fbpx
Wikipedia

Teymur Müskənli

Teymur Müskənli, Teymur Müskanlı (və ya Yuxarı Müskanlı) — Azərbaycan Respublikasının Qubadlı rayonunun Teymur Müskənli kənd inzibati ərazi dairəsində kənd.

Teymur Müskənli
39°25′28″ şm. e. 46°30′25″ ş. u.
Ölkə  Azərbaycan
Tarixi və coğrafiyası
Mərkəzin hündürlüyü 700-800 m
Saat qurşağı
Əhalisi
Əhalisi 281 nəfər (1993)
Milli tərkibi azərbaycanlılar
Rəsmi dili Azərbaycan dili
Teymur Müskənli

14 mart 1933-cü ildə Teymur Müskanlı kənd Şurasının mərkəzi olmuşdur. Həmin Şuranın tərkibinə Abdalanlı, Balahəsənli, Bəxtiyarlı, Əliquluuşağı, Ləpəheyranlı, Məlikəhmədli, Qundanlı kəndləri daxil idi. Teymur Müskanlı kənd inzibati ərazi dairəsi kimi yarandığı tarix isə 10 yanvar 1957-ci il hesab olunur. Bu inzibati ərazi dairəsi 3 kəndi - Yuxarı Müskanlı, Balahəsənli və Xıdırlını əhatə edir.

1993-ci il 31 avqust tarixində Ermənistan Respublikası Silahlı Qüvvələri tərəfindən işğal edilib.

Tarixi

Qubadlı rayonunun Teymur Müskanlı kəndi Səlk dağının ətəyində, Bərgüşad çayının sahilində yerləşir. Kənddə İstisu bulağı, Qaranlıq meşəsi, Şivili dərəsi, Qızıl qaya kimi yerlər var. Teymur Müskanlı kəndi erkən orta əsrlərdə türk boylarının yaşadığı coğrafiyanın tərkib hissəsi olmuşdur. "Kitabi Dədə Qorqud"da, eləcə də Musa Kalankatlının "Alban tarixi" əsərində Ər oğuzboylarının xanı Qazan xandan bəhs edilir. Qeyd edək ki, Azərbaycanın bir çox yerində olduğu kimi Teymur Müskanlı kandinin yaxınlığında da, Qazan xanın adı ilə bağlı qədim türk oymağının qalıqları vardır. Əsl adı Pir Qazan olan bu kəndin adı zaman keçdikcə Pirəqazyan şəklində işlənmişdir. Bu kənddə XIX əsrədək yaşayış olmuş, sonradan isə əhalisi Teymur Müskanlı kəndinə köçmüşdür.

Teymur Müskanlı kəndi Qarabağı və Zəngəzuru Azərbaycanın qərb bölgəsi ilə birləşdirən mühüm ticarət yolunun üzərində yerləşir. Orta əsrlər dövründə bir çox sərkərdə öz ordusu ilə bu yoldan keçmişdir. IX əsrin 20-ci illərində ərəb əsarətinə qarşı xalq azadlıq hərakatının başçısı Babək Xürrəmi Qarabağı və Zəngəzuru yadelli işğalçılardan azad edərkən bu yolu nəzarət altına almışdır. 837-ci ilin avqustun sonunda Afşin Heydər ibn Kavusun mühasirəyə aldığı Bəzz qalasınn müdafiəsini yarımçıq qoyub Azərbaycanın şimalındakı yerli türk boylarından və Xəzər xaqanlığından kömək almağa ümid edən Babək, Araz çayını keçərək Zəngəzura daxil olur. O, Bərgüşad çayı boyunca irəliləyərək Səki qalasına çatır. Burada xristian məliyi Səhl ibn Sumbat tərəfindən xaincəsinə əsir alınıb xəlifənin kəşfiyyat dəstəsinə təhvil verilir.

X əsrdə məşhur ərəb coğrafiyaşünası ibn Həvqəlin "Yerin təsviri" adı əsərində verilmiş xəritədə Araz və Kür çayları arasında yerləşən Azərbaycanın qərb torpaqları, eləcə də, Qarabağ, Zəngəzur və Göyçə gölü hövzəsi Sabir ölkəsi kimi göstərilmişdir. Alban dövlətinin hakim sülaləsi də Sabir türk boyuna mənsub olmuş və Alban tarixi kitabının tərcüməçisi, Oksford Universitetinin professoru Ç.Dovsetin qeyd etdiyi kimi, xaqan titulu daşımışdır. Daha erkən dövrlərə aid Bizans qaynaqlarında da Sabir türk boyunun Azərbaycan ərazisində yaşaması haqqında geniş məlumatlar vardır.

