Azərbaycanca
සිංහල
Türkçe
Bu səhifədə iş davam etməkdədir. |
Tuti Bikə türbəsi və ya Dərbənd xanlarının türbəsi — Dərbənd şəhərində yerləşən, XVIII əsrin sonlarına aid memarlıq abidəsidir. Türbə 1788-ci ildə Quba xanı Fətəli xan tərəfindən həyat yoldaşı, Tuti Bikənin şərəfinə inşa etdirilmişdir.
| Tuti Bikə türbəsi | |
|---|---|
| Мавзолей Дербентских ханов Мавзолей Тути Бике | |
 | |
| Ölkə |  Rusiya |
| Şəhər | Dərbənd |
| Yerləşir | Qırxlar qəbiristanlığı |
| Aidiyyatı | Quba xanlığı |
| Sifarişçi | Fətəli xan |
| Tikilmə tarixi | 1787-1788 |
| Üslubu | |
| Sahəsi | 100 m² |
| Günbəzləri | 1 |
| Vəziyyəti | yaxşı |
| Rəsmi adı: Citadel, Ancient City and Fortress Buildings of Derbent | |
| Tipi | Mədəni |
| Kriteriya | iii, iv |
| Təyin edilib | 2003 |
| İstinad nöm. | 1070 |
| Dövlət | Rusiya |
| Region | Avropa |
| İstinad nöm. | 051410762350006 |
| Mühafizə dərəcəsi | Federal |
 Dərbənd xanlarının türbəsi | |
Tarixi
Tuti Bikə, Dərbəndin müdafiəsində göstərdiyi qəhrəmanlıqla yadda qalmış qadın hökmdardır. 1774-cü ildə onun doğma qardaşı, Qaytaq usmisi Əmir Həmzə şəhəri ələ keçirməyə cəhd etmiş, lakin Tuti Bikə yerli əhali ilə birlikdə şəhəri müdafiə etmişdir. Şəhər mühasirədə olarkən, o, hərbi qərarlar vermiş və camaatın mənəvi ruhunu yüksəltmək üçün addımlar atmışdır.
Tuti Bikə 1786-ci ildə vəfat etdikdən sonra, onun şərəfinə Dərbəndin şimal qəbiristanlığında, Qırxlar qəbiristanlığında bu türbə inşa olunmuşdur. Türbənin içərisində Tuti Bikə ilə yanaşı, oğlu Əhməd xan (1791), Fətəli xanın ikinci nikahdan olan oğlu Həsən xan (1803) və Həsən xanın həyat yoldaşı Nur Cahan xanım (1841) dəfn edilmişdir. Sonralar, Həsən xanın qəbri sökülmüş və sümükləri Kərbəlaya aparılmışdır.
Memarlıq xüsusiyyətləri
Türbə mərkəzi hissəsində oxvari daş günbəzlə örtülmüş səkkizguşəli kompozisiyadan ibarətdir. Memarlıq abidəsi yerləşmə nöqtəsi, xarici görünüşü və konstruktiv həlli baxımından Dərbənd memarlıq məktəbinin tipik nümunələrindən biridir. Günbəz 1940-cı ildə uçmuş, lakin 1975-ci ildə bərpa olunmuşdur. Daxildə səkkizguşəli zal və dörd qəbirüstü daş (sənduqə formalı) yerləşir. Fasad quruluşu, istifadə olunan materiallar və kompozisiya baxımından diqqətçəkicidir. Abidənin fasadı yaxşı yonulmuş daş bloklardan hörülmüş, səthi yüngül oxvari taxçalarla bəzədilmişdir. Tikintidə əsas inşaat materialı kimi iri ölçülü, yaxşı yonulmuş qaya daşı (rakuşnik) istifadə olunmuşdur. Daş blokların ölçüsü təqribən 40 x 50 sm-dir. Binanın daxili hissəsi suvaqlanmış, döşəməsi isə rakushnik plitələrindən düzəldilmişdir. Təqribən 1 metr hündürlüyündə olan kürsülük hissə oyma ornamentli daş panellərlə işlənmişdir. Türbənin böyük tərəflərinin eni 6,2 metr, kiçik tərəflərinin isə 2,9 metrdir. Mərkəzi hissə oxvari (oxlu) günbəzlə örtülmüşdür. Günbəzin daxili diametri 4,6 metrdir.
