Azərbaycanca
Беларускі
Dansk
Deutsch
Española
Français
Indonesia
Italiana
日本語
Қазақ
Lietuvos
Nederlands
Português
Русский
සිංහල
แบบไทย
Türkçe
Українська
中國人
United State
Afrikaans
Satılan malların dəyəri (və ya satışın maya dəyəri) müəyyən dövr ərzində satılan malların balans dəyərini əks etdirir.
Xərclər bir neçə üsuldan, o cümlədən FIFO və ya orta maya dəyəri kimi silinmə (maya dəyərinin hesablanması) metodlarından istifadə etməklə konkret məhsula təyin edilir. Xərclərə ehtiyatların hazırkı yerləşdiyi yerə və vəziyyətinə gətirmək üçün çəkilmiş bütün alış, emal və digər məsrəflər daxildir. Müəssisənin istehsal etdiyi məhsulun məsrəflərinə materiallar, əmək və ayrılmış qaimə məsrəfləri daxildir. Satılmamış malların dəyəri inventar satılana və ya silinənə qədər ