mənada işlətdi və 1859-cu ildə nəşr olunan Növlərin Mənşəyi haqqında üçüncü bölümün adı olaraq bu termini seçdi. Təbii seçmə nəzəriyyəsinin formalaşmasında çox təsirli olan onun uyğunlaşma baxışı. Əlavə olaraq, Alfred Valanse, eyni təkamül nəzəriyyəsinə gəlmək üçün müstəqil olaraq varlıq mübarizəsi konsepsiyasından istifadə etdi. Daha sonra T.H. Huxley varlıq üçün mübarizə ideyasını daha da inkişaf etdirdi. Huxley, Darvinlə təbii seleksiyada tam olaraq razılaşmadı, ancaq təbiətdə varlıq üçün bir mübarizə olduğuna razı oldu. Huxley, intellektual müzakirə ilə məşğul olan insanların şüurunda rəqabət edən fikirlər arasında mövcudluq mübarizəsinin olduğunu da qəbul etdi.
Növlərarası mübarizə
Növlərarası mübarizə ayrı-ayrı növlər arasında gedir. Növlərarası mübarizəyə yırtıcı ilə şikar arasındakı münasibətləri misal göstərmək olar. Yırtıcılarda hücum üçün kəskin hücum vasitələri – iri və iti dişlər, caynaqlar, sürətli hərəkət, qoruyucu davranış formaları, şikarda isə kəskin müdafiə formaları, qoruyucu rəng, qorunmanı nümayişetdirmə və s. xüsusiyyətlər olur.
Əlverişsiz mühitlə mübarizə
Əlverişsiz mühitlə mübarizə – yaşamaq uğrunda mübarizənin üçüncü formasıdır. Orqanizmlər daim mühitin quraqlıq, nəmişlik, soyuqluq və bu kimi əlverişsiz təsirlərinə məruz qalırlar. Bu səbəbdən əlverişsiz mühitin təsirinə qarşı onlarda müxtəlif uyğunlaşmalar yaranır; məsələn, quraqlıq bitkilərində su qıtlığının qarşısının alınması üçün bəzən kök daha dərinə gedir, yarpaqlar pulcuğa və ya tikana çevrilir. Bəzi bitkilər (məsələn: sukkulentlər) isə gövdə və ya yarpaqlarına su toplayır . Ağ ayıda soyuğa uyğunlaşma ilə əlaqədar iri bədən, qalın xəz dəri və piy təbəqəsi mövcuddur. Yaşamaq uğrunda mübarizənin bütün formaları bir-biri ilə qarşılıqlı əlaqədardır.
Ospovat, Dov. The Development of Darwin's Theory: Natural History, Natural Theology, and Natural Selection, 1838-1859. Cambridge: Cambridge University Press, 1981, 61-86.
Petersen, William. Malthus. Cambridge, Massachusetts: Harvard University Press, 1979, 219-223.
Paradis, James G. T.H. Huxley: man's place in nature. Lincoln: University of Nebraska Press, 1978, 145.
Huxley, Thomas Henry (1880). "The coming of age of 'The Origin of Species'". Science. 1 (1): 15–17. doi:10.1126/science.os-1.2.15. PMID 17751948.
Todes, Daniel Philip. Darwin without Malthus the struggle for existence in Russian evolutionary thought. New York: Oxford University Press, 1989.
Bennett, K. D. Evolution and Ecology: The Pace of Life. Cambridge: Cambridge University Press, 1997.
Wilkins, John (2003). "Darwin's precursors and influences: 3. Struggle for existence". TalkOrigins Archive. İstifadə tarixi: 28 April 2014.
Zirkle, 1941. səh. 85, Pallen, Mark J. (2009). The rough guide to evolution. London ; New York: Rough Guides. səh. 5. ISBN978-1-85828-946-5.
