fbpx
Wikipedia

Sosial fəlsəfə

Avqust 05, 2021

Sosial fəlsəfə — cəmiyyətdə baş verən hadisələri öyrənən elm.

Sosial fəlsəfənin predmeti

Sosial fəlsəfə cəmiyyətdə baş verən proseslərin məntiqi gedişini öyrənərkən aşağıdakı prinsiplərə əsaslanır: birinci - sosial determinizm (sosial hadisələr arasında səbəb-nəticə və qanunauyğun əlaqələrin hərtərəfli nəzərə alınmasıdır), ikinci – tarixilik prinsipi (ictimai həyatı dəyişilmə və dinamikada götürmək), üçüncü – varislik prinsipi (mühavizəkar və novator tərəflərin ayırd edilməsi), 4-cü – sosial ziddiyyətlərin aşkarı və onlara ictimai hadisə və proseslərin inkişaf mənbəyi kimi yanaşılması.

Sosial fəlsəfə ilə cəmiyyəti öyrənən digər elmlər bir-birilə sıx qarşılıqlı təsirdə fəaliyyət göstərirlər. Belə ki, sosial fəlsəfə ən yüksək səviyyədə ümumiləşdirmələr aparır və öz müddəalarını daha mücərrəd formada ifadə edir. O, cəmiyyətin ən ümumi inkişaf qanunauyğunluqlarını və meyllərini öyrənir. Buna görə də o, konkret ictimai elmlərə (iqtisadiyyat, sosialogiya. Politalogiya, tarix, hüquq, statiskia və s.) münasibətdə ümumi metodologiya rolunu oynayır. Sonra, sosial fəlsəfə cəmiyyətin inkişafının, bütövlükdə tarixi prosesin ümumi nəzəriyyəsi olduğu üçün ayrı-ayrı ictimai elmlər öz konkret tədqiqat obyektlərinə dair konsepsiyalar işləyib hazırlayarkən ona arxalanırlar. Deyilənlər sübut edir ki, sosial fəlsəfə konkret ictimai elmlər üçün mühüm əhəmiyyətə malikdir. Lakin nəzərdə tutulmalıdır ki, sosial fəlsəfə ilə həmin elmlərin əlaqələri birtərəfli dyeildir. Başqa sözlər ayrı-ayrı ictimai elmlər də öz növbəsində sosial fəlsəfəyə güclü təsir göstərir. Bu onda ifadə olunur ki, sosial fəlsəfə həmin elmlərin əldə etdiyi konkret sahələrə dair elmi məlumatları ümumiləşdirir və buna əsaslanmaqla özü də inkişaf edir.

Digər ictimai və humanitar fənlər ilə sosial fəlsəfənin ümumiliyi bundadır ki, o da insanların sosial dünyasını öyrənir. Bu dünyaya dil, elm, hüquq, etika, əxlaq və davranışlar, əmək alətlərinin təkmilləşməsi səviyyəsi, insanların fəaliyyəti üsulları və təşkilatları daxildir. Lakin cəmiyyəti öyrənən konkret elmlər yuxarıda göstərilən tərəflərdən birini və ya bir neçəsini tədqiq etməklə məhdudlaşır. Sosial fəlsəfənin spesifikliyi bundadır ki, o, cəmiyyəti bütöv bir tam kimi götürür, onun ümumnəzəri modelini yaradır.

Sosial fəlsəfənin ümumilikdə fəlsəfə ilə münasibəti tək ilə ümumi arasındakı münasibət kimidir. Başqa sözlə, sosial fəlsəfədə ümumi fəlsəfi müddüəlar cəmiyyətin həyatına münasibətdə konkret formada çıxış edir.

Sosial idrak hər bir tarixi dövr mədəniyyətə xas olan məna və məzmunları xüsusi idela obyekt şəklində öyrənir. Onların daxili münasibətlərini sistemləşdirir. Nəticədə yeni biliklər əmələ gəlir ki, bu da insanın dünyanı qavraması və anlamasında daha geniş imkanlar yaradır.

