fbpx
Wikipedia

Teosofiya Cəmiyyəti

Avqust 12, 2021

Teosofiya cəmiyyəti—Yelena Blavatskaya tərəfindən qurulan dərnək.

Tarixi

Tarix səhnəsində meydana gələn yeni dinlərin böyük əksəriyyətinin fəaliyyəti uzun müddətli olmamışdır. Buna baxmayaraq bəziləri öz mövcudluğunu qoruya bilmiş və tanınaraq hal-hazırda geniş yayılan dinlərdən birinə çevrilmişdir. В«Müasir dövrdə yeni yaranan dinlərdən hər hansı biri bir neçə əsrdən artıq mövcud ola biləcəkmiВ»? Din sosioloqlarının fikrincə bu suala müəyyən mənada müsbət cavab vermək mümkündür. Belə ki, onlar dünyəvi faktorlardan çıxış edərək belə dinlərin daha uzunmüddətli olacağını irəli sürürlər. Tədqiqatçılara görə, yeni dinlər yalnız o vaxt inkişaf edib yayıla bilərlər ki, özlərində ruhani həyat qabiliyyətini, güclü təşkilatçılığı və tərəfdarlarının şəxsi maraq dairələrini yüksək səviyyədə qoruya bilsinlər. İctimai mühitdə yeni dinlərin yayılması o halda özünü göstərir ki, mənəvi dəyərlərdə qeyri-müəyyənlik, cəmiyyətdə parçalanma, ənənəvi dinlərdə isə zəifləmə müşahidə edilsin.

Bu məqalədə yeni dinlərdən biri, XIX əsrin sonlarında yayılaraq nüfuzlu dini-mistik cərəyana çevirilən teosofiya və ya teosof cəmiyyəti haqqında məlumat veriləcəkdir. В«TeosofiyaВ» sözü В«ilahi müdriklikВ» mənasına gəlir. Nüfuzlu tədqiqatçıların fikrinə görə, teosofiya məfhumu bizim eranın III əsrində görkəmli Roma fəlsəfəçisi Plotinin müəllimi, məşhur filosof Ammonim Sakkas tərəfindən irəli sürülmüşdür. Lakin teosofiyanın tarixi kökləri Şərqə, xüsusilə də bir çox təlimlərin əsas tərkib hissələrindən sayılan Upanişad və Veda mətnlərinin formalaşdığıHindistana gedib çıxır.

Sinkretik dini-mistik təlim kimi isə əsası zadəgan rus qadını, yazıçısı Yelena Petrovna Blavatskaya tərəfindən qoyulmuşdur. O, 1831-ci ildə Yekatirinoslavda alman zadəganı Piter Hanın ailəsində dünyaya gəlmişdir. Gənclik illərində spiritizm (ruhlarla əlaqə yaratmaqla bağlı mistik təsəvvür) ilə maraqlanan Yelena 17 yaşında çar generalı Blavatski ilə ailə həyatı qurur, lakin üç aydan sonra onu tərk edir. Uğursuz ailə həyatından sonra o, mistik din və təlimlərlə məşğul olmaq yolunu seçərək Tibetə, Hindistana, Misirə, daha sonra isə Amerikaya səyahət edir. Səyahətlər zamanı ezoterik (gizli) dini məktəblərin təlimlərinə qatılır və onlar haqqında əsaslı məlumat əldə edir. Yolagəlməz xasiyyətinə baxmayaraq o, nəzərəçarpan bacarığı ilə 1875-ci il sentyabrın 13-də özünün iki pərəstişkarı вЂ" polkovnik Q.Olkotun və U.cacın köməkliyi ilə В«Həqiqətdən üstün din yoxdurВ» şüarı altında teosof cəmiyyətini yaradır. Blavatskayanın sözlərinə görə bu: В«Bütün dinləri, təriqətləri və xalqları əbədi həqiqətə əsaslanan ümumi əxlaq sistemi altında barışdırmaq cəhdidirВ».

Teosof təlimin əsasında brahmanizmin, induizmin və buddizmin dini-fəlsəfi konsepsiyalarının, həmçinin okkultik və qnostik elementlərin təsir izlərini müşahidə etmək mümkündür. Teosoflar dinlərin tarixi formalarını nəzərə almayaraq, bütün dini rəmzlərdəki gizli mənaların oxşarlıq axtarışından çıxış edərək, müxtəlif inancları birləşdirib bunun əsasında müəyyən ehkamlarla bağlı olmayan universal din yaratmağa çalışırdılar. cəmiyyətin təsisçilərinin qeyd etdiklərinə görə, В«teosofiyaВ» termininin əsası neoplatonçular məktəbinə gedib çıxır. Əslində isə cərəyanın və cəmiyyətin adı təsadüf nəticəsində seçilmişdir. cəmiyyətin təsis iclasından sonrakı yığıncaqda ona ad qoyma məsələsi qaldırılmışdı. Blavatskaya, Olkot, cac və Felt В«MisirşünaslıqВ», В«GermetiklikВ», В«RozenkreyserlikВ» adları arasında seçim apararkən iştirakçılardan təsadüfən biri lüğəti vərəqləyən zaman В«teosofiyaВ» sözünə rast gəlir və bu kəlmə yığıncaqda iştirak edənlərin hamısının ürəyincə olur.

Teosofların təliminə görə insanın son amalı вЂ" В«gizli müəllimlərВ» tərəfindən qorunan okkultik biliklərə nail olmaq və fövqəltəbii bacarıqları əldə etməkdir. Bu hədəf ezoterik ənənənin ithaf etdiyi azsaylı ustadlar və ya В«gizli müəllimlərВ» tərəfindən həyata keçirilir. Asiyanın müqəddəs mətnləri, mason və tampliyerlərin mifologiyası, həmçinin rozenkreyserlər haqqında mistifikasiya əsasında Y. Blavatskaya guya gizli təlimləri dünyaya çatdırmaq üçün onu seçən fantastik Himalay müəllimlərinin qardaşlığı obrazını yaratmışdı. Blavatskayanın sonrakı bütün fəaliyyəti, həmçinin dünya üzrə yerdəyişməsi məhz bu В«müəllimlərinВ» göstərişləri ilə izah olunur.

Teosoflar В«gizli müəllimlərВ»in cərgəsinə həm uydurulmuş (ustad Moriya, Pifaqorun təcəssüm etdiyi Kut Humi, İllarion, Serapis, Dvay Hul), həm mifik (Budda, Mahaqoyan, Manu, Maytreya), həm də tarixi şəxsiyyətləri (Kun-çzı, Süleyman, Lao-çzı, Beme, Rocer Bekon, Frensis Bekon, Kaliostro, Mesmer, İbrahim, Musa, Platon, Rodcerin və Frensis Bekonun təcəssüm etdiyi şahzadə Rakocci) əlavə edirlər. В«Gizli müəllimlərВ» iyerarxiyasının başında isə Qobi səhrasında yerləşən və kənar gözlərdən gizli qalan Şambale məmləkətində yaşayan dünyanın Hakimi durur.

