Azərbaycanca
Беларускі
Dansk
Deutsch
Española
Français
Indonesia
Italiana
日本語
Қазақ
Lietuvos
Nederlands
Português
Русский
සිංහල
แบบไทย
Türkçe
Українська
中國人
United State
Afrikaans
Təkəli üsyanı — 1531-ci ildə Təkəli elinin I Şah Təhmasibə qarşı qiyamı. Tarixi ədəbiyyatda bu qiyam "Afəti-Təkəluyan" adlanır.
| Afətü-Təkəliyan | |
|---|---|
| Səfəvi İmperiyası | |
| Tarix | 1531-ci il |
| Yeri | Həmədan, Gəndüman |
| Səbəbi | Çuxa sultan Təkəli və digər Təkəli əmirlərinin hakimiyyət üçün təhlükə yaratması |
| Nəticəsi | Çuxa sultan Təkəli öldürülür. Təkəli tayfası məğlub edilir. Bir qismi Bağdada qaçır. Digər qismi şahın əmri ilə öldürülür. |
| | |
Arxaplan
1527-ci ildə Çuxa sultan Təkəlinin təhriki ilə Div sultan Rumlu öldürüldü. Çuxa sultan Şah Təhmasibi inandırmışdı ki, Div sultan tayfalar arasında ədavətə səbəb olur. Bununla rumlu əyanlarının hakimiyyəti sonlanmışdı. Dövlət işlərinə rəhbərlik təkbaşına Çuxa sultanın əlinə keçmişdi. Oqtay Əfəndiyev yazır ki, o, elə hakimiyyət sahibi olmuşdu ki, I Təhmasibə "yalnız şahın adı qalmışdı". O,"vilayətlərin çoxunu təkəli tayfasından olan qohumlarının arasında bölüşdürmüş və (onlardan) hər birini xan rütbəsinə, sultan dərəcəsinə yüksəltmişdi".
Çox keçmədən həm əmir əl-üməra və həm də vəkil mənsəbində olan Çuxa sultan Təkəli tutduğu vəzifədən istifadə edərək sərbəst fəaliyyət göstərdiyinə görə I Şah Təhmasib onun aradan götürülməsini qərarlaşdırdı. Tezliklə Çuxa sultanın və təkəli tayfasının nüfuzu son dərəcə azaldı. Belə ki, 1529-cu ildə Zirabad yaxınlığında baş verən döyüşdə təkəli əmirləri döyüş meydanını tərk etdiyini görə Səfəvi qoşunu məğlubiyyətlə qarşılaşmaq təhlükəsinə düşmüşdü.
Bir digər hadisə isə Übeyd xanın Herata hücumu zamanı baş verdi. Belə ki, Übeyd xan yenə əvvəlki mühasirələrdə olduğu kimi şəhərə qida maddələrinin daxil olmasının qarşısını almaq məqsədilə Herat ətrafını talan edib əhaliyə təzyiq göstərməyə başladı. Çuxa sultanın onun özbəklərin əlinə düşməsini başa düşən həmçinin qıtlıq və şahdan gələcək köməyin gecikəcəyini anlayan Hüseyn xan Xacə İshaq Siyavuşaniyi Übeyd xanın yanına göndərib Heratın dağıdılmaması və əhaliyə toxunmamaq şərti ilə qızılbaşları və ailəlini şəhərdən çıxaracağını bildirdi. Übeyd xan bu təklifi qəbul edib geri çəkildi. Hüseyn xan Şamlı, Sam Mirzə və bütün qızılbaşlar Heratı tərk edərək Sistana tərəf yola düşdülər. Beləliklə Herat şəhəri özbəklərin əlinə keçdi. Heratın ələ keçirilməsinin səbəbkarlarından biri Çuxa Sultan idi. Çuxa Sultan qızılbaş qoşununu Heratda mühasirəyə düşənlərə köməyə göndərməyi yubandırmışdı.
