TCP/IP
Bu məqaləni vikiləşdirmək lazımdır. Lütfən, məqaləni ümumvikipediya və redaktə qaydalarına uyğun şəkildə tərtib edin. |
TCP/IP (Transmission Control Protocol/Internet Protocol) protokollar cəmi – şəbəkələrdə istifadə olunan müxtəlif dərəcəli DOD qarşılıqlı şəbəkə təsiri göstərən modelə əsaslanmış, şəbəkə protokolları dəstidir. Protokollar bir biri ilə stekdə (stack) işləyirlər – bu o dəməkdir ki, səviyyəcə daha yuxarıda yerləşən protokol, inkapsulyasiya mexanizmini tətbiq etməklə bir qədər aşağı səviyyədə yerləşən protokolun üzərində işləyir. Məsələn, TCP protokolu İP protokolunun üzərində işləyir. TCP/İP protokolları dörd dərəcədən ibarətdir.
TCP/IP adı iki mühüm protokolun adından yaranıb. TCP protokolu iki host kompüter arasında bağlantı qurmağa və verilənləri ötürməyə imkan verir. Host kompüter, sadəcə, uzaqdan müraciət edilən kompüterdir. IP protokolu ünvanlama sxemi ilə işləyir. O, ünvanı daxil etməyə və onu obiri kompüterə göndərməyə imkan verir; bundan sonra TCP protokolu verilənləri daşıyır.
• Tətbiqi (application),
• Nəqliyyat (transport),
• Şəbəkə (internet),
• Mühitə daxil oma dərcəsi (network access).
TCP/IP dərəcələri
TCP/IP modeli ilə OSI modelinin dərəcələrinin fərqli olduğuna görə TCP/IP modelinin OSI modelinə daxil olma yollarında fikir ayrılığı mövcuddur. Həmçinin OSİ modeli nəqliyyat və şəbəkə dərəcələri arasında əlavə «Internetworking» dərəcəsi istifadə etmir.Mübahisəli protokola nümunə ARP və ya STP ola bilər. Ənənəvi olaraq TCP/IP protokolları OSİ modelinə aşağıdakı kimi daxil olunur:
OSİ modelinin dərəcələri üzrə protokolların bölgüsü
| # | Adı | Məsələn |
|---|---|---|
| 7) | Tətbiqi | HTTP, SMTP, SNMP, FTP, Telnet, scp, SMB,NFS, RTSP, BGP |
| 6) | Nümayəndəli | XDR, ASN.1, AFP |
| 5) | Seanslı | TLS, SSL, ISO 8327 / CCITT X.225, RPC, NetBIOS, ASP |
| 4) | Nəqliyyat | TCP, UDP, RTP, SCTP, SPX, ATP, DCCP, GRE |
| 3) | Şəbəkə | IP, ICMP, IGMP, CLNP, OSPF, RIP, IPX, DDP |
| 2) | Kanallı | Ethernet, Token ring, PPP, HDLC, X.25, Frame relay, ISDN, ATM, MPLS, Wi-Fi, ARP, RARP |
| 1) | Fiziki | elektrik naqilləri, radioəlaqə, lifli optik naqillər. |
Adətən TCP/İP toplusunda vahid şəklə salınmış informasiya ötürən protokol nəzərdə tutulmadığından, yuxarı üç dərəcə (tətbiqi, nümayəndəli və seanslı) OSİ modelində bir tətbiqi dərəcəsində cəmləşir, məlumatın növünün təyin edilməsi funksiyası qoşmaya ötürülür.
Sadələşdirilmiş TCP/İP toplusunun izahını belə təsvir etmək olar:
TCP/İP modelinin dərəcələri üzrə protokolların bölğüsü
4) Tətbiqi - «7 dərəcə» Məsələn. HTTP, FTP, DNS (TCP üzərində işləyən RIP UDP, və BGP, şəbəkə dərəcəsinin bir hissəsidir.)
3) Nəqliyyat - Məsələn. TCP, UDP, RTP, SCTP, DCCP (OSPF oxşar marşrutlaşdırma protokolları, IP üzərində işləyən şəbəkə dərəcəsinin bir hissəsidir)
2) Şəbəkə - TCP/IP üçüb bu IP (IP)-dir. (ICMP və IGMP kimi köməkçi protokollar, IP üzərində işləyir, lakin şəbəkə dərəcəsinə aid edilir; ARP protokolu, fiziki dərəcə üzərində işləyən müstəqil köməkçi protokol hesab olunur.)
1) Fiziki - Məsələn. Fiziki mühit və informasiyanın kodlaşdırılması prinsipləri, T1, E1.
Fiziki dərəcə
Fiziki dərəcə informasiyanın ötürüldüyü mühiti (kabel,optik lif,radio kanal),mühitin fiziki xüsusiyyətləri və məlumat ötürülməsi prinsiplərini (kanalların ayrılması,modulyasiya,siqnalların tezliyi,ötürücünün sinxronlaşma üsulu,cavabı gözləmə müddəti və maksimal məsafə) təsvir edir.
Kanal dərəcəsi
Kanal dərəcəsi, kodlaşma daxil olmaqla (yəniməlumat paketinin başlanğıc və sonluğunu təyin edən bit-lərin xüsusi ardıcıllığını) məlumat paketinin fiziki dərəcədən necə ötürüldüyünü təsvir edir. Məsələn Ethernet paketin başlıq hissəsində bu paketin şəbəkədə hansı maşın və ya maşınlar üçün nəzərdə tutulduğuna dair göstərişə malikdir. Kanal dərəcəsi üzrə protokol nümunələri - Ethernet, IEEE 802.11 Wireless Ethernet, SLIP, Token Ring, ATM və MPLS. PPP tam olaraq bu bölgüyə uyğun gəlmədiyi üçün adətən HDLC/SDLC protokollar dəsti kimi təsvir edilir. MPLS kanal və şəbəkə dərəcələri arasında orta mövqe tutduğundan onu nə şəbəkə nə kanal dərəcəsinə aid etmək olmaz. Kanal dərəcəsini bəzən 2 LLC və MAC alt dərəcələrinə bölürlər.