Sosial fəlsəfə iki, bir-birilə əlaqəli qütbləri birləşdirir: mədəniyyətin mövcud mənəvi strukturlarının rasional düşünülməsi və insan tərəfindən ətraf aləmin yeni şəkildə mümkün dərkinin layihələndirilməsi.

Sosial fəlsəfənin vəzifəsi təkcə insanların dünyagörüşünü öyrənməklə bitmir. Bu elm həm də onların dünyagörüşünün formalaşmasında çox mühüm rol oynayır. Sosial fəlsəfə sistemləri biri digərini əvəz etdikcə sosial varlıq haqqındakı təsəvvülər də dəyişir, yeni idealar, prinsip və kateqoriyalar meydana gəlir, sosial elmlərin diferensiasiyası və inteqrasiya prosesləri dərinləşir.

Sosial fəlsəfənin obyekti sosial məkan və zamandırsa, onun subyekti insan və cəmiyyətdir, hər bir elm kimi onun da kateqoriyal aparatı subyekt və obyektin məzmunu ilə müəyyən edilir; tarixi – mədəni inkişafın hər mərhələsində dəyişir.

Sosial fəlsəfə bir elm kimi digər sosial elmlərin metodoloji əsasını təşkil edir. Daha sıx əlaqədə olduğu sosialogiya, tarix, mədəniyyətşünaslıq, sosial psixalogiya, politalogiya, iqtisadiyyat nəzəriyyəsi elmlərin inkişafı sosial fəlsəfəyə mühüm təsir göstərir. Burada qnoseoloji, sosioloji, aksioloji və praksioloji bölmələri göstərmək olar. Fəlsəfə tarixində, xüsusilə XX əsrdə sosial fəlsəfə və digər ictimai elmlərin qarşılıqlı təsirinə müxtəlif yanaşmalar olmuşdur. Tədqiqatçılar, xüsusi olaraq bu elmin inkişafında subyektiv amilin roluna daha çox diqqət yetirirlər. Məsələn, M.Veber özünün “Sosialoji və iqtisadi elmlərdə qiymətvermədən azad olmanın mahiyyəti” əsərində qiymətvermə dedikdə hər hansı bir hadisənin bəyənilməsi və ya pislənilməsini nəzərdə tutrdu. O, bu məsələni araşdırarkən bir neçə yanaşmanı müəyyən edir:

a) Məntiqi təhlilin qaydalarına tabe olan emprik problemləri – praktiki, etik mövqeyini bildirən qiymətvermələrdən fərqləndirmək lazımdır b) Qiymətləndirmə, qiymətvermə mümkün qədər tədrisdən çıxarılmalıdır.

Veber sonuncu fikirlə razılaşır, buna bürokratik yanaşma deyir. O, göstərirdi ki, müəllim öz intelektual vicdanının tələbinə görə mühazirəsinin məntiqi dəlilləri və praktiki qiymətverməni bir-birindən fərqləndirməli və dinləyicilərə bu şəkildə çatdırmalıdır. Onun fikrincə kafedra (kürsü) arxasında duran hər bir alimin öz şəxsi mövqeyini dinləyicilərə peşəkarlıq kimi təqdim etməsi və onlara bunu zorla qəbul etdirməsi dözülməz haldır. Professor öz şəxsi ideallarının tətbiqi üçün başqa vasitələrdən (məs., mətbuatdan) istifadə edə bilər. Auditoriyada isə onun vəzifəsi:

1) Peşəsini sevmək. 2) Faktların tədqiqi və onların qiymətləndirilməsi proseslərini bir-birindən ayırmaq. 3) Elmi problemi tətbiq edərkən öz zövqünün tələbatlarını cilovlamaqdır.