Üsyan
Hicr 937-ci il zülqədənin 2-də (1531-ci il iyunun 17-də) Hüseyn xan Sam Mirzə ilə şahın İsfahan yaxınlığındakı qərargahına gəldi. Çuxa sultan və orduda hazır olan Təkəli əmirləri və başqaları onları qarşıladı. Əbdi bəy Şirazi "Təkmilətül-Əxbar" əsərində yazır ki, Çuxa sultan Hüseyn xanı oğul deyə çağıraraq qərara aldı ki, ertəsi günü onu öz mənzilində qonaq etsin. "Nəhayət, gecə yaxınlaşdıqda Hüseyn xan icazə aldı ki, öz ordusuna getsin. Sam mirzəyə onunla qayıtmaq icazəsi vermədilər. Kama çatmış Şah Təhmasib onu özü ilə ali Hərəmə apardı ki, ana əvəzi olan Bəyim və bacıları onu görməklə sevinsinlər. Bu hərəkət Hüseyn xana ağır gəldi və fikri dəyişdi. Cuhə Sultan müşahidə etdi ki, Sam mirzəsiz mənzilə gedən Hüseyn xan əsəbiləşmişdir. Buna görə Mir Səfər Avəcini, Arıq vəzir adlanan öz vəziri Xacə Hidayətüllah Savəcini və Təkəlu [lar]ın Quduz Sultan kimi iki-üç nəfər mötəbər əmirlərini onun yanına göndərdi ki, mülayim və xoş söhbətlərlə onun gönlünü alsınlar. Elə etsinlər ki, ürəyi incimədən sabah Cuhə Sultanın mənzilinə gəlsin."
Həsən bəy Rumlu isə "Əhsən ət-Təvarix" əsərində Çuxa sultanın planı barədə yazır:
"Çuxa sultan, Hüseyn xana münasibətdə nifaq məqamına gəlib bir məclis vaxtı onu qətlə yetirmək niyyətinə düşdü. O, bu məqsədlə bir ziyafət tərtib etməklə məşğul oldu ki, ertəsi gün onları (Hüseyn xanı və yaxın adamlarını) qonaq çağırsın. Dinin pənahı olan şahın mülazimlərindən bəziləri Hüseyn xanı bu hal-qəziyyədən agah etdilər."
Beləliklə Çuxa sultanın bu planından Hüseyn xan xəbər tutdu. O, gecə düşəndə silahlı adamlardan ibarət dəstə ilə Çuxa Sultanın alaçığına yollandı. Çuxa Sultan sığınacaq tapmaq ümidi ilə divanxanaya qaçdı.Lakin burada Şah Təhmasibdən istədiyi dəstəyi ala bilmədi. Hüseyn xan Şamlı dövlətxanaya hücum etdi. Şahın hüzurunda Şamlı və Təkəli tayfası arasında toqquşma baş verdi.Qarşıdurmada şahın tacına iki ox dəymişdi. Zülqədər qorçuları şahın keşiyində idilər. Onlar şamlılarla müttəfiq oldular. Keşikdə dayanan Zülqədər qorçularından Misir Qoruqlu adlı bir şəxs Çuxa sultanı ağır yaraladı. Əbdi bəy yazır ki, Çuxa sultanın iki yaxın adamı, yəni ox və kaman qorçusu Cəmşid və cübbədarı Mustafa onu yerə yıxılmış halda tapdılar. Onu götürərək əlahəzrətin divanxanasının içərisinə gətirdilər. Şah onu o halda gördükdə, həmin iki nəfərə buyurdu ki, onu çadırın bayırına aparsınlar. Yaralı olduğu üçün bir qədər istirahət etsin. Həmçinin buyurdu ki, onun vəziyyətini gizli tutsunlar. Baş verən döyüşdə şamlılar sayca üstün olan təkəlilərə məğlub olaraq Gəndüman yaylasına oradan isə Farsa çəkildilər. Şamlılardan 300 nəfər əsir götürüldü.
