Azərbaycanca
Deutsch
日本語
Lietuvos
සිංහල
Türkçe
Українська
United State
 | Bu məqaləni lazımdır. |
 | Bu məqalədəki məlumatların üçün əlavə mənbələrə ehtiyac var. |
Yüksək şaxələnmiş polimerlər — üç ölçülü dendrit quruluşa malik çoxşaxəli makromolekullardır. Dendrit quruluşlu yüksəkmolekullu birləşmələrin strukturu [1] altı sinifdən ibarətdir: (a) dendron və dendrimerlər; (b) hibrid dendritə oxşar polimerlər; (c) dendrit olunmuş, yaxud calaq polimerlər; (ç) hiper şaxələnmiş polimerlər; (d) ulduzvari polimerlər; (e) daraq tipli polimerlər (şək.1). İlk üç sinif şaxələnmə dərəcəsi 1.0 olan mükəmməl quruluşa malikdirlər, qalan üçü isə təsadüfi olan şaxələnmiş strukturu göstərir [2].
Yüksək şaxələnmiş polimerlərin sintez üsulları
| ]Klassik dendrimerlərin və hiper şaxələnmiş polimerlərin arasındakı prinsipial fərqlənmə — onların sintez üsüllarıdır [3]. Ədəbiyyatdan məlumdur ki, birinciləri yalnız seçilmiş ardıcıllıqla bir neçə dəfə təkrar olunan reaksiyalarla alırlar ki, bu da elementar fraqmentlərin nəsillərinin yeni qatlarının molekulun başlanğıc nüvə adlandırılan mərkəzi atom (yaxud molekul) ətrafında mərhələli artmasına imkan verir, (divergent sxem) və yaxud isə əks üsuldan istifadə olunur: molekulun formalaşması onun periferiyasından başlayır və şərti konus formalı olan intermediant-dendronların hər bir mərhələdə böyüməsi ilə gedir.
Yalnız sonuncu mərhələdə dendronlar nüvəyə birləşir, bu da tam dendrit molekulun formalaşmasina gətirib çıxarır (kovergent sxem). Hiper şaxələnmiş polimerlər bir mərhələli üsulla alınır [4].
1. Yüksək şaxələnmiş polimerlərin çox mərhələli sintez üsulları
| ]Qeyd olunduğu kimi, dendrimerlərin sintezinə iki cür yanaşma var: divergent və kovergent sintez sxemləri [5].
Dendrimerlərin divergent sintez sxemi reaksiyaların seçilmiş ardıcıllıqlarının dəfələrlə təkrarlanmasını təmsil edir, bu mərkəzi atom (yaxud molekul) ətrafında, yəni dendrit molekulun başlanğıc nüvəsinin ətrafında elementar fraqmentlərin nəsillərinin yeni qatlarının mərhələli artmasına imkan verir. Bu sxemin üstün cəhəti səth qatının yüksək funksionallıqlı olmasındadır və bu metod ilə ilk sintez 80-ci illərdə Tomaliya tərəfindən aparılmışdır [6].
Eyni zamanda yuxarıda göstərilən üstünlüklərlə yanaşı mərhələli strategiyada bir sıra çatızmamazlıqlar mövcuddur. Bunlardan da ən önəmlisi dəfələrlə təkrar olunan əməliyyatlara böyük əməyin sərf olunmasıdır. Bundan başqa, reagentlərin geniş miqdarda istifadəsi dendrimerlərin (aralıq nəsillərin və məqsədli məhsulların) çıxımında və təmizlənməsində problemlər yaradır. Bu çətinliklərə görə çoxpilləli üsul ilə sintez olunan dendrimerlər olduqca bahalı və əlçatmaz maddələr kateqoriyasina daxil olur.
Oxşar törəmələrin bir mərhələli alınma üsulunda göstərilən çatışmazlıqlar mövcud deyil.
1.1. Yüksək şaxələnmiş polimerlərin bir mərhələli sintez üsulları
| ]1.1.1. Bir monomerin istifadəsi ilə bir mərhələli sintez üsulları
| ]Bu sintez üsulu da həmçinin bir necə üsullara bölünür:
a) ABx monomerin polikondensasiyası. Burada x>2. Bu üsulla 1990-cı ildə Kim və Vebster [7] tərəfindən ilk yüksək şaxələnmiş polifenilenlər alınmişdır. Eləcə də, həmin üsulla yüksək şaxələnmiş poliamidlər, polikarbonatlar, poliefirketonlar, poliefirlər və poliuretanlar sintez edilmişdir.
b) Flori monomerləri. Flori monomerlərinə АВx tipli birləşmələri aid edilir, burada A yalnız B ilə reaksiyaya daxil olur. İlk dəfə bir mərhələli üsulla dendritə oxşar polimerlərin məqsədli sintezi Flori monomerləri kimi germanium törəmələrinin (C6F5)3GeX (X=H, Br, GeR3) istifadəsi ilə Boçkaryovun qrupu tərəfindən ötən əsrin 80-ci illərində Nijniy Novqorod şəhərində yerləşən REA Metalüzvi Birləşmələrin Kimyası İnstitutunda həyata keçirilmişdir [3].
c) АВ tipli vinil monomerlərinin öz-özünə kondensasiyası. İlk dəfə olaraq bu sxem ilə sintez Freçet tərəfindən 1995-ci ildə həyata keçirilmişdir [8]. Bu üsulla yüksək şaxələnmiş polimetakrilat və poliakrilatlar alınmışdır.
ç) Tsiklin açılmasıyla baş verən АВх monomerlərinin polimerləşməsi. Bu istiqamətdə ilk iş Freyə məxsusdur, belə ki, o, АВ2 monomeri cismində qlisid spirtindən istifadə etmişdir.
