Xapsaqay (saxaхапсаҕай — cəld, bacarıqlı, güçlü) — Yakutlara məxsus milli güləş növü.
Xapsaqay
хапсаҕай
Döyüş sənətinin tam adı:
Xapsaqay
Etmalogiya
Bu idman növünün adının müxtəlif etimalogiyası vardlr. N. S. Qriqoryevin fikirinə görə yakutların frazoloji birləşmələr lüğətinə nəzər yetirsən onda xapsa (ovlaaq, tutmaq, yapışmaq) və qədim monqol müraciət etiketi olan bəy sözlərinin birləşməsindən yaranmışdır. «tut və hərəkət elə» mənasını verir. «Yakutların ətraflı lüğətində» xapsabay (хапсаҕай) kimi deyilir. Xap cəld və güclü, sabay isə at və tulla mənasını verir.
Tarixi
Xapsaqay qədim tarixə malikdir. Bu idman növünün qaydalarının nə zaman yaranması bəlli deyil. Yakutların olonxo əsatirinə görə «orta dünya» bahadırının «qara qüvvələrin» üzərində qalibiyyəti məhz 'Xapsaqay fəndi ilə qalib gəlmişdir. Ustalıq və hazırlıq yolları hər ailə tərəfindən qorunur və sirr saxlanııırdı.
Döyüş növü haqqında ilk yazılı məlumat Herhar Fridrix Millerə məxsusdur. O, 31 may1737-ci ildə Yakutskdan 14 verst aralıda yerləşən ərazidə baş tutmuş yarışlar haqqınnda məlumat vermişdir. Sonrakı məlumatlar isə Böyük Şimal Ekpedisoyası zamanı İohan Qmelin və Aleksandr Bestujevə aiddir.
XIX əsrin sonu və XX əsrin əvvəllərində bu idman növünün bütün indiki Yakutiya ərazisində yenidə canlanmışdır. 1932-ci ildə ilk rəsmi yarışma keçirilmişdir. Bunfan sonra daimi yarəşlar təşkil edilir. 1944 iildən sonra isə artıq qadınlarda muxtariyyat spartakiyadalarda iştirak edirlər. Sovelər dönənində 18-25, 35-40, 40-45 və 45-dən yuxarı yaşlı kişilərin yarışması keçirilmişdir
25 oktyabr 2010-cu ildən FILA tərəfindən milli güləş kimi qeydə alınmışdır.
Qaydaları
Pəhləvanlar tuman geyinərək yarışırlar. Geyim əsasən Sığın dərisindən olur və qurşağa qədər uzanır. Əvvəllər yarışlar açıq olaq sahələrində keçirlirdi. İndi isə yarışlar diametri 10 metr olan döşəklərdə keçirilir. Ayağını və ya əlini döşəkdən kənara qoyan idmançı 1 cərimə xalı alır. Güləş yalnız ayaq üstə keçirilir. Parter vəziyyəti deyilən bir anlayış yoxdur. Bədənin əl və ya ayaq nahiyyəsi istisna digər hissəsinin yerə dəyməsi məğlubiyyat anlamına gəlir.
Güləş 10 dəqiqə çəkir. 5 dəqiqə çəkən yarışmada qalib gələn olmasa əlavə 5 dəqiqə artırılır. Aşağı yaş qrupları üçün isə +4 dəqiqə artırılır. Əsasən 53, 58, 64, 72, 80 və 80-dən yuxarı çəki dərəcələri üzrə yarışmalar keçirilir.
Xapsaqay və sərbəst güləş
Sərbəst güləşlə məşqul olan yakutlar çox zaman uşaqlıqda Xapsaqay qaydaları ilə güləşirdilər. Buna misal kimi Roman Dmitriev və Pavel Piniqin ilk əvvəllər Xapsaqay öyrənirdilər. Roman Dmitriev Tiflisdə keçirilən yarışda məhz Xapsaqaya aid fənd ilə rəqibininə qalib gəlmişdir
"«Xapsaqay» (Gənc alim jurnalı)". 2013-09-04 tarixində arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 2016-04-08.
. 2010-09-28 tarixində orijinalından arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 2016-04-08.
"Спортивная и национальная борьба народов СССР". 2013-09-04 tarixində arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 2016-04-08.
"'Xapsaqay FILA tərəfindən milli güləş kimi qeydə alınmışdır | SakhaLife".[ölü keçid]
"Yakut milli güləşinin tarixi. «Xapsaqay» | Wrestsakha". 2013-09-04 tarixində arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 2016-04-08.
Mənbə
Mandzyak А. S., Аrtyomenko О. L. Dünyada milli güləş növlərinin ensiklopediyası. Minsk, 2010 il
September 26, 2021
xapsaqay, saxa, хапсаҕай, cəld, bacarıqlı, güçlü, yakutlara, məxsus, milli, güləş, növü, хапсаҕайdöyüş, sənətinin, adı, mündəricat, etmalogiya, tarixi, qaydaları, sərbəst, güləş, istinadlar, mənbəetmalogiya, redaktəbu, idman, növünün, adının, müxtəlif, etimalo. Xapsaqay saxa hapsaҕaj celd bacariqli guclu 1 Yakutlara mexsus milli gules novu XapsaqayhapsaҕajDoyus senetinin tam adi Xapsaqay Mundericat 1 Etmalogiya 2 Tarixi 3 Qaydalari 4 Xapsaqay ve serbest gules 5 Istinadlar 6 MenbeEtmalogiya RedakteBu idman novunun adinin muxtelif etimalogiyasi vardlr N S Qriqoryevin fikirine gore yakutlarin frazoloji birlesmeler lugetine nezer yetirsen onda xapsa ovlaaq tutmaq yapismaq ve qedim monqol muraciet etiketi olan bey sozlerinin birlesmesinden yaranmisdir tut ve hereket ele menasini verir Yakutlarin etrafli lugetinde xapsabay hapsaҕaj kimi deyilir Xap celd ve guclu sabay ise at ve tulla menasini verir 2 Tarixi RedakteXapsaqay qedim tarixe malikdir Bu idman novunun qaydalarinin ne zaman yaranmasi belli deyil Yakutlarin olonxo esatirine gore orta dunya bahadirinin qara quvvelerin uzerinde qalibiyyeti mehz Xapsaqay fendi ile qalib gelmisdir 3 Ustaliq ve hazirliq yollari her aile terefinden qorunur ve sirr saxlaniiirdi Doyus novu haqqinda ilk yazili melumat Herhar Fridrix Millere mexsusdur O 31 may 1737 ci ilde Yakutskdan 14 verst aralida yerlesen erazide bas tutmus yarislar haqqinnda melumat vermisdir Sonraki melumatlar ise Boyuk Simal Ekpedisoyasi zamani Iohan Qmelin ve Aleksandr Bestujeve aiddir XIX esrin sonu ve XX esrin evvellerinde bu idman novunun butun indiki Yakutiya erazisinde yenide canlanmisdir 1932 ci ilde ilk resmi yarisma kecirilmisdir Bunfan sonra daimi yareslar teskil edilir 1944 iilden sonra ise artiq qadinlarda muxtariyyat spartakiyadalarda istirak edirler Soveler doneninde 18 25 35 40 40 45 ve 45 den yuxari yasli kisilerin yarismasi kecirilmisdir 4 25 oktyabr 2010 cu ilden FILA terefinden milli gules kimi qeyde alinmisdir 5 Qaydalari RedaktePehlevanlar tuman geyinerek yarisirlar Geyim esasen Sigin derisinden olur ve qursaga qeder uzanir Evveller yarislar aciq olaq sahelerinde kecirlirdi Indi ise yarislar diametri 10 metr olan doseklerde kecirilir Ayagini ve ya elini dosekden kenara qoyan idmanci 1 cerime xali alir Gules yalniz ayaq uste kecirilir Parter veziyyeti deyilen bir anlayis yoxdur Bedenin el ve ya ayaq nahiyyesi istisna diger hissesinin yere deymesi meglubiyyat anlamina gelir Gules 10 deqiqe cekir 5 deqiqe ceken yarismada qalib gelen olmasa elave 5 deqiqe artirilir Asagi yas qruplari ucun ise 4 deqiqe artirilir Esasen 53 58 64 72 80 ve 80 den yuxari ceki dereceleri uzre yarismalar kecirilir Xapsaqay ve serbest gules RedakteSerbest gulesle mesqul olan yakutlar cox zaman usaqliqda Xapsaqay qaydalari ile gulesirdiler Buna misal kimi Roman Dmitriev ve Pavel Piniqin ilk evveller Xapsaqay oyrenirdiler Roman Dmitriev Tiflisde kecirilen yarisda mehz Xapsaqaya aid fend ile reqibinine qalib gelmisdir 6 Istinadlar Redakte hapsaҕaj SakhaTyla Ru Sakha Dictionary 2013 09 04 tarixinde arxivlesdirilib Istifade tarixi 2016 04 08 Xapsaqay Genc alim jurnali 2013 09 04 tarixinde arxivlesdirilib Istifade tarixi 2016 04 08 pavlodar wrestling com 2010 09 28 tarixinde orijinalindan arxivlesdirilib Istifade tarixi 2016 04 08 Sportivnaya i nacionalnaya borba narodov SSSR 2013 09 04 tarixinde arxivlesdirilib Istifade tarixi 2016 04 08 Xapsaqay FILA terefinden milli gules kimi qeyde alinmisdir SakhaLife olu kecid Yakut milli gulesinin tarixi Xapsaqay Wrestsakha 2013 09 04 tarixinde arxivlesdirilib Istifade tarixi 2016 04 08 Menbe RedakteMandzyak A S Artyomenko O L Dunyada milli gules novlerinin ensiklopediyasi Minsk 2010 ilMenbe https az wikipedia org w index php title Xapsaqay amp oldid 5688954, wikipedia, oxu, kitab, kitabxana, axtar, tap, hersey,
ne axtarsan burda
, en yaxsi meqale sayti, meqaleler, kitablar, oyrenmek, wiki, bilgi, tarix, seks, porno, indir, yukle, sex, azeri sex, azeri, seks yukle, sex yukle, izle, seks izle, porno izle, mobil seks, telefon ucun, chat, azeri chat, tanisliq, tanishliq, azeri tanishliq, sayt, medeni, medeni saytlar, chatlar, mekan, tanisliq mekani, mekanlari, yüklə, pulsuz, pulsuz yüklə, mp3, video, mp4, 3gp, jpg, jpeg, gif, png, şəkil, muisiqi, mahnı, kino, film, kitab, oyun, oyunlar.
