Azərbaycanca
Deutsch
Lietuvos
සිංහල
Türkçe
Українська
Surtsey (isl. Surtsey) — İslandiyanın cənubi sahili yaxınında vulkanik bir adadır. Adı İsland dilində "Surturun adası" deməkdir. 63,30° ş.e, 20,62° q.u koordinatlarında yerləşən ada İslandiyanın ən cənub torpaq parçasıdır.
| Surtsey adası | |
|---|---|
| isl. Surtsey | |
 | |
| Ümumi məlumatlar | |
| Sahəsi |
|
| Uzunluğu |
|
| Eni | 1,4 km |
| Hündür nöqtəsi | 154 m |
| Əhalisi | 0 nəfər (2010-cu il) |
| Yerləşməsi | |
| Ölkə |  İslandiya |
| | |
 Vikianbarda əlaqəli mediafayllar | |
Yaranması
Yaranmazdan əvvəl
Ada yaradan sualtı vulkan püskürməsindən 1 həftə əvvəl Reykyavikdə bir müşahidəçi kiçik tərpəntilər qeydə allr. İki gün öncə isə dənizin temperaturunun qalxdığl məlum oldu. Həmçinin İslandiyanın 80 km uzaqlığında olan Vik ada-kəndindəin sakinləri hidrogen-sulfat qoxusu almışdılar.
Püskürmələrin başlaması
14 noyabr 1963-cü ildə yerli vaxtla 07:15-də İslandiyanın cənubunda "İsleifur II" gəmisinin aşpazı qara duman gördü. Gəminin kapitanı əvvəlcə bunun yanan balıqçı gəmisi olduğunu düşündü və buna görə gəmini ora sürdü. Lakin çatanda bunun sualtı vulkan püskürməsi olduğu anlaşıldı.
Ada vulkanın təsiri ilə okeanın 130 m dərinliyində üzə çıxmaya başladı. yeni ada 500 metr genişliyində, 45 m yüksəkliyində idi. Adaya İslandiya miflərində vulkan divi olan Surturun şərəfinə "Surturun adası" mənasını verən "Surtsey" adı verildi. 20 noyabrda adanın ölçüləri 900×655 m idi. Püskürmələr davam edirdi. 1967-ci ilin 5 iyununda püskürmələr dayananada adanın sahəsi 2,7 km2 , yüksəkliyi 174 m idi. Surtseyin şimalında isə "Nourtangi" adı verilən qum təpəciyi əmələ gəlmişdir.
Digər adalar
Sirlinqur
Püskürmələr nəticəsində 1965-ci ilin 28 mayında Surtseyin 600 m şimalında Sirlinqur adlandırılan ada üzə çıxır və bu adada püskürmələr 1965-ci ilin oktyabrina qədər davam etdi. 150 metr genişliyində idi, lakin 1965-ci ilin 24 oktyabrında ada suya qərq oldu.
Youlnir
Vulkanın yaratdığı digər ada 1965-c ilin dekabrında Surtseyin 900 m cənub-qərbində ortaya çıxan Youlnir adası idi. Youlnir 7 ay içində 300 m2 sahəyə və 70 metr yüksəkliyə çatır. 8 avqust 1966-cı ildə püskürmənin dayanması ilə ada 1966-cı ilin oktyabrında suya qərq olur.
Məxsusiyyət
Ada yaranda 6 noyabr 1963-cü ildə bura "Paris Match" jurnalının 3 fransız jurnalisti gəldi. Püskürmələr davam etdiyindən onlar adada sadəcə 15 dəqiqə ola bildilər və adada Fransa hakimiyyətini elan etdilər. Lakin İslandiya hökuməti adanın onlara aid olduğunu bildirdi və məsələ bağlandı.
Tədqiqat
Surtsey adası 1965-ci ildə qoruq elan edildi. Bu zamana qədər adada yalnız 100 nəfərə qədər insan ola bilib. 2008-ci ildə isə Surtsey adası YUNESKO-nun Dünya irsi siyahısına salınmışdır.
Adada həyat
Bitkilər
Adada ilk bitkilər 1965-ci ildə aşkarlanan adi su yosunları idi.1963–1983 illəri arasında burada 20 bitki növü aşkarlanmışdı(6-sı qumluqda). 1998-ci ildə burada Çayyarpaqlı söyüd tapılmışdı. Hazırda adada 60 növ bitki tapılmış, 30-u ekosistemin parçası olmuşdur.
Heyvanlar
Quşlar
Adada ilk quşlar 1966-cı ildə görülən fulmarlar və dalğıc qağayıları olmuşdur. İndi adada 13 quş növü çoxalır. Onlardan 8-i adanın daimi sakinləridir.
