Avropada xristianlığın yayılması orta əsrlərdə elmin bütün sahələrində o cümlədən dilçilik sahəsində də durğunluğa səbəb oldu.Orta əsrlərdə yalnız latın dili öyrənilirdi.Bu dövrdə elmi əsərlər,bədii əsrlər latın dilində yazılırdı.Bu dövrdə latın dili ilə yanaşı,yunan dili də tədqiqat obyektinə çevrilir.İntibah dövrü feodalizmdən kapitalizmə keçid dövrü idi.A.A.Reformatskinin fikrincə.bu dövr dil qarşısında üç əsas problem qoyur;
1. Milli dillərin yaranması və inkişafı.
2.Beynəlxalq miqyasda müxtəlif dillərin öyrənilməsi və mənimsənilməsi.
3.Antik dövr və orta əsrlər dilçilik irsinə münasibətin dəyişilməsi.
Bu dövrdə "insanlar arasında ən mühüm ünsiyyət vasitəsi" olan dil ümummilli xarakter daşımağa başlayır.Bu dövrdə məşhur İtalyan alimi Aligerin Dante kimi sima olmuşdur.A.Dantenin böyüklüyü ondadır ki o, nəinki ölməz "İlahi komediya" poemasını və şeirlərini,habelə elmi əsərlərini də ölü latın deyil,canlı ümumxalq danışıq dilində yazmışdır. Dante eyni zamanda dil məsələləri ilə maraqlananlardan olmuşdur.O,elmi əsərlərində bir sıra dilçilik problemlərinə toxunmuşdur.Dante "xalq dilinin bəlağəti haqqında" adlı elmi riyaləsində dilin mənşəyi məsələsinə toxunaraq yazır ki,insanlar təkcə əl hərəkəti vasitəsilə bir-birini başa düşə bilməzlər.Yeni dövrün əvvəllərində mill dillərin qrammatikaları məlum olduğu kimi,kanonik-Qərbi Avropanın yeni dilləri üçün latın dilində,Şərqi-Avropa dilləri üçün kilsə-slavyan dilində yazılırdı.İntibah dövrü qrammatikları arasında Pyotr Pameni xüsusi qeyd etmek lazımdır.O,Aristotelin sxolastikası əleyhinə çıxmış,yunan,latın və fransız dillərinin qrammatikalarını yazmışdır.Rame məktəbinin nümayəndələrindən olan Jakov Madsen Aarusu Danimarka dilinin səs quruluşunun sistemli təsvirinə və həmin dilin dialektlərinin bəzi xüsusiyyətlərinə həsr edilmiş "Hərflər haqqında iki kitab" adlı əsərini yazmışdır.İngilis filoloqu C.Uollisin "İngilis dilinin qrammatikası" əsəri də bu dövrün məhsuludur.Bu dövrdə dilçilik nəzəriyyəsində də əhəmiyyətli dəyişiklər baş verir.Milli dilin mənşəyi,formalaşma,mənbəyini və səbəblərini tədqiq edən əsərlər İtaliya,afransa,İngiltərə və Rusiya da çap edilir.Belə əsərlərəJ.Menajın "Fransız dilinin mənbələri",və "Fransız dilinin etimoloji lüğəti" əsərlərini və Ferrarinin "İtalyan dilinin mənbələri" əsərlərini nümunə göstərmək olar. Əvvəllər lüğət-komentariyalar və lüğət kataloqlar tərtib edilirsə,XVII əsrin sonu XVIII əsrin əvvəllərində yeni tipli lüğətlər-normativ izahlı lüğətlət tərtib edilir.İlk akademikizahlı lüğət 1612-ci ildə nəşr edilmiş İtalyan dilinin "Kruska Akademiyasının lüğətidir".1694-cü ildə "Fransız Akademiyasının leğəti",İspan Akademiyasının "Nüfuzlular lüğəti", "Rus akademiyasının lüğəti" adlı izahlı lüğətlər nəşr edilir.İntibah dövründə dilçiliyin ən böyük nailiyyətlərindən biri milli dillərdə milli qrammatikaların yazılmasıdır.Rus dilinin(Rus dilində yazılmış)ilk qrammatikası XVIII əsrdə çap edilir. "Rus qrammatikası" adlanan əsərin banisi M.V.Lomosonov olmuşdur.Lomonosovun əsəri yeni tipli yeni tipli qrammatika –üslubi qrammatika idi.Müəllifin fikrincə qrammatika təkcə normativ əhəmiyyətə deyil,habelə ümumtəhsil əhəmiyyətə malikdir. "Rusiya qrammatikası"altı hissədən ibarətdir; 1.Ümumiyyətlə insan sözü haqqında
