fbpx
Wikipedia

Tripitaka

Avqust 12, 2021

Tripitaka - Buddizmin müqəddəs kitabıdır.

Qədim buddist mətnlərinin külliyatı olan bu əsərin iki variantı mövcuddur. Hər iki nümunənin yığılma tarixi və yeri tədqiqatçılar arasında mübahisə doğurur.

Tarixi

Pali dilində olan Tripitakanın əsas variantı e.ə. V əsrdə Racaqrix şəhərində Birinci Buddist Məclisində tərtib edilmiş və e.ə. III əsrdə Pataliputre şəhərində hazırkı son formata düşdüyü ehtimal olunur. Hind ənənəsinə uyğun olaraq uzun müddət şifahi ötürülən Tripitaka unudulmaq təhlükəsi ilə üzləşmiş və bunun qarşısını almaq məqsədilə Şri-Lankanın buddist rahibləri e.ə. 80-i ildə onu palma ağacının yarpaqlarına köçürmüşlər.

Tripitakanın digər nümunəsi sanskrit dilindədir. Lakin kitab tam şəkildə mühafizə olunmamışdır. Onun bəzi hissələri çincə, bəziləri isə digər Uzaq Şərq dillərində müasir dövrədək gəlib çıxmışdır.


Buddistlər arasında anlaşılmazlığı qaldırmaq, onlar üçün vahid dini kitab hazırlamaq məqsədilə 1871-ci ildə Myanmanın Mandalay şəhərində buddist məclisi çağırılmışdır. İki min dörd yüz rahibdən ibarət həmin dini yığıncaqda bu kitabın bütün nüsxələri nəzərdən keçirilmiş, onun fərqli variant və tərcümələri müqayisə edilmiş, nəticədə vahid Tripitaka mətni yaradılmışdır. Əksər buddistlər tərəfindən qəbul edilmiş Tripitakanın bu mətni 729 mərmər plitədə həkk olunmuş və hər plitə üçün ayrı kiçik məbəd tikilmişdir. Beləliklə, məşhur Kuto-do Paya məbəd kompleksi yaranmışdır.

Mövzusu

Tripitaka sanskrit dilində "üç səbət" mənasına gəlir, bu, kitabın üç bölmədən (Vinaya-pitaka, Sutta-pitaka və Abxidxarma-pitaka) ibarət olmasına işarədir. Rəvayətə görə, palma yarpaqaları üzərindəki Tripitaka mətnləri üç səbətdə mühafizə olunduqlarından kitab belə adlandırılmışdır.

Kitabın birinci bölümü olan Vinaya-pitaka (İntizam səbəti) Buddist rahib icmasının həyat tərzini tənzimləyən mətnləri ehtiva edir. Buraya kişi və qadın rahiblərin gündəlik həyatlarına yol göstərən beş yüz qayda, həmçinin monastırda nizam-intizamın saxlanılmasına yönəldilmiş qanunlar daxildir. Tripitakanın ilk bölümü sadə qanun məcəlləsi deyil. Burada hər qaydanın tarixindən bəhs edilir, ona uyğun rəvayətlər nümunə gətirilir, Budda Qautamanın icmada yaranmış problemlərin necə həll etdiyi göstərilir.

Tripitakanın ikinci bölümü sayılan Sutta-pitakada (Moizə səbəti) on mindən artıq sutradan (qədim hind ədəbiyyatında ifadə və kəlamlar toplusu) ibarətdir. Buddistlərə görə, həmin ibrətamiz sözlərin müəllifi bilavasitə Budda və onun yaxın tələbələridir. Lakin din tarixçiləri hesab edirlər ki, Tripitakanın bu bölümündə Buddadan daha qədim zamanlara aid mətnlər də yer almışdır. Tripitakanın üçüncü bölümü sayılan Abxidxarma-pitaka (Fəlsəfi və ruhani şərhlər səbəti) Dxarma təliminin (hind dini ənənəsində insanın mənəvi vəzifələri haqqında təlim) elmi-nəzəri şərhini ehtiva edir və fəlsəfi traktatlar toplusu səciyyəsi daşıyır. Digər bölümlərdən fərqli olaraq Abxidxarma-pitakada Buddizmin təlimi praktiki cəhətdən deyil, nəzəri baxımdan sadə dindarlara açıqlanır, onun əsaslılığına şübhə edənlərə sübut edilir. Tarixçilərin fikrincə, Tripitakanın bu bölümü Buddadan sonra çar Aşoka dövründə meydana gəlmişdir.

Əhəmiyyəti

Tripitakanın mətnlərində qədim Hindistanın mədəni, iqtisadi və sosial həyatına dair xeyli məlumat var. Məhz bu amil Qərb şərşünaslarının diqqətini bu kitaba cəlb etmiş və dini əsər müxtəlif Avropa dillərinə tərcümə edilmişdir. Tripitaka mətnlərinin əsrlər boyu dəyişməyə və deformasiyaya məruz qalmasına baxmayaraq, erkən Buddizmin öyrənilməsində də onun böyük əhəmiyyəti var.