Bu sxem üzrə poliefir və poliaminlər sintez edilmişdir.
===== 1.1.1.2 Bir və ya bir necə monomerlərin istifadəsi ilə baş verən bir mərhələli sintez üsulları
=====
Seçilmiş monomer cütlüyündən və reaksiyaların kombinasiyasından asılı olaraq müxtəlif istiqamətlər mövcuddur:
a) А2 + В3 monomerlərin istifadəsi ilə baş verən sintez üsulu. Bu sahədə ilk iş Kakimoto və Freçetə məxsusdur. Onlar tərəfindən göstərilmişdir ki, А2 + В3 monomerlərin polikondensasiyası zamanı müxtəlif yan proseslər, məsələn, gel yaranması baş verə bilir.
b) А2 + В'В2 monomerlərin istifadəsi ilə baş verən sintez üsulu. Bu halda, sintez А2 tipli simmetrik və В'В2 tipli asimmetrik monomerlərin istifadəsi ilə baş verir.
Divergent və kovergent sxemlərinin birgə istifadəsi ilə müxtəlif arxitekturalı və kimyəvi tərkibli polimerlərin sintezi Müzəffərov və onun əməkdaşları tərəfindən [9] silisium üzvi dendrimerlərin universal sintez üsulunun işlənib hazırlanması ilə nümayiş olunmuşdur.
Bu vaxta kimi yüksək şaxələnmiş polimerlərin sintezində istifadə edilən reaksiyalar ümumən zəncirli deyildir. Adətən bunlar tanınmış kondensasiya, iki və daha çox rabitələr üzrə əvəzetmə və birləşmə reaksiyalarıdır.
2. Yüksək şaxələnmiş polimerlərin tətbiq sahələri.
| ]Çox zaman yüksək şaxələnmiş polimerləri yeni nəslin polimerləri adlandırırlar, belə ki, xüsusi təyinatlı materiallar kimi onlara böyük bir gələcək proqnozlaşdırırlar. Bununla bağlı yalnız bu polimerlərin artıq istifadə olunan və yaxud onların müəyyən real perspektivli istifadə olunması sahələrini sadalayaq.
Hal-hazırda alimlər metal ionlarını yüksək şaxələnmiş polimerlərin səthində xelat qruplarının köməkliyi ilə saxlamağı bacarırlar [10]. Məsələn, nüvə maqnit rezonansı (NMR) üsulunun köməyi ilə tədqiqatların aparılması zamanı qadolinium və maqnezium əsaslı belə yüksək şaxələnmiş "nişanlar" kontrastlı aqentlər cismində aktiv şəkildə istifadə olunur. Onlar, məsələn, təcrübi heyvan orqanizmlərinə yeridilmiş kök hüceyrələrinin "taleyinin" və onların miqrasiyasının asanlıqla izləməsinə imkan yaradırlar. Bu xüsusilə hüceyrələrin beyinə yeridildiyi halda əhəmiyyətlidir.
Şaxələnmiş molekulun təmasda olan "budaqlar"-ı sayəsində yüksək şaxələnmiş polimerlə kimyəvı ələqəsi olmayan müxtəlif kiçik molekulların saxlamaq imkanı olan daxili boşluqlar yaranır. Bu boşluqlara müxtəlif dərman preparatları daxil edilə bilər ki, bu da onların uzunmüddətli müalicəvi effektini təmin edə bilər [11,12]. Bu cür qonaq-sahib quruluş tipli olan kompozisiyaların biologiya, tibb, farmakologiya, kosmetologiya sahələrində olan tətbiqi perspektivlidir [13]. Yüksək şaxələnmiş polimerlər həmçinin radioaktiv işarəsi olan maddələri saxlaya bilir ki, bu da müxtəlif xastəliklərin diaqnostikasında tətbiq oluna bilər.
Belə polimerlərə dərhal bir neçə müxtəlif molekulun bağlanması imkanı bədxassəli şişlərin müalicəsində öz tətbiqini tapdı [14]. Bütün hüceyrələrin böyüməsi üçün fol turşusu lazimdır. Lakin xərçəng hüceyrələrinin membranında normal hüceyrələrlə müqayisədə fol turşusunu birləşdirən min dəfə çox reseptor yerləşir. Beləliklə, əgər fol turşusu yüksək şaxələnmiş polimerlərin "budaqlarına" bağlanarsa, xərçəng hüceyrələri bütövlükdə bu polimerləri onları öldürən dərmanla birlikdə udur. Eyni zamanda güçlu şişə qarşı preparatın, flüorisent boyasının və fol turşusunun polimerin "budaqlarına" bağlanması həmin preparatın xərcənq şişinə dəqiqliklə çatdırılmasına imkan yaradır və şişə qarşı toksiki dərmanın yan təsirlərini minimuma endirir.
Yüksək şaxələnmiş polimer-dendrimerlərin müntəzəm quruluşu və onların fiziki-kimyəvi xassələrinin idarə edilməsinin mümkünlüyü onların gələcəkdə öyrənilməsinə və praktiki istifadəsinə böyük marağın yaranmasında təkanverici rol oynayır. Periferik (ətraf) qrupların seçimi makromolekulların kimyəvi, fiziki və bioloji funksionallığını dəyişməyə imkan yaradır [15]. Belə ki, bu qrupları yükləməklə dendrimerə polielektrolit xassəsi vermək olar [16], bioloji inert və ya əksinə, aktiv qrupları ətraflarda yerləşdirərək, makromolekulu əczaçılıqda dərman preparatlarının daşıyıcıları kimi istifadə etmək olar.
Proqnozlaşdırılan, nəzarət olunan və yüksək dəqiqliklə əmələ gələn dendrimerlərin makromolekul ölçüləri onları kütlə spektrometriyasında, elektron və atom spektroskopiyasında, ultrafiltrləşmədə ideal standartlara gətirib çıxarır.
Funksionallığın yüksək dərəcəsi dendrimer makromolekullarının sonrakı çevrilmələrində həqiqətən də sonsuz bir imkan yaradır ki, bu da yeni nanoölçülü strukturların qurulmasına, liofob və liofil xassələrini vermək məqsədiylə makromolekul səthlərinin modifikasiyasına, yeni tipli üzərinə çəkilmiş katalizatorların yaradılmasına gətirib çıxara bilər [17, 18]. Tərkibində fotoxrom qrupları olan dendrimerlər işıq enerjisinin cevrilməsinə qadirdilər, bu da onların optik cihazlarda istifadəsi üçün perspektivlidir [19].
Müntəzəm dendrimerlərin makromolekullarının mükəmməl sferik forması, molekul karkasının möhkəmliliyi və antifriksion xassələrinin mövcud olması onların sürtgü materialları komponenti və lubrikantlar kimi istifadə edilməsinə imkan yaradır.
Şübhə yoxdur ki, dendrimerlərin tətbiq sahəsi onun maye-kristal nizamlanması mümkünlüyünün aşkar edilməsi ilə genişləndiriləcək. Buna görə də cavabdeh olan mezogen qruplarının dendronların həm içərisində, həm də ətrafında [20] yerləşə bilməsi göstərilir. Professor V. P. Şibayevin məqaləsi ilə [21] tanış olduqdan sonra oxucu maye-kristal dendrimerlər önündə açılan perspektivləri sərbəst qiymətləndirə bilər. Göstərilmişdir ki, buna görə əsas rol oynayan mezogen qrupları dendronların həm içərisində, həm də ətrafında yerləşə bilər. Maye-kristal dendrimerlər yeni materiallar cismində nanotexnologiyada, xarici sahələrin təsirindən öz xassələrini dəyişməyə qadir bir neçə nanometr ölçüsündə mikrohissəciklərə ehtiyacı olan tibbdə və digər elm sahələrində, həmçinin texnikada tətbiq olunur.
Nüvə funksiyasını boş orbitallı metal atomu yerinə yetirən dendrimerlər biokimya sahəsi üçün böyük maraq kəsb edir. Belə ki, dendrimer texnologiyası xüsusilə hemoqlobin modeli kimi dendrimer dəmir (II) porfirinlərinin sintezində istifadə edilmişdir. Porfirin sisteminin quruluşu və onun biologiyada əhəmiyyəti professor A. F. Pojarski [22] və professor A. N. Ulaxoviçin [23] məqalələrində öz əksini tapmışdır. Məlum olmuşdur ki, oksigenin (O2) dönər birləşməsi konstantı dendrimer Fe (II) porfirinlərində tərkibində qlobulyar zülalla (qlobin) əhatə olunmuş dəmir porfirini (hem) olan insan hemoqlobini ilə müqayisədə 1500 dəfə daha yüksəkdir. Hər iki halda oksigenin fiksasiyası onun dəmir atomu üzərində koordinasiyası nəticəsində baş verir.
Ehtimal olunur ki, oksigen molekulları sayəsində dendrimerin birinci generasiyasının amid qrupları ilə hidrogen rabitələrinin yaranması bir köməkçi amil kimi O2-nin dendrimer porfirinlərinə böyük oxşarlığında vacib rol oynayır.
Dendrimerlər yüksək təşkil olunmuş molekulyar sistemlər kimi katalizator altlığı, ion mübadiləsi materialları, metal nanohissəciklərin formalaşmasında istifadə olunan matrislər kimi tətbiq oluna bilən müntəzəm torların yaranmasında başlanğıc quruluş elementləri cismində perspektivlidir.
Dendrimerlər müəyyən forma və ölçülərinə görə şablon kimi maraq doğurur. Dendrimer digər kimyəvi tərkibli polimer matrislə birlikdə tora tikilə, sonra isə kimyəvi və yaxud termiki üsul ilə oradan uzaqlaşdırıla bilər, bu da monodispers nanoməsaməli quruluşu olan materialların, həmçinin aşaği dielektrik keçiricilıyi olan dielektriklərin alınmasında perspektivlər yaradır [24].
Dendrimerlər əsasında tikilmiş sistemlərin tətbiqinin digər perspektivli istiqamətı — nazik laylı qatların alınmasıdır. Dendrimerlər əsasında monoqatların mühüm xüsusiyyətlərindən biri onların verılmış dendrimerlərin ölçüsü ilə müəyyən edilmiş kalibrləşmiş qalınlığıdır. Dendrimerlərin yüksək funksionallığı və sıx qlobulyar quruluşu bu cur qatların unikal maneə xassələrə malik olan örtüklər, səthin kimyəvi təbiətinin modifikatorları və kimyəvi sensorlar kimi istifadəsinə imkan verir.
Bundan başqa, dendrimerlərin səth üzərində özünü göstərməsinin öyrənilməsi onların fiziki və kimyəvi xassələri, həmçinin müxtəlif təbiətli səth ilə qarşılıqlı təsiri barəsindən yeni nəticələrin alınmasını təmin edir.
