Azərbaycanca
Беларускі
Dansk
Deutsch
Española
Français
Indonesia
Italiana
日本語
Қазақ
Lietuvos
Nederlands
Português
Русский
සිංහල
แบบไทย
Türkçe
Українська
中國人
United State
Afrikaans
Bu məqalənin üslubu və ya stili Vikipediyada istifadə olunan ensiklopedik tərzdə olmaya bilər. |
Bu məqaləni lazımdır. |
AYNA NEYRONLARI (Təqlidçi hüceyrələr)
1990-cu ildə elm adamları məməlilərdə beynin necə işlədiyini, şərtləndiyini, öyrəndiyini və bir şeyə qarşı niyə maraq duyduğunu bilmək üçün bir çox tədqiqatlar aparmışdılar. Bunlardan birində meymunların beyninə elektrik voltlarını qeyd edən elektrodlar yerləştirdilər. Daha sonra meymunlara yemək üçün banan verdilər. Elm adamları, meymunların bananları yediyi zamanda beyinlərinin bəzi bölgələrində (premotor korteksdə F5 nahiyəsi və Broca sahəsində ) elektriklənmələr olduğunu müşahidə etdilər.
Daha sonra bir tədqiqatçı meymunun qarşısında iştahala banan yeməyə başlayanda, meymun banan yemədiyi halda, sanki banan yeyirmiş kimi beynindən yüksək voltlarda elektriklənmə başladı. Bir başqası eyni işi edərkən, beyindəki eyni mərkəzə aid bənzər bir qrup neyronda elektrik fəaliyyətləri artmağa başladı.(lakin hərəkət etdiklərində baş verən elektrik fəaliiyətlərindən bir az az). Bioloji bir qaynaq xaricində, bəzi hisslər (iştaha, şəhvət, və s.) təspit etmədiyimiz bir yol ilə meymunları, insanları ve quşları qarşısındakını təqlid etməyə məcbur edirdi. Nəticədə "ayna neyron "lar bir sözlə "təqlidçi neyron"lar adı verilən bəzi beyin hüceyrələri də aktiv vəziyyətə keçirdi.
Ayna neyronlar, əsasən eşitmə və görmə olmaq üzrə bütün duyğular vasitəsiylə, xarici dünyadan gələn siqnalları alıb, sanki onların surətini saxlayan hüceyrələrdir. Bu neyronlar təqlid etmə və qarşıdakını öyrənmə kimi bir müddətdə özlərinə verilmiş rolu həssas bir şəkildə əks etdirir və adamı əlində olmadan təqlidə meyilli hala gətirməkdədir. Bu vəziyyət beynin tamamilə normal bir funksiyasıdır. İnsan əlində olmadan ətrafındakı kəslərin mimikalarını, hal və rəftarlarının təsirinə girir. Eyni davranışları o anda dərhal birbaşa etməsə belə, beynində həkk edir. Televiziyada film izləyərkən şiddətli bir səhnə gördüyümüzdə özümüzü saxlaya bilməyib ağlamağımız çox təbii bir hadisədir. Adam özündən aslı olmadan bu davranışı göstərir. Əsnəyən birinin, mühitdəki digər şəxslərin də yuxusunu gətirdiyini və əsnəmək gedərək artdığını çoxumuz bilirik. Son illərdə edilən psixologiya araşdırmalarının təməlini meydana gətirən ayna neyronlara "sürü psixologiyasının" ortaya çıxmasında aktiv rol verildiyi aydın olmaqdadır.
Şizofreniya, autizm və digər bəzi psixiatrik pozğunluqların təməlində də ayna neyronların rolu olduğu düşünülməkdədir. Buna "qırıq ayna nəzəriyyəsi" deyilir. Bu tip psixoloji xəstəliyi olan kəslər qarşısındakına ayna olmur, yəni empati qura bilməməkdə və ya aynasındakı görünüş qırıq olmaqdadır. Aynadaki bu qırıqlar arasındakı əlaqə yaxşı qurulub yapıştırılamadığından, xəstə adam qarşısındakının hissləri mövzusunda doğru bir qərar çıxara bilmir. Ağlaması lazım olan yerdə gülürlər və ya tamam əksinə.
Körpələrdə özünüidarə daha zəif olduğu üçün qarşıdakı insanı təqlidi daha yaxşı müşahidə edə bilirik.Aşağıdakı şəkil bu mövzuda edilən yüzlərlə araşdırmadan yalnız biridir. Bu tədqiqatı ilk dəfə yeni doğulan makak meymunlarında öyrənmişdirlər.
Üstdəki fotoşəkillərdə körpəyə müxtəlif üz ifadələri edən təcrübəçini, altdakılarda isə onu istəksiz şəkildə təqlid edən körpəsini görürük. Bu istəksiz reaksiya üç aylığa qədər bütün körpələrdə eynidir, test edə bilərsiniz.
EMPATİK AYNA NEYRONLARININ VƏZİFƏSİ
Yaxşı həkim olmanın əsas şərtlərindən biri empati edə bilmə , yəni özünü qarşısındakının yerinə qoya bilməkdir . Həkim xəstəsinin dərdini , ağrısını sanki özü yaşayırmış kimi hiss edəbilməlidir . Empati qurmayan ancaq ən doğru dərmanları yazan bir həkim , bəlkə də müalicədə heç müvəffəqiyyətli olamayacaq. Bu xüsusdaki tədqiqatlar müvəffəqiyyətli insanların yaxşı empati qurduğunu və bu şəxlərdə ayna neyronların fəaliyyətinin yüksək olduğunu göstərir.
Gülmək və ya ağlamaq kimi hərəkətlərdə isə duyğular işin içinə girdiyi üçün qarşı tərəfə yaxınlığımız rol oynayır. Qarşı tərəfə duyulan yaxınlıq hissi ondan gələn təsirlərə açıq olmamızı təmin edir. Bunu da ölçülən ayna neyron fəaliyyətlərimizdə görmək mümkündür. Sevdiyimiz bir insanın ağrısını daha dərindən hiss edərkən əhəmiyyətsiz hesab etdiyimiz birinin ağrısına ortaq olmamamız da beləcə neyron fəaliyyətlərinin ölçülməsiylə təsdiqlənmiş olur.
Ayna neyronlar yalnız reaksiyaların paylaşmasını deyil, eyni zamanda öyrənmənin, dilin, və ictimai dəyərlərin inkişafını da açıqlaya bilər. Bu baxımdan, ayna neyronların insan davranışı üzərindəki təsirlərinin araşdırılması sırf fərdi deyil ictimai və sağlıq baxımdan da əhəmiyyət qazanır.
İstinadlar
Xarici keçidlər
- http://new-hypnosis.ru/mn-and-empathy/ Arxivləşdirilib 2014-06-06 at the Wayback Machine
- http://new-hypnosis.ru/mirror-neurons/[ölü keçid]
- http://www.sekulyarizm.org/269-aynaneron Arxivləşdirilib 2014-05-10 at the Wayback Machine
- http://indigodergisi.com/2013/01/empati-ve-ayna-noronlar/
wikipedia, oxu, kitab, kitabxana, axtar, tap, meqaleler, kitablar, oyrenmek, wiki, bilgi, tarix, tarixi, endir, indir, yukle, izlə, izle, mobil, telefon ucun, azeri, azəri, azerbaycanca, azərbaycanca, sayt, yüklə, pulsuz, pulsuz yüklə, haqqında, haqqinda, məlumat, melumat, mp3, video, mp4, 3gp, jpg, jpeg, gif, png, şəkil, muisiqi, mahnı, kino, film, kitab, oyun, oyunlar, android, ios, apple, samsung, iphone, pc, xiomi, xiaomi, redmi, honor, oppo, nokia, sonya, mi, web, computer, komputer
Bu meqalenin uslubu ve ya stili Vikipediyada istifade olunan ensiklopedik terzde olmaya biler Muvafiq muzakire muzakire sehifesinde movcud ola biler aprel 2025 Bu meqaleni vikilesdirmek lazimdir Lutfen meqaleni umumvikipediya ve redakte qaydalarina uygun sekilde tertib edin AYNA NEYRONLARI Teqlidci huceyreler 1990 cu ilde elm adamlari memelilerde beynin nece islediyini sertlendiyini oyrendiyini ve bir seye qarsi niye maraq duydugunu bilmek ucun bir cox tedqiqatlar aparmisdilar Bunlardan birinde meymunlarin beynine elektrik voltlarini qeyd eden elektrodlar yerlestirdiler Daha sonra meymunlara yemek ucun banan verdiler Elm adamlari meymunlarin bananlari yediyi zamanda beyinlerinin bezi bolgelerinde premotor korteksde F5 nahiyesi ve Broca sahesinde elektriklenmeler oldugunu musahide etdiler Daha sonra bir tedqiqatci meymunun qarsisinda istahala banan yemeye baslayanda meymun banan yemediyi halda sanki banan yeyirmis kimi beyninden yuksek voltlarda elektriklenme basladi Bir basqasi eyni isi ederken beyindeki eyni merkeze aid benzer bir qrup neyronda elektrik fealiyyetleri artmaga basladi lakin hereket etdiklerinde bas veren elektrik fealiiyetlerinden bir az az Bioloji bir qaynaq xaricinde bezi hissler istaha sehvet ve s tespit etmediyimiz bir yol ile meymunlari insanlari ve quslari qarsisindakini teqlid etmeye mecbur edirdi Neticede ayna neyron lar bir sozle teqlidci neyron lar adi verilen bezi beyin huceyreleri de aktiv veziyyete kecirdi Ayna neyronlar esasen esitme ve gorme olmaq uzre butun duygular vasitesiyle xarici dunyadan gelen siqnallari alib sanki onlarin suretini saxlayan huceyrelerdir Bu neyronlar teqlid etme ve qarsidakini oyrenme kimi bir muddetde ozlerine verilmis rolu hessas bir sekilde eks etdirir ve adami elinde olmadan teqlide meyilli hala getirmekdedir Bu veziyyet beynin tamamile normal bir funksiyasidir Insan elinde olmadan etrafindaki keslerin mimikalarini hal ve reftarlarinin tesirine girir Eyni davranislari o anda derhal birbasa etmese bele beyninde hekk edir Televiziyada film izleyerken siddetli bir sehne gorduyumuzde ozumuzu saxlaya bilmeyib aglamagimiz cox tebii bir hadisedir Adam ozunden asli olmadan bu davranisi gosterir Esneyen birinin muhitdeki diger sexslerin de yuxusunu getirdiyini ve esnemek gederek artdigini coxumuz bilirik Son illerde edilen psixologiya arasdirmalarinin temelini meydana getiren ayna neyronlara suru psixologiyasinin ortaya cixmasinda aktiv rol verildiyi aydin olmaqdadir Sizofreniya autizm ve diger bezi psixiatrik pozgunluqlarin temelinde de ayna neyronlarin rolu oldugu dusunulmekdedir Buna qiriq ayna nezeriyyesi deyilir Bu tip psixoloji xesteliyi olan kesler qarsisindakina ayna olmur yeni empati qura bilmemekde ve ya aynasindaki gorunus qiriq olmaqdadir Aynadaki bu qiriqlar arasindaki elaqe yaxsi qurulub yapistirilamadigindan xeste adam qarsisindakinin hissleri movzusunda dogru bir qerar cixara bilmir Aglamasi lazim olan yerde gulurler ve ya tamam eksine Korpelerde ozunuidare daha zeif oldugu ucun qarsidaki insani teqlidi daha yaxsi musahide ede bilirik Asagidaki sekil bu movzuda edilen yuzlerle arasdirmadan yalniz biridir Bu tedqiqati ilk defe yeni dogulan makak meymunlarinda oyrenmisdirler Ustdeki fotosekillerde korpeye muxtelif uz ifadeleri eden tecrubecini altdakilarda ise onu isteksiz sekilde teqlid eden korpesini goruruk Bu isteksiz reaksiya uc ayliga qeder butun korpelerde eynidir test ede bilersiniz EMPATIK AYNA NEYRONLARININ VEZIFESIredakteYaxsi hekim olmanin esas sertlerinden biri empati ede bilme yeni ozunu qarsisindakinin yerine qoya bilmekdir Hekim xestesinin derdini agrisini sanki ozu yasayirmis kimi hiss edebilmelidir Empati qurmayan ancaq en dogru dermanlari yazan bir hekim belke de mualicede hec muveffeqiyyetli olamayacaq Bu xususdaki tedqiqatlar muveffeqiyyetli insanlarin yaxsi empati qurdugunu ve bu sexlerde ayna neyronlarin fealiyyetinin yuksek oldugunu gosterir Gulmek ve ya aglamaq kimi hereketlerde ise duygular isin icine girdiyi ucun qarsi terefe yaxinligimiz rol oynayir Qarsi terefe duyulan yaxinliq hissi ondan gelen tesirlere aciq olmamizi temin edir Bunu da olculen ayna neyron fealiyyetlerimizde gormek mumkundur Sevdiyimiz bir insanin agrisini daha derinden hiss ederken ehemiyyetsiz hesab etdiyimiz birinin agrisina ortaq olmamamiz da belece neyron fealiyyetlerinin olculmesiyle tesdiqlenmis olur Ayna neyronlar yalniz reaksiyalarin paylasmasini deyil eyni zamanda oyrenmenin dilin ve ictimai deyerlerin inkisafini da aciqlaya biler Bu baximdan ayna neyronlarin insan davranisi uzerindeki tesirlerinin arasdirilmasi sirf ferdi deyil ictimai ve sagliq baximdan da ehemiyyet qazanir IstinadlarredakteXarici kecidlerredaktehttp new hypnosis ru mn and empathy Arxivlesdirilib 2014 06 06 at the Wayback Machine http new hypnosis ru mirror neurons olu kecid http www sekulyarizm org 269 aynaneron Arxivlesdirilib 2014 05 10 at the Wayback Machine http indigodergisi com 2013 01 empati ve ayna noronlar Menbe https az wikipedia org w index php title Teqlidci huceyreler amp oldid 8094655