Transpirasiya (lat.trans - vasitəsilə, lat.spiro - nəfəsvermək) — bitkinin torpaqdan aldığı suyun yarpaqlar vasitəsilə buxarlandırmasıdır. Bitkilər kök sistemi ilə aldıqları suyu yarpaqlarlara qədər qaldırır. Bitkilərin torpaqdan sorduğu çox böyük miqdarda suyun yalnız mində bir və ya iki hissəsi sintez olunan üzvi maddələrin tərkibinə daxil olur, qalan 998-999 hissəsi isə yarpaqların səthi ilə buxarlanır. İlk baxışda, suyun bitkilərdən buxarlanması öz mahiyyətinə görə fiziki bir prosesi andırır. Ancaq bitkilərin anatomik və morfoloji qurluşları və fizioloji xüsusiyyətləri bu buxarlanmanı adı fiziki buxarlanma prosesindən əsaslı sürətdə fərqləndirir.
Transpirasiyanın sxemi. 1. Su köklərdən passiv daxil olması. 2. Suyun gövdədə toplanması. 3. Ağızcıqlardan suyun buxarlanması
Təcrübələr göstərmişdir ki, subtropik şəraitdə havada rütubətin çox olması üzündən bitkilərdə buxarlanmanın azalması onların inkişafına mənfi təsir etmir, əksinə, müsbət təsir edir. Bitkilərin çoxlu su buxarlandırmasının səbəblərindən biri — onların əmələ gətirdikləri çoxlu və güclü yarpaq aparatıdır. Müşahidələr göstərmişdir ki, bitkidə yarpaqların ümumi səthi bitkinin tutduğu torpaq səthindən xeyli artıq olur. Bitkilərin yarpaq səthilərindən su buxarlanması ilə açıq səthindən su buxarlanması arasında əsaslı fərq var.
Xüsusiyyəti
Transpirasiya prosesində canlı hüceyrələrin səthindən su buxarlanır. Yarpaqların səthi su buxarını keçirməyən kutikula təbəqəsi ilə örtülüdür. Su əsas etibarı ilə yarpaqların ağızcıqları ilə buxarlanır. Yarpaqların daxili hüceyrələrinin səthindən su buxarlanaraq heceyrəarası boşluqlara dolur, oradan da yarpaqda olan ağızcıqlar vasitəsi ilə xaricə diffuziya olunur. Lakin rütubətli şəraitə uyğunlaşmış mamırlar kimi ibtidai bitki qrupları suyu yarpaqlarının bütün səthi ilə buxarlandırırlar.
Əhəmiyyəti
Transpirasiya prosesi bitkinin bütün fizioloji prosesləri ilə, xüsusən fotosintez prosesi ilə çox sıx əlaqədardır. Fotosintez prosesinin normal və intensiv getməsi üçün yarpaq hüceyrələrinin karbon qazı ilə təmin olunması lazımdır. Bu isə yarpaq ağızcıqlarının tam açıq olması şəraitində mümkündür. Ağızcıqlar tam açıq olanda transpirasiya prosesi sürətlənir.Ağızcıqlar qapandıqda isə transpirasiya prosesi zəifləyən kimi yarpaqlara karbon qazı da daxil olmadığından fotosintez prosesi dayanır. Demək, ağızcıqların açıq olması transpirasiyanın və fotosintez proseslərinin normal getməsi üçün lazımı şərait yaradır.
Bitkilərin həyatındakı bu iki proses bir - birinə zidd olsa da, biri diğəri üçün vacıbdir. Elə ona görə də Timiryazev yaşıl yarpaqlardan suyun buxarlanmasını "əlacsiz bəla" adlandırmışdır.
Ağızcıq vasitəsilə transpirasiya
Transpirasiya prosesinin tənzim olunmasında ağızcıqların hərəkətinin də böyük əhəmiyyəti var. Yarpağın ağızcığı iki qapayıcı hüceyərdən ibarət olub, şəklinə, quruluşuna və fizioloji xüsusiyyətlərinə görə digər yarpaq hüceyrələrindən əsaslı surətdə fərqlənir. Ağızcıq hüceyrələrinin açılması üçün ən əsas amil bu hüceyrələrdə suyun çoxalmasıdır. Ağızcığın qapayıcı hüceyrələrində suyun çoxalması onların gırginlışib turqor halına keçməsinə və bununla əlaqədar olaraq, ağızcıqların açılmasına səbəb olur. Ağızcıqlar ən çox səhərlər, yəni saat 8-10 arasında açılır.