 
Sabir türk ellərinin yaşadıqları ərazilər

Teymur Müskanlı kəndinin adı XIV əsrin sonlarında Əmir Teymurun Qarabağda, eləcə də Zəngəzurda ordugah qurub Göyçə yaylaqlarına getməsi ilə bağlı meydana gəlmişdir. "Teymurun Məskəni" mənasını bildirən bu toponim indiyədək demək olar ki, işlənməkdədir.

XIX əsrdə Rusiya İmperiyası tərəfindən ermənilərin Osmanlı dövlətinin şərq vilayətlərindən və Qacarlar dövlətindən Azərbaycanın qərb bölgələrinə, eləcə də, Zəngəzur ərazisinə köçürülməsindən sonra yerli Azərbaycan türklərinin dinc yaşayışı pozuldu. Ermənilər yeni məskunlaşdıqları torpaqlarda Azərbaycan xalqına qarşı ərazi iddiaları etməyə başladılar. XX əsrin əvvəllərində isə bu niyyətlərini həyata keçirmək üçün erməni daşnak dəstələri Azarbaycan türklərinə qarşı soyqırımı tədbirləri həyata keçirdilər. Həmin dövrdə Teymur Müskanlı kəndi Yelizavetpol quberniyasının Zəngəzur qəzasının tərkibində kənd ərazi vahidi olub. 1911-ci ildə Tiflisdə nəşr edilmiş "Qafqaz təqvimi"nə görə kənd əhalisinin ümumi sayı 488 nəfər olmuşdur. Həmin ildə bu qəzada Müskanlı adı ilə qeydə alınmış digər bir kənddə isə 212 nəfər sakin yaşayırdı. Teymur Müskanlı kəndinin əhalisinin bir hissəsi sonradan həmin kəndə köçdüyündən, o kənd də Müskanlı adı ilə tanınmışdır. "Qafqaz təqvimi"ndə qeyd edildiyi kimi, kənd sakinlərinin hamısı Azərbaycan türkləri olmuşdur.

 
1911-ci ildə Tiflisdə nəşr edilmiş "Qafqaz təqvimi"

Teymur Müskanlı kəndi 1918-1920-ci illərdə Zəngəzurda erməni daşnaklarına qarşı mübarizənin əsas mərkəzlərindən biri olmuşdur. 1918-ci il yayın sonunda Davudlu kəndinə hücum edən erməni daşnakları 15 nəfər azərbaycanlını qətlə yetirərək, Bərgüşad çayı boyunca qırğınları davam etdirdilər. Noyabr ayında Gorusu yaratdığı "Zəngəzur höküməti"nin paytaxtı elan edən daşnak dəstəsinin başçısı Andranik daha da azğınlaşdı. Bakıda qərargah quran ingilis ordusunun generalı Tomson dekabrın 3-də Andranikə terroru dayandırmaq haqqında ultimatum verdi. 1919-cu il yanvarın 7-də general Tomsonun nümayəndəsi Hibbon Teymur Müskanlı kandinə gəldi. Teymur Müskanlı kəndinin əhalisi ondan erməni quldurlarının doğma yurdlarından qovduğu azərbaycanlı qaçqınların geri qaytarılmasını, onların tahlükəsizliyinə təminat verilməsini, Andranikin daşnak dəstəsinin Zangəzur qəzasından çıxmasını tələb etdilər. Lakin ingilislər ikili oyun oynayrdılar. 1920-ci ilin yanvarında Andranikin 10 min nəfərlik canlı qüvvə, 5 top və 20 pulemyota malik olan daşnak qoşunu Zəngəzura hücuma keçərək xeyli kəndi, o cümlədən Teymur Müskanlı, Qundanlı, Balahəsənli, Xıdırlı, Məlikəhmədli, Göyərcik, Novlu, Eyvazlı, Qədili, Göyqala və Sahverdilər kəndlərini yandırıb əhalisinin bir hissəsini qətlə yetirdilər.

XX əsrin sonlarında Teymur Müskanlı kəndi bir daha erməni işğalına məruz qaldı. 1993-cü ilin 31 avqustunda Qubadlı rayonunun erməni və rus hərbi birləşmələri tərəfindən işğalından sonra Teymur Müskanlı kəndinin əhalisi əsasən Bakı və Sumqayıt şəhərlərinə pənah gətirdilər. Teymur Müskanlı kəndinin 22 nəfər Qarabağ müharibəsi iştirakçısı və veteranı var.

Toponimikası

Yuxarı Müskanlı yaşayış məntəqəsini əvvəllər Aşağı Müskanlı kəndindən ayrılmış ailələr salmışlar. Yeni kəndi əvvəlkindən fərqləndirmək üçün ona Yuxarı əlavə olunmuşdur. Müskanlı sözü "müskəndən olanlar", "müskənlilər" mənasındadır. "Müskən" həm də ərəb dilində iskan, məskən deməkdir. Eləcə də, "müskanlı" sözünün etimologiyasına görə "müskan" "mis olan yer" anlamına gəlir.

Coğrafiyası və iqlimi

Yuxarı Müskanlı kəndi dəniz səviyyəsindən 700-800 metr hündürlükdə, rayon mərkəzindən 15 km şimal-qərbdə yerləşir. Kənd Qundalı, Balahəsənli, Məlikəhmədli və Cılfır kəndləri ilə həmsərhəddir. Kəndlə Həkəri dəmiryol stansiyasına qədər olan məsafə 37 km-dir.

Kəndin yerləşdiyi dağlıq ərazi Mezazoy erasının əhəng daşlarından, şistlərdən, qum daşlarından, düzənlik və dağətəyi zonalar isə kaynazoy dövrü çöküntülərindən təşkil olunmuşdur. Burada qışı quraq keçən mulayim isti iqlim hakimdi. Havanın orta temperaturu 10-14 C, yağıntıların miqdarı isə 300–600 mm-dir. Çaylar əsasən yağış, qismən də yeraltı sularla qidalanırlar. Kənd ərazisindən mənbəyini Qarabağ vulkanik yaylasında 3040 m hündürlükdən götürən Bərgüşad çayı axıb keçir. Bərgüşad çayı yaz aylarında daşır.

Kənd ərazisində dağ-şabalıdı, qəhvəyi dağ-meşə torpaqları səciyyəvidir. Meşələrində palıd, vələs, fıstıq ağacları talalar şəklində qalmışdır. Dağ yamacları kəskin parçalanmış, dərin dərələr əmələ gəlmişdir. Kəndin şimal-qərbində Səlk dağının yamacları sal qayalar üzərində ardıc ağacları talalar şəklində yayılıb.

Əhalisi

Yuxarı Müskanlı kəndinin əhalisi tarixən köçəri həyat tərzi keçiriblər. Yayda yaylağa, qışda Kür qovuşanda qışlaq yerlərinə gedərmişlər. Yaylaq vaxtı ən cox Fərməştəpə, Qannıca, Qaragöl, Tavlaçüxura çıxarmışlar. İşğala qədər evlərin sayı 68, əhalinin sayı 281 nəfər olmuşdur. Hazırda orta məktəb, klub, kitabxana, poçt-teleqraf, tibb məntəqəsi, böyük mağaza işğal altıdadır. Əhali heyvandarlıq və taxılçılıqla məşğul olmuşlar. Son dövrlər əkinçiliklə-bostançılıqla məşğul olurdular.

1918 ci ildə Əsgülüm dağlıq silsiləsinin Səlk dağı sıldırımlarından Şuşa şəhəri aydın görünür və ətəyində yerləşən Teymur-Müskanlı kəndində 1918-ci ildə 70 evi, kənd qəbiristanlığını, məscidi və gümbəzi, 1850-ci ildə Bərgüşad çayı üzərində tikilmiş və Əliquluuşağı kəndinə keçid olan “Laləzar” daş körpüsünü hay silahlıları məhv etmişlər.

Tanınmış şəxsləri

Şəkillər

Həmçinin bax

Mənbə

İstinadlar

  1. Azərbaycan Respublikasının Dövlət Statistika Komitəsi (2019). "İnzibati ərazi bölgüsü təsnifatı" (PDF) (azərb.). stat.gov.az. 2020-04-16 tarixində (PDF). İstifadə tarixi: 2020-04-16.
  2. [1]