2.Rusiya oxusu və orfoqrafiyası haqqında 3.Ad haqqında
4.Fel haqqında
5.Köməkçi sözlər haqqında
6.Söz hissələrinin haqqında
Ümumi rasional qrammatika
XVII əsrdə dilçilik nəzəriyyəsində kəskin dönüş yaranır.Bu dövrədək yazılan qrammatikalar ya fəlsəfi,ya da təsviri xarakterik daşıyırdısa,indi nəzəri qrammatikalar yaranmağa başlayır.İlk belə qrammatika 1660-cı ildə Fransada Paris yaxınlığındakı Por-Royal qadın monastrında çap edilmişdir.Por-Royal qrammatikasına Duklo və Framan əlavələr etmişdir və Por-Royal qrammatikası bizə onların əlavəsi ilə çatmışdır.XVII-XVIII əsrin bir sıra görkəmli filosof və dilçiləri bu əsərdən öyrənmişdir. "Por-Royal qrammatikası" iki hissədən ibarətdir.Altı fəsildən ibarət olan birinci hissədə səslər və hərflər,vurğu və heca tədqiq edilir.İkinci hissə 24 fəsildən ibarətdir.23 fəsil morfologiya məsələlərinə,24-cü fəsil isə sintaksisdən bəhs edir. "Por-Royal qrammatika"sında ilk dəfə olaraq budaq cümlələrin mövcud olduğu göstərilir.XVIII əsrdə Por-Royal qrammatikasına tənqidi münasibət bəsləyən əsərlərdə yazılıb.Belə əsərlərdən H.Bozenin 1767-ci ildə nəşr edilmiş "Ümumi qrammatika" əsərini qeyd etmək olar. Boze öz qrammatikasını üç yerə bölür;
1."Sözün ünsürləri"
2. "Nitqin ünsürləri"
3. "Sintaksisin ünsürləri"
Dilin fəlsəfəsi
İntibah dövrünün əsas fəlsəfi cərəyanı rasionalizm idi.Rasionalizm ağlın,şüurun,idrakın,zəkanın qüdrətinə inanır,faktlara isə o qədər də əhəmiyyət vermirdi.Dövrün ikinci cərəyanı XVIII əsrdə meydana çıxan sensualizmdir.Sensualizm rasionalizmə əks olan fikirlər sürürdü.Bu cərəyan faktları əsas götürürdü.Rasionalistlərin fikrincə dil şüurla bağlıdır,şur isə məntiqi qanunla bağlıdır.Sensualistlər göstərirlər ki dil şüurla əlaqədər olsa da,hər hansı bir xalqın psixikası ilə də bağlıdır.Dilin fəlsəfəsi sahəsində üç orijinal cərəyan qeyd etmək lazımdır. 1.İngilis emprizmi
2.Fransız rasionalizmi
3.Leynisin dilçilik konsepsiyası
Bu cərəyanlar İngiltərədə F.Bekon və C.Lakk,Fransada P.Dekart,Almaniyada Q.N.Leybnis kimi görkəmli çəxsiyyətlərin fəaliyyəti ilə əlaqədardır.
Beynəlxalq süni dil problemi
Beynəlxalq süni dil yaratmaq problemi rasionalizm fəsəfəsinin yaranması ilə sız əlaqədardır.İlk süni dil layihələrini P.Dekart və Q.B.Leybnis irəli sürülər.Ümumiyyətlə, XVII-XVIII əsrlər dilçilik tarixində böyük tərəqqi ilə nəticələnir.XVII-XVIII əsr dilçiliyinin ümumi icmalını vermək üçün aşağıdakı məsələləri izah etmək lazım gəlir.İntibah dövrünün davamı kimi təcrübi qrammatika sahəsində görülən işlər;Lüğət sahəsindəki işlər;Toplanmış zəngin dil materiallarının çapa hazırlanması;Dilçilikdə rasionalizm və sensualizm ideyalarının meydana çıxması.Yekun olaraq onu demək olar ki,XVII-XVIII əsrlər dilçilik tarixində mühüm rol oynamışdır
Ədəbiyyat ilə əlaqədar bu məqalə qaralama halındadır. Məqaləni redaktə edərək Vikipediyanı zənginləşdirin.