Təkəlilər Azərbaycan əmir əl-ümərası Ülamə sultan Təkəliyə elçi göndərdi. Lakin məsafə uzaq olduğu üçün elçi İsfahana çata bilmədi. Onlar bu ərəfədə vəkil mənsəbini öz tayfalarında saxlamaq məqsədilə Çuxa sultanın böyük oğlu Şahqubadı şahla məsləhətləşmədən onun yerinə gətirdilər. Bu məlumat Həsən bəy Rumlu, İsgəndər bəy Münşi Türkman və Budaq Qəzvini tərəfindən təsdiq edilsə də Əbdi bəy Şirazinin verdiyi məlumata görə şah ortalığın sakitləşməsini gözləmiş və məhz özü Şahqubadı vəzifələndirmişdi. Əbdi bəy yazır ki, şah Çuxa sultanın böyük oğlunu atasının yerinə qoydu. Kiçik oğlu Əliyə isə Şahqubadın vəzifəsi olan sultanlıq vəzifəsini və əmirlik rütbəsini verdi.Təkəli əmirlərinin öz hökmranlığını qoruyub saxlamaq üşün etdikləri bu cəhd təkəli feodallarının zülmünə çox dözmüş digər qızılbqş tayfaları – ustaclı, rumlu, zülqədər və əfşar əmirləri tərəfindən narazılıqla qarşılandı.Bir neçə gün sonra tərəflər arasında Gəndüman yaylasında İmam Səhl Əli ətrafında baş verən döyüşdə təkəlilər məğlub edildilər. Bu ərəfədə təkəlilər Şah Təhmasibin onlara qarşı mənfi fikirdə olduğunu görüb şahı qaçırmaq qərarına gəldilər. Bu məqsədlə Yançı Qulu adlı bir şəxsi dövlətxanaya göndərdilər ki, şahı aparsın. Lakin Şah Təhmasib bu plandan xəbər tutub əmr verdi ki, Yançı Qulunu öldürsünlər. Şahın əmri ilə həmçinin Təkəli tayfasının mənsubları da ağır şəkildə cəzalandırılmağa başladı. Şah Təhmasibin bu əmri verməsinin bir digər səbəbi isə Çuxa sultanın oğullarının şahla məsləhətləşmədən Ustaclı, Zülqədər, Əvşar tayfasından bir neçə nəfəri öldürtməsi, silahlı qoşunla dövlətxanaya hücum çəkməsi idi. Bu hadisələr “Təkmilətül-əxbar”da ətraflı şəkildə təsvir edilmişdir:
“Şah Təhmasib 20 günlük fasilədən sonra lənətlənmiş şeytan cinsli Təkəluların üstünə getməyə qərar verdi. Bütün oymaqlar silahlanıb dövlətxananın qapısında cəmləşdilər. Təkəlu tayfası dövlətxananın qapısına gəlib, vəziyyəti nəzərdən keçirdikdə - tamamilə naümid qayıdaraq Bağdad yoluna üz tutdular. Əvvəlki hadisə təkrar olundu. Başqa tayfaların ikidləri Təkəluları təqib etməyə başladılar. Təkəlulardan qorçibaşı Duray bəy və mehrdar Kəbə Xəlifə adı ilə məşhur olan İbrahim xəlifəni öldürdülər. Təkəluların əyan və əmirzadələrini bir-bir və iki-iki bağlayıb dərgaha gətirdilər. Əvvəlki mərəkədə şamluların daddıqları şərbəti onlara dadızdırdılar və «Afəti-Təkəlu» o hadisənin tarixi oldu. Bir neçə gündən sonra qaçanların hamısı və başqa Təkəlular «bizim şəxsi günahımız yoxdur» ümidi ilə Həmədan ətrafında dərgaha gəldilər və qılınc cəzasına məruz qaldılar.
