Adi gicitkan
Gicitkan (lat. Urtica) - gicitkənkimilər fəsiləsinə aid bitki cinsi.
| Gicitkan | |||||||||||||||
|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|
| Urtica | |||||||||||||||
| Elmi təsnifat | |||||||||||||||
| |||||||||||||||
| Elmi adı | |||||||||||||||
| Urtica | |||||||||||||||
| |||||||||||||||
Urtica dioica L. - Adi gicitkan - Крапива двудомная - Gonochorism nettle
Botaniki təsviri
Hündürlüyü 100 sm qədər olan çoxillik, ikievli ot bitkisidir. Gövdəsi düz, yarpaqları ürəkvari-yumurtavari, iri diş-dişlidir. Çiçəkqrupu uzun, budaqlıdır. Bütün bitki tükcüklərlə sıx örtülmüşdür. Özünəməxsus “gicitkan” iyi, acıtəhər ot dadı vardır. May-sentyabr aylarında çiçəkləyir və meyvə verir.
Ümumi məlumat
Mikroelementlərin ən yaxşı mənbələrindən biridir. İstənilən növ gicitkanlar (iri yarpaqlı və xırda yarpaqlı) çoxlu faydalı aminturşulara, məsələn, lasitinə, fermentlərə (oksidaza, peroksidaza və xlorifillaza), üzvi turşulara, o cümlədən qarışqa turşusuna malikdirlər. Amma bütün bunlarla yanaşı gicitkan çoxlu mineral duzlar (15-19%), vitaminlər, fermentlər, mikroelementlərə də malikdir. Bunların arasında silisium, kalium, kalsium və dəmir birləşmələri - A, C, K vitaminləri, həmçinin xlorofill və yaxın vaxtlarda kəşf olunmuş bitki sekretini var. Sekretin mədənin, qara ciyərin, dalağın və bağırsaqların ayırıcı fəaliyyətini aktivləşdirir. Məhz buna görə də xalq təbabəti əsrlərlə gicitkan ilə qanazlığını müalicə etmişlər. Klinik təcrübələr göstərmişdir ki, gicitkan anemiyanı çox gözəl müalicə edir və dəmirin sintetik preparatlarından geri qalmır, bir çox hallarda sintetik preparatlardan daha üstündür.
Mənşəyi və yayılması
Adi gicitkan boreal coğrafi tipinin palearktik sinfinin qərbi-palearktik qrupuna aiddir. Skandinaviya, Atlantik və Orta Avropa, Aralıq dənizi, Balkan və Kiçik Asiya ölkələri, İran, Əfqanıstan, Rusiya, Orta Asiya və Qafqasda yayılmışdır. Adi gicitkan Azərbaycanın bütün rayonlarında arandan yuxarı dağ qurşağına kimi (dəniz səviyyəsindən 2300 m qədər) bitir.
Ekoloji qrup və bitdiyi yerlər
Kseromezofitdir, meşə-kol, eləcə də alaq bitkilik tiplərində rast gəlir. Əsasən meşə kənarlarında, kolluqlarda, bağlarda, çəpər və tikili yanında qrup şəklində bitir, çox vaxt ləkələr
əmələ gətirir.
Kimyəvi tərkibi
Flavonoid, C, B2, E, PP vitaminləri, karotin, efir və piyli yağlar, alkaloid, kumarin, steroid, aşı maddələri və karotinoidlərlə zəngindir.
Təsiri və tətbiqi
Farmakopeyaya daxil olan ofisinal dərman bitkisidir. Praktiki, eksperimental, Tibet, Çin və xalq təbabətində, eləcə də kliniki sınaqlarda geniş tətbiq edilir. Əsasən böyrək, mədə, şəkərli diabet, bronxial astma, ağciyər vərəmi, ateroskleroz, dəri-zöhrəvi, nevroz, revmatizm, qadın xəstəlikləri, allergiya, qanaxma, epilepsiya, iflic, irinli yaralar, bəd xassəli şişlər və saç tökülmə zamanı, habelə baytarlıqda istifadə olunur. Antibakterial, antioksidant, antihelmint, antiseptik, antimutagen, hipotenziv, qansaxlayıcı, bəlğəmgətirici, sidik və ödqovucu, şiş və xoralara qarşı təsirə malikdir.
Əkstəsirləri
Gicitkanın özü və ondan hazırlanmış preparatlar hamilə, abort, polip və uşağlığın şişi ilə bağlı qanaxması olan qadınlara, qanın yüksək laxtalanması və trombofiliya zamanı zərərlidir. Böyrək xəstəliklərində ehtiyatla istifadə etmək zəruridir.
İstifadə olunan hissələri
Müalıcə məqsədi ilə bitkinin yarpaqları, çiçəkləri, toxumları və kökü istifadə edilir.
İstifadə formaları - Cövhər, dəmləmə və şirələr.
Digər faydalı xüsusiyyətləri və istifadəsi
Cavan yarpaqlar vitaminlərin təbii konsentrantidir. Gicitkanın yarpaqları şorbalarda, qutab və s. xörəklərdə istifadə olunur. Paxlalı bitkilərlə müqayisə olunandır, tərkibində yüksək miqdarda olan proteinlər və nişasta gicitkandan hazırlanmış xörəklərə doyumluq verir. Yazda orqanizmdə vitaminlərin defisiti zamanı gicitkanın diyetik dəyəri daha çoxdur. Konservləşdirici xassələrə malikdir, qat-qat yığıldıqda ət və balığın daha çox müddətdə saxlanılmasına kömək edir. Boyaq bitkisidir, yeyinti, əczaçılıq sənayelərində və ətriyyatda istifadə olunur.
İstinadlar
- Nurəddin Əliyev. Azərbaycanın dərman bitkiləri və fitoterapiya. Bakı, Elm, 1998.
- Elşad Qurbanov. Ali bitkilərin sistematikası, Bakı, 2009.
- ↑ Mehdiyeva N.P. «Azərbaycanın dərman florasının biomüxtəlifliyi», Bakı,2011