В«Gizli müəllimlərВ»in sirli mühitdə çalışmalarının səbəbi odur ki, insanlar В«qara qüvvələrəВ» meyilli olduqlarından, adətən, vasitəçi В«müəllimlərəВ» inanmırlar və onları təqib edib incidirlər. В«Gizli müəllimlərВ»in işlərinin mahiyyəti isə kainatın taleyini idarə etməkdən və onu В«şər qüvvələrВ»in təsirindən qorumaqdan ibarətdir. Teosofiya gizli universal doktrina ideyasına əsaslanır və öz mövcudiyyətini onun tədqiqi ilə bağlayır. Bu doktrinada ilkin zəmin kimi o vurğulanır ki, təməl həqiqətlər və dəyərlər bütün kainatda universaldır və bütün dinlər bu universal idrakın müxtəlif təzahürləridir.

Teosoflar Tanrının şəxsi varlığına inanmırlar. Onlar monistdirlər və etiqad edirlər ki, mövcud olan bütün varlıq birdir. İndividuallıq yoxdur. Bundan savayı, onlar panteist fikirlər irəli sürərək, var olan hər şeyin Tanrı olduğunu bildirirlər. Özünün В«The Key to TheosophyВ» əsərində Blavatskaya yazır: В«Biz ümumdünya ilahilik prinsipinə etiqad edirik. Mövcud hər şeyin törədiyi və hər şeyi canına cəkdiyi mənbə varlığın böyük silsiləsinin sonundadırВ». Teosofların təməl ideyası bütün varlığın birliyinə əsaslandığından edilən dualar müəyyən bir obyekt üçün nəzərdə tutulmamışdır. Kainatın individuallıq istiqamətində təkamül edən simasız tanrılığına etiqad edən teosoflar eyni zamanda inanırlar ki, fiziki dünya real deyil. Maddi kainatda onlar sadəcə inikası görürlər. İndividuallığı isə qeyri-real sayırlar.

Karma və reinkarnasiya məfhumları da teosofların insan və etika haqqındakı təsəvvürlərində böyük rol oynayır. Reinkarnasiyaya görə, insanın ölümündən sonra onun bir hissəsi yenidən təcəssüm edir. Teosoflar inanırlar ki, bəşəriyyət təkamülünü ən ibtidai məxluqlardan başlamışdır. Sonda insan simasına döndükdən sonra onlar yenidən təkamülün ən ibtidai və aşağı formasına qayıtmayacaqlar. Karmanın kainat qanunu olduğunu isə onlar obrazlı şəkildə В«Nəyi əkərsən, onu da biçərsənВ» cümləsi ilə daha bariz şəkildə təqdim edirlər. cəmiyyətin fəaliyyəti Avropanın və Amerikanın bir çox ölkələrində sürətlə yayıldı. Onun sıralarına əvvəl heç bir təşkilatda birləşməyən, astrologiya və okkultizimlə maraqlanan çoxlu sayda insanlar axışmağa başladı. Elə bu dövrdə Blavatskayanın mistifikasiyasının ifşa edilməsi və onun şarlatanlıqda təqsirləndirilməsiylə bağlı cəmiyyət ətrafında ilk qalmaqallar yaranmağa başladı.

1878-ci ildə Teosof cəmiyyəti Arya Samac ilə sıx əlaqələrə girdi və bəyan etdi ki, teosofiya bütün insanların birgə qardaşlığının bərqərar edilməsinə, irq və xalqların, həmçinin mövcud din və inancların birliyinə köməklik göstərir.

1879-cu ildə Blavatskaya və Olkot Hindistana gedərək cəmiyyətin mərkəzi mənzil qərargahını Adyar şəhərində açdılar. Bu köç əsasən Nyu-York cəmiyyətinin üzləşdiyi maliyyə çətinlikləri və Olkotun kolonial iqtisadiyyat sərmayəsinə can atması ilə izah olunur. Hindistanda bu cəmiyyət В«TeosofВ» adlı jurnal buraxmağa başladı. Seylon adasına gələn Olkot və Blavatskaya üsyan qaldıran seylon buddistlərinin tərəfini tutdular və bununla da kolonial hakimiyyət dairələri ilə əhəmiyyətli dərəcədə əlaqələri çətinləşdirdilər. Bununla yanaşı, Blavatskaya Rusiyanın xeyrinə cəsusluqda idtiham olunurdu. Teosoflar cəmiyyətinin fəaliyyəti Seylonda yerli buddist ictimaiyyəti tərəfindən dəstəkləndi və geniş vüsət aldı. Bu xüsusilə özünü buddist məktəblərinin təşkilatlanmasında göstərdi. 1960-cı ildə Seylonda təhsilin milliləşdirilməsinə qədər artıq Teosof cəmiyyətinə 400 məktəb aid idi.

1883-cü ildə Teosof cəmiyyəti ətrafında növbəti qalmaqal baş verdi. Amerikalı medium Henri Kiddl aşkar etdi ki, Blavatskayanın guya müəllim Kut Humidən aldığı və A.P.Sinnetin В«Okkultik dünyaВ» kitabında çap edilən mənəvi məktublar, məhz Kiddlin öz çıxışının sözbəsöz təkrarıdır. 1883-cü ilin sonları teosof cəmiyyətinin London lojasında lojanın prezidenti Anna Kinqsford və həmin lojanın üzvü yazıçı A.P.Sinnet arasında, onun В«Ezoterik buddizmВ» adlı kitabıyla bağlı qalmaqallı təhqiqat işi aparıldı. Belə ki, bu kitabda teosofiya buddizmin müəllif interpretasiyasının sinonimi kimi şərh edilmişdi. Təhqiqat teosof cəmiyyətinin əsas problemlərindən sayılan В«aydın doqmatik təməllərinin olmamasıВ» fikrini üzə çıxardan ciddi teoretik konfliktə çevrildi. Bunun nəticəsində Anna Kinqsford teosof cəmiyyətindən ayrıldı və özünün hermetik cəmiyyətini yaratdı. 1884-cü ildə isə növbəti qalmaqal yaşandı. Teosof cəmiyyətinin mənzil qərargahında çalışan cəmiyyətin hindistanlı mənsubları Emma və Aleksis Kulomb cütlüyü Blavatskayanın etibarlı tərəfdarları oldular. Lakin Emma Kulombun varlı neofitlərdən pul qopartmaq cəhdlərindən sonra Blavatskaya onu cəzalandıracağını bildirdi. Bunun müqabilində Emma Kulomb teosof cəmiyyətinin rəhbərlərini, Blavatskayanın fırıldaqlarını aşkara çıxaracağı ilə hədələyərək, pul istəyib şantaj etməyə başladı. Öz təhdidlərinin doğruluğunu sübut etmək məqsədi ilə o, Blavatskaynın göstərdiyi hərəkət edən divar, tavan və müqəvva В«fokuslarınınВ» mexanizmini üzə çıxartdı. Qalmaqal Emma Kulombun və Leyn Foksun savaşmasıyla nəticələndi və cütlük teosof cəmiyyətindən qovuldu. Belə olan təqdirdə Emma Kulomb Blavatskayanın В«gizli məktublarВ»ından seçmələri onun qatı düşməni Mədrəsdəki Xristian kollecinin rektoru Pattersona satdı.

Elə həmən il Adyar şəhərinə teosof cəmiyyəti ətrafında baş verən В«ruhi təzahürlərinВ» doğruluğunu yoxlamaq məqsədi ilə ruhi tədqiqatlar cəmiyyətinin təmsilçiləri gəldilər. Onların yekun rəyi son dərəcə mənfi oldu və bu öz növbəsində teosof cəmiyyətinin rəhbərləri arasında gərgin münasibətlərə gətirib çıxartdı. 1885-ci ilə qədər teosof cəmiyyətində 121 loja qeydiyyatdan keçmişdi ki, onlardan 106-sı Hindistanda, Birmada və Seylon adasında yerləşirdi. cəmiyyətin tərkibinə daxil olan astroloqlar Alan Leonun rəhbərliyi altında Londonda teosof cəmiyyətinin lojasını yaratdılar. XX əsrin sonlarında bu loja ən möhtərəm astroloq təşkilatına çevrilmişdi. 1885-ci ilin sonunda cəmiyyətin içində hədəfinin qeyri-müəyyənliyi, inzibati idarəçiliyin çatışmazlığı, həmçinin Blavatskaya və Olkot arasındakı konfliktlərlə əlaqəli olaraq lojaların xüsusi idarəli milli filiallara çevrilmə tendensiyası müşahidə edilməyə başladı. Teosof cəmiyyətinin mövcudluğuna mənfi təsir göstərən amillərdən biri də bu idi ki, cəmiyyət ətrafına isterik və qalmaqal mühit yaradan bir sıra psixi və nevrotik anormal insanları cəlb etmişdi. 1885-ci ilin dekabrında teosof cəmiyyətinin mənzil-qərargahına üzvlükdən imtina ilə bağlı yüzlərlə məktub gəlməyə başladı. Bu da öz növbəsində maliyyə çətinlikləri yaratdı.

1891-ci ilin may ayında вЂ" Blavatskayanın ölümündən sonra teosof cəmiyyətində rəhbərlik uğrunda Olkot və onun keçmiş köməkçisi Uilyam cac arasında amansız mübarizə başladı. Anna Bezantın aktiv iştirakı ilə bu mübarizə dəyişən uğurla 1894-cü ilə kimi davam etdi. 1895-ci ildə isə cac teosof cəmiyyətinin Amerika filialını ayırdı və onu В«Amerika teosof cəmiyyətiВ» adlandıraraq müstəqil təşkilata çevirdi. 1906-cı ilin yanvar ayında teosof cəmiyyətinin Avropa filialının katib müavini, Anna Bezantın dostu Çarlz Ledbiter öz azyaşlı şagirdlərinə qarşı cinsi tələbdə ittiham edildi. Qalmaqal Ledbiterin istefası və teosof cəmiyyətinin Avropada nüfuzunun düşməsi ilə nəticələndi. Elə bu vaxt Q.Olkot səhhətinin pisləşdiyini hiss edərək öz varisi kimi teosof cəmiyyətinin prezidenti vəzifəsinə Anna Bezantı təyin etdi ki, bu da öz növbəsində yazıçı A.P.Sinnet başda olmaqla digər namizədlərin narazılığına səbəb oldu. Çünki cəmiyyətin nizamnaməsinə görə, Olkot varis təyin etmək hüququna malik deyildi, o, yalnız namizədin adını açıqlaya bilərdi. Olkotun ölümündən sonra 1907-ci ildə cəmiyyətin mənsublarının əksəriyyətinin səs verməsi ilə Anna Bezant prezident seçildi. O, Ledbiteri cəmiyyətin sıralarına bərpa etdikdən sonra növbəti qalmaqal baş verdi. Belə ki, bu qərara qəti etirazını bildirən Sidney lojası tam heyyətlə teosof cəmiyyətindən ayrıldı. Anna Bezant prezident olduqdan sonra teosof cəmiyyəti qarşısında onu dünyanın ən görkəmli dini-sosial cərəyanına çevirəcəyi ilə bağlı məsələ qoydu. Bezant rəhbər kimi öz fəaliyyət dövrü ərzində bir sıra digər təşkilatlar yaratdı və mahiyyətcə yaxın olan bir çox cəmiyyətləri də aktiv dəstəklədi. Məsələn, onlardan В«Teosof ibadət komitəsiВ», В«Hindistan oğullarıВ», В«Hindistan qızlarıВ», В«Teosof fəaliyyət komitəsiВ», В«Qızıl gül və xaç məbədiВ», В«Müqəddəs Xristofor liqasıВ», В«Müasir düşüncə liqasıВ», В«Bütün dünyada sülh ordeniВ», В«İnsanı tədqiq liqasıВ» və s. adlarını çəkmək olar. Bezant və Ledbiter cəmiyyətin fəaliyyətinin canlandırılmasına və təzələnməsinə ehtiyac olduğunu hiss edirdilər. Elə bu məqsədlə də Ledbiter irəli sürdü ki, yeni eranın elan olunması üçün, tanrı Maytreyin yer üzərində yeni məsih-В«Dünyanın müəllimiВ» kimi təzahür etməsi gözlənilir. Ledbiter tələsik öz tələbələri arasında В«məsihinВ» roluna uyğun namizəd axtarmağa başladı. Bu namizədlər Krişnamurti və Xyubert van Huk oldular. 1910-cu ildə Bezant Benaresdə В«Sarı şal qruppasıВ»nı, onun tərkibində isə В«Fırfır ordeniВ»ni yaratdı. Hər iki təşkilatın rəhbəri məhz Krişnamurti təyin olundu. 1911-ci ildə isə В«Doğan günəş ordeniВ» təsis olundu (Daha sonra В«Şərqin ulduzu ordeniВ» adıyla dəyişdirildi). Krişnamurtinin populyarlığı 1911-ci ildə teosof cəmiyyətinin mənsublarının sayını 16 minə qaldırdı. 1920-ci ildə isə artıq bu rəqəm 36 minə çatmışdı. Anna Bezantın fəaliyyəti nəticəsində cəmiyyət tədricən elmi-fəlsəfi mahiyyətini itirərək çətin ayinləri, təsirli geyim və bəzəkləri olan bir növ В«teatr şousuВ»na bənzəməyə başlamışdı. 1910-cu ildə teosof cəmiyyətinin alman lojasının rəhbəri R.Şteyner ilə Anna Bezantın tərəfdarları arasında Krişnamurtinin В«məsihlikВ» məsələsi ilə bağlı baş verən konflikt cəmiyyətin parçalanması ilə nəticələndi. Teosofiyadan antroposofiya yarandı və 1913-cü ildə Şteynerin təsiri ilə teosof cəmiyyətinin rəhbərlərinin daimi didişməsi nəticəsində alman filialı cəmiyyətdən ayrıldı.

1916-cı ildə teosof cəmiyyətinin fəal üzvü Ceymis Uveycvudun sayəsində onun daxil olduğu Qədim katolik kilsəsində də parçalanma baş verdi. Qədim katolik kilsəsindən həm onların, həm də teosofların doqmatik baxışlarını birləşdirən Liberal katolik kilsəsi ayrılaraq fəaliyyət göstərməyə başladı. Birinci düya müharibəsinin sona yetməsi ilə mənəvi boşluq şəraitinin, ənənəvi dəyərlərdə və Avropa mədəniyyətində olan böhranın məyusluğu nəticəsində teosof cəmiyyətinin mənsubları arasındakı artım yüksək templi oldu. Buna baxmayaraq, 1925-ci ilin sonunda cəmiyyətin rəhbərləri arasında olan çəkişmə və nifaqı müşahidə etməkdən təngə gələn Çex filialı bütünlüklə ayrılmağa qərar verdi. Beləliklə, 1928-ci il üçün cəmiyyət mənsublarının say göstəricisi 45 min nəfərə çatmışdı. Alman nasistlərinin hakimiyyətə gəlməsi ilə teosof cəmiyyətinin Almaniyada və onların işğal etdikləri ərazilərdəki filialları məhv edildi. İkinci dünya müharibəsindən sonra isə cəmiyyətinin əsas fəaliyyəti vaizlik və təlim üzrə cəmləşdi. Zamanla çoxsaylı okkultik istiqamətli sektaların aktivləşməsi, praktik olaraq teosof cəmiyyətinin müstəsnalıq mahiyyətini tarazlamağa başladı.

Teosof cəmiyyətinin Rusiyadakı fəaliyyəti İlk rus teosof cəmiyyəti 1908-ci ildə yaradıldı, lakin 1901-ci ildən artıq ilk dərnəklər fəaliyyət göstərməyə başlamışdı. cəmiyyətin lojaları Moskvada, Sankt-Peterbuqda, Smolenskdə, Kievdə, Yaltada, Kaluqada və Rostov-Donda mövcud idi və 400-ə yaxın mənsubu ətrafında toplaya bilmişdi. Rus teosof cəmiyyəti Samara şəhərində dövri olaraq özünün В«Teosof həyatВ», Petroqradda isə В«Teosofiyanın carçısıВ» adlı jurnallarını buraxırdı. Teosof idealları rus və hindistan ruhaniliyi arasında əlaqə, Himalaya səyahət edən XX əsrin humanist filosofu və rəssamı Nikolay Rerixin əsərlərində də öz əksini tapmışdı. O, öz rəsm əsərlərində dağlarda gördüyü mənəvi işığı və bir çox dini ənənələrdəki müqəddəs fiqurları əks elətdirərək tesofiya fəlsəfsinin yayılmasına güclü təkan verirdi. Buna baxmayaraq, teosof cəmiyyəti onun yerlərdə qeydiyyatdan keçməsinə mane olan Pravoslav kilsəsinin müqavimətinə rast gəldi. 1918-ci ildə Sovet hakimiyyətinin bütün mistik, dini və okkultik qrupların ləğv edilməsi ilə bağlı dekretinə əsasən cəmiyyət bağlandı. Teosof cəmiyyətinin rəsmi bağlanmasına baxmayaraq, onun bir sıra üzvləri öz fəaliyyətlərini mühacirətdə davam etdirdilər. cəmiyyət öz fəaliyyətini yalnız 1991-ci ildə ictimai təşkilat kimi qeydiyyatdan keçdikdən sonra bərpa edə bildi. Elə həmin il rus teosof cəmiyyəti Adyarda yerləşən beynəlxalq teosof cəmiyyətində öz üzvlüyünü bərpa etməyə çalışdı. Sonuncular öz növbəsində bir sıra tələblər irəli sürərək, Rerixin adını çəkməməyi və Aqni-Yoqanı qəbuldan imtina etməyi vurğulayırdılar. Yeni rus teosof cəmiyyətinin güzəştə getməsinə baxmayaraq, Beynəlxalq teosof cəmiyyətindən qeydiyyatdan keçmək yenə də mümkün olmadı.

XX əsrin 90-cı illərinin əvvəli rus teosof cəmiyyəti qızğın fəaliyyətə cəhd etdi. Bu məqsədlə mühazirələr, seminarlar, teosof qiraət və hətta poeziya gecələri, eyni zamanda rəsm sərgiləri keçirilməyə başladı. 1992-ci ildə cəmiyyətin bazasında teosofiya ilə bağlı əsərlər çap edən В«SferaВ» nəşriyyatı yaradıldı. 1994-cü ildə isə parçalanma baş verdi və bu öz növbəsində onsuz da səbatsız olan birliyi daha da zəiflətdi. Bu şərait, daha doğrusu, maliyyə problemləri bir sıra dəyişikliyə, xüsusilə də 1997-ci ildə teosofçu və rerixçi qrupların rəsmi birləşməsinə gətirib çıxartdı. 2000-ci ildən isə teosofiya ilə bağlı rəsmi İnternet saytları, həmçinin kitab və jurnallar çap edən nəşriyyatlar fəaliyyət göstərir

İstinadlar

Həmçinin bax

Xarici keçidlər

  • Сведения о Теософическом обществе. // Блаватская Е.П. Тайная доктрина. Изд-во «Парабола».
  • Теософия. Краткий философский словарь / А. П. Алексеев, Г. Г. Васильев и др.; Под ред. А. П. Алексеева — 2-е изд., перераб. и доп. — М.: ТК Велби, Изд-во Проспект, 2004. Словарь подготовлен коллективом кафедры философии гуманитарных факультетов Московского государственного университета имени М. В. Ломоносова.
  • Теософия, теософическое движение и общество в России. Неофициальный сайт Теософского общества (Россия).
  • Theosophical society — Adyar. Международный официальный сайт Теософского общества.
  • Blavatsky Net — Theosophy . Сайт о Е. П. Блаватской и теософии.
  • Определение Архиерейского Собора Русской Православной Церкви "О псевдохристианских сектах, неоязычестве и оккультизме" 2010-07-20 at the Wayback Machine
  • Обращение секции философии и религиоведения общества «Знание» России к разработчикам законопроекта РФ «О свободе совести и религиозных организациях» и участникам парламентских слушаний 2009-12-27 at the Wayback Machine

Avqust 12, 2021
teosofiya, cəmiyyəti, teosofiya, cəmiyyəti, yelena, blavatskaya, tərəfindən, qurulan, dərnək, mündəricat, tarixi, istinadlar, həmçinin, xarici, keçidlərtarixi, redaktətarix, səhnəsində, meydana, gələn, yeni, dinlərin, böyük, əksəriyyətinin, fəaliyyəti, uzun, m. Teosofiya cemiyyeti Yelena Blavatskaya terefinden qurulan dernek Mundericat 1 Tarixi 2 Istinadlar 3 Hemcinin bax 4 Xarici kecidlerTarixi RedakteTarix sehnesinde meydana gelen yeni dinlerin boyuk ekseriyyetinin fealiyyeti uzun muddetli olmamisdir Buna baxmayaraq bezileri oz movcudlugunu qoruya bilmis ve taninaraq hal hazirda genis yayilan dinlerden birine cevrilmisdir V Muasir dovrde yeni yaranan dinlerden her hansi biri bir nece esrden artiq movcud ola bilecekmiV Din sosioloqlarinin fikrince bu suala mueyyen menada musbet cavab vermek mumkundur Bele ki onlar dunyevi faktorlardan cixis ederek bele dinlerin daha uzunmuddetli olacagini ireli sururler Tedqiqatcilara gore yeni dinler yalniz o vaxt inkisaf edib yayila bilerler ki ozlerinde ruhani heyat qabiliyyetini guclu teskilatciligi ve terefdarlarinin sexsi maraq dairelerini yuksek seviyyede qoruya bilsinler Ictimai muhitde yeni dinlerin yayilmasi o halda ozunu gosterir ki menevi deyerlerde qeyri mueyyenlik cemiyyetde parcalanma enenevi dinlerde ise zeifleme musahide edilsin Bu meqalede yeni dinlerden biri XIX esrin sonlarinda yayilaraq nufuzlu dini mistik cereyana cevirilen teosofiya ve ya teosof cemiyyeti haqqinda melumat verilecekdir V TeosofiyaV sozu V ilahi mudriklikV menasina gelir Nufuzlu tedqiqatcilarin fikrine gore teosofiya mefhumu bizim eranin III esrinde gorkemli Roma felsefecisi Plotinin muellimi meshur filosof Ammonim Sakkas terefinden ireli surulmusdur Lakin teosofiyanin tarixi kokleri Serqe xususile de bir cox telimlerin esas terkib hisselerinden sayilan Upanisad ve Veda metnlerinin formalasdigiHindistana gedib cixir Sinkretik dini mistik telim kimi ise esasi zadegan rus qadini yazicisi Yelena Petrovna Blavatskaya terefinden qoyulmusdur O 1831 ci ilde Yekatirinoslavda alman zadegani Piter Hanin ailesinde dunyaya gelmisdir Genclik illerinde spiritizm ruhlarla elaqe yaratmaqla bagli mistik tesevvur ile maraqlanan Yelena 17 yasinda car generali Blavatski ile aile heyati qurur lakin uc aydan sonra onu terk edir Ugursuz aile heyatindan sonra o mistik din ve telimlerle mesgul olmaq yolunu secerek Tibete Hindistana Misire daha sonra ise Amerikaya seyahet edir Seyahetler zamani ezoterik gizli dini mekteblerin telimlerine qatilir ve onlar haqqinda esasli melumat elde edir Yolagelmez xasiyyetine baxmayaraq o nezerecarpan bacarigi ile 1875 ci il sentyabrin 13 de ozunun iki perestiskari vЂ polkovnik Q Olkotun ve U cacin komekliyi ile V Heqiqetden ustun din yoxdurV suari altinda teosof cemiyyetini yaradir Blavatskayanin sozlerine gore bu V Butun dinleri teriqetleri ve xalqlari ebedi heqiqete esaslanan umumi exlaq sistemi altinda barisdirmaq cehdidirV Teosof telimin esasinda brahmanizmin induizmin ve buddizmin dini felsefi konsepsiyalarinin hemcinin okkultik ve qnostik elementlerin tesir izlerini musahide etmek mumkundur Teosoflar dinlerin tarixi formalarini nezere almayaraq butun dini remzlerdeki gizli menalarin oxsarliq axtarisindan cixis ederek muxtelif inanclari birlesdirib bunun esasinda mueyyen ehkamlarla bagli olmayan universal din yaratmaga calisirdilar cemiyyetin tesiscilerinin qeyd etdiklerine gore V teosofiyaV termininin esasi neoplatoncular mektebine gedib cixir Eslinde ise cereyanin ve cemiyyetin adi tesaduf neticesinde secilmisdir cemiyyetin tesis iclasindan sonraki yigincaqda ona ad qoyma meselesi qaldirilmisdi Blavatskaya Olkot cac ve Felt V MisirsunasliqV V GermetiklikV V RozenkreyserlikV adlari arasinda secim apararken istirakcilardan tesadufen biri lugeti vereqleyen zaman V teosofiyaV sozune rast gelir ve bu kelme yigincaqda istirak edenlerin hamisinin ureyince olur Teosoflarin telimine gore insanin son amali vЂ V gizli muellimlerV terefinden qorunan okkultik biliklere nail olmaq ve fovqeltebii bacariqlari elde etmekdir Bu hedef ezoterik enenenin ithaf etdiyi azsayli ustadlar ve ya V gizli muellimlerV terefinden heyata kecirilir Asiyanin muqeddes metnleri mason ve tampliyerlerin mifologiyasi hemcinin rozenkreyserler haqqinda mistifikasiya esasinda Y Blavatskaya guya gizli telimleri dunyaya catdirmaq ucun onu secen fantastik Himalay muellimlerinin qardasligi obrazini yaratmisdi Blavatskayanin sonraki butun fealiyyeti hemcinin dunya uzre yerdeyismesi mehz bu V muellimlerinV gosterisleri ile izah olunur Teosoflar V gizli muellimlerV in cergesine hem uydurulmus ustad Moriya Pifaqorun tecessum etdiyi Kut Humi Illarion Serapis Dvay Hul hem mifik Budda Mahaqoyan Manu Maytreya hem de tarixi sexsiyyetleri Kun czi Suleyman Lao czi Beme Rocer Bekon Frensis Bekon Kaliostro Mesmer Ibrahim Musa Platon Rodcerin ve Frensis Bekonun tecessum etdiyi sahzade Rakocci elave edirler V Gizli muellimlerV iyerarxiyasinin basinda ise Qobi sehrasinda yerlesen ve kenar gozlerden gizli