Dəricik vasitəsilə transpirasiya
Quru və isti küləklərlə müşayiət olunan çox isti havalar bitkilərdə ağızcıqlarla gedən transpirasiyadan əlavə dəricik(kutikula) ilə də transpirasiya getməsinə səbəb olur. Yaşıl yarpaqların kutikula təbəqəsi ilə suyu buxarlandırmasına dəricik (kutikulyar) transirasiyası deyilir. Cavan, eləcə də kölgə yerlərdə əmələ gələn zəif yarpaqlarda dəricik transpirasiyası nisbətən intensiv gedir.
Transpirasiyaya təsir edən amillər
Transpirasiyanın gedişini tənzim edən amillərdən biri işıqdır. İşığın əsas funksiyası suyun buxara çevrilməsi üçün enerji mənbəyi olmaqla ağızcıqların açılmasına və bu prosesin böyük intensivliklə getməsinə kömək etməkdir. Havanın rütubəti də transpirasiyanı tənzim edən mühüm amillərdəndir. Havada rütubət artdıqda transirasiya zəifləyir, azaldıqda isə intensivləşir. Havanın temperaturunun yüksəlməsi transpirasiyanın sürətlənməsinə səbəb olur. Külək transpirasiyanı şiddətləndirir.
İstinadlar
Словари и энциклопедии на Академике
T.İ.Qaziyev.Bitkilərin həyatı. Bakı.Azərnəşr.1970.s.76-78
Avqust 05, 2021
transpirasiya, trans, vasitəsilə, spiro, nəfəsvermək, bitkinin, torpaqdan, aldığı, suyun, yarpaqlar, vasitəsilə, buxarlandırmasıdır, bitkilər, kök, sistemi, ilə, aldıqları, suyu, yarpaqlarlara, qədər, qaldırır, bitkilərin, torpaqdan, sorduğu, çox, böyük, miqda. Transpirasiya lat trans vasitesile lat spiro nefesvermek 1 bitkinin torpaqdan aldigi suyun yarpaqlar vasitesile buxarlandirmasidir Bitkiler kok sistemi ile aldiqlari suyu yarpaqlarlara qeder qaldirir Bitkilerin torpaqdan sordugu cox boyuk miqdarda suyun yalniz minde bir ve ya iki hissesi sintez olunan uzvi maddelerin terkibine daxil olur qalan 998 999 hissesi ise yarpaqlarin sethi ile buxarlanir Ilk baxisda suyun bitkilerden buxarlanmasi oz mahiyyetine gore fiziki bir prosesi andirir Ancaq bitkilerin anatomik ve morfoloji qurluslari ve fizioloji xususiyyetleri bu buxarlanmani adi fiziki buxarlanma prosesinden esasli suretde ferqlendirir Transpirasiyanin sxemi 1 Su koklerden passiv daxil olmasi 2 Suyun govdede toplanmasi 3 Agizciqlardan suyun buxarlanmasi Tecrubeler gostermisdir ki subtropik seraitde havada rutubetin cox olmasi uzunden bitkilerde buxarlanmanin azalmasi onlarin inkisafina menfi tesir etmir eksine musbet tesir edir Bitkilerin coxlu su buxarlandirmasinin sebeblerinden biri onlarin emele getirdikleri coxlu ve guclu yarpaq aparatidir Musahideler gostermisdir ki bitkide yarpaqlarin umumi sethi bitkinin tutdugu torpaq sethinden xeyli artiq olur Bitkilerin yarpaq sethilerinden su buxarlanmasi ile aciq sethinden su buxarlanmasi arasinda esasli ferq var Mundericat 1 Xususiyyeti 2 Ehemiyyeti 3 Agizciq vasitesile transpirasiya 4 Dericik vasitesile transpirasiya 5 Transpirasiyaya tesir eden amiller 6 IstinadlarXususiyyeti RedakteTranspirasiya prosesinde canli huceyrelerin sethinden su buxarlanir Yarpaqlarin sethi su buxarini kecirmeyen kutikula tebeqesi ile ortuludur Su esas etibari ile yarpaqlarin agizciqlari ile buxarlanir Yarpaqlarin daxili huceyrelerinin sethinden su buxarlanaraq heceyrearasi bosluqlara dolur oradan da yarpaqda olan agizciqlar vasitesi ile xarice diffuziya olunur Lakin rutubetli seraite