”Beləliklə təkəlilərin bir çox məşhur əmiri öldürüldü. Digərləri isə Bağdada qaçıb, buranın hakimi Məhəmməd xan Şərəfəddin oğlu Təkəliyə sığındı. Lakin Məhəmməd xan I Təhmasibə öz sədaqətini göstərmk üçün onları Bağdada buraxmadı. Budaq Qəzviniyə isə tapşırdı ki, onlarla məşğul olsun. Budaq Qəzvini təkəlilərin sayının 1800 nəfər olduğunu bildirir. O, təkəlilərə və atlarına yemək apardı. Məhəmməd xan isə Təkəli tayfasının əmirlərindən olan Quduz sultan Təkəlini və bir neçə təkəli əmirlərini öldürdüb başlarını Şah Təhmasibə göndərdi.
Bu hadisə Səfəvi tarixində “Təkəlü fəlakəti” və ya “Afəti-Təkəluyan” adı ilə məşhurdur.
Nəticə
Şah Təhmasib 1531-ci ilin avqust ayında Şiraza qasid göndərib Hüseyn xan Şamlını saraya dəvət etdi. Burada şahın məqsədi qızılbaşlar arasında müvazinəti qorumaq idi. Bu məqsədlə Hüseyn xan Şamlı və Abdulla xan Ustaclını ortaq əmir əl-üməra təyin etdi. Beləliklə Çuxa sultanın ölümü ilə onun yerinə Hüseyn xan Şamlı keçdi.
Təkəli əyanlarınıın hökmranlıq müddəti (1527-1531) şamlı feodallarının hakimiyyəti ilə əvəz edildi. Çuxa Sultanın ölümündən sonra Hüseyn xan Şamlı ən qüdrətli feodal oldu, vəkil və əmir əlüməra vəzifələrini tutdu. Hüseyn xan da sələfi kimi ilk növbədə öz tayfasının yaxşı yerləşdirilməsi qayğısına qalaraq “ən yaxşı vilayətləri (iqta əsasında) şamlı əmirləri arasında bölüşdürüb” şaha dövlət işlərinə qarışmaq imkanı vermədi. 1531-1532-ci ildə vəzif Əmir Qıvaməddin Cəfər Savəcini öldürtdü. Onun yerinə isə Əhməd bəy Nurkamal İsfahani yeni vəzir təyin edildi. Hüseyn xan Şamlının sarayda güclənməsini yaxşı qarşılamayan Üləma bəy Təkəli 1531-ci ildə üsyan qaldırdı.
Mənbə
- Rumlu, Həsən bəy. Əhsənüt-təvarix (az.). Bakı: Uzanlar. 2017. ISBN .
- Əfəndiyev, Oqtay. Azərbaycan Səfəvilər dövləti (az.). Bakı: Şərq-Qərb. 2007. ISBN .
- Bayramlı, Zabil Həsrət oğlu. AZƏRBAYCAN SƏFƏVİ DÖVLƏTİNİN QURULUŞU VƏ İDARƏ OLUNMASINDA TÜRK QIZILBAŞ ƏYANLARININ ROLU (az.). Bakı: «AVROPA» nəşriyyatı. 2015.
- Münşi, İsgəndər bəy. Tarix-i Aləmara-yi Abbasi (Abbasın dünyanı bəzəyən tarixi) (PDF) (az.). I. Bakı: «Təhsil» nəşriyyatı. 2009.
- Şirazi, Xacə Zeynalabidin Əli Əbdi bəy. TƏKMİLƏTÜL-ƏXBAR (PDF) (az.). Bakı: Elm. 1996. ISBN .
- Cavanşir, Babək. İRAN’DAKİ TÜRK BOYLARI ve BOY MENSUBU KİŞİLER (SAFEVÎ DÖNEMİ – I. ŞAH TAHMASB HÂKİMİYETİNİN SONUNA KADAR / 1576) (türk). İstanbul: T.C. Mimar Sinan Güzel Sanatlar Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Tarih Anabilim Dalı Ortaçağ Tarihi Programı. 2007.
Əlavə ədəbiyyat
- Ənvər Çingizoğlu, Təkəli eli, Bakı, "Şuşa", 2011.