Veber bu təhlili yekunlaşdıraraq belə qənaətə gəlir ki, hər bir tədqiqatçı iki zəruri problemi həll etməlidir:

1) Emprik faktların müəyyən edilməsi 2) Şəxsi mövqenin formalaşdırılması

Şübhəsiz bunu sosial fəlsəfəyə də aid etmək lazımdır. Sosialoji tədqiqat obyektlərində subyektiv amilin müəyyən dərəcədə nəzərə alınmasını R.Aron da qeyd etmişdi. Subyektiv amil – insan fəaliyyətini müəyyən edən arzu, istək və mənafelərdən ibarətdir. Aronun fikrincə sosial tədqiqatın başlıca vəzifəsi bu subyektiv faktorun açıqlanmasıdır. Özü də bu işdə təbiət elmlərinin metod və vasitələrindən istifadə etməməlidir, çünki subyektiv amil – tarixi prosesin real subyekti şəklində çıxış edən insan fəaliyyətinin subyektin meyl, etiqad, arzu və istəklərinin gerçəkləşməsidir.

R.Aronun fikrincə cəmiyyət və onun tarixinin öyrənilməsi elmi – tədqiqat, dərketmə sahəsi yox, mənəvi şüurun fəaliyyəti sahəsidir. O, göstərirdi ki, tarix subyektiv elmdir, çünki burada hadisələr “xalis hadisə” kimi yox, tarixçi tərəfindən yaradılmış, quraşdırılmış hadisələr kimi başa düşülür.

Z.Bauman (Böyük Britaniya) fəlsəfə və sosialogiyanın qarşılıqlı əlaqəsini çayın axarındakı iki burulğana oxşadır. Eyni materiya daim buradan keçir, burulğan yalnız vasitəçi rolunu oynayır. Müəyyən mənada bu iki ənənəvi cərəyanlar arasında ciddi sərhəd yoxdur və olmayıb da. Bunu Z.Bauman onda görürdü ki, hər iki elm hələ kifayət qədər öz daxilində inteqrasiya dövrünü keçməyib. Həm sosialogiya, həm də fəlsəfənin daxilində parçalanma prosesi gedir. Bunun səbəbi münasibətlərin, nöteyi-nəzərlərin, düşüncə tərzinin müxtəlifliyi (dövrdən-dövrə dəyişilməsi), həm də tədqiqatçıların mövqelərinin eyni olmamasıdır. Z.Bauman fəlsəfi və sosialoji praktikada iki yanaşmanı qeyd edir: biri “qanunverici”, digəri isə “interpretasiya edən” (yozan) yanaşmalardır. Kant qeyd edir ki, ( “Xalis ağılın tənqidi” əsərində), “filosof – konsepsiyalardan istifadə edən rəssam yox, insan ağılının işlətmək qaydalarını müəyyən edən qanunvericidir”. Filosof əbədi dəyişilməz qanunlara uyğun əsaslandırılmış tələblərin təminatını verə biləcək tribunanı yaratmalıdır. Hər bir insan şüurunda qanunverici hakimiyyət ideyası yaşayır, filosof da bundan istifadə edərək ağılın ali məqsədlərini müdafiə etməlidir.

Kant hesab edirdi ki, fəlsəfə qanunverici hakimiyyətin başında olmağa məcburdur. Hamıya aid olan biliklər transsendental səviyyə qaldırılmalıdır. “Ağıl tələb edir ki, biliklərimiz mənasız və qarışıq qalmasın, dərketmə sistemli xarakter daşısın”. Belə biliyi (rəy və inancdan fərqlənən) yalnız filosof yarada bilər. Bu mənada metofizikanın özü insan ağlının mədəni təcəssümü olaraq, təfəkkürün ahəngdar kamilliyini yaratmalıdır. Fəlsəfənin tutduğu ali vəzifə ona ali nüfuz və mənanı təmin edir. O, öz vəzifəsini yerinə yetirərək elmdə qayda-qanunu, ahəngdarlığı, əmin-amanlğı yaradır ki, nəticədə onun bəhrəsi ən ali mümkün məqsədə yönəldilsin – bu da bütün insanların səadətidir. Bu ifadədə Kant ənənəyə sadiq olaraq (Platon, Sokrat və başqaları da filosof vəzifəsini digər insanları qorumaq, onların qeydinə qalmaqda görürdülər) göstərirdi ki, bizim filosofların vəzifəsi elə bir ali biliyə nail olmaqdır ki, hər bir kəs bu biliyi mənimsəsin və xoşbəxt olsun.