Türbə Qırxlar qəbiristanlığında, şəhərin adlı qala darvazalarından 500 metr şimalda yerləşir.
Qorunması
Abidə hazırda Dərbənd Dövlət Tarix-Memarlıq və İncəsənət Muzey Qoruğunun ekskursiya marşrutlarına daxildir və YUNESKO-nun 2003-cü il 5 iyul tarixli qərarı ilə Ümumdünya irsi siyahısına daxil edilmişdir. Tarixi-arxeoloji və mədəni əhəmiyyətə malik memarlıq abidəsi kimi qorunan bu memarlıq nümunəsi həm də mühüm mədəni irs nümunəsidir.
İstinadlar
- "Мавзолей Дербентских ханов". Oфициальный сайт Дербентсткого Музея-Заповедника Источник: https://derbentmuseum.ru/monuments/mavzolej-derbentskih-hanov/ (rus).
- "Беседа о картине «Мавзолей Тути Бике»". Культура.РФ (rus).
- "Кладбище Кырхляр и Мавзолей Тути-Бике". Исторический багаж (rus).
- Алиев, Джабраил. "Легендарная Тути-Бике". Дагестанская правда (rus).
- "Dərbəndin Qırxlar qəbiristanlığı: "Tuti Bikə məqbərəsi" barədə İlya Berezin yazırdı ..." 2023-05-27 tarixində arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 2023-05-27.
Xarici keçidlər
wikipedia, oxu, kitab, kitabxana, axtar, tap, meqaleler, kitablar, oyrenmek, wiki, bilgi, tarix, tarixi, endir, indir, yukle, izlə, izle, mobil, telefon ucun, azeri, azəri, azerbaycanca, azərbaycanca, sayt, yüklə, pulsuz, pulsuz yüklə, haqqında, haqqinda, məlumat, melumat, mp3, video, mp4, 3gp, jpg, jpeg, gif, png, şəkil, muisiqi, mahnı, kino, film, kitab, oyun, oyunlar, android, ios, apple, samsung, iphone, pc, xiomi, xiaomi, redmi, honor, oppo, nokia, sonya, mi, web, computer, komputer
Bu sehifede is davam etmekdedir Mudaxile etmeye telesmeyin Eger komek etmek isteyirsinizse ya da sehife yarimciq qalibsa sehifeni yaradan istifadeci ile elaqe qura bilersiniz Sehifenin tarixcesinde sehife uzerinde islemis istifadecilerin adlarini gore bilersiniz Redaktelerinizi menbe ve istinadlarla esaslandirmagi unutmayin Bu meqale sonuncu defe 0 saniye evvel Shahdag muzakire tohfeler terefinden redakte olunub Yenile Tuti Bike turbesi ve ya Derbend xanlarinin turbesi Derbend seherinde yerlesen XVIII esrin sonlarina aid memarliq abidesidir Turbe 1788 ci ilde Quba xani Feteli xan terefinden heyat yoldasi Tuti Bikenin serefine insa etdirilmisdir Tuti Bike turbesiMavzolej Derbentskih hanov Mavzolej Tuti BikeOlke RusiyaSeher DerbendYerlesir Qirxlar qebiristanligiAidiyyati Quba xanligiSifarisci Feteli xanTikilme tarixi 1787 1788UslubuSahesi 100 m Gunbezleri 1Veziyyeti yaxsiUNESCO Umumdunya IrsiResmi adi Citadel Ancient City and Fortress Buildings of DerbentTipiMedeniKriteriyaiii ivTeyin edilib2003Istinad nom 1070DovletRusiyaRegionAvropaIstinad nom 051410762350006Muhafize derecesiFederalDerbend xanlarinin turbesiTarixiTuti Bike Derbendin mudafiesinde gosterdiyi qehremanliqla