Xarici keçidlər

  • Azərbaycan Respublikası Qubadlı Rayon İcra Hakimiyyəti

teymur, müskənli, adın, digər, istifadə, formaları, üçün, müskənli, teymur, müskanlı, yuxarı, müskanlı, azərbaycan, respublikasının, qubadlı, rayonunun, kənd, inzibati, ərazi, dairəsində, kənd, ölkə, azərbaycantarixi, coğrafiyasımərkəzin, hündürlüyü, msaat, qu. Bu adin diger istifade formalari ucun bax Muskenli Teymur Muskenli Teymur Muskanli ve ya Yuxari Muskanli Azerbaycan Respublikasinin Qubadli rayonunun Teymur Muskenli kend inzibati erazi dairesinde kend 1 Teymur Muskenli39 25 28 sm e 46 30 25 s u Olke AzerbaycanTarixi ve cografiyasiMerkezin hundurluyu 700 800 mSaat qursagi UTC 04 00EhalisiEhalisi 281 nefer 1993 Milli terkibi azerbaycanlilarResmi dili Azerbaycan diliTeymur Muskenli14 mart 1933 cu ilde Teymur Muskanli kend Surasinin merkezi olmusdur Hemin Suranin terkibine Abdalanli Balahesenli Bextiyarli Eliquluusagi Lepeheyranli Melikehmedli Qundanli kendleri daxil idi Teymur Muskanli kend inzibati erazi dairesi kimi yarandigi tarix ise 10 yanvar 1957 ci il hesab olunur Bu inzibati erazi dairesi 3 kendi Yuxari Muskanli Balahesenli ve Xidirlini ehate edir 1993 ci il 31 avqust tarixinde Ermenistan Respublikasi Silahli Quvveleri terefinden isgal edilib Mundericat 1 Tarixi 2 Toponimikasi 3 Cografiyasi ve iqlimi 4 Ehalisi 4 1 Taninmis sexsleri 5 Sekiller 6 Hemcinin bax 7 Menbe 8 Istinadlar 9 Xarici kecidlerTarixi RedakteQubadli rayonunun Teymur Muskanli kendi Selk daginin eteyinde Bergusad cayinin sahilinde yerlesir Kendde Istisu bulagi Qaranliq mesesi Sivili deresi Qizil qaya kimi yerler var Teymur Muskanli kendi erken orta esrlerde turk boylarinin yasadigi cografiyanin terkib hissesi olmusdur Kitabi Dede Qorqud da elece de Musa Kalankatlinin Alban tarixi eserinde Er oguzboylarinin xani Qazan xandan behs edilir Qeyd edek ki Azerbaycanin bir cox yerinde oldugu kimi Teymur Muskanli kandinin yaxinliginda da Qazan xanin adi ile bagli qedim turk oymaginin qaliqlari vardir Esl adi Pir Qazan olan bu kendin adi zaman kecdikce Pireqazyan seklinde islenmisdir Bu kendde XIX esredek yasayis olmus sonradan ise ehalisi Teymur Muskanli kendine kocmusdur Teymur Muskanli kendi Qarabagi ve Zengezuru Azerbaycanin qerb bolgesi ile birlesdiren muhum ticaret yolunun uzerinde yerlesir Orta esrler dovrunde bir cox serkerde oz ordusu ile bu yoldan kecmisdir IX esrin 20 ci illerinde ereb esaretine qarsi xalq azadliq herakatinin bascisi Babek Xurremi Qarabagi ve Zengezuru yadelli isgalcilardan azad ederken bu yolu nezaret altina almisdir 837 ci ilin avqustun sonunda Afsin Heyder ibn Kavusun muhasireye aldigi Bezz qalasinn mudafiesini yarimciq qoyub Azerbaycanin simalindaki yerli turk boylarindan ve Xezer xaqanligindan komek almaga umid eden Babek Araz cayini kecerek Zengezura daxil olur O Bergusad cayi boyunca irelileyerek Seki qalasina catir Burada xristian meliyi Sehl ibn Sumbat terefinden xaincesine esir alinib xelifenin kesfiyyat destesine tehvil verilir X esrde meshur ereb cografiyasunasi ibn Hevqelin Yerin tesviri adi eserinde verilmis xeritede Araz ve Kur caylari arasinda yerlesen Azerbaycanin qerb torpaqlari elece de Qarabag Zengezur ve Goyce golu hovzesi Sabir olkesi kimi gosterilmisdir Alban dovletinin hakim sulalesi de Sabir turk boyuna mensub olmus ve Alban tarixi kitabinin tercumecisi Oksford Universitetinin professoru C Dovsetin qeyd etdiyi kimi xaqan titulu dasimisdir