fbpx
Wikipedia

Tunc dövrü

Tunc dövrü — e.ə. IV minilliyin sonlarından II minilliyin sonuna kimi davam etmişdir. Tunc təbiətdə hazır şəkildə olmur. Tunc misin, qalayın, sürmənin qatışığından alınır və möhkəm olur.........

Erkən tunc dövrü

Erkən tunc dövrü.Birinci böyük ictimai əmək bölgüsünün meydana gəlməsi.Erkən tunc dövründə təsərrüfatın müxtəlif sahələri meydana gəlmiş, eyni zamanda əmlak və sosial bərabərsizlik yaranmışdı. Tunc dövrünün əvvəlində toxa əkinçiliyi xış (cüt) əkinçiliyi ilə əvəz olunmuşdu. Xış ağacdan hazırlanırdı. Daha sonra süni suvarma yarandı, iş heyvanlarından istifadə olundu, taxıl tunc oraqla biçildi və dən əl dəyirmanında üyüdüldü. Ev heyvanlarının növü artdı, at əhliləşdirildi, araba, təkər ixtira edildi köçəri maldarlıq meydana gəldi, Maldarlar öz sürülərini yeni otlaqlara sürür, öz ailələri və əmlaklarını arabalara yığıb özləri ilə aparırdılar. Maldarlar ya arabalarda, ya da qurulub-yığılan çadırlarda yaşayır, tədricən köçəri həyat tərzinə keçərək köçəri olurdular. Beləliklə, ilk (erkən) tunc dövründə maldarlıq əkinçilikdən ayrıldı, birinci böyük ictimai əmək bölgüsü yarandı.

Dulusçuluq, metalişləmə, toxuculuq inkişaf etdi, tuncdan əmək alətləri silah bəzək və məişət əşyaları hazırlayırdılar. İlk (erkən) tunc dövrünün ən böyük nailiyyətlərindən biri yazının icad edilməsi idi. Bu dövrdən başlayaraq ailədə və ictimai həyatda kişilərin rolu artdı. Xış əkinçiliyi, maldarlıq xüsusi dözüm tələb etdiyinə görə kişi peşəsinə çevrildi. Anaxaqanlığı ataxaqanlıq əvəz etdi. Nəsil ata xətti ilə müəyyən olunmağa başladı. E.ə. II minilliyin ortalarında orta tunc dövründə sənətkarlıq müstəqil sahəyə çevrildi, sənətkarlıq əkinçilikdən ayrıldı. Beləliklə, ikinci böyük ictimai əmək bölgüsü meydana gəldi. Dulus çarxından istifadə edildi, naxışlı və boyalı qablar istehsal olundu. Metaldan hazırlanan yeni keyfiyyətli məişət əşyaları, silahlar, əmək alətləri getdikcə çoxaldı.

Qəbilə ağsaqqalı hər bir ailəyə pay torpağı ayırırdı. Belə bir şəraitdə qəbilənin tərkibi də dəyişdi. İri ailələr ayrı-ayrı ailələrə parçalandı. Bu ailələr yeni kollektivə çevrildi, nəticədə qonşu icması (kənd icması) meydana gəldi. Qəbilə və tayfalardan fərqli olaraq, qonşu icması qohum olmayan ailələrin qonşuluq əsasında qurulan kollektivi idi. Qonşuluq icmasında hər bir ailənin pay torpağı var idi, bu torpağı hər bir ailə özü becərir, onun məhsulunu da özü üçün toplayırdı. Qonşuluq icması bərabərsizliyin əsasını qoydu. Taxıl biçilib qurtardıqdan sonra onun yerindən mal-qara üçün birgə istifadə olunurdu. Torpaq, su, meşə, biçənək və otlaqlardan hamı istifadə edirdi. Onlar yolları, su kanallarını birgə çəkir, əkin sahələri üçün torpaq sahələrini meşədən birgə təmizləyirdilə.

Orta tunc dövrü

Orta tunc dövrü e.ə. III minilliyin sonundan e.ə. II minilliyin ortalarına qədər davam etmişdir. Bu dövrün xarakterik xüsusiyyətləri aşağıdakılardır:

  • yeni təsərrüfat sahələri olan bağçılıq və bostançılıq, üzümçülük və şərabçılıq meydana gəldi;
  • sənətkarlığın əkinçilik və maldarlıqdan ayrılması nəticəsində ikinci böyük ictimai əmək bölgüsü baş verdi;
  • yaşayış məskənləri böyüdü,
  • İlkin şəhər mərkəzləti yarandı
  • boyalı qablar mədəniyyəti yarandı.
  • böyük tayfa ittifaqları meydana gəldi.