September 30, 2021
xvii, xviii, əsrlərdə, dilçilik, avropada, xristianlığın, yayılması, orta, əsrlərdə, elmin, bütün, sahələrində, cümlədən, dilçilik, sahəsində, durğunluğa, səbəb, oldu, orta, əsrlərdə, yalnız, latın, dili, öyrənilirdi, dövrdə, elmi, əsərlər, bədii, əsrlər, latı. Avropada xristianligin yayilmasi orta esrlerde elmin butun sahelerinde o cumleden dilcilik sahesinde de durgunluga sebeb oldu Orta esrlerde yalniz latin dili oyrenilirdi Bu dovrde elmi eserler bedii esrler latin dilinde yazilirdi Bu dovrde latin dili ile yanasi yunan dili de tedqiqat obyektine cevrilir Intibah dovru feodalizmden kapitalizme kecid dovru idi A A Reformatskinin fikrince bu dovr dil qarsisinda uc esas problem qoyur 1 Milli dillerin yaranmasi ve inkisafi 2 Beynelxalq miqyasda muxtelif dillerin oyrenilmesi ve menimsenilmesi 3 Antik dovr ve orta esrler dilcilik irsine munasibetin deyisilmesi Bu dovrde insanlar arasinda en muhum unsiyyet vasitesi olan dil umummilli xarakter dasimaga baslayir Bu dovrde meshur Italyan alimi Aligerin Dante kimi sima olmusdur A Dantenin boyukluyu ondadir ki o neinki olmez Ilahi komediya poemasini ve seirlerini habele elmi eserlerini de olu latin deyil canli umumxalq danisiq dilinde yazmisdir Dante eyni zamanda dil meseleleri ile maraqlananlardan olmusdur O elmi eserlerinde bir sira dilcilik problemlerine toxunmusdur Dante xalq dilinin belageti haqqinda adli elmi riyalesinde dilin menseyi meselesine toxunaraq yazir ki insanlar tekce el hereketi vasitesile bir birini basa duse bilmezler Yeni dovrun evvellerinde mill dillerin qrammatikalari melum oldugu kimi kanonik Qerbi Avropanin yeni dilleri ucun latin dilinde Serqi Avropa dilleri ucun kilse slavyan dilinde yazilirdi Intibah dovru qrammatiklari arasinda Pyotr Pameni xususi qeyd etmek lazimdir O Aristotelin sxolastikasi eleyhine cixmis yunan latin ve fransiz dillerinin qrammatikalarini yazmisdir Rame mektebinin numayendelerinden olan Jakov Madsen Aarusu Danimarka dilinin ses qurulusunun sistemli tesvirine ve hemin dilin dialektlerinin bezi xususiyyetlerine hesr edilmis Herfler haqqinda iki kitab adli eserini yazmisdir Ingilis filoloqu C Uollisin Ingilis dilinin qrammatikasi eseri de bu dovrun mehsuludur Bu dovrde dilcilik nezeriyyesinde de ehemiyyetli deyisikler bas verir Milli dilin menseyi formalasma menbeyini ve sebeblerini tedqiq eden eserler Italiya afransa Ingiltere ve Rusiya da cap edilir Bele eserlereJ Menajin Fransiz dilinin menbeleri ve Fransiz dilinin etimoloji lugeti eserlerini ve Ferrarinin Italyan dilinin menbeleri eserlerini numune gostermek olar Evveller luget komentariyalar ve luget kataloqlar tertib edilirse XVII esrin sonu XVIII esrin evvellerinde yeni tipli lugetler normativ izahli lugetlet tertib edilir Ilk akademikizahli luget 1612 ci ilde nesr edilmis Italyan dilinin Kruska Akademiyasinin lugetidir 1694 cu ilde Fransiz Akademiyasinin legeti Ispan Akademiyasinin Nufuzlular lugeti Rus akademiyasinin lugeti adli izahli lugetler nesr edilir Intibah dovrunde dilciliyin en boyuk nailiyyetlerinden biri milli dillerde milli qrammatikalarin yazilmasidir Rus dilinin Rus dilinde yazilmis ilk qrammatikasi XVIII esrde cap edilir Rus qrammatikasi adlanan eserin banisi M V Lomosonov olmusdur Lomonosovun eseri yeni tipli yeni tipli qrammatika uslubi qrammatika idi Muellifin fikrince qrammatika tekce normativ ehemiyyete deyil habele umumtehsil ehemiyyete malikdir Rusiya qrammatikasi alti hisseden ibaretdir 1 Umumiyyetle insan