Daha erken dovrlere aid Bizans qaynaqlarinda da Sabir turk boyunun Azerbaycan erazisinde yasamasi haqqinda genis melumatlar vardir Sabir turk ellerinin yasadiqlari eraziler Teymur Muskanli kendinin adi XIV esrin sonlarinda Emir Teymurun Qarabagda elece de Zengezurda ordugah qurub Goyce yaylaqlarina getmesi ile bagli meydana gelmisdir Teymurun Meskeni menasini bildiren bu toponim indiyedek demek olar ki islenmekdedir XIX esrde Rusiya Imperiyasi terefinden ermenilerin Osmanli dovletinin serq vilayetlerinden ve Qacarlar dovletinden Azerbaycanin qerb bolgelerine elece de Zengezur erazisine kocurulmesinden sonra yerli Azerbaycan turklerinin dinc yasayisi pozuldu Ermeniler yeni meskunlasdiqlari torpaqlarda Azerbaycan xalqina qarsi erazi iddialari etmeye basladilar XX esrin evvellerinde ise bu niyyetlerini heyata kecirmek ucun ermeni dasnak desteleri Azarbaycan turklerine qarsi soyqirimi tedbirleri heyata kecirdiler Hemin dovrde Teymur Muskanli kendi Yelizavetpol quberniyasinin Zengezur qezasinin terkibinde kend erazi vahidi olub 1911 ci ilde Tiflisde nesr edilmis Qafqaz teqvimi ne gore kend ehalisinin umumi sayi 488 nefer olmusdur Hemin ilde bu qezada Muskanli adi ile qeyde alinmis diger bir kendde ise 212 nefer sakin yasayirdi Teymur Muskanli kendinin ehalisinin bir hissesi sonradan hemin kende kocduyunden o kend de Muskanli adi ile taninmisdir Qafqaz teqvimi nde qeyd edildiyi kimi kend sakinlerinin hamisi Azerbaycan turkleri olmusdur 1911 ci ilde Tiflisde nesr edilmis Qafqaz teqvimi Teymur Muskanli kendi 1918 1920 ci illerde Zengezurda ermeni dasnaklarina qarsi mubarizenin esas merkezlerinden biri olmusdur 1918 ci il yayin sonunda Davudlu kendine hucum eden ermeni dasnaklari 15 nefer azerbaycanlini qetle yetirerek Bergusad cayi boyunca qirginlari davam etdirdiler Noyabr ayinda Gorusu yaratdigi Zengezur hokumeti nin paytaxti elan eden dasnak destesinin bascisi Andranik daha da azginlasdi Bakida qerargah quran ingilis ordusunun generali Tomson dekabrin 3 de Andranike terroru dayandirmaq haqqinda ultimatum verdi 1919 cu il yanvarin 7 de general Tomsonun numayendesi Hibbon Teymur Muskanli kandine geldi Teymur Muskanli kendinin ehalisi ondan ermeni quldurlarinin dogma yurdlarindan qovdugu azerbaycanli qacqinlarin geri qaytarilmasini onlarin tahlukesizliyine teminat verilmesini Andranikin dasnak destesinin Zangezur qezasindan cixmasini teleb etdiler Lakin ingilisler ikili oyun oynayrdilar 1920 ci ilin yanvarinda Andranikin 10 min neferlik canli quvve 5 top ve 20 pulemyota malik olan dasnak qosunu Zengezura hucuma kecerek xeyli kendi o cumleden Teymur Muskanli Qundanli Balahesenli Xidirli Melikehmedli Goyercik Novlu Eyvazli Qedili Goyqala ve Sahverdiler kendlerini yandirib ehalisinin bir hissesini qetle yetirdiler XX esrin sonlarinda Teymur Muskanli kendi bir daha ermeni isgalina meruz qaldi 1993 cu ilin 31 avqustunda Qubadli rayonunun ermeni ve rus herbi birlesmeleri terefinden isgalindan sonra Teymur Muskanli kendinin ehalisi esasen Baki ve Sumqayit seherlerine penah getirdiler Teymur Muskanli kendinin 22 nefer Qarabag muharibesi istirakcisi ve veterani var Toponimikasi RedakteYuxari Muskanli yasayis menteqesini evveller Asagi Muskanli kendinden ayrilmis aileler salmislar Yeni kendi evvelkinden ferqlendirmek ucun ona Yuxari elave olunmusdur Muskanli sozu muskenden olanlar muskenliler menasindadir Musken hem de ereb dilinde iskan