İstinadlar
- Əfəndiyev, 2007. səh. 75
- Əfəndiyev, 2007. səh. 76
- Bayramlı, 2015. səh. 96
- Cavanşir, 2007. səh. 218
- Rumlu, 2017. səh. 470
- Şirazi, 1996. səh. 46
- Rumlu, 2017. səh. 485
- Rumlu, 2007. səh. 486
- Şirazi, 1996. səh. 47
- Əfəndiyev, 2007. səh. 77
- Cavanşir, 2007. səh. 631
- Münşi, 2009. səh. 129
- Münşi, 2009. səh. 160
Həmçinin bax
Xarici keçidlər
wikipedia, oxu, kitab, kitabxana, axtar, tap, meqaleler, kitablar, oyrenmek, wiki, bilgi, tarix, tarixi, endir, indir, yukle, izlə, izle, mobil, telefon ucun, azeri, azəri, azerbaycanca, azərbaycanca, sayt, yüklə, pulsuz, pulsuz yüklə, haqqında, haqqinda, məlumat, melumat, mp3, video, mp4, 3gp, jpg, jpeg, gif, png, şəkil, muisiqi, mahnı, kino, film, kitab, oyun, oyunlar, android, ios, apple, samsung, iphone, pc, xiomi, xiaomi, redmi, honor, oppo, nokia, sonya, mi, web, computer, komputer
Bu adin diger istifade formalari ucun bax Tekeli Tekeli usyani 1531 ci ilde Tekeli elinin I Sah Tehmasibe qarsi qiyami Tarixi edebiyyatda bu qiyam Afeti Tekeluyan adlanir Afetu TekeliyanSefevi Imperiyasi Tarix 1531 ci il Yeri Hemedan Genduman Sebebi Cuxa sultan Tekeli ve diger Tekeli emirlerinin hakimiyyet ucun tehluke yaratmasi Neticesi Cuxa sultan Tekeli oldurulur Tekeli tayfasi meglub edilir Bir qismi Bagdada qacir Diger qismi sahin emri ile oldurulur Mundericat 1 Arxaplan 2 Usyan 3 Netice 4 Menbe 5 Elave edebiyyat 6 Istinadlar 7 Hemcinin bax 8 Xarici kecidlerArxaplanredakte1527 ci ilde Cuxa sultan Tekelinin tehriki ile Div sultan Rumlu olduruldu Cuxa sultan Sah Tehmasibi inandirmisdi ki Div sultan tayfalar arasinda edavete sebeb olur Bununla rumlu eyanlarinin hakimiyyeti sonlanmisdi Dovlet islerine rehberlik tekbasina Cuxa sultanin eline kecmisdi Oqtay Efendiyev yazir ki o ele hakimiyyet sahibi olmusdu ki I Tehmasibe yalniz sahin adi qalmisdi O vilayetlerin coxunu tekeli tayfasindan olan qohumlarinin arasinda bolusdurmus ve onlardan her birini xan rutbesine sultan derecesine yukseltmisdi 1 2 Cox kecmeden hem emir el umera ve hem de vekil mensebinde olan Cuxa sultan Tekeli tutdugu vezifeden istifade ederek serbest fealiyyet gosterdiyine gore I Sah Tehmasib onun aradan goturulmesini qerarlasdirdi 3 Tezlikle Cuxa sultanin ve tekeli tayfasinin nufuzu son derece azaldi Bele ki 1529 cu ilde Zirabad yaxinliginda bas veren doyusde tekeli emirleri doyus meydanini terk etdiyini gore Sefevi qosunu meglubiyyetle qarsilasmaq tehlukesine dusmusdu 4 Bir diger hadise ise Ubeyd xanin Herata hucumu zamani bas verdi Bele ki Ubeyd xan yene evvelki muhasirelerde oldugu kimi sehere qida maddelerinin daxil olmasinin qarsisini almaq meqsedile Herat etrafini talan edib ehaliye tezyiq gostermeye basladi Cuxa sultanin onun ozbeklerin eline dusmesini basa dusen hemcinin qitliq ve sahdan gelecek komeyin gecikeceyini anlayan Huseyn xan Xace Ishaq