Şəbəkə dərəcəsi
Şəbəkə dərəcəsi ilkin olaraq bir alt şəbəkədən digərinə məlumat ötürülməsi üçün işlənib hazırlanmmışdır. ARPANET şəbəkəsində X.25 və IPC protokollarını nümunə olaraq göstərmək olar. Qlobal şəbəkə konsepsiyasının inkfaşı ilə əlaqədar bu dərəcəyə istənilən şəbəkədən istənilən şəbəkəyə məlumat ötürülməsi üzrə imkanlar həmçinin, uzaq məsafədə yerləşən tərəfdən məlumat istənilməsi (məsələn ICMP və IGMP protokollarında. ICMP -İP əlaqə haqda dioqnostik informasiyanın ötürülməsi üçün istifadə olunur. IGMP - multicast axınının idarə olunmasında istifadə olunur) əlavə olundu.
ICMP və IGMP - IP üzərində yerləşir və ardınca gələn nəqliyyat dərəcəsinə düşməlidirlər, lakin funksional olaraq şəbəkə dərəcəsinin protokolları olduğundan onları OSİ modelinə daxil etmək mümkün deyil.
İP şəbəkə protokolunun paketləri, məlumatların paketdən hasil edilməsi üçün məhz hansı dərəcəli protokol istifadə etməli olduqlarına dair göstərişi olan koda malik ola bilərlər. Bu unikal İP nömrə protokoludur. ICMP və IGMP müvafiq olaraq 1 və 2 nömrəsinə malikdir.
Nəqliyyat dərəcəsi
Nəqliyyat dərəcəsinin protokolları məlumatın çatdırılması üzrə yarana bilən problemləri həll edə (məlumat göndərilən ünvana çatdırıldımı?) və gələn məlumatların düzgün ardıcıllığına zəmanət verə bilər. TCP/IP- cəmində,məlumatın məhz hansı qoşma üçün nəzərdə tutulduğunu nəqliyyat protokolları təyin edir.
Bu dərəcədə verilmiş avtomatik marşrutlaşdırma protokolları (İP üzərində işlədiyi üçün),əslində şəbəkə dərəcəsinin bir hissədir; məsələn OSPF (IP identifikatoru 89). TCP (IP identifikatoru 6)- qoşmaya etibarlı məlumat axınını təmin edən, əldə edilən məlumatın qərəzsiz olduğuna əminlik yaradan, məlumatın itkisi zamanı onu təkrar istəyən və məlumatın təkrarlanmasını aradan qaldıran əvvəlcədən əlaqə qurulması ilə zəmanətli nəqliyyat mexansizmidir.
TCP şəbəkəyə düşən gücün nizamlanmasına,uzaq məsafələrə məlumat ötürülməsində gözləmə müddətinin azaldılmasına imkan yaradır. Bundan əlavə, TCP gələn məlumatın eyni ardıcıllıqda göndərildiyinə zəmanət verir.Bu onu UDP dən ayıran əsas xüsusiyyətdir. UDP (IP identifikatoru 17) əlaqə qurulmadan dataqramm ötürülməsi protokolu.Həmçinin onu etibarsız məlumat ötürülməsi protokolu da adlandırırlar, yəni göndərilən məlumatın ünvana çatıb çatmadığına və məlumat paketinin qarışmayacağına əmin olmaq mümkünsüzdür. Zəmanətli məlumat ötürülməsi tələb olunan qoşmalarda TCP protokolları istifadə olunur. UDP əsasən kompüter oyunları və video axınlar olan qoşmalarda istifadə olunur,beləki burada paketlərin itkisinə yol verilə, təkrar istənilən paket isə ümumiyyətlə təsdiqlənmiyə bilər və ya əlaqənin yaradılmasına təkrar göndərişdən daha çox resurs tələb olunan sorgu-cavab tipli qoşmalar (məsələn DNS-ə sorğular). Həm TCP və həm də UDP port adlanan yuxarı dərəcəli protokolun təyin edilməsi üçün istifadə olunur.
Tətbiqi dərəcə
Qoşmaların əksəriyyəti tətbiqi dərəcədə işləyir. Bu proqrammlar məlumat mübadiləsi üçün özlərinə məxsus protokollara malikdirlər.Məsələn; WWW üçün HTTP, FTP (fayl gondərilməsi), SMTP (elektron poçt), SSH (uzaq məsafədə olan maşınla təhlükəsiz əlaqə), DNS (simvollu adların İP ünvanlara şəkilləndirilməsi) və s.
Bu protokollar TCP və UDP üzərində işləyir və müəyyən porta bağlıdırlar. Məsələn:
• HTTP - TCP - port 80 və ya 8080,
• FTP – TCP - port 20 (məlumat ötürülməsi üçün) və 21 (idarəetmə komandaları üçün),
• SSH – TCP - port 22,
• DNS sorgular - port UDP (nadir hallarda TCP) 53,
• RIP protokolu üzrə marşrutların yenilənməsi – UDP - port 520.
Bu portlar Adların verilməsi agentliyi və (IANA) unikal protokol parametləri tərəfindən təyin edilmişdir.Bu dərəcəyə aiddir: DHCP, Echo, Finger, Gopher, HTTP, HTTPS, IMAP, IMAPS, IRC, NNTP, NTP, POP3, POPS, QOTD, RTSP,SNMP, SSH, Telnet, XDMCP.