Dekart isə özünün “Ağılı idarə etmək qaydaları” əsərində yazırdı ki, həqiqət çoxlarına yox bəzilərinə qismət olur. Filosofu ucaldan, kütlədən ayıran elə həqiqət biliyidir ki, o, başqa cılız bilikərə qarşı onda imunitet yarada bilir. Filosofun vəzifəsi hakimlik etmək və ağlın qanunlarını yaymaqdır. Biz bunu etməsək insan nəsli heç vaxt xoşbəxt ola bilməz, yalnız filosof yalan və doğrunu, xeyir və şəri, haqq və nahaqqı fərqləndirə bilər, yeganə hakim də odur. Metofizika – kraliçadır, onun idarə üsulunda ehkamçılıq despotizmi yaransa belə, başqa çıxış yolu yoxdur. İnsan cəmiyyəti yalnız bu yolla çıxış edə bilər. Metofizikanın başlıca vəzifəsi ağlı tənqid etməkdir. Z.Bauman qeyd edir ki, çox vaxt filosofların bu mövqeyi mövcud şərait hakim dairələrə onların yaxınlığı ilə izah olunur. Sonrakı dövrdə XIX – XX əsrlərdə fəlsəfə məhz belə ideaların təsiri altında formalaşmışdır. R.Rorti, Z.Bauman hesab edirlər ki, elə fəlsəfənin özü əslində müasir yaranmaqda olan dövlətin əsasını təşkil edir.

Z.Bauman Marks və Engelsin də mövqelərinə müraciət edir. Marks və Engels yazırdılar ki, “dövlət və sosial struktur daim konkret fərdlərin həyati proseslərindən əmələ gəlir, bu zaman fərdlər başqalarının və özünün təsəvvüründə olduğu kimi götürülür, nəticədə siyasi praktikada ictimai rəy və arzuların yalnış şüurun ifadəs” kimi qiymətləndirilməsinə, ierarxiyadan (strukturdan) kənarda olan hər bir ifadəyə son qoyulur. Dürkheym isə tələb edirdi ki, “sosioloqların beyni yeni bir elm sahəsini öyrənən fizik, kimyaçı və fizioloqun beyninə oxşasın”. Sosioloq “sosial aləmə müdaxilə edəndə başa düşməlidir ki, naməlum sahəyə daxil olur. O duymalıdır ki, öyrəndiyi faktlar haqqındaki qanunlar həyatın digər sahələrindəki qanunlar qədər gizli və naməlumdur”. Dürkheym qeyd edirdi ki, biz hər hansı bir hərəkətimizin həqiqi təbiəti haqqında çox çətin və müəmmalı təsəvvürə malikik.

Onun fikrincə sosialoji praktikanın elmliyini təmin etmək üçün qeyri tədqiqatlarda peşəkar fikirlər və rəylərə yer verilməməlidir; peşəkarlıq nüfuzunu yüksək saxlamaq lazımdır; həqiqət haqqında yalnız peşəkar danışa bilər.

M.Veber də sosioloqun mövqeyini müdafiə edərək qeyri – peşəkar biliyin dəyərini çox aşağı qiymətləndirirdi. O, rasional fəaliyyətin xalis tipinin quraşdırılması prosedurasını sosioloqun vəzifəsi kimi qeyd edirdi.

Bauman sosioloji və fəlsəfi biliyin formalaşmasında başqa təmayülü – interpretasiya edən ağılın strategiyasından da yazır. Bu mövqenin nümayəndələri belə bir fikri qəbul edirlər ki, hər hansı bir obyektin tədqiqi bu obyektin dəyişilməsinə səbəb olsa da, yadda saxlamaq lazımdır ki, onun ilkin forması heç də köhnəlməyib, yaşamaq hüququnu itirməyib. Qanunverici yanaşma monoloqa bənzəyirsə, belə yanaşma dialoqa bənzəyir. Bu cərəyanın strategiyasını işələyib hazırlayanlar – Freyd, Haydegger, Vitgenşteyn, Qadamer, Rikkert və Derrida olublar, davamçısı isə Riçard Rortirdir. Burada ən çox gözə çarpan ənənə hermenevtikadır. Hermenevtika əvvəldən axıradək interpretasiya ilə bağlıdır, lakin sonuncu onunla bitmir.

İstinadlar

Avqust 05, 2021
sosial, fəlsəfə, cəmiyyətdə, baş, verən, hadisələri, öyrənən, predmeti, redaktə, cəmiyyətdə, baş, verən, proseslərin, məntiqi, gedişini, öyrənərkən, aşağıdakı, prinsiplərə, əsaslanır, birinci, sosial, determinizm, sosial, hadisələr, arasında, səbəb, nəticə, qa. Sosial felsefe cemiyyetde bas veren hadiseleri oyrenen elm Sosial felsefenin predmeti RedakteSosial felsefe cemiyyetde bas veren proseslerin mentiqi gedisini oyrenerken asagidaki prinsiplere esaslanir birinci sosial determinizm sosial hadiseler arasinda sebeb netice ve qanunauygun elaqelerin herterefli nezere alinmasidir ikinci tarixilik prinsipi ictimai heyati deyisilme ve dinamikada goturmek ucuncu varislik prinsipi muhavizekar ve novator tereflerin ayird edilmesi 4 cu sosial ziddiyyetlerin askari ve onlara ictimai hadise ve proseslerin inkisaf menbeyi kimi yanasilmasi Sosial felsefe ile cemiyyeti oyrenen diger elmler bir birile six qarsiliqli tesirde fealiyyet gosterirler Bele ki sosial felsefe en yuksek seviyyede umumilesdirmeler aparir ve oz muddealarini daha mucerred formada ifade edir O cemiyyetin en umumi inkisaf qanunauygunluqlarini ve meyllerini oyrenir Buna gore de o konkret ictimai elmlere iqtisadiyyat sosialogiya Politalogiya tarix huquq statiskia ve s munasibetde umumi metodologiya rolunu oynayir Sonra sosial felsefe cemiyyetin inkisafinin butovlukde tarixi prosesin umumi nezeriyyesi oldugu ucun ayri ayri ictimai elmler oz konkret tedqiqat obyektlerine dair konsepsiyalar isleyib hazirlayarken ona arxalanirlar Deyilenler subut edir ki sosial felsefe konkret ictimai elmler ucun muhum ehemiyyete malikdir Lakin nezerde tutulmalidir ki sosial felsefe ile hemin elmlerin elaqeleri birterefli dyeildir Basqa sozler ayri ayri ictimai elmler de oz novbesinde sosial felsefeye guclu tesir gosterir Bu onda ifade olunur ki sosial felsefe hemin elmlerin elde etdiyi konkret sahelere dair elmi melumatlari umumilesdirir ve buna esaslanmaqla ozu de inkisaf edir Diger ictimai ve humanitar fenler ile sosial felsefenin umumiliyi bundadir ki o da insanlarin sosial dunyasini oyrenir Bu dunyaya dil elm huquq etika exlaq ve davranislar emek aletlerinin tekmillesmesi seviyyesi insanlarin fealiyyeti usullari ve teskilatlari daxildir Lakin cemiyyeti oyrenen konkret elmler yuxarida gosterilen tereflerden birini ve ya bir necesini tedqiq etmekle mehdudlasir Sosial felsefenin spesifikliyi bundadir ki o cemiyyeti butov bir tam kimi goturur onun umumnezeri modelini yaradir Sosial felsefenin umumilikde felsefe ile munasibeti tek ile umumi arasindaki munasibet kimidir Basqa sozle sosial felsefede umumi felsefi mudduelar cemiyyetin heyatina munasibetde konkret formada cixis edir Sosial idrak her bir tarixi dovr medeniyyete xas olan mena ve mezmunlari xususi idela obyekt seklinde oyrenir Onlarin daxili munasibetlerini sistemlesdirir Neticede yeni bilikler emele gelir ki bu da insanin dunyani qavramasi ve anlamasinda daha genis imkanlar yaradir Sosial felsefe iki bir birile elaqeli qutbleri birlesdirir medeniyyetin movcud menevi