Siyavusaniyi Ubeyd xanin yanina gonderib Heratin dagidilmamasi ve ehaliye toxunmamaq serti ile qizilbaslari ve ailelini seherden cixaracagini bildirdi 5 Ubeyd xan bu teklifi qebul edib geri cekildi Huseyn xan Samli Sam Mirze ve butun qizilbaslar Herati terk ederek Sistana teref yola dusduler Belelikle Herat seheri ozbeklerin eline kecdi Heratin ele kecirilmesinin sebebkarlarindan biri Cuxa Sultan idi Cuxa Sultan qizilbas qosununu Heratda muhasireye dusenlere komeye gondermeyi yubandirmisdi 2 UsyanredakteHicr 937 ci il zulqedenin 2 de 1531 ci il iyunun 17 de Huseyn xan Sam Mirze ile sahin Isfahan yaxinligindaki qerargahina geldi Cuxa sultan ve orduda hazir olan Tekeli emirleri ve basqalari onlari qarsiladi Ebdi bey Sirazi Tekmiletul Exbar eserinde yazir ki Cuxa sultan Huseyn xani ogul deye cagiraraq qerara aldi ki ertesi gunu onu oz menzilinde qonaq etsin Nehayet gece yaxinlasdiqda Huseyn xan icaze aldi ki oz ordusuna getsin Sam mirzeye onunla qayitmaq icazesi vermediler Kama catmis Sah Tehmasib onu ozu ile ali Hereme apardi ki ana evezi olan Beyim ve bacilari onu gormekle sevinsinler Bu hereket Huseyn xana agir geldi ve fikri deyisdi Cuhe Sultan musahide etdi ki Sam mirzesiz menzile geden Huseyn xan esebilesmisdir Buna gore Mir Sefer Avecini Ariq vezir adlanan oz veziri Xace Hidayetullah Savecini ve Tekelu lar in Quduz Sultan kimi iki uc nefer moteber emirlerini onun yanina gonderdi ki mulayim ve xos sohbetlerle onun gonlunu alsinlar Ele etsinler ki ureyi incimeden sabah Cuhe Sultanin menziline gelsin 6 Hesen bey Rumlu ise Ehsen et Tevarix eserinde Cuxa sultanin plani barede yazir 7 Cuxa sultan Huseyn xana munasibetde nifaq meqamina gelib bir meclis vaxti onu qetle yetirmek niyyetine dusdu O bu meqsedle bir ziyafet tertib etmekle mesgul oldu ki ertesi gun onlari Huseyn xani ve yaxin adamlarini qonaq cagirsin Dinin penahi olan sahin mulazimlerinden bezileri Huseyn xani bu hal qeziyyeden agah etdiler Belelikle Cuxa sultanin bu planindan Huseyn xan xeber tutdu O gece dusende silahli adamlardan ibaret deste ile Cuxa Sultanin alacigina yollandi Cuxa Sultan siginacaq tapmaq umidi ile divanxanaya qacdi 2 Lakin burada Sah Tehmasibden istediyi desteyi ala bilmedi Huseyn xan Samli dovletxanaya hucum etdi Sahin huzurunda Samli ve Tekeli tayfasi arasinda toqqusma bas verdi 2 Qarsidurmada sahin tacina iki ox deymisdi Zulqeder qorculari sahin kesiyinde idiler Onlar samlilarla muttefiq oldular Kesikde dayanan Zulqeder qorcularindan Misir Qoruqlu adli bir sexs Cuxa sultani agir yaraladi Ebdi bey yazir ki Cuxa sultanin iki yaxin adami yeni ox ve kaman qorcusu Cemsid ve cubbedari Mustafa onu yere yixilmis halda tapdilar Onu goturerek elahezretin divanxanasinin icerisine getirdiler Sah onu o halda gordukde hemin iki nefere buyurdu ki onu cadirin bayirina aparsinlar Yarali oldugu ucun bir