qalan Sambale memleketinde yasayan dunyanin Hakimi durur V Gizli muellimlerV in sirli muhitde calismalarinin sebebi odur ki insanlar V qara quvvelereV meyilli olduqlarindan adeten vasiteci V muellimlereV inanmirlar ve onlari teqib edib incidirler V Gizli muellimlerV in islerinin mahiyyeti ise kainatin taleyini idare etmekden ve onu V ser quvvelerV in tesirinden qorumaqdan ibaretdir Teosofiya gizli universal doktrina ideyasina esaslanir ve oz movcudiyyetini onun tedqiqi ile baglayir Bu doktrinada ilkin zemin kimi o vurgulanir ki temel heqiqetler ve deyerler butun kainatda universaldir ve butun dinler bu universal idrakin muxtelif tezahurleridir Teosoflar Tanrinin sexsi varligina inanmirlar Onlar monistdirler ve etiqad edirler ki movcud olan butun varliq birdir Individualliq yoxdur Bundan savayi onlar panteist fikirler ireli surerek var olan her seyin Tanri oldugunu bildirirler Ozunun V The Key to TheosophyV eserinde Blavatskaya yazir V Biz umumdunya ilahilik prinsipine etiqad edirik Movcud her seyin torediyi ve her seyi canina cekdiyi menbe varligin boyuk silsilesinin sonundadirV Teosoflarin temel ideyasi butun varligin birliyine esaslandigindan edilen dualar mueyyen bir obyekt ucun nezerde tutulmamisdir Kainatin individualliq istiqametinde tekamul eden simasiz tanriligina etiqad eden teosoflar eyni zamanda inanirlar ki fiziki dunya real deyil Maddi kainatda onlar sadece inikasi gorurler Individualligi ise qeyri real sayirlar Karma ve reinkarnasiya mefhumlari da teosoflarin insan ve etika haqqindaki tesevvurlerinde boyuk rol oynayir Reinkarnasiyaya gore insanin olumunden sonra onun bir hissesi yeniden tecessum edir Teosoflar inanirlar ki beseriyyet tekamulunu en ibtidai mexluqlardan baslamisdir Sonda insan simasina dondukden sonra onlar yeniden tekamulun en ibtidai ve asagi formasina qayitmayacaqlar Karmanin kainat qanunu oldugunu ise onlar obrazli sekilde V Neyi ekersen onu da bicersenV cumlesi ile daha bariz sekilde teqdim edirler cemiyyetin fealiyyeti Avropanin ve Amerikanin bir cox olkelerinde suretle yayildi Onun siralarina evvel hec bir teskilatda birlesmeyen astrologiya ve okkultizimle maraqlanan coxlu sayda insanlar axismaga basladi Ele bu dovrde Blavatskayanin mistifikasiyasinin ifsa edilmesi ve onun sarlatanliqda teqsirlendirilmesiyle bagli cemiyyet etrafinda ilk qalmaqallar yaranmaga basladi 1878 ci ilde Teosof cemiyyeti Arya Samac ile six elaqelere girdi ve beyan etdi ki teosofiya butun insanlarin birge qardasliginin berqerar edilmesine irq ve xalqlarin hemcinin movcud din ve inanclarin birliyine komeklik gosterir 1879 cu ilde Blavatskaya ve Olkot Hindistana gederek cemiyyetin merkezi menzil qerargahini Adyar seherinde acdilar Bu koc esasen Nyu York cemiyyetinin uzlesdiyi maliyye cetinlikleri ve Olkotun kolonial iqtisadiyyat sermayesine can atmasi ile izah olunur Hindistanda bu cemiyyet V TeosofV adli jurnal buraxmaga basladi Seylon adasina gelen Olkot ve Blavatskaya usyan qaldiran seylon buddistlerinin terefini tutdular ve bununla da kolonial hakimiyyet daireleri ile ehemiyyetli derecede elaqeleri cetinlesdirdiler Bununla yanasi Blavatskaya Rusiyanin xeyrine cesusluqda idtiham olunurdu Teosoflar cemiyyetinin fealiyyeti Seylonda yerli buddist ictimaiyyeti terefinden desteklendi ve genis vuset aldi Bu xususile ozunu buddist mekteblerinin teskilatlanmasinda gosterdi 1960 ci ilde Seylonda tehsilin millilesdirilmesine qeder artiq Teosof cemiyyetine 400 mekteb aid idi 1883 cu ilde Teosof cemiyyeti etrafinda novbeti qalmaqal bas verdi Amerikali medium Henri Kiddl askar etdi ki Blavatskayanin guya muellim Kut Humiden aldigi ve A P Sinnetin V Okkultik dunyaV kitabinda cap edilen menevi mektublar mehz Kiddlin oz cixisinin sozbesoz tekraridir 1883 cu ilin sonlari teosof cemiyyetinin London lojasinda lojanin prezidenti Anna Kinqsford ve hemin lojanin uzvu yazici A P Sinnet arasinda onun V Ezoterik buddizmV adli kitabiyla bagli qalmaqalli tehqiqat isi aparildi Bele ki bu kitabda teosofiya buddizmin muellif interpretasiyasinin sinonimi kimi serh edilmisdi Tehqiqat teosof cemiyyetinin esas problemlerinden sayilan V aydin doqmatik temellerinin olmamasiV fikrini uze cixardan ciddi teoretik konflikte cevrildi Bunun neticesinde Anna Kinqsford teosof cemiyyetinden ayrildi ve ozunun hermetik cemiyyetini yaratdi 1884 cu ilde ise novbeti qalmaqal yasandi Teosof cemiyyetinin menzil qerargahinda calisan cemiyyetin hindistanli mensublari Emma ve Aleksis Kulomb cutluyu Blavatskayanin etibarli terefdarlari oldular Lakin Emma Kulombun varli neofitlerden pul qopartmaq cehdlerinden sonra Blavatskaya onu cezalandiracagini bildirdi Bunun muqabilinde Emma Kulomb teosof cemiyyetinin rehberlerini Blavatskayanin firildaqlarini askara cixaracagi ile hedeleyerek pul isteyib santaj etmeye basladi Oz tehdidlerinin dogrulugunu subut etmek meqsedi ile o Blavatskaynin gosterdiyi hereket eden divar tavan ve muqevva V fokuslarininV mexanizmini uze cixartdi Qalmaqal Emma Kulombun ve Leyn Foksun savasmasiyla neticelendi ve cutluk