sozu haqqinda2 Rusiya oxusu ve orfoqrafiyasi haqqinda 3 Ad haqqinda4 Fel haqqinda5 Komekci sozler haqqinda6 Soz hisselerinin haqqindaUmumi rasional qrammatika RedakteXVII esrde dilcilik nezeriyyesinde keskin donus yaranir Bu dovredek yazilan qrammatikalar ya felsefi ya da tesviri xarakterik dasiyirdisa indi nezeri qrammatikalar yaranmaga baslayir Ilk bele qrammatika 1660 ci ilde Fransada Paris yaxinligindaki Por Royal qadin monastrinda cap edilmisdir Por Royal qrammatikasina Duklo ve Framan elaveler etmisdir ve Por Royal qrammatikasi bize onlarin elavesi ile catmisdir XVII XVIII esrin bir sira gorkemli filosof ve dilcileri bu eserden oyrenmisdir Por Royal qrammatikasi iki hisseden ibaretdir Alti fesilden ibaret olan birinci hissede sesler ve herfler vurgu ve heca tedqiq edilir Ikinci hisse 24 fesilden ibaretdir 23 fesil morfologiya meselelerine 24 cu fesil ise sintaksisden behs edir Por Royal qrammatika sinda ilk defe olaraq budaq cumlelerin movcud oldugu gosterilir XVIII esrde Por Royal qrammatikasina tenqidi munasibet besleyen eserlerde yazilib Bele eserlerden H Bozenin 1767 ci ilde nesr edilmis Umumi qrammatika eserini qeyd etmek olar Boze oz qrammatikasini uc yere bolur 1 Sozun unsurleri 2 Nitqin unsurleri 3 Sintaksisin unsurleri Dilin felsefesi RedakteIntibah dovrunun esas felsefi cereyani rasionalizm idi Rasionalizm aglin suurun idrakin zekanin qudretine inanir faktlara ise o qeder de ehemiyyet vermirdi Dovrun ikinci cereyani XVIII esrde meydana cixan sensualizmdir Sensualizm rasionalizme eks olan fikirler sururdu Bu cereyan faktlari esas gotururdu Rasionalistlerin fikrince dil suurla baglidir sur ise mentiqi qanunla baglidir Sensualistler gosterirler ki dil suurla elaqeder olsa da her hansi bir xalqin psixikasi ile de baglidir Dilin felsefesi sahesinde uc orijinal cereyan qeyd etmek lazimdir 1 Ingilis emprizmi2 Fransiz rasionalizmi3 Leynisin dilcilik konsepsiyasiBu cereyanlar Ingilterede F Bekon ve C Lakk Fransada P Dekart Almaniyada Q N Leybnis kimi gorkemli cexsiyyetlerin fealiyyeti ile elaqedardir Beynelxalq suni dil problemi RedakteBeynelxalq suni dil yaratmaq problemi rasionalizm fesefesinin yaranmasi ile siz elaqedardir Ilk suni dil layihelerini P Dekart ve Q B Leybnis ireli suruler Umumiyyetle XVII XVIII esrler dilcilik tarixinde boyuk tereqqi ile neticelenir XVII XVIII esr dilciliyinin umumi icmalini vermek ucun asagidaki meseleleri izah etmek lazim gelir Intibah dovrunun davami kimi tecrubi qrammatika sahesinde gorulen isler Luget sahesindeki isler Toplanmis zengin dil materiallarinin capa hazirlanmasi Dilcilikde rasionalizm ve sensualizm ideyalarinin meydana cixmasi Yekun olaraq onu demek olar ki XVII XVIII esrler dilcilik tarixinde muhum rol oynamisdir Edebiyyat ile elaqedar bu meqale qaralama halindadir Meqaleni redakte ederek Vikipediyani zenginlesdirin Menbe https az wikipedia org w index php title XVII XVIII esrlerde dilcilik amp oldid 3139468, wikipedia, oxu, kitab, kitabxana, axtar, tap, hersey,
ne axtarsan burda
, en yaxsi meqale sayti, meqaleler, kitablar, oyrenmek, wiki, bilgi, tarix, seks, porno, indir, yukle, sex, azeri sex, azeri, seks yukle, sex yukle, izle, seks izle, porno izle, mobil seks, telefon ucun, chat, azeri chat, tanisliq, tanishliq, azeri tanishliq, sayt, medeni, medeni saytlar, chatlar, mekan, tanisliq mekani, mekanlari, yüklə, pulsuz, pulsuz yüklə, mp3, video, mp4, 3gp, jpg, jpeg, gif, png, şəkil, muisiqi, mahnı, kino, film, kitab, oyun, oyunlar.