Şübhəsiz ki, yüksək şaxələnmiş polimerlərin geniş miqyasda tətbiqi əsasən az "xərcli" bir mərhələli sintez üsulu ilə müəyyən ediləcək. Bu sahədə olan imkanlar barədə elmi işdə [25] göstərilmişdir ki, möhkəm astara bərkidilmiş dendritə oxşar makromolekulların böyüməsi məlum bir mərhələli proseslər ilə müqayisədə polimerin MÇ-nin daha da effektivli nəzarətinə və MÇ-nin daha dar paylanmasına Мw / Мn < 1,3 gətirib çıxarır.
Beləliklə, yüksək şaxələnmiş polimerlər kimyasının əsas nailiyyətləri onların müxtəlif elm sahələrində və texnikada istifadəsi üçün böyük imkanlar yaradır[26].
Mənbələr
| ]1. C. Gao, D. Yan. Hyperbranched polymers: from synthesis to applications // Prog. Polym. Sci. 29 (2004) 183–275.
2. Kulkarni A. S., Beaucage G. Investigating the Molecular Architecture of Hyperbranched Polymers // Macromol. Rapid Commun. 2007. V.28. P. 1312–1316.
3. Бочкарев М. Н., Каткова М. А. Дендритные полимеры, получаемые одностадийным синтезом. Успехи химии 64(11) 1995. C.1106–1120.
4. Konkolewicz D., Gilbert R. G., Gray-Weale A. Randomly Hyperbranched Polymers // Phys. Rev. Lett. 2007 . V.98. P. 238301(l-4).
5. Захарова О. Г., Зайцев С. Д., Семчиков Ю. Д. Дендримеры: синтез, свойства, применение: учебно-методические материалы по программе повышения квалификации "Новые материалы электроники и оптоэлектроники для информационно-телекоммуникационных систем". Нижний Новгород.: НГУ им. Н. И. Лобачевского, 2006. 81 с.
6. Семчиков Ю. Д. Дендримеры- новый класс полимеров. // Соросовский образовательный Журнал. 1998. № 12. С.45–51.
7. Kim Y. H., Webster O. W. // Water soluble hyperbranched polyphenylene: a Unimolecular micelle // J. Am. Chem. Soc. 1990. V.l 12. No.l 1. P.4592–4593.
8. Frechet J. MJ. Functional polymers and dendrimers: reactivity, molecular architecture, and interfacial energy // Science. 1994. V.263. P. 1710–1715.
9. Музафаров А. М., Ребров Е. А., Папков В. С. Объемнорастущие полиорганосилоксаны. Возможности молекулярного конструирования в высокофункциональных системах.// Успехи химии. 1991. Т. 60, № 7, С. 1596–1612.
10. Чеканова А. Е. Наноазбука: дендримеры.// http://www.nanometer.ru/2007/06/06/[ölü keçid] dendrimeri_2616.html
11. Patri A. K., Majoros I. J., Baker J. R. Jr. Dendritic polymer macromolecular carriers for drug delivery // Curr. Opin. Chem. Biol. 2002. V.6. P.466–471.
12. Jansen J. F. G. A., de Brabander-van den Berg E. M. M., Meijer E. W. Encapsulation of Guest Molecules into a Dendritic Box // Science. 1994. V. 266 P. 1226–1229.
13. Svenson S., Tomalia D. Dendrimers in biomedical applications—reflections on the field // Adv. Drug Delivery Rev. 2005. V.57. P.2106–2129.
14. Malik N., Evagorou E. G., Duncan R. Dendrimer-platinate: a novel approach to Cancer chemotherapy // Anti-Cancer Drugs. 1999. V.10. No.8. P.767–776.
15. Boas U., Christensen J. B., Heegaard P. M. H. Dendrimers in Medicine and Biotechnology New Molecular Tools. Chapter 1: Dendrimers: Design, Synthesis and Chemical Properties // J. Mater. Chem. 2006. V.16. P.3785–3798.
16. Welch P., Muthukumar M. Tuning the Density Profile of Dendritic Polyelectrolytes // Macromolecules. 1998. V.31. No.17. P.5892–5897.
17. Fuzuli Akber oglu Nasirov, Sevda Rafi kizi Rafiyeva, Gulara Nariman kizi Hasanova, and Nazil Fazil oglu Janibayov. Synthesis of Metal Dithiophosphates on HLaY and HY Zeolites and Polymerization of 1,3-Butadiene with Heterogeneous Catalytic Dithiosystems. // High-Performance Polymers for Engineering- Based Composites. Apple Academic Press, 2016. 384 s.
18. Seymur Salman oglu Salmanov, Fuzuli Akber oglu Nasirov, Nazil Fazil oglu Janibayov. Novel Heterogenized Cobalt Containing Catalytic Dithiosysthems for Gas Phase Polymerization of Butadiene. // High-Performance Polymers for Engineering- Based Composites. Apple Academic Press, 2016. 384 s.
19. Dirksen A., Zuidema E., Williams R. M., Kauffmann L. D. C. C., Vogtle F., Roque A., Pina F. Photoactivity and pH Sensitivity of Methyl Orange Functionalized Poly(Propyleneamine) Dendrimers // Macromolecules. 2002. V.35. P.2743–2747.
20. Пономаренко С. А., Ребров Е. А., Бойко Н. И. и др. Синтез Холестеринсодержащих полиорганосилоксановых дендримеров. // Высокомолекуляр. соединения. 1994. Т. 36, № 7. С. 1086.
21. Шибаев В. П. Жидкокристаллические полимеры // Соросовский Образовательный Журнал. 1997. № 6. С. 40–48.
22. Пожарский А. Ф. Гетероциклические соединения в биологии и медицине // Соросовский Образовательный Журнал. 1996. № 6. С. 25–32.
23. Улахович А. Н. Комплексы металлов в живых организмах // Соросовский Образовательный Журнал. 1997. № 8. С. 27–32.