uygunlasmis mamirlar kimi ibtidai bitki qruplari suyu yarpaqlarinin butun sethi ile buxarlandirirlar Ehemiyyeti RedakteTranspirasiya prosesi bitkinin butun fizioloji prosesleri ile xususen fotosintez prosesi ile cox six elaqedardir Fotosintez prosesinin normal ve intensiv getmesi ucun yarpaq huceyrelerinin karbon qazi ile temin olunmasi lazimdir Bu ise yarpaq agizciqlarinin tam aciq olmasi seraitinde mumkundur Agizciqlar tam aciq olanda transpirasiya prosesi suretlenir Agizciqlar qapandiqda ise transpirasiya prosesi zeifleyen kimi yarpaqlara karbon qazi da daxil olmadigindan fotosintez prosesi dayanir Demek agizciqlarin aciq olmasi transpirasiyanin ve fotosintez proseslerinin normal getmesi ucun lazimi serait yaradir Bitkilerin heyatindaki bu iki proses bir birine zidd olsa da biri digeri ucun vacibdir Ele ona gore de Timiryazev yasil yarpaqlardan suyun buxarlanmasini elacsiz bela adlandirmisdir Agizciq vasitesile transpirasiya RedakteTranspirasiya prosesinin tenzim olunmasinda agizciqlarin hereketinin de boyuk ehemiyyeti var Yarpagin agizcigi iki qapayici huceyerden ibaret olub sekline qurulusuna ve fizioloji xususiyyetlerine gore diger yarpaq huceyrelerinden esasli suretde ferqlenir Agizciq huceyrelerinin acilmasi ucun en esas amil bu huceyrelerde suyun coxalmasidir Agizcigin qapayici huceyrelerinde suyun coxalmasi onlarin girginlisib turqor halina kecmesine ve bununla elaqedar olaraq agizciqlarin acilmasina sebeb olur Agizciqlar en cox seherler yeni saat 8 10 arasinda acilir Dericik vasitesile transpirasiya RedakteQuru ve isti kuleklerle musayiet olunan cox isti havalar bitkilerde agizciqlarla geden transpirasiyadan elave dericik kutikula ile de transpirasiya getmesine sebeb olur Yasil yarpaqlarin kutikula tebeqesi ile suyu buxarlandirmasina dericik kutikulyar transirasiyasi deyilir Cavan elece de kolge yerlerde emele gelen zeif yarpaqlarda dericik transpirasiyasi nisbeten intensiv gedir Transpirasiyaya tesir eden amiller RedakteTranspirasiyanin gedisini tenzim eden amillerden biri isiqdir Isigin esas funksiyasi suyun buxara cevrilmesi ucun enerji menbeyi olmaqla agizciqlarin acilmasina ve bu prosesin boyuk intensivlikle getmesine komek etmekdir Havanin rutubeti de transpirasiyani tenzim eden muhum amillerdendir Havada rutubet artdiqda transirasiya zeifleyir azaldiqda ise intensivlesir Havanin temperaturunun yukselmesi transpirasiyanin suretlenmesine sebeb olur Kulek transpirasiyani siddetlendirir 2 Istinadlar Redakte Slovari i enciklopedii na Akademike T I Qaziyev Bitkilerin heyati Baki Azernesr 1970 s 76 78Menbe https az wikipedia org w index php title Transpirasiya amp oldid 5953984, wikipedia, oxu, kitab, kitabxana, axtar, tap, hersey,
ne axtarsan burda
, en yaxsi meqale sayti, meqaleler, kitablar, oyrenmek, wiki, bilgi, tarix, seks, porno, indir, yukle, sex, azeri sex, azeri, seks yukle, sex yukle, izle, seks izle, porno izle, mobil seks, telefon ucun, chat, azeri chat, tanisliq, tanishliq, azeri tanishliq, sayt, medeni, medeni saytlar, chatlar, mekan, tanisliq mekani, mekanlari, yüklə, pulsuz, pulsuz yüklə, mp3, video, mp4, 3gp, jpg, jpeg, gif, png, şəkil, muisiqi, mahnı, kino, film, kitab, oyun, oyunlar.