mesken demekdir Elece de muskanli sozunun etimologiyasina gore muskan mis olan yer anlamina gelir Cografiyasi ve iqlimi RedakteYuxari Muskanli kendi deniz seviyyesinden 700 800 metr hundurlukde rayon merkezinden 15 km simal qerbde yerlesir Kend Qundali Balahesenli Melikehmedli ve Cilfir kendleri ile hemserheddir Kendle Hekeri demiryol stansiyasina qeder olan mesafe 37 km dir Kendin yerlesdiyi dagliq erazi Mezazoy erasinin eheng daslarindan sistlerden qum daslarindan duzenlik ve dageteyi zonalar ise kaynazoy dovru cokuntulerinden teskil olunmusdur Burada qisi quraq kecen mulayim isti iqlim hakimdi Havanin orta temperaturu 10 14 C yagintilarin miqdari ise 300 600 mm dir Caylar esasen yagis qismen de yeralti sularla qidalanirlar Kend erazisinden menbeyini Qarabag vulkanik yaylasinda 3040 m hundurlukden goturen Bergusad cayi axib kecir Bergusad cayi yaz aylarinda dasir Kend erazisinde dag sabalidi qehveyi dag mese torpaqlari seciyyevidir Meselerinde palid veles fistiq agaclari talalar seklinde qalmisdir Dag yamaclari keskin parcalanmis derin dereler emele gelmisdir Kendin simal qerbinde Selk daginin yamaclari sal qayalar uzerinde ardic agaclari talalar seklinde yayilib Ehalisi RedakteYuxari Muskanli kendinin ehalisi tarixen koceri heyat terzi keciribler Yayda yaylaga qisda Kur qovusanda qislaq yerlerine gedermisler Yaylaq vaxti en cox Fermestepe Qannica Qaragol Tavlacuxura cixarmislar Isgala qeder evlerin sayi 68 ehalinin sayi 281 nefer olmusdur Hazirda orta mekteb klub kitabxana poct teleqraf tibb menteqesi boyuk magaza isgal altidadir Ehali heyvandarliq ve taxilciliqla mesgul olmuslar Son dovrler ekincilikle bostanciliqla mesgul olurdular 1918 ci ilde Esgulum dagliq silsilesinin Selk dagi sildirimlarindan Susa seheri aydin gorunur ve eteyinde yerlesen Teymur Muskanli kendinde 1918 ci ilde 70 evi kend qebiristanligini mescidi ve gumbezi 1850 ci ilde Bergusad cayi uzerinde tikilmis ve Eliquluusagi kendine kecid olan Lalezar das korpusunu hay silahlilari mehv etmisler 2 Taninmis sexsleri Redakte Qara Ilyasov cekist ictimai xadim Huseyn Quliyev general mayor SSRI Xarici Isler Nazirliyinin konsulluq sobesinin reisi Ramiz Rovsen Azerbaycanin xalq sairi Sekiller Redakte Teymur Muskanli kendini cevreleyen qayaliqlar Teymur Muskanlinin icinden axan Bergusad cayi Teymur Muskanli kendinin uzaqdan gorunusu Teymur Muskanli kendinin yaxindan gorunusuHemcinin bax RedakteDileli MuskanliMenbe RedakteAkif Muradverdiyev Zengezur Tariximizin yaddasi Baki Xezer 2007 seh 463 Istinadlar Redakte Azerbaycan Respublikasinin Dovlet Statistika Komitesi 2019 Inzibati erazi bolgusu tesnifati PDF azerb stat gov az 2020 04 16 tarixinde arxivlesdirilib PDF Istifade tarixi 2020 04 16 1 Xarici kecidler RedakteAzerbaycan Respublikasi Qubadli Rayon Icra HakimiyyetiMenbe https az wikipedia org w index php title Teymur Muskenli amp oldid 6036502, wikipedia, oxu, kitab, kitabxana, axtar, tap, hersey,

ne axtarsan burda

, en yaxsi meqale sayti, meqaleler, kitablar, oyrenmek, wiki, bilgi, tarix, seks, porno, indir, yukle, sex, azeri sex, azeri, seks yukle, sex yukle, izle, seks izle, porno izle, mobil seks, telefon ucun, chat, azeri chat, tanisliq, tanishliq, azeri tanishliq, sayt, medeni, medeni saytlar, chatlar, mekan, tanisliq mekani, mekanlari, yüklə, pulsuz, pulsuz yüklə, mp3, video, mp4, 3gp, jpg, jpeg, gif, png, şəkil, muisiqi, mahnı, kino, film, kitab, oyun, oyunlar.