strukturlarinin rasional dusunulmesi ve insan terefinden etraf alemin yeni sekilde mumkun derkinin layihelendirilmesi Sosial felsefenin vezifesi tekce insanlarin dunyagorusunu oyrenmekle bitmir Bu elm hem de onlarin dunyagorusunun formalasmasinda cox muhum rol oynayir Sosial felsefe sistemleri biri digerini evez etdikce sosial varliq haqqindaki tesevvuler de deyisir yeni idealar prinsip ve kateqoriyalar meydana gelir sosial elmlerin diferensiasiyasi ve inteqrasiya prosesleri derinlesir Sosial felsefenin obyekti sosial mekan ve zamandirsa onun subyekti insan ve cemiyyetdir her bir elm kimi onun da kateqoriyal aparati subyekt ve obyektin mezmunu ile mueyyen edilir tarixi medeni inkisafin her merhelesinde deyisir Sosial felsefe bir elm kimi diger sosial elmlerin metodoloji esasini teskil edir Daha six elaqede oldugu sosialogiya tarix medeniyyetsunasliq sosial psixalogiya politalogiya iqtisadiyyat nezeriyyesi elmlerin inkisafi sosial felsefeye muhum tesir gosterir Burada qnoseoloji sosioloji aksioloji ve praksioloji bolmeleri gostermek olar Felsefe tarixinde xususile XX esrde sosial felsefe ve diger ictimai elmlerin qarsiliqli tesirine muxtelif yanasmalar olmusdur Tedqiqatcilar xususi olaraq bu elmin inkisafinda subyektiv amilin roluna daha cox diqqet yetirirler Meselen M Veber ozunun Sosialoji ve iqtisadi elmlerde qiymetvermeden azad olmanin mahiyyeti eserinde qiymetverme dedikde her hansi bir hadisenin beyenilmesi ve ya pislenilmesini nezerde tutrdu O bu meseleni arasdirarken bir nece yanasmani mueyyen edir a Mentiqi tehlilin qaydalarina tabe olan emprik problemleri praktiki etik movqeyini bildiren qiymetvermelerden ferqlendirmek lazimdir b Qiymetlendirme qiymetverme mumkun qeder tedrisden cixarilmalidir Veber sonuncu fikirle razilasir buna burokratik yanasma deyir O gosterirdi ki muellim oz intelektual vicdaninin telebine gore muhaziresinin mentiqi delilleri ve praktiki qiymetvermeni bir birinden ferqlendirmeli ve dinleyicilere bu sekilde catdirmalidir Onun fikrince kafedra kursu arxasinda duran her bir alimin oz sexsi movqeyini dinleyicilere pesekarliq kimi teqdim etmesi ve onlara bunu zorla qebul etdirmesi dozulmez haldir Professor oz sexsi ideallarinin tetbiqi ucun basqa vasitelerden mes metbuatdan istifade ede biler Auditoriyada ise onun vezifesi 1 Pesesini sevmek 2 Faktlarin tedqiqi ve onlarin qiymetlendirilmesi proseslerini bir birinden ayirmaq 3 Elmi problemi tetbiq ederken oz zovqunun telebatlarini cilovlamaqdir Veber bu tehlili yekunlasdiraraq bele qenaete gelir ki her bir tedqiqatci iki zeruri problemi hell etmelidir 1 Emprik faktlarin mueyyen edilmesi 2 Sexsi movqenin formalasdirilmasiSubhesiz bunu sosial felsefeye de aid etmek lazimdir Sosialoji tedqiqat obyektlerinde subyektiv amilin mueyyen derecede nezere alinmasini R Aron da qeyd etmisdi Subyektiv amil insan fealiyyetini mueyyen eden arzu istek ve menafelerden ibaretdir Aronun fikrince sosial tedqiqatin baslica vezifesi bu subyektiv faktorun aciqlanmasidir Ozu de bu isde tebiet elmlerinin metod ve vasitelerinden istifade etmemelidir