yaşamaq, uğrunda, mübarizə, dedikdə, təkcə, açıq, şəkildə, birbaşa, mübarizə, deyil, növ, daxilində, növlər, mühit, amilləri, arasında, olan, mürəkkəb, çoxcəhətli, münasibətlər, nəzərdə, tutulur, hər, fərdin, təbiətdə, yaşaması, üçün, müəyyən, yaşayış, sahəsi,. Yasamaq ugrunda mubarize Yasamaq ugrunda mubarize dedikde tekce aciq sekilde birbasa mubarize deyil bir nov daxilinde novler ve muhit amilleri arasinda olan murekkeb coxcehetli munasibetler nezerde tutulur 2 Her bir ferdin tebietde yasamasi ucun mueyyen yasayis sahesi lazimdir Lakin onlarin dogulan balalarinin sayi yasayis ucun zeruri olan saheden cox olur yeni intensiv coxalirlar 3 Kutlevi suretde coxalan orqanizmlerin bir qismi elverissiz muhit seraitinin tesirinden diger qismi ise basqa heyvanlar terefinden mehv edildiyinden onlarin cox az bir hissesi cinsi yetkinliye catir 4 Meselen bir deniz tisbagasi yuzlerle yumurta qoyur lakin bu yumurtalardan cixan balalarin hec de hamisi sag qalmir Qida ve su catismazligi habele yasayis meskenlerinin mehdudlugu yaranan reqabet yirticilarin hucumu xestelikler onlarin yasamaq qabiliyyetine mane olur ve yasamaq ugrunda mubarizeye getirib cixarir 5 Var olmaq mubarizesi konsepsiyasi yasamaq ucun lazimli qaynaqlar ugrunda reqabet ve ya doyuse aiddir Insan cemiyyetine ve ya tebietdeki orqanizmlere muraciet ede biler Konsepsiya qedimdir ve movcudluq ugrunda mubarize termini 18 ci esrin sonlarinda istifade olunurdu 17 ci esrden etibaren bu konsepsiya populyasiyani asan insanla elaqelendirildi bu mesele Tomas Robert Maltusun Binjamin Franklinin Beseriyyetin Artmasi Olkelerin Yenidenqurma ve s ile elaqeli musahidelerine esaslanan ehali prinsipine dair Bir meqalede sert sekilde gosterilmisdir 6 Darvin yasamaq ugrunda mubarizenin uc formasini novdaxili novarasi ve elverissiz muhitle mubarize formalarini ayirmisdir Carlz Darvin bu termini cox genis sekilde istifade etdi ve nem ugrunda mubarize aparan sehranin kenarindaki bitki numunesi verdi nem ucun mubarize aparir 1 Mundericat 1 Tarixi inkisaf 2 Novdaxili mubarize 3 Novlerarasi mubarize 4 Elverissiz muhitle mubarize 5 IstinadlarTarixi inkisaf RedakteVarliq ucun mubarize anlayisi qedimlere gedib cixir Efesli Heraklit mubarizenin her seyin atasi oldugunu yazdi ve Aristotel Heyvanlar Tarixi eserinde eyni muhitlerde meskunlasan heyvanlar arasinda reqabet var Yasamaq imkanlari qisalsa oxsar novler birlikde mubarize aparacaqlar Tercumelerden 9 cu esrde ereb alimi El Cahiz aciq askar heyvanlarin qidasiz movcud ola bilmeyeceyi ne de ov heyvaninin oz novbesinde ovlanmasi buna benzerdir Tanri bezi insanlari basqalari ucun heyat sebebi olaraq yaratdi ve eyni sekilde ikincisini de birincinin olum sebebi olaraq yaratdi Novdaxili mubarize RedakteNovdaxili mubarizede ferdler eyni heyat seraitine mohtac olurlar Bu sebebden de novdaxili mubarize diger mubarize formalari ile muqayisede daha keskin gedir Buna misal kimi sam agaclarinin isiq ugrunda mubarizesini gostermek olar 7 Sam meseliyinde genis cetire malik agaclar gunes isiginin qarsisini kesir Onlarin kok sistemi torpaqdan su ve mineral duzlari yaxsi sordugundan diger qonsu sam agaclarina ziyan vurur 8 Populyasiyanin sixligi ve qida catismazligi zamani novdaxili mubarize daha da keskinlesir Novdaxili mubarize yalniz ferdler arasinda aciq mubarizeden ibaret olmur Bezi hallarda bu mubarize qarsiliqli yardim seklinde de ola biler meselen at ilxilarinda balalarin birge yemlendirilmesi ve qorunmasi onlarin emekdasligini gosterir Ferdlerin qarsiliqli yardimi novdaxili mubarizenin keskinliyini azaldir 9 Carls Darvin yasamaq ugrunda mubarize ifadesini daha genis bir menada isletdi ve 1859 cu ilde nesr olunan Novlerin Menseyi haqqinda ucuncu bolumun adi olaraq bu termini secdi