qeder istirahet etsin Hemcinin buyurdu ki onun veziyyetini gizli tutsunlar Bas veren doyusde samlilar sayca ustun olan tekelilere meglub olaraq Genduman yaylasina oradan ise Farsa cekildiler Samlilardan 300 nefer esir goturuldu 8 Tekeliler Azerbaycan emir el umerasi Ulame sultan Tekeliye elci gonderdi Lakin mesafe uzaq oldugu ucun elci Isfahana cata bilmedi Onlar bu erefede vekil mensebini oz tayfalarinda saxlamaq meqsedile Cuxa sultanin boyuk oglu Sahqubadi sahla meslehetlesmeden onun yerine getirdiler Bu melumat Hesen bey Rumlu Isgender bey Munsi Turkman ve Budaq Qezvini terefinden tesdiq edilse de Ebdi bey Sirazinin verdiyi melumata gore sah ortaligin sakitlesmesini gozlemis ve mehz ozu Sahqubadi vezifelendirmisdi Ebdi bey yazir ki sah Cuxa sultanin boyuk oglunu atasinin yerine qoydu Kicik oglu Eliye ise Sahqubadin vezifesi olan sultanliq vezifesini ve emirlik rutbesini verdi 9 Tekeli emirlerinin oz hokmranligini qoruyub saxlamaq usun etdikleri bu cehd tekeli feodallarinin zulmune cox dozmus diger qizilbqs tayfalari ustacli rumlu zulqeder ve efsar emirleri terefinden naraziliqla qarsilandi 10 Bir nece gun sonra terefler arasinda Genduman yaylasinda Imam Sehl Eli etrafinda bas veren doyusde tekeliler meglub edildiler Bu erefede tekeliler Sah Tehmasibin onlara qarsi menfi fikirde oldugunu gorub sahi qacirmaq qerarina geldiler Bu meqsedle Yanci Qulu adli bir sexsi dovletxanaya gonderdiler ki sahi aparsin Lakin Sah Tehmasib bu plandan xeber tutub emr verdi ki Yanci Qulunu oldursunler Sahin emri ile hemcinin Tekeli tayfasinin mensublari da agir sekilde cezalandirilmaga basladi Sah Tehmasibin bu emri vermesinin bir diger sebebi ise Cuxa sultanin ogullarinin sahla meslehetlesmeden Ustacli Zulqeder Evsar tayfasindan bir nece neferi oldurtmesi silahli qosunla dovletxanaya hucum cekmesi idi Bu hadiseler Tekmiletul exbar da etrafli sekilde tesvir edilmisdir Sah Tehmasib 20 gunluk fasileden sonra lenetlenmis seytan cinsli Tekelularin ustune getmeye qerar verdi Butun oymaqlar silahlanib dovletxananin qapisinda cemlesdiler Tekelu tayfasi dovletxananin qapisina gelib veziyyeti nezerden kecirdikde tamamile naumid qayidaraq Bagdad yoluna uz tutdular Evvelki hadise tekrar olundu Basqa tayfalarin ikidleri Tekelulari teqib etmeye basladilar Tekelulardan qorcibasi Duray bey ve mehrdar Kebe Xelife adi ile meshur olan Ibrahim xelifeni oldurduler Tekelularin eyan ve emirzadelerini bir bir ve iki iki baglayib dergaha getirdiler Evvelki merekede samlularin daddiqlari serbeti onlara dadizdirdilar ve Afeti Tekelu o hadisenin tarixi oldu Bir nece gunden sonra qacanlarin hamisi ve basqa Tekelular bizim sexsi gunahimiz yoxdur umidi ile Hemedan etrafinda dergaha geldiler ve qilinc cezasina meruz qaldilar Belelikle tekelilerin bir cox meshur emiri olduruldu Digerleri ise Bagdada qacib buranin hakimi