cunki subyektiv amil tarixi prosesin real subyekti seklinde cixis eden insan fealiyyetinin subyektin meyl etiqad arzu ve isteklerinin gerceklesmesidir R Aronun fikrince cemiyyet ve onun tarixinin oyrenilmesi elmi tedqiqat derketme sahesi yox menevi suurun fealiyyeti sahesidir O gosterirdi ki tarix subyektiv elmdir cunki burada hadiseler xalis hadise kimi yox tarixci terefinden yaradilmis qurasdirilmis hadiseler kimi basa dusulur Z Bauman Boyuk Britaniya felsefe ve sosialogiyanin qarsiliqli elaqesini cayin axarindaki iki burulgana oxsadir Eyni materiya daim buradan kecir burulgan yalniz vasiteci rolunu oynayir Mueyyen menada bu iki enenevi cereyanlar arasinda ciddi serhed yoxdur ve olmayib da Bunu Z Bauman onda gorurdu ki her iki elm hele kifayet qeder oz daxilinde inteqrasiya dovrunu kecmeyib Hem sosialogiya hem de felsefenin daxilinde parcalanma prosesi gedir Bunun sebebi munasibetlerin noteyi nezerlerin dusunce terzinin muxtelifliyi dovrden dovre deyisilmesi hem de tedqiqatcilarin movqelerinin eyni olmamasidir Z Bauman felsefi ve sosialoji praktikada iki yanasmani qeyd edir biri qanunverici digeri ise interpretasiya eden yozan yanasmalardir Kant qeyd edir ki Xalis agilin tenqidi eserinde filosof konsepsiyalardan istifade eden ressam yox insan agilinin isletmek qaydalarini mueyyen eden qanunvericidir Filosof ebedi deyisilmez qanunlara uygun esaslandirilmis teleblerin teminatini vere bilecek tribunani yaratmalidir Her bir insan suurunda qanunverici hakimiyyet ideyasi yasayir filosof da bundan istifade ederek agilin ali meqsedlerini mudafie etmelidir Kant hesab edirdi ki felsefe qanunverici hakimiyyetin basinda olmaga mecburdur Hamiya aid olan bilikler transsendental seviyye qaldirilmalidir Agil teleb edir ki biliklerimiz menasiz ve qarisiq qalmasin derketme sistemli xarakter dasisin Bele biliyi rey ve inancdan ferqlenen yalniz filosof yarada biler Bu menada metofizikanin ozu insan aglinin medeni tecessumu olaraq tefekkurun ahengdar kamilliyini yaratmalidir Felsefenin tutdugu ali vezife ona ali nufuz ve menani temin edir O oz vezifesini yerine yetirerek elmde qayda qanunu ahengdarligi emin amanlgi yaradir ki neticede onun behresi en ali mumkun meqsede yoneldilsin bu da butun insanlarin seadetidir Bu ifadede Kant eneneye sadiq olaraq Platon Sokrat ve basqalari da filosof vezifesini diger insanlari qorumaq onlarin qeydine qalmaqda gorurduler gosterirdi ki bizim filosoflarin vezifesi ele bir ali biliye nail olmaqdir ki her bir kes bu biliyi menimsesin ve xosbext olsun Dekart ise ozunun Agili idare etmek qaydalari eserinde yazirdi ki heqiqet coxlarina yox bezilerine qismet olur Filosofu ucaldan kutleden ayiran ele heqiqet biliyidir ki o basqa ciliz bilikere qarsi onda imunitet yarada bilir Filosofun vezifesi hakimlik etmek ve aglin qanunlarini yaymaqdir Biz bunu etmesek insan nesli hec vaxt xosbext ola bilmez yalniz filosof yalan ve dogrunu xeyir ve seri haqq ve nahaqqi ferqlendire biler yegane hakim de odur Metofizika kralicadir onun idare usulunda ehkamciliq despotizmi yaransa bele basqa cixis yolu yoxdur Insan cemiyyeti yalniz bu yolla cixis ede biler Metofizikanin baslica vezifesi agli tenqid etmekdir Z Bauman qeyd edir ki cox vaxt filosoflarin bu movqeyi movcud serait hakim dairelere onlarin yaxinligi ile izah olunur Sonraki dovrde XIX XX esrlerde felsefe mehz bele idealarin tesiri altinda formalasmisdir R Rorti Z Bauman hesab edirler ki ele felsefenin ozu eslinde muasir yaranmaqda olan dovletin esasini teskil edir Z Bauman Marks ve Engelsin de movqelerine muraciet edir Marks ve Engels yazirdilar ki dovlet ve sosial struktur daim konkret ferdlerin heyati proseslerinden emele gelir bu zaman ferdler basqalarinin ve ozunun tesevvurunde oldugu kimi goturulur neticede siyasi praktikada ictimai rey ve arzularin yalnis suurun ifades kimi qiymetlendirilmesine ierarxiyadan strukturdan kenarda olan her bir ifadeye son qoyulur Durkheym ise teleb edirdi ki sosioloqlarin beyni yeni bir elm sahesini oyrenen fizik kimyaci ve fizioloqun beynine oxsasin Sosioloq sosial aleme mudaxile edende basa dusmelidir ki namelum saheye daxil olur O duymalidir ki oyrendiyi faktlar haqqindaki qanunlar heyatin diger sahelerindeki qanunlar qeder gizli ve namelumdur Durkheym qeyd edirdi ki biz her hansi bir hereketimizin heqiqi tebieti haqqinda cox cetin ve muemmali tesevvure malikik Onun fikrince sosialoji praktikanin elmliyini temin etmek ucun qeyri tedqiqatlarda pesekar fikirler ve reylere yer verilmemelidir pesekarliq nufuzunu yuksek saxlamaq lazimdir heqiqet haqqinda yalniz pesekar danisa biler M Veber de sosioloqun movqeyini mudafie ederek qeyri pesekar biliyin deyerini cox asagi qiymetlendirirdi O rasional fealiyyetin xalis tipinin qurasdirilmasi prosedurasini sosioloqun vezifesi kimi qeyd edirdi Bauman sosioloji ve felsefi biliyin formalasmasinda basqa temayulu interpretasiya eden agilin strategiyasindan da yazir Bu movqenin numayendeleri bele bir fikri qebul edirler ki her hansi bir obyektin tedqiqi bu obyektin deyisilmesine sebeb olsa da yadda saxlamaq lazimdir ki onun ilkin formasi hec de kohnelmeyib yasamaq huququnu itirmeyib Qanunverici yanasma monoloqa benzeyirse bele yanasma dialoqa benzeyir Bu cereyanin strategiyasini iseleyib hazirlayanlar Freyd Haydegger Vitgensteyn Qadamer Rikkert ve Derrida olublar davamcisi ise Ricard Rortirdir Burada en cox goze carpan enene hermenevtikadir Hermenevtika evvelden axiradek interpretasiya ile baglidir lakin sonuncu onunla bitmir Istinadlar RedakteMenbe https az wikipedia org w index php title Sosial felsefe amp oldid 4488327, wikipedia, oxu, kitab, kitabxana, axtar, tap, hersey,

ne axtarsan burda

, en yaxsi meqale sayti, meqaleler, kitablar, oyrenmek, wiki, bilgi, tarix, seks, porno, indir, yukle, sex, azeri sex, azeri, seks yukle, sex yukle, izle, seks izle, porno izle, mobil seks, telefon ucun, chat, azeri chat, tanisliq, tanishliq, azeri tanishliq, sayt, medeni, medeni saytlar, chatlar, mekan, tanisliq mekani, mekanlari, yüklə, pulsuz, pulsuz yüklə, mp3, video, mp4, 3gp, jpg, jpeg, gif, png, şəkil, muisiqi, mahnı, kino, film, kitab, oyun, oyunlar.