Tebii secme nezeriyyesinin formalasmasinda cox tesirli olan onun uygunlasma baxisi Elave olaraq Alfred Valanse eyni tekamul nezeriyyesine gelmek ucun musteqil olaraq varliq mubarizesi konsepsiyasindan istifade etdi Daha sonra T H Huxley varliq ucun mubarize ideyasini daha da inkisaf etdirdi Huxley Darvinle tebii seleksiyada tam olaraq razilasmadi ancaq tebietde varliq ucun bir mubarize olduguna razi oldu Huxley intellektual muzakire ile mesgul olan insanlarin suurunda reqabet eden fikirler arasinda movcudluq mubarizesinin oldugunu da qebul etdi 10 Novlerarasi mubarize RedakteNovlerarasi mubarize ayri ayri novler arasinda gedir Novlerarasi mubarizeye yirtici ile sikar arasindaki munasibetleri misal gostermek olar Yirticilarda hucum ucun keskin hucum vasiteleri iri ve iti disler caynaqlar suretli hereket qoruyucu davranis formalari sikarda ise keskin mudafie formalari qoruyucu reng qorunmani numayisetdirme ve s xususiyyetler olur 11 Elverissiz muhitle mubarize RedakteElverissiz muhitle mubarize yasamaq ugrunda mubarizenin ucuncu formasidir Orqanizmler daim muhitin quraqliq nemislik soyuqluq ve bu kimi elverissiz tesirlerine meruz qalirlar Bu sebebden elverissiz muhitin tesirine qarsi onlarda muxtelif uygunlasmalar yaranir meselen quraqliq bitkilerinde su qitliginin qarsisinin alinmasi ucun bezen kok daha derine gedir yarpaqlar pulcuga ve ya tikana cevrilir Bezi bitkiler meselen sukkulentler ise govde ve ya yarpaqlarina su toplayir 12 Ag ayida soyuga uygunlasma ile elaqedar iri beden qalin xez deri ve piy tebeqesi movcuddur 13 Yasamaq ugrunda mubarizenin butun formalari bir biri ile qarsiliqli elaqedardir 14 Istinadlar Redakte Darwin 1859 seh 62 azerb e derslik edu az 02 04 2021 http www e derslik edu az player index3 php book id 144 books 144 units unit 1 page18 xhtml bare url missing title 02 04 2021 tarixinde web 20210402063653 http www e derslik edu az player index3 php book id 144 arxivlesdirilib bad url Ospovat Dov The Development of Darwin s Theory Natural History Natural Theology and Natural Selection 1838 1859 Cambridge Cambridge University Press 1981 61 86 Petersen William Malthus Cambridge Massachusetts Harvard University Press 1979 219 223 Paradis James G T H Huxley man s place in nature Lincoln University of Nebraska Press 1978 145 Huxley Thomas Henry 1880 The coming of age of The Origin of Species Science 1 1 15 17 doi 10 1126 science os 1 2 15 PMID 17751948 Todes Daniel Philip Darwin without Malthus the struggle for existence in Russian evolutionary thought New York Oxford University Press 1989 Bennett K D Evolution and Ecology The Pace of Life Cambridge Cambridge University Press 1997 Wilkins John 2003 Darwin s precursors and influences 3 Struggle for existence TalkOrigins Archive Istifade tarixi 28 April 2014 Zirkle 1941 seh 85 Pallen Mark J 2009 The rough guide to evolution London New York Rough Guides seh 5 ISBN 978 1 85828 946 5 Zirkle 1941 seh 85 86 Marx Engels Correspondence 1862 marxists org Archived from the original on 24 April 2014 Istifade tarixi 20 April 2014 Zirkle 1941 seh 87 88 Zirkle 1941 seh 89 90Menbe https az wikipedia org w index php title Yasamaq ugrunda mubarize amp oldid 5931362, wikipedia, oxu, kitab, kitabxana, axtar, tap, hersey,
ne axtarsan burda
, en yaxsi meqale sayti, meqaleler, kitablar, oyrenmek, wiki, bilgi, tarix, seks, porno, indir, yukle, sex, azeri sex, azeri, seks yukle, sex yukle, izle, seks izle, porno izle, mobil seks, telefon ucun, chat, azeri chat, tanisliq, tanishliq, azeri tanishliq, sayt, medeni, medeni saytlar, chatlar, mekan, tanisliq mekani, mekanlari, yüklə, pulsuz, pulsuz yüklə, mp3, video, mp4, 3gp, jpg, jpeg, gif, png, şəkil, muisiqi, mahnı, kino, film, kitab, oyun, oyunlar.