teosof cemiyyetinden qovuldu Bele olan teqdirde Emma Kulomb Blavatskayanin V gizli mektublarV indan secmeleri onun qati dusmeni Medresdeki Xristian kollecinin rektoru Pattersona satdi Ele hemen il Adyar seherine teosof cemiyyeti etrafinda bas veren V ruhi tezahurlerinV dogrulugunu yoxlamaq meqsedi ile ruhi tedqiqatlar cemiyyetinin temsilcileri geldiler Onlarin yekun reyi son derece menfi oldu ve bu oz novbesinde teosof cemiyyetinin rehberleri arasinda gergin munasibetlere getirib cixartdi 1885 ci ile qeder teosof cemiyyetinde 121 loja qeydiyyatdan kecmisdi ki onlardan 106 si Hindistanda Birmada ve Seylon adasinda yerlesirdi cemiyyetin terkibine daxil olan astroloqlar Alan Leonun rehberliyi altinda Londonda teosof cemiyyetinin lojasini yaratdilar XX esrin sonlarinda bu loja en mohterem astroloq teskilatina cevrilmisdi 1885 ci ilin sonunda cemiyyetin icinde hedefinin qeyri mueyyenliyi inzibati idareciliyin catismazligi hemcinin Blavatskaya ve Olkot arasindaki konfliktlerle elaqeli olaraq lojalarin xususi idareli milli filiallara cevrilme tendensiyasi musahide edilmeye basladi Teosof cemiyyetinin movcudluguna menfi tesir gosteren amillerden biri de bu idi ki cemiyyet etrafina isterik ve qalmaqal muhit yaradan bir sira psixi ve nevrotik anormal insanlari celb etmisdi 1885 ci ilin dekabrinda teosof cemiyyetinin menzil qerargahina uzvlukden imtina ile bagli yuzlerle mektub gelmeye basladi Bu da oz novbesinde maliyye cetinlikleri yaratdi 1891 ci ilin may ayinda vЂ Blavatskayanin olumunden sonra teosof cemiyyetinde rehberlik ugrunda Olkot ve onun kecmis komekcisi Uilyam cac arasinda amansiz mubarize basladi Anna Bezantin aktiv istiraki ile bu mubarize deyisen ugurla 1894 cu ile kimi davam etdi 1895 ci ilde ise cac teosof cemiyyetinin Amerika filialini ayirdi ve onu V Amerika teosof cemiyyetiV adlandiraraq musteqil teskilata cevirdi 1906 ci ilin yanvar ayinda teosof cemiyyetinin Avropa filialinin katib muavini Anna Bezantin dostu Carlz Ledbiter oz azyasli sagirdlerine qarsi cinsi telebde ittiham edildi Qalmaqal Ledbiterin istefasi ve teosof cemiyyetinin Avropada nufuzunun dusmesi ile neticelendi Ele bu vaxt Q Olkot sehhetinin pislesdiyini hiss ederek oz varisi kimi teosof cemiyyetinin prezidenti vezifesine Anna Bezanti teyin etdi ki bu da oz novbesinde yazici A P Sinnet basda olmaqla diger namizedlerin naraziligina sebeb oldu Cunki cemiyyetin nizamnamesine gore Olkot varis teyin etmek huququna malik deyildi o yalniz namizedin adini aciqlaya bilerdi Olkotun olumunden sonra 1907 ci ilde cemiyyetin mensublarinin ekseriyyetinin ses vermesi ile Anna Bezant prezident secildi O Ledbiteri cemiyyetin siralarina berpa etdikden sonra novbeti qalmaqal bas verdi Bele ki bu qerara qeti etirazini bildiren Sidney lojasi tam heyyetle teosof cemiyyetinden ayrildi Anna Bezant prezident olduqdan sonra teosof cemiyyeti qarsisinda onu dunyanin en gorkemli dini sosial cereyanina cevireceyi ile bagli mesele qoydu Bezant rehber kimi oz fealiyyet dovru erzinde bir sira diger teskilatlar yaratdi ve mahiyyetce yaxin olan bir cox cemiyyetleri de aktiv destekledi Meselen onlardan V Teosof ibadet komitesiV V Hindistan ogullariV V Hindistan qizlariV V Teosof fealiyyet komitesiV V Qizil gul ve xac mebediV V Muqeddes Xristofor liqasiV V Muasir dusunce liqasiV V Butun dunyada sulh ordeniV V Insani tedqiq liqasiV ve s adlarini cekmek olar Bezant ve Ledbiter cemiyyetin fealiyyetinin canlandirilmasina ve tezelenmesine ehtiyac oldugunu hiss edirdiler Ele bu meqsedle de Ledbiter ireli surdu ki yeni eranin elan olunmasi ucun tanri Maytreyin yer uzerinde yeni mesih V Dunyanin muellimiV kimi tezahur etmesi gozlenilir Ledbiter telesik oz telebeleri arasinda V mesihinV roluna uygun namized axtarmaga basladi Bu namizedler Krisnamurti ve Xyubert van Huk oldular 1910 cu ilde Bezant Benaresde V Sari sal qruppasiV ni onun terkibinde ise V Firfir ordeniV ni yaratdi Her iki teskilatin rehberi mehz Krisnamurti teyin olundu 1911 ci ilde ise V Dogan gunes ordeniV tesis olundu Daha sonra V Serqin ulduzu ordeniV adiyla deyisdirildi Krisnamurtinin populyarligi 1911 ci ilde teosof cemiyyetinin mensublarinin sayini 16 mine qaldirdi 1920 ci ilde ise artiq bu reqem 36 mine catmisdi Anna Bezantin fealiyyeti neticesinde cemiyyet tedricen elmi felsefi mahiyyetini itirerek cetin ayinleri tesirli geyim ve bezekleri olan bir nov V teatr sousuV na benzemeye baslamisdi 1910 cu ilde teosof cemiyyetinin alman lojasinin rehberi R Steyner ile Anna Bezantin terefdarlari arasinda Krisnamurtinin V mesihlikV meselesi ile bagli bas veren konflikt cemiyyetin parcalanmasi ile neticelendi Teosofiyadan antroposofiya yarandi ve 1913 cu ilde Steynerin tesiri ile teosof cemiyyetinin rehberlerinin daimi didismesi neticesinde alman filiali cemiyyetden ayrildi 1916 ci ilde teosof cemiyyetinin feal uzvu Ceymis Uveycvudun sayesinde onun daxil oldugu Qedim katolik kilsesinde de parcalanma bas verdi Qedim katolik kilsesinden hem onlarin hem de teosoflarin doqmatik baxislarini birlesdiren Liberal