24. Готлиб Ю. Я., Маркелов Д. А. Диэлектрическая проницаемость дендримера, содержащего полярные группы // Высокомолек. соед. А. 2004. Т.46. No.8. С.1344–1363.
25. Bharathi P., Moore S. S. Solid-supported hyperbranched polymerization evidence for self-limited growth // J. Amer. Chem. Soc. 1997. Vol. 119. P. 3391.
wikipedia, oxu, kitab, kitabxana, axtar, tap, meqaleler, kitablar, oyrenmek, wiki, bilgi, tarix, tarixi, endir, indir, yukle, izlə, izle, mobil, telefon ucun, azeri, azəri, azerbaycanca, azərbaycanca, sayt, yüklə, pulsuz, pulsuz yüklə, haqqında, haqqinda, məlumat, melumat, mp3, video, mp4, 3gp, jpg, jpeg, gif, png, şəkil, muisiqi, mahnı, kino, film, kitab, oyun, oyunlar, android, ios, apple, samsung, iphone, pc, xiomi, xiaomi, redmi, honor, oppo, nokia, sonya, mi, web, computer, komputer
Vikipediya azad ensiklopediya Bu meqaleni vikilesdirmek lazimdir Lutfen meqaleni umumvikipediya ve redakte qaydalarina uygun sekilde tertib edin Bu meqaledeki melumatlarin yoxlanila bilmesi ucun elave menbelere ehtiyac var Lutfen meqaleye etibarli menbeler elave ederek onu tekmillesdirmeye komek edin Menbesiz mezmun problemler yarada ve siline biler Problemler hell edilmemis sablonu meqaleden cixarmayin Daha etrafli melumat ve ya meqaledeki problemlerle bagli muzakire aparmaq ucun diqqet yetire bilersiniz Yuksek saxelenmis polimerler uc olculu dendrit qurulusa malik coxsaxeli makromolekullardir Dendrit quruluslu yuksekmolekullu birlesmelerin strukturu 1 alti sinifden ibaretdir a dendron ve dendrimerler b hibrid dendrite oxsar polimerler c dendrit olunmus yaxud calaq polimerler c hiper saxelenmis polimerler d ulduzvari polimerler e daraq tipli polimerler sek 1 Ilk uc sinif saxelenme derecesi 1 0 olan mukemmel qurulusa malikdirler qalan ucu ise tesadufi olan saxelenmis strukturu gosterir 2 Sekil 1 Yuksek saxelenmis polimerlerin sintez usullari span Klassik dendrimerlerin ve hiper saxelenmis polimerlerin arasindaki prinsipial ferqlenme onlarin sintez usullaridir 3 Edebiyyatdan melumdur ki birincileri yalniz secilmis ardicilliqla bir nece defe tekrar olunan reaksiyalarla alirlar ki bu da elementar fraqmentlerin nesillerinin yeni qatlarinin molekulun baslangic nuve adlandirilan merkezi atom yaxud molekul etrafinda merheleli artmasina imkan verir divergent sxem ve yaxud ise eks usuldan istifade olunur molekulun formalasmasi onun periferiyasindan baslayir ve serti konus formali olan intermediant dendronlarin her bir merhelede boyumesi ile gedir Yalniz sonuncu merhelede dendronlar nuveye birlesir bu da tam dendrit molekulun formalasmasina getirib cixarir kovergent sxem Hiper saxelenmis polimerler bir merheleli usulla alinir 4 1 Yuksek saxelenmis polimerlerin cox merheleli sintez usullari span Qeyd olundugu kimi dendrimerlerin sintezine iki cur yanasma var divergent ve kovergent sintez sxemleri 5 Dendrimerlerin divergent sintez sxemi reaksiyalarin secilmis ardicilliqlarinin defelerle tekrarlanmasini temsil edir bu merkezi atom yaxud molekul etrafinda yeni dendrit molekulun baslangic nuvesinin etrafinda elementar fraqmentlerin nesillerinin yeni qatlarinin merheleli artmasina imkan verir Bu sxemin ustun ceheti seth qatinin yuksek funksionalliqli olmasindadir ve bu metod ile ilk sintez 80 ci illerde Tomaliya terefinden aparilmisdir 6 Eyni zamanda yuxarida gosterilen ustunluklerle yanasi merheleli strategiyada bir sira catizmamazliqlar movcuddur Bunlardan da en onemlisi defelerle tekrar olunan emeliyyatlara boyuk emeyin serf olunmasidir Bundan basqa reagentlerin genis miqdarda istifadesi dendrimerlerin araliq nesillerin ve meqsedli mehsullarin ciximinda ve temizlenmesinde problemler yaradir Bu cetinliklere gore coxpilleli usul ile sintez olunan dendrimerler olduqca bahali ve elcatmaz maddeler kateqoriyasina daxil olur Oxsar toremelerin bir merheleli alinma usulunda gosterilen catismazliqlar movcud deyil 1 1 Yuksek saxelenmis polimerlerin bir merheleli sintez usullari span 1 1 1 Bir monomerin istifadesi ile bir merheleli sintez usullari span Bu sintez usulu da hemcinin bir nece usullara bolunur a ABx monomerin polikondensasiyasi Burada x gt 2 Bu usulla 1990 ci ilde Kim ve Vebster 7 terefinden ilk yuksek saxelenmis polifenilenler alinmisdir Elece de hemin usulla yuksek saxelenmis poliamidler polikarbonatlar poliefirketonlar poliefirler ve poliuretanlar sintez edilmisdir b Flori monomerleri Flori monomerlerine AVx tipli birlesmeleri aid edilir burada A yalniz B ile reaksiyaya daxil