| № | İlk çoxaldığı il | Növ |
|---|---|---|
| 1 | 1970 | Qara dalğıc qağayısı |
| 2 | 1970 | Şimal fulmarı |
| 3 | 1974 | Böyük qarakürəkli qağayı |
| 4 | 1975 | Qaraayaqlı qağayı |
| 5 | 1975 | Şimal sumrusu |
| 6 | 1981 | Şimal gümüş qağayısı |
| 7 | 1985 | Qarakürək qağayı |
| 8 | 1993 | Qütb qağayısı |
| 9 | 1996 | Qar albalı quşu |
| 10 | 2002 | Ağ quyruqsallayan |
| 11 | 2002 | Boz qaz |
| 12 | 2002 | Çayır əncir quşu |
| 13 | 2004 | Bayağı dəniz tutuquşusu |
İstinadlar
wikipedia, oxu, kitab, kitabxana, axtar, tap, meqaleler, kitablar, oyrenmek, wiki, bilgi, tarix, tarixi, endir, indir, yukle, izlə, izle, mobil, telefon ucun, azeri, azəri, azerbaycanca, azərbaycanca, sayt, yüklə, pulsuz, pulsuz yüklə, haqqında, haqqinda, məlumat, melumat, mp3, video, mp4, 3gp, jpg, jpeg, gif, png, şəkil, muisiqi, mahnı, kino, film, kitab, oyun, oyunlar, android, ios, apple, samsung, iphone, pc, xiomi, xiaomi, redmi, honor, oppo, nokia, sonya, mi, web, computer, komputer
Surtsey isl Surtsey Islandiyanin cenubi sahili yaxininda vulkanik bir adadir Adi Island dilinde Surturun adasi demekdir 63 30 s e 20 62 q u koordinatlarinda yerlesen ada Islandiyanin en cenub torpaq parcasidir Surtsey adasiisl SurtseyUmumi melumatlarSahesi 1 41 km Uzunlugu 1 7 kmEni 1 4 kmHundur noqtesi 154 mEhalisi 0 nefer 2010 cu il Yerlesmesi63 18 10 sm e 20 36 07 q u Olke IslandiyaSurtsey adasi Vikianbarda elaqeli mediafayllarYaranmasiYaranmazdan evvel Ada yaradan sualti vulkan puskurmesinden 1 hefte evvel Reykyavikde bir musahideci kicik terpentiler qeyde allr Iki gun once ise denizin temperaturunun qalxdigl melum oldu Hemcinin Islandiyanin 80 km uzaqliginda olan Vik ada kendindein sakinleri hidrogen sulfat qoxusu almisdilar Puskurmelerin baslamasi 14 noyabr 1963 cu ilde yerli vaxtla 07 15 de Islandiyanin cenubunda Isleifur II gemisinin aspazi qara duman gordu Geminin kapitani evvelce bunun yanan baliqci gemisi oldugunu dusundu ve buna gore gemini ora surdu Lakin catanda bunun sualti vulkan puskurmesi oldugu anlasildi Ada vulkanin tesiri ile okeanin 130 m derinliyinde uze cixmaya basladi yeni ada 500 metr genisliyinde 45 m yuksekliyinde idi Adaya Islandiya miflerinde vulkan divi olan Surturun serefine Surturun adasi menasini veren Surtsey adi verildi 20 noyabrda adanin olculeri 900 655 m idi Puskurmeler davam edirdi 1967 ci ilin 5 iyununda puskurmeler dayananada adanin sahesi 2 7 km2 yuksekliyi 174 m idi Surtseyin simalinda ise Nourtangi adi verilen qum tepeciyi emele gelmisdir Diger adalarSirlinqur Puskurmeler neticesinde 1965 ci ilin 28 mayinda Surtseyin 600 m simalinda Sirlinqur adlandirilan ada uze cixir ve bu adada puskurmeler 1965 ci ilin oktyabrina qeder davam etdi 150 metr genisliyinde idi lakin 1965 ci ilin 24 oktyabrinda ada suya qerq oldu Youlnir Vulkanin yaratdigi diger ada 1965 c ilin dekabrinda Surtseyin 900 m cenub qerbinde ortaya cixan Youlnir adasi idi Youlnir 7 ay icinde 300 m2 saheye ve 70 metr yuksekliye catir 8 avqust 1966 ci ilde puskurmenin dayanmasi ile ada 1966 ci ilin oktyabrinda suya qerq olur MexsusiyyetAda yaranda 6 noyabr 1963 cu ilde bura Paris Match jurnalinin 3 fransiz jurnalisti geldi Puskurmeler davam etdiyinden onlar adada sadece 15 deqiqe ola bildiler ve adada Fransa hakimiyyetini elan etdiler Lakin Islandiya hokumeti adanin onlara aid oldugunu bildirdi ve mesele baglandi TedqiqatSurtsey adasi 1965 ci ilde qoruq elan edildi Bu zamana qeder adada yalniz 100 nefere qeder insan ola bilib 2008 ci ilde ise Surtsey adasi YUNESKO nun Dunya irsi siyahisina salinmisdir Adada heyatBitkiler Adada ilk bitkiler 1965 ci ilde askarlanan adi su yosunlari idi 1963 1983 illeri arasinda burada 20 bitki novu askarlanmisdi 6 si qumluqda 1998 ci ilde burada Cayyarpaqli soyud tapilmisdi Hazirda adada 60 nov bitki tapilmis 30 u ekosistemin parcasi olmusdur Heyvanlar Quslar Adada ilk quslar 1966 ci ilde gorulen fulmarlar ve dalgic qagayilari olmusdur Indi adada 13 qus novu coxalir Onlardan 8 i adanin daimi sakinleridir Ilk coxaldigi il Nov1 1970 Qara dalgic qagayisi2 1970 Simal fulmari3 1974 Boyuk qarakurekli qagayi4 1975 Qaraayaqli qagayi5 1975 Simal sumrusu6 1981 Simal gumus qagayisi7 1985 Qarakurek qagayi8 1993 Qutb qagayisi9 1996 Qar albali qusu10 2002 Ag quyruqsallayan11 2002 Boz qaz12 2002 Cayir encir qusu13 2004 Bayagi deniz tutuqususuIstinadlar