katolik kilsesi ayrilaraq fealiyyet gostermeye basladi Birinci duya muharibesinin sona yetmesi ile menevi bosluq seraitinin enenevi deyerlerde ve Avropa medeniyyetinde olan bohranin meyuslugu neticesinde teosof cemiyyetinin mensublari arasindaki artim yuksek templi oldu Buna baxmayaraq 1925 ci ilin sonunda cemiyyetin rehberleri arasinda olan cekisme ve nifaqi musahide etmekden tenge gelen Cex filiali butunlukle ayrilmaga qerar verdi Belelikle 1928 ci il ucun cemiyyet mensublarinin say gostericisi 45 min nefere catmisdi Alman nasistlerinin hakimiyyete gelmesi ile teosof cemiyyetinin Almaniyada ve onlarin isgal etdikleri erazilerdeki filiallari mehv edildi Ikinci dunya muharibesinden sonra ise cemiyyetinin esas fealiyyeti vaizlik ve telim uzre cemlesdi Zamanla coxsayli okkultik istiqametli sektalarin aktivlesmesi praktik olaraq teosof cemiyyetinin mustesnaliq mahiyyetini tarazlamaga basladi Teosof cemiyyetinin Rusiyadaki fealiyyeti Ilk rus teosof cemiyyeti 1908 ci ilde yaradildi lakin 1901 ci ilden artiq ilk dernekler fealiyyet gostermeye baslamisdi cemiyyetin lojalari Moskvada Sankt Peterbuqda Smolenskde Kievde Yaltada Kaluqada ve Rostov Donda movcud idi ve 400 e yaxin mensubu etrafinda toplaya bilmisdi Rus teosof cemiyyeti Samara seherinde dovri olaraq ozunun V Teosof heyatV Petroqradda ise V Teosofiyanin carcisiV adli jurnallarini buraxirdi Teosof ideallari rus ve hindistan ruhaniliyi arasinda elaqe Himalaya seyahet eden XX esrin humanist filosofu ve ressami Nikolay Rerixin eserlerinde de oz eksini tapmisdi O oz resm eserlerinde daglarda gorduyu menevi isigi ve bir cox dini enenelerdeki muqeddes fiqurlari eks eletdirerek tesofiya felsefsinin yayilmasina guclu tekan verirdi Buna baxmayaraq teosof cemiyyeti onun yerlerde qeydiyyatdan kecmesine mane olan Pravoslav kilsesinin muqavimetine rast geldi 1918 ci ilde Sovet hakimiyyetinin butun mistik dini ve okkultik qruplarin legv edilmesi ile bagli dekretine esasen cemiyyet baglandi Teosof cemiyyetinin resmi baglanmasina baxmayaraq onun bir sira uzvleri oz fealiyyetlerini muhaciretde davam etdirdiler cemiyyet oz fealiyyetini yalniz 1991 ci ilde ictimai teskilat kimi qeydiyyatdan kecdikden sonra berpa ede bildi Ele hemin il rus teosof cemiyyeti Adyarda yerlesen beynelxalq teosof cemiyyetinde oz uzvluyunu berpa etmeye calisdi Sonuncular oz novbesinde bir sira telebler ireli surerek Rerixin adini cekmemeyi ve Aqni Yoqani qebuldan imtina etmeyi vurgulayirdilar Yeni rus teosof cemiyyetinin guzeste getmesine baxmayaraq Beynelxalq teosof cemiyyetinden qeydiyyatdan kecmek yene de mumkun olmadi XX esrin 90 ci illerinin evveli rus teosof cemiyyeti qizgin fealiyyete cehd etdi Bu meqsedle muhazireler seminarlar teosof qiraet ve hetta poeziya geceleri eyni zamanda resm sergileri kecirilmeye basladi 1992 ci ilde cemiyyetin bazasinda teosofiya ile bagli eserler cap eden V SferaV nesriyyati yaradildi 1994 cu ilde ise parcalanma bas verdi ve bu oz novbesinde onsuz da sebatsiz olan birliyi daha da zeifletdi Bu serait daha dogrusu maliyye problemleri bir sira deyisikliye xususile de 1997 ci ilde teosofcu ve rerixci qruplarin resmi birlesmesine getirib cixartdi 2000 ci ilden ise teosofiya ile bagli resmi Internet saytlari hemcinin kitab ve jurnallar cap eden nesriyyatlar fealiyyet gosterirIstinadlar RedakteHemcinin bax RedakteTeosofiya Yelena BlavatskayaXarici kecidler RedakteSvedeniya o Teosoficheskom obshestve Blavatskaya E P Tajnaya doktrina Izd vo Parabola Teosofiya Kratkij filosofskij slovar A P Alekseev G G Vasilev i dr Pod red A P Alekseeva 2 e izd pererab i dop M TK Velbi Izd vo Prospekt 2004 Slovar podgotovlen kollektivom kafedry filosofii gumanitarnyh fakultetov Moskovskogo gosudarstvennogo universiteta imeni M V Lomonosova Teosofiya teosoficheskoe dvizhenie i obshestvo v Rossii Neoficialnyj sajt Teosofskogo obshestva Rossiya Theosophical society Adyar Mezhdunarodnyj oficialnyj sajt Teosofskogo obshestva Blavatsky Net Theosophy Sajt o E P Blavatskoj i teosofii Opredelenie Arhierejskogo Sobora Russkoj Pravoslavnoj Cerkvi O psevdohristianskih sektah neoyazychestve i okkultizme Arxivlesdirilib 2010 07 20 at the Wayback Machine Obrashenie sekcii filosofii i religiovedeniya obshestva Znanie Rossii k razrabotchikam zakonoproekta RF O svobode sovesti i religioznyh organizaciyah i uchastnikam parlamentskih slushanij Arxivlesdirilib 2009 12 27 at the Wayback MachineMenbe https az wikipedia org w index php title Teosofiya Cemiyyeti amp oldid 5973763, wikipedia, oxu, kitab, kitabxana, axtar, tap, hersey,

ne axtarsan burda

, en yaxsi meqale sayti, meqaleler, kitablar, oyrenmek, wiki, bilgi, tarix, seks, porno, indir, yukle, sex, azeri sex, azeri, seks yukle, sex yukle, izle, seks izle, porno izle, mobil seks, telefon ucun, chat, azeri chat, tanisliq, tanishliq, azeri tanishliq, sayt, medeni, medeni saytlar, chatlar, mekan, tanisliq mekani, mekanlari, yüklə, pulsuz, pulsuz yüklə, mp3, video, mp4, 3gp, jpg, jpeg, gif, png, şəkil, muisiqi, mahnı, kino, film, kitab, oyun, oyunlar.