Orta Tunc dövründə Azərbaycanda:

  • İri yaşayış məskənləri yarandı;
  • Sosial və əmlak bərabərsizliyi artdı;
  • Tayfalar arasında əlaqələr genişləndi;
  • İlkin şəhər mərkəzləri yarandı (II Kültəpə, Oğlanqala, Göytəpə, Üzərliktəpə və Naxçıvan şəhəri);
  • Atdan minik və qoşqu qüvvəsi kimi istifadə edilirdi;
  • II ictimai əmək bölgüsü baş verdi (sənətkarlıq müstəqil sahəyə çevrildi);
  • Boyalı qablar mədəniyyəti yarandı;
  • İri tayfa ittifaqı yarandı;
  • İctimai və əmlak bərabərsizliyi dərinləşdi;

Son tunc dövrü

Son tunc dövrü e.ə. XIV–XII əsrləri əhatə edir. İbtidai icma quruluşunun sonuncu mərhələsi olan bu dövrdə əkinçilik, maldarlıq və sənətkarlıq ayrı-ayrılıqda inkişaf etdiyi üçün əmək məhsullarının bir-birinə dəyişdirilməsi — mübadilə yarandı. Beləliklə, e.ə. I minilliyin əvvəllərində, dəmir dövründə ticarət sənətkarlıqdan ayrıldı, yəni üçüncü böyük ictimai əmək bölgüsü baş verdi. Ticarətlə məşğul olan tacirlər təbəqəsi meydana gəldi.

E.ə. III minilliyin birinci yarısına aid dəmir əşyalar Misirdə, Kiçik Asiyada aşkar olunmuşdur. Lakin dəmirdən geniş istifadəyə e.ə. XI əsrdə başlandı. E.ə. VIII əsrdən başlayaraq dəmir geniş yayıldı.Dəmir dövrünü əsasən e.ə. IX–VIII əsrlərə aid edirlər. Dəmirdən istifadə bəşər tarixində inqilabi rol oynadı, məhsuldar qüvvələr inkişaf etdi, ictimai quruluşda əsaslı dəyişiklik yarandı. Məhsul istehsalı çoxaldı,

Qəbilə ağsaqqalları torpağın və mal-qaranın yaxşısını özlərinə götürür, qəbiləni idarə etdiklərinə görə qəbilə üzvlərindən haqq alırdılar. Müharibə zamanı hərbi başçılar seçilir, ələ keçirilən qənimətlərin çoxu başçıya çatırdı. Qəbilə ağsaqqalları və hərbi başçıların həm sərvəti, həm də vəzifəsi irsən övladlarına keçirdi. Beləliklə, adlı-sanlı əsilzadələr yarandı. Bundan sonra insanların tayfadakı mövqeyi onun təcrübəsi və xidməti ilə yox, onun hansı ailəyə mənsub olması ilə müəyyən edilirdi.

Beləliklə, əmək alətləri və bunun əsasında məhsuldar qüvvələrin inkişafı, böyük ictimai əmək bölgüsünün yaranması, xüsusi mülkiyyətin, siniflərin, dövlətin meydana gəlməsi ibtidai icma quruluşunun dağılmasına səbəb oldu.

Son tunc — ilk dəmir dövrü II minilliyin 2-ci yarısı və 1-ci minilliyi əhatə edir. Bu dövrdə Xocalı-Gədəbəy və Talış-Muğan Mədəniyyətləri inkişaf etmişdi. Son Tunc dövrünün abidələri Qarabağda, Qazaxda, Gəncəçay ətrafında Naxçıvanda və s. yerlərdə öyrənilmişdir. Son Tunc dövründə daha möhkəm yaşayış və təsərrüfat binaları inşa edilirdi. Düşmənlərdən qorunmaq üçün yaşayış məskənlərinin ətraflarına möhkəm müdafiə divarları çəkilirdi.