olur Ilk defe bir merheleli usulla dendrite oxsar polimerlerin meqsedli sintezi Flori monomerleri kimi germanium toremelerinin C6F5 3GeX X H Br GeR3 istifadesi ile Bockaryovun qrupu terefinden oten esrin 80 ci illerinde Nijniy Novqorod seherinde yerlesen REA Metaluzvi Birlesmelerin Kimyasi Institutunda heyata kecirilmisdir 3 c AV tipli vinil monomerlerinin oz ozune kondensasiyasi Ilk defe olaraq bu sxem ile sintez Frecet terefinden 1995 ci ilde heyata kecirilmisdir 8 Bu usulla yuksek saxelenmis polimetakrilat ve poliakrilatlar alinmisdir c Tsiklin acilmasiyla bas veren AVh monomerlerinin polimerlesmesi Bu istiqametde ilk is Freye mexsusdur bele ki o AV2 monomeri cisminde qlisid spirtinden istifade etmisdir Bu sxem uzre poliefir ve poliaminler sintez edilmisdir 1 1 1 2 Bir ve ya bir nece monomerlerin istifadesi ile bas veren bir merheleli sintez usullari Secilmis monomer cutluyunden ve reaksiyalarin kombinasiyasindan asili olaraq muxtelif istiqametler movcuddur a A2 V3 monomerlerin istifadesi ile bas veren sintez usulu Bu sahede ilk is Kakimoto ve Frecete mexsusdur Onlar terefinden gosterilmisdir ki A2 V3 monomerlerin polikondensasiyasi zamani muxtelif yan prosesler meselen gel yaranmasi bas vere bilir b A2 V V2 monomerlerin istifadesi ile bas veren sintez usulu Bu halda sintez A2 tipli simmetrik ve V V2 tipli asimmetrik monomerlerin istifadesi ile bas verir Divergent ve kovergent sxemlerinin birge istifadesi ile muxtelif arxitekturali ve kimyevi terkibli polimerlerin sintezi Muzefferov ve onun emekdaslari terefinden 9 silisium uzvi dendrimerlerin universal sintez usulunun islenib hazirlanmasi ile numayis olunmusdur Bu vaxta kimi yuksek saxelenmis polimerlerin sintezinde istifade edilen reaksiyalar umumen zencirli deyildir Adeten bunlar taninmis kondensasiya iki ve daha cox rabiteler uzre evezetme ve birlesme reaksiyalaridir 2 Yuksek saxelenmis polimerlerin tetbiq saheleri span Cox zaman yuksek saxelenmis polimerleri yeni neslin polimerleri adlandirirlar bele ki xususi teyinatli materiallar kimi onlara boyuk bir gelecek proqnozlasdirirlar Bununla bagli yalniz bu polimerlerin artiq istifade olunan ve yaxud onlarin mueyyen real perspektivli istifade olunmasi sahelerini sadalayaq Hal hazirda alimler metal ionlarini yuksek saxelenmis polimerlerin sethinde xelat qruplarinin komekliyi ile saxlamagi bacarirlar 10 Meselen nuve maqnit rezonansi NMR usulunun komeyi ile tedqiqatlarin aparilmasi zamani qadolinium ve maqnezium esasli bele yuksek saxelenmis nisanlar kontrastli aqentler cisminde aktiv sekilde istifade olunur Onlar meselen tecrubi heyvan orqanizmlerine yeridilmis kok huceyrelerinin taleyinin ve onlarin miqrasiyasinin asanliqla izlemesine imkan yaradirlar Bu xususile huceyrelerin beyine yeridildiyi halda ehemiyyetlidir Saxelenmis molekulun temasda olan budaqlar i sayesinde yuksek saxelenmis polimerle kimyevi eleqesi olmayan muxtelif kicik molekullarin saxlamaq imkani olan daxili bosluqlar yaranir Bu bosluqlara muxtelif derman preparatlari daxil edile biler ki bu da onlarin uzunmuddetli mualicevi effektini temin ede biler 11 12 Bu cur qonaq sahib qurulus tipli olan kompozisiyalarin biologiya tibb farmakologiya kosmetologiya sahelerinde olan tetbiqi perspektivlidir 13 Yuksek saxelenmis polimerler hemcinin radioaktiv isaresi olan maddeleri saxlaya bilir ki bu da muxtelif xasteliklerin diaqnostikasinda tetbiq oluna biler Bele polimerlere derhal bir nece muxtelif molekulun baglanmasi imkani bedxasseli sislerin mualicesinde oz tetbiqini tapdi 14 Butun huceyrelerin boyumesi ucun fol tursusu lazimdir Lakin xerceng huceyrelerinin membraninda normal huceyrelerle muqayisede fol tursusunu birlesdiren min defe cox reseptor yerlesir Belelikle eger fol tursusu yuksek saxelenmis polimerlerin budaqlarina baglanarsa xerceng huceyreleri butovlukde bu polimerleri onlari olduren dermanla birlikde udur Eyni zamanda guclu sise qarsi preparatin fluorisent boyasinin ve fol tursusunun polimerin budaqlarina baglanmasi hemin preparatin xercenq sisine deqiqlikle catdirilmasina imkan yaradir ve sise qarsi toksiki dermanin yan tesirlerini minimuma endirir Yuksek saxelenmis polimer dendrimerlerin muntezem qurulusu ve onlarin fiziki kimyevi xasselerinin idare edilmesinin mumkunluyu onlarin gelecekde oyrenilmesine ve praktiki istifadesine boyuk maragin yaranmasinda tekanverici rol oynayir Periferik etraf qruplarin secimi makromolekullarin kimyevi fiziki ve bioloji funksionalligini deyismeye