yadda qalmis qadin hokmdardir 1774 cu ilde onun dogma qardasi Qaytaq usmisi Emir Hemze seheri ele kecirmeye cehd etmis lakin Tuti Bike yerli ehali ile birlikde seheri mudafie etmisdir Seher muhasirede olarken o herbi qerarlar vermis ve camaatin menevi ruhunu yukseltmek ucun addimlar atmisdir Tuti Bike 1786 ci ilde vefat etdikden sonra onun serefine Derbendin simal qebiristanliginda Qirxlar qebiristanliginda bu turbe insa olunmusdur Turbenin icerisinde Tuti Bike ile yanasi oglu Ehmed xan 1791 Feteli xanin ikinci nikahdan olan oglu Hesen xan 1803 ve Hesen xanin heyat yoldasi Nur Cahan xanim 1841 defn edilmisdir Sonralar Hesen xanin qebri sokulmus ve sumukleri Kerbelaya aparilmisdir Memarliq xususiyyetleriTurbe merkezi hissesinde oxvari das gunbezle ortulmus sekkizguseli kompozisiyadan ibaretdir Memarliq abidesi yerlesme noqtesi xarici gorunusu ve konstruktiv helli baximindan Derbend memarliq mektebinin tipik numunelerinden biridir Gunbez 1940 ci ilde ucmus lakin 1975 ci ilde berpa olunmusdur Daxilde sekkizguseli zal ve dord qebirustu das senduqe formali yerlesir Fasad qurulusu istifade olunan materiallar ve kompozisiya baximindan diqqetcekicidir Abidenin fasadi yaxsi yonulmus das bloklardan horulmus sethi yungul oxvari taxcalarla bezedilmisdir Tikintide esas insaat materiali kimi iri olculu yaxsi yonulmus qaya dasi rakusnik istifade olunmusdur Das bloklarin olcusu teqriben 40 x 50 sm dir Binanin daxili hissesi suvaqlanmis dosemesi ise rakushnik plitelerinden duzeldilmisdir Teqriben 1 metr hundurluyunde olan kursuluk hisse oyma ornamentli das panellerle islenmisdir Turbenin boyuk tereflerinin eni 6 2 metr kicik tereflerinin ise 2 9 metrdir Merkezi hisse oxvari oxlu gunbezle ortulmusdur Gunbezin daxili diametri 4 6 metrdir Turbe Qirxlar qebiristanliginda seherin adli qala darvazalarindan 500 metr simalda yerlesir QorunmasiAbide hazirda Derbend Dovlet Tarix Memarliq ve Incesenet Muzey Qorugunun ekskursiya marsrutlarina daxildir ve YUNESKO nun 2003 cu il 5 iyul tarixli qerari ile Umumdunya irsi siyahisina daxil edilmisdir Tarixi arxeoloji ve medeni ehemiyyete malik memarliq abidesi kimi qorunan bu memarliq numunesi hem de muhum medeni irs numunesidir Istinadlar Mavzolej Derbentskih hanov Oficialnyj sajt Derbentstkogo Muzeya Zapovednika Istochnik https derbentmuseum ru monuments mavzolej derbentskih hanov rus Beseda o kartine Mavzolej Tuti Bike Kultura RF rus Kladbishe Kyrhlyar i Mavzolej Tuti Bike Istoricheskij bagazh rus Aliev Dzhabrail Legendarnaya Tuti Bike Dagestanskaya pravda rus Derbendin Qirxlar qebiristanligi Tuti Bike meqberesi barede Ilya Berezin yazirdi 2023 05 27 tarixinde arxivlesdirilib Istifade tarixi 2023 05 27 Xarici kecidler