Mənbə

  • Müəllif: Anar Əlizadə - "Cəmiyyət və Din" qəzeti

Avqust 12, 2021
tripitaka, buddizmin, müqəddəs, kitabıdır, qədim, buddist, mətnlərinin, külliyatı, olan, əsərin, variantı, mövcuddur, hər, nümunənin, yığılma, tarixi, yeri, tədqiqatçılar, arasında, mübahisə, doğurur, mündəricat, tarixi, mövzusu, əhəmiyyəti, mənbə, tarixi, red. Tripitaka Buddizmin muqeddes kitabidir Qedim buddist metnlerinin kulliyati olan bu eserin iki varianti movcuddur Her iki numunenin yigilma tarixi ve yeri tedqiqatcilar arasinda mubahise dogurur Mundericat 1 Tarixi 2 Movzusu 3 Ehemiyyeti 4 Menbe Tarixi Redakte Pali dilinde olan Tripitakanin esas varianti e e V esrde Racaqrix seherinde Birinci Buddist Meclisinde tertib edilmis ve e e III esrde Pataliputre seherinde hazirki son formata dusduyu ehtimal olunur Hind enenesine uygun olaraq uzun muddet sifahi oturulen Tripitaka unudulmaq tehlukesi ile uzlesmis ve bunun qarsisini almaq meqsedile Sri Lankanin buddist rahibleri e e 80 i ilde onu palma agacinin yarpaqlarina kocurmusler Tripitakanin diger numunesi sanskrit dilindedir Lakin kitab tam sekilde muhafize olunmamisdir Onun bezi hisseleri cince bezileri ise diger Uzaq Serq dillerinde muasir dovredek gelib cixmisdir Buddistler arasinda anlasilmazligi qaldirmaq onlar ucun vahid dini kitab hazirlamaq meqsedile 1871 ci ilde Myanmanin Mandalay seherinde buddist meclisi cagirilmisdir Iki min dord yuz rahibden ibaret hemin dini yigincaqda bu kitabin butun nusxeleri nezerden kecirilmis onun ferqli variant ve tercumeleri muqayise edilmis neticede vahid Tripitaka metni yaradilmisdir Ekser buddistler terefinden qebul edilmis Tripitakanin bu metni 729 mermer plitede hekk olunmus ve her plite ucun ayri kicik mebed tikilmisdir Belelikle meshur Kuto do Paya mebed kompleksi yaranmisdir Movzusu Redakte Tripitaka sanskrit dilinde uc sebet menasina gelir bu kitabin uc bolmeden Vinaya pitaka Sutta pitaka ve Abxidxarma pitaka ibaret olmasina isaredir Revayete gore palma yarpaqalari uzerindeki Tripitaka metnleri uc sebetde muhafize olunduqlarindan kitab bele adlandirilmisdir Kitabin birinci bolumu olan Vinaya pitaka Intizam sebeti Buddist rahib icmasinin heyat terzini tenzimleyen metnleri ehtiva edir Buraya kisi ve qadin rahiblerin gundelik heyatlarina yol gosteren bes yuz qayda hemcinin monastirda nizam intizamin saxlanilmasina yoneldilmis qanunlar daxildir Tripitakanin ilk bolumu sade qanun mecellesi deyil Burada her qaydanin tarixinden behs edilir ona uygun revayetler numune getirilir Budda Qautamanin icmada yaranmis problemlerin nece hell etdiyi gosterilir Tripitakanin ikinci bolumu sayilan Sutta pitakada Moize sebeti on minden artiq sutradan qedim hind edebiyyatinda ifade ve kelamlar toplusu ibaretdir Buddistlere gore hemin ibretamiz sozlerin muellifi bilavasite Budda ve onun yaxin telebeleridir Lakin din tarixcileri hesab edirler ki Tripitakanin bu bolumunde Buddadan daha qedim zamanlara aid metnler de yer almisdir Tripitakanin ucuncu bolumu sayilan Abxidxarma pitaka Felsefi ve ruhani serhler sebeti Dxarma teliminin hind dini enenesinde insanin menevi vezifeleri haqqinda telim elmi nezeri serhini ehtiva edir ve felsefi traktatlar toplusu seciyyesi dasiyir Diger bolumlerden ferqli olaraq Abxidxarma pitakada Buddizmin telimi praktiki cehetden deyil nezeri baximdan sade dindarlara aciqlanir onun esasliligina subhe edenlere subut edilir Tarixcilerin fikrince Tripitakanin bu bolumu Buddadan sonra car Asoka dovrunde meydana gelmisdir Ehemiyyeti Redakte Tripitakanin metnlerinde qedim Hindistanin medeni iqtisadi ve sosial heyatina dair xeyli melumat var Mehz bu amil Qerb sersunaslarinin diqqetini bu kitaba celb etmis ve dini eser muxtelif Avropa dillerine tercume edilmisdir Tripitaka metnlerinin esrler boyu deyismeye ve deformasiyaya meruz qalmasina baxmayaraq erken Buddizmin oyrenilmesinde de onun boyuk ehemiyyeti var Menbe RedakteMuellif Anar Elizade Cemiyyet ve Din qezetiMenbe https az wikipedia org w index php title Tripitaka amp oldid 2826114, wikipedia, oxu, kitab, kitabxana, axtar, tap, hersey,

ne axtarsan burda

, en yaxsi meqale sayti, meqaleler, kitablar, oyrenmek, wiki, bilgi, tarix, seks, porno, indir, yukle, sex, azeri sex, azeri, seks yukle, sex yukle, izle, seks izle, porno izle, mobil seks, telefon ucun, chat, azeri chat, tanisliq, tanishliq, azeri tanishliq, sayt, medeni, medeni saytlar, chatlar, mekan, tanisliq mekani, mekanlari, yüklə, pulsuz, pulsuz yüklə, mp3, video, mp4, 3gp, jpg, jpeg, gif, png, şəkil, muisiqi, mahnı, kino, film, kitab, oyun, oyunlar.