tunc, dövrü, məqaləni, vikiləşdirmək, lazımdır, lütfən, məqaləni, ümumvikipediya, redaktə, qaydalarına, uyğun, şəkildə, tərtib, edin, məqalənin, bəzi, məlumatlarının, mənbəsi, göstərilməmişdir, daha, ətraflı, məlumat, üçün, məqalənin, müzakirə, səhifəsinə, bax. Bu meqaleni vikilesdirmek lazimdir Lutfen meqaleni umumvikipediya ve redakte qaydalarina uygun sekilde tertib edin Bu meqalenin bezi melumatlarinin menbesi gosterilmemisdir Daha etrafli melumat ucun meqalenin muzakire sehifesine baxa ve meqaleye uygun formada menbeler elave edib Vikipediyani zenginlesdire bilersiniz avqust 2021 Tunc dovru e e IV minilliyin sonlarindan II minilliyin sonuna kimi davam etmisdir Tunc tebietde hazir sekilde olmur Tunc misin qalayin surmenin qatisigindan alinir ve mohkem olur Erken tunc dovru RedakteErken tunc dovru Birinci boyuk ictimai emek bolgusunun meydana gelmesi Erken tunc dovrunde teserrufatin muxtelif saheleri meydana gelmis eyni zamanda emlak ve sosial berabersizlik yaranmisdi Tunc dovrunun evvelinde toxa ekinciliyi xis cut ekinciliyi ile evez olunmusdu Xis agacdan hazirlanirdi Daha sonra suni suvarma yarandi is heyvanlarindan istifade olundu taxil tunc oraqla bicildi ve den el deyirmaninda uyuduldu Ev heyvanlarinin novu artdi at ehlilesdirildi araba teker ixtira edildi koceri maldarliq meydana geldi Maldarlar oz surulerini yeni otlaqlara surur oz aileleri ve emlaklarini arabalara yigib ozleri ile aparirdilar Maldarlar ya arabalarda ya da qurulub yigilan cadirlarda yasayir tedricen koceri heyat terzine kecerek koceri olurdular Belelikle ilk erken tunc dovrunde maldarliq ekincilikden ayrildi birinci boyuk ictimai emek bolgusu yarandi Dulusculuq metalisleme toxuculuq inkisaf etdi tuncdan emek aletleri silah bezek ve meiset esyalari hazirlayirdilar Ilk erken tunc dovrunun en boyuk nailiyyetlerinden biri yazinin icad edilmesi idi Bu dovrden baslayaraq ailede ve ictimai heyatda kisilerin rolu artdi Xis ekinciliyi maldarliq xususi dozum teleb etdiyine gore kisi pesesine cevrildi Anaxaqanligi ataxaqanliq evez etdi Nesil ata xetti ile mueyyen olunmaga basladi E e II minilliyin ortalarinda orta tunc dovrunde senetkarliq musteqil saheye cevrildi senetkarliq ekincilikden ayrildi Belelikle ikinci boyuk ictimai emek bolgusu meydana geldi Dulus carxindan istifade edildi naxisli ve boyali qablar istehsal olundu Metaldan hazirlanan yeni keyfiyyetli meiset esyalari silahlar emek aletleri getdikce coxaldi Qebile agsaqqali her bir aileye pay torpagi ayirirdi Bele bir seraitde qebilenin terkibi de deyisdi Iri aileler ayri ayri ailelere parcalandi Bu aileler yeni kollektive cevrildi neticede qonsu icmasi kend icmasi meydana geldi Qebile ve tayfalardan ferqli olaraq qonsu icmasi qohum olmayan ailelerin qonsuluq esasinda qurulan kollektivi idi Qonsuluq icmasinda her bir ailenin pay torpagi var idi bu torpagi her bir aile ozu becerir onun mehsulunu da ozu ucun toplayirdi Qonsuluq icmasi berabersizliyin esasini qoydu Taxil bicilib qurtardiqdan sonra onun yerinden mal qara ucun birge istifade olunurdu Torpaq su mese bicenek ve otlaqlardan hami istifade edirdi Onlar yollari su kanallarini birge cekir ekin saheleri ucun torpaq sahelerini meseden birge temizleyirdile Orta tunc dovru RedakteOrta tunc dovru e e III minilliyin sonundan e e II minilliyin ortalarina qeder davam etmisdir Bu dovrun xarakterik xususiyyetleri asagidakilardir yeni teserrufat saheleri olan bagciliq ve bostanciliq uzumculuk ve serabciliq meydana geldi senetkarligin ekincilik ve maldarliqdan ayrilmasi neticesinde ikinci boyuk ictimai emek bolgusu bas verdi yasayis meskenleri boyudu Ilkin seher merkezleti yarandi boyali qablar medeniyyeti yarandi boyuk tayfa ittifaqlari meydana geldi Orta Tunc dovrunde Azerbaycanda Iri yasayis meskenleri yarandi Sosial ve emlak berabersizliyi artdi Tayfalar arasinda elaqeler genislendi Ilkin seher merkezleri yarandi II Kultepe Oglanqala Goytepe Uzerliktepe ve Naxcivan seheri Atdan minik ve qosqu quvvesi kimi istifade edilirdi II ictimai emek bolgusu bas verdi senetkarliq musteqil saheye cevrildi Boyali qablar medeniyyeti yarandi Iri tayfa ittifaqi yarandi Ictimai ve emlak berabersizliyi derinlesdi Son tunc dovru RedakteSon tunc dovru e e XIV XII esrleri ehate edir Ibtidai icma qurulusunun sonuncu merhelesi olan bu dovrde ekincilik maldarliq ve senetkarliq ayri ayriliqda inkisaf etdiyi ucun emek mehsullarinin bir birine deyisdirilmesi mubadile yarandi Belelikle e e I minilliyin evvellerinde demir dovrunde ticaret senetkarliqdan ayrildi yeni ucuncu boyuk ictimai emek bolgusu bas verdi Ticaretle mesgul olan tacirler tebeqesi meydana geldi E e III minilliyin birinci yarisina aid demir esyalar Misirde Kicik Asiyada askar olunmusdur Lakin demirden genis istifadeye e e XI esrde baslandi E e VIII esrden baslayaraq demir genis yayildi Demir dovrunu esasen e e IX VIII esrlere aid edirler Demirden istifade beser tarixinde inqilabi rol oynadi mehsuldar quvveler inkisaf etdi ictimai qurulusda esasli deyisiklik yarandi Mehsul istehsali coxaldi Qebile agsaqqallari torpagin ve mal qaranin yaxsisini ozlerine goturur qebileni idare etdiklerine gore qebile uzvlerinden haqq alirdilar Muharibe zamani herbi bascilar secilir ele kecirilen qenimetlerin coxu basciya catirdi Qebile agsaqqallari ve herbi bascilarin hem serveti hem de vezifesi irsen ovladlarina kecirdi Belelikle adli sanli esilzadeler yarandi Bundan sonra insanlarin tayfadaki movqeyi onun tecrubesi ve xidmeti ile yox onun hansi aileye mensub olmasi ile mueyyen edilirdi Belelikle emek aletleri ve bunun esasinda mehsuldar quvvelerin inkisafi boyuk ictimai emek bolgusunun yaranmasi xususi mulkiyyetin siniflerin dovletin meydana gelmesi ibtidai icma qurulusunun dagilmasina sebeb oldu Son tunc ilk demir dovru II minilliyin 2 ci yarisi ve 1 ci minilliyi ehate edir Bu dovrde Xocali Gedebey ve Talis Mugan Medeniyyetleri inkisaf etmisdi Son Tunc dovrunun abideleri Qarabagda Qazaxda Gencecay etrafinda Naxcivanda ve s yerlerde oyrenilmisdir Son Tunc dovrunde daha mohkem yasayis ve teserrufat binalari insa edilirdi Dusmenlerden qorunmaq ucun yasayis meskenlerinin etraflarina mohkem mudafie divarlari cekilirdi Menbe https az wikipedia org w index php title Tunc dovru amp oldid 5969789, wikipedia, oxu, kitab, kitabxana, axtar, tap, hersey,

ne axtarsan burda

, en yaxsi meqale sayti, meqaleler, kitablar, oyrenmek, wiki, bilgi, tarix, seks, porno, indir, yukle, sex, azeri sex, azeri, seks yukle, sex yukle, izle, seks izle, porno izle, mobil seks, telefon ucun, chat, azeri chat, tanisliq, tanishliq, azeri tanishliq, sayt, medeni, medeni saytlar, chatlar, mekan, tanisliq mekani, mekanlari, yüklə, pulsuz, pulsuz yüklə, mp3, video, mp4, 3gp, jpg, jpeg, gif, png, şəkil, muisiqi, mahnı, kino, film, kitab, oyun, oyunlar.