imkan yaradir 15 Bele ki bu qruplari yuklemekle dendrimere polielektrolit xassesi vermek olar 16 bioloji inert ve ya eksine aktiv qruplari etraflarda yerlesdirerek makromolekulu eczaciliqda derman preparatlarinin dasiyicilari kimi istifade etmek olar Proqnozlasdirilan nezaret olunan ve yuksek deqiqlikle emele gelen dendrimerlerin makromolekul olculeri onlari kutle spektrometriyasinda elektron ve atom spektroskopiyasinda ultrafiltrlesmede ideal standartlara getirib cixarir Funksionalligin yuksek derecesi dendrimer makromolekullarinin sonraki cevrilmelerinde heqiqeten de sonsuz bir imkan yaradir ki bu da yeni nanoolculu strukturlarin qurulmasina liofob ve liofil xasselerini vermek meqsediyle makromolekul sethlerinin modifikasiyasina yeni tipli uzerine cekilmis katalizatorlarin yaradilmasina getirib cixara biler 17 18 Terkibinde fotoxrom qruplari olan dendrimerler isiq enerjisinin cevrilmesine qadirdiler bu da onlarin optik cihazlarda istifadesi ucun perspektivlidir 19 Muntezem dendrimerlerin makromolekullarinin mukemmel sferik formasi molekul karkasinin mohkemliliyi ve antifriksion xasselerinin movcud olmasi onlarin surtgu materiallari komponenti ve lubrikantlar kimi istifade edilmesine imkan yaradir Subhe yoxdur ki dendrimerlerin tetbiq sahesi onun maye kristal nizamlanmasi mumkunluyunun askar edilmesi ile genislendirilecek Buna gore de cavabdeh olan mezogen qruplarinin dendronlarin hem icerisinde hem de etrafinda 20 yerlese bilmesi gosterilir Professor V P Sibayevin meqalesi ile 21 tanis olduqdan sonra oxucu maye kristal dendrimerler onunde acilan perspektivleri serbest qiymetlendire biler Gosterilmisdir ki buna gore esas rol oynayan mezogen qruplari dendronlarin hem icerisinde hem de etrafinda yerlese biler Maye kristal dendrimerler yeni materiallar cisminde nanotexnologiyada xarici sahelerin tesirinden oz xasselerini deyismeye qadir bir nece nanometr olcusunde mikrohisseciklere ehtiyaci olan tibbde ve diger elm sahelerinde hemcinin texnikada tetbiq olunur Nuve funksiyasini bos orbitalli metal atomu yerine yetiren dendrimerler biokimya sahesi ucun boyuk maraq kesb edir Bele ki dendrimer texnologiyasi xususile hemoqlobin modeli kimi dendrimer demir II porfirinlerinin sintezinde istifade edilmisdir Porfirin sisteminin qurulusu ve onun biologiyada ehemiyyeti professor A F Pojarski 22 ve professor A N Ulaxovicin 23 meqalelerinde oz eksini tapmisdir Melum olmusdur ki oksigenin O2 doner birlesmesi konstanti dendrimer Fe II porfirinlerinde terkibinde qlobulyar zulalla qlobin ehate olunmus demir porfirini hem olan insan hemoqlobini ile muqayisede 1500 defe daha yuksekdir Her iki halda oksigenin fiksasiyasi onun demir atomu uzerinde koordinasiyasi neticesinde bas verir Ehtimal olunur ki oksigen molekullari sayesinde dendrimerin birinci generasiyasinin amid qruplari ile hidrogen rabitelerinin yaranmasi bir komekci amil kimi O2 nin dendrimer porfirinlerine boyuk oxsarliginda vacib rol oynayir Dendrimerler yuksek teskil olunmus molekulyar sistemler kimi katalizator altligi ion mubadilesi materiallari metal nanohisseciklerin formalasmasinda istifade olunan matrisler kimi tetbiq oluna bilen muntezem torlarin yaranmasinda baslangic qurulus elementleri cisminde perspektivlidir Dendrimerler mueyyen forma ve olculerine gore sablon kimi maraq dogurur Dendrimer diger kimyevi terkibli polimer matrisle birlikde tora tikile sonra ise kimyevi ve yaxud termiki usul ile oradan uzaqlasdirila biler bu da monodispers nanomesameli qurulusu olan materiallarin hemcinin asagi dielektrik keciriciliyi olan dielektriklerin alinmasinda perspektivler yaradir 24 Dendrimerler esasinda tikilmis sistemlerin tetbiqinin diger perspektivli istiqameti nazik layli qatlarin alinmasidir Dendrimerler esasinda monoqatlarin muhum xususiyyetlerinden biri onlarin verilmis dendrimerlerin olcusu ile mueyyen edilmis kalibrlesmis qalinligidir Dendrimerlerin yuksek funksionalligi ve six qlobulyar qurulusu bu cur qatlarin unikal manee xasselere malik olan ortukler sethin kimyevi tebietinin modifikatorlari ve kimyevi sensorlar kimi istifadesine imkan verir Bundan basqa dendrimerlerin seth uzerinde ozunu gostermesinin oyrenilmesi onlarin fiziki ve kimyevi xasseleri hemcinin muxtelif tebietli seth ile qarsiliqli tesiri baresinden yeni neticelerin alinmasini temin edir Subhesiz ki yuksek saxelenmis polimerlerin genis miqyasda tetbiqi esasen az xercli bir merheleli sintez usulu ile mueyyen edilecek Bu sahede olan imkanlar barede elmi isde 25 gosterilmisdir ki mohkem astara berkidilmis dendrite oxsar makromolekullarin boyumesi melum bir merheleli prosesler ile muqayisede polimerin MC nin daha da effektivli nezaretine ve MC nin daha dar paylanmasina Mw Mn lt 1 3 getirib cixarir Belelikle yuksek saxelenmis polimerler kimyasinin esas nailiyyetleri onlarin muxtelif elm sahelerinde ve texnikada istifadesi ucun boyuk imkanlar yaradir 26 Menbeler span 1 C Gao D Yan Hyperbranched polymers from synthesis to applications Prog Polym Sci 29 2004 183 275 2 Kulkarni A S Beaucage G Investigating the Molecular Architecture of Hyperbranched Polymers Macromol Rapid Commun 2007 V 28 P 1312 1316 3 Bochkarev M N Katkova M A Dendritnye polimery poluchaemye odnostadijnym sintezom Uspehi himii 64 11 1995 C 1106 1120 4 Konkolewicz D Gilbert R G Gray Weale A Randomly Hyperbranched Polymers Phys Rev Lett 2007 V 98 P 238301 l 4 5 Zaharova O G Zajcev S D Semchikov Yu D Dendrimery sintez svojstva primenenie uchebno metodicheskie materialy po programme povysheniya kvalifikacii Novye materialy elektroniki i optoelektroniki dlya informacionno telekommunikacionnyh sistem Nizhnij Novgorod NGU im N I Lobachevskogo 2006 81 s 6 Semchikov Yu D Dendrimery novyj klass polimerov Sorosovskij obrazovatelnyj Zhurnal 1998 12 S 45 51 7 Kim Y H Webster O W Water soluble hyperbranched polyphenylene a Unimolecular micelle J Am Chem Soc 1990 V l 12 No l 1 P 4592 4593 8 Frechet J MJ Functional polymers and dendrimers reactivity molecular architecture and interfacial energy Science 1994 V 263 P 1710 1715 9 Muzafarov A M Rebrov E A Papkov V S Obemnorastushie poliorganosiloksany Vozmozhnosti molekulyarnogo konstruirovaniya v vysokofunkcionalnyh sistemah Uspehi himii 1991 T 60 7 S 1596 1612 10 Chekanova A E Nanoazbuka dendrimery http www nanometer ru 2007 06 06 olu kecid dendrimeri 2616 html 11 Patri A K Majoros I J Baker J R Jr Dendritic polymer macromolecular carriers for drug delivery Curr Opin Chem Biol 2002 V 6 P 466 471 12 Jansen J F G A de Brabander van den Berg E M M Meijer E W Encapsulation of Guest Molecules into a Dendritic Box Science 1994 V 266 P 1226 1229 13 Svenson S Tomalia D Dendrimers in biomedical applications reflections on the field Adv Drug Delivery Rev 2005 V 57 P 2106 2129 14 Malik N Evagorou E G Duncan R Dendrimer platinate a novel approach to Cancer chemotherapy Anti Cancer Drugs 1999 V 10 No 8 P 767 776 15 Boas U Christensen J B Heegaard P M H Dendrimers in Medicine and Biotechnology New Molecular Tools Chapter 1 Dendrimers Design Synthesis and Chemical Properties J Mater Chem 2006 V 16 P 3785 3798 16 Welch P Muthukumar M Tuning the Density Profile of Dendritic Polyelectrolytes Macromolecules 1998 V 31 No 17 P 5892 5897 17 Fuzuli Akber oglu Nasirov Sevda Rafi kizi Rafiyeva Gulara Nariman kizi Hasanova and Nazil Fazil oglu Janibayov Synthesis of Metal Dithiophosphates on HLaY and HY Zeolites and Polymerization of 1 3 Butadiene with Heterogeneous Catalytic Dithiosystems High Performance Polymers for Engineering Based Composites Apple Academic Press 2016 384 s 18 Seymur Salman oglu Salmanov Fuzuli Akber oglu Nasirov Nazil Fazil oglu Janibayov Novel Heterogenized Cobalt Containing Catalytic Dithiosysthems for Gas Phase Polymerization of Butadiene High Performance Polymers for Engineering Based Composites Apple Academic Press 2016 384 s 19 Dirksen A Zuidema E Williams R M Kauffmann L D C C Vogtle F Roque A Pina F Photoactivity and pH Sensitivity of Methyl Orange Functionalized Poly Propyleneamine Dendrimers Macromolecules 2002 V 35 P 2743 2747 20 Ponomarenko S A Rebrov E A Bojko N I i dr Sintez Holesterinsoderzhashih poliorganosiloksanovyh dendrimerov Vysokomolekulyar soedineniya 1994 T 36 7 S 1086 21 Shibaev V P Zhidkokristallicheskie polimery Sorosovskij Obrazovatelnyj Zhurnal 1997 6 S 40 48 22 Pozharskij A F Geterociklicheskie soedineniya v biologii i medicine Sorosovskij Obrazovatelnyj Zhurnal 1996 6 S 25 32 23 Ulahovich A N Kompleksy metallov v zhivyh organizmah Sorosovskij Obrazovatelnyj Zhurnal 1997 8 S 27 32 24 Gotlib Yu Ya Markelov D A Dielektricheskaya pronicaemost dendrimera soderzhashego polyarnye gruppy Vysokomolek soed A 2004 T 46 No 8 S 1344 1363 25 Bharathi P Moore S S Solid supported hyperbranched polymerization evidence for self limited growth J Amer Chem Soc 1997 Vol 119 P 3391 Kateqoriya PolimerlerGizli kateqoriyalar Vikipediya Vikilesdirilecek meqalelerVikipediya Menbe azligi olan meqaleler