Mehemmed xan Serefeddin oglu Tekeliye sigindi Lakin Mehemmed xan I Tehmasibe oz sedaqetini gostermk ucun onlari Bagdada buraxmadi Budaq Qezviniye ise tapsirdi ki onlarla mesgul olsun Budaq Qezvini tekelilerin sayinin 1800 nefer oldugunu bildirir 11 O tekelilere ve atlarina yemek apardi Mehemmed xan ise Tekeli tayfasinin emirlerinden olan Quduz sultan Tekelini ve bir nece tekeli emirlerini oldurdub baslarini Sah Tehmasibe gonderdi 12 Bu hadise Sefevi tarixinde Tekelu felaketi ve ya Afeti Tekeluyan adi ile meshurdur NeticeredakteSah Tehmasib 1531 ci ilin avqust ayinda Siraza qasid gonderib Huseyn xan Samlini saraya devet etdi Burada sahin meqsedi qizilbaslar arasinda muvazineti qorumaq idi Bu meqsedle Huseyn xan Samli ve Abdulla xan Ustaclini ortaq emir el umera teyin etdi Belelikle Cuxa sultanin olumu ile onun yerine Huseyn xan Samli kecdi 7 Tekeli eyanlariniin hokmranliq muddeti 1527 1531 samli feodallarinin hakimiyyeti ile evez edildi Cuxa Sultanin olumunden sonra Huseyn xan Samli en qudretli feodal oldu vekil ve emir elumera vezifelerini tutdu Huseyn xan da selefi kimi ilk novbede oz tayfasinin yaxsi yerlesdirilmesi qaygisina qalaraq en yaxsi vilayetleri iqta esasinda samli emirleri arasinda bolusdurub saha dovlet islerine qarismaq imkani vermedi 1531 1532 ci ilde vezif Emir Qivameddin Cefer Savecini oldurtdu Onun yerine ise Ehmed bey Nurkamal Isfahani yeni vezir teyin edildi Huseyn xan Samlinin sarayda guclenmesini yaxsi qarsilamayan Ulema bey Tekeli 1531 ci ilde usyan qaldirdi 13 MenberedakteRumlu Hesen bey Ehsenut tevarix az Baki Uzanlar 2017 ISBN 978 605 030 641 5 Efendiyev Oqtay Azerbaycan Sefeviler dovleti az Baki Serq Qerb 2007 ISBN 978 9952 34 101 0 Bayramli Zabil Hesret oglu AZERBAYCAN SEFEVI DOVLETININ QURULUSU VE IDARE OLUNMASINDA TURK QIZILBAS EYANLARININ ROLU az Baki AVROPA nesriyyati 2015 Munsi Isgender bey Tarix i Alemara yi Abbasi Abbasin dunyani bezeyen tarixi PDF az I Baki Tehsil nesriyyati 2009 Sirazi Xace Zeynalabidin Eli Ebdi bey TEKMILETUL EXBAR PDF az Baki Elm 1996 ISBN 5 8066 0436 5 Cavansir Babek IRAN DAKI TURK BOYLARI ve BOY MENSUBU KISILER SAFEVI DONEMI I SAH TAHMASB HAKIMIYETININ SONUNA KADAR 1576 turk Istanbul T C Mimar Sinan Guzel Sanatlar Universitesi Sosyal Bilimler Enstitusu Tarih Anabilim Dali Ortacag Tarihi Programi 2007 Elave edebiyyatredakteEnver Cingizoglu Tekeli eli Baki Susa 2011 Istinadlarredakte Efendiyev 2007 seh 75 1 2 3 4 Efendiyev 2007 seh 76 Bayramli 2015 seh 96 Cavansir 2007 seh 218 Rumlu 2017 seh 470 Sirazi 1996 seh 46 1 2 Rumlu 2017 seh 485 Rumlu 2007 seh 486 Sirazi 1996 seh 47 Efendiyev 2007 seh 77 Cavansir 2007 seh 631 Munsi 2009 seh 129 Munsi 2009 seh 160Hemcinin baxredakteHuseyn xan Samli Cuxa sultan TekeliXarici kecidlerredakte Menbe https az wikipedia org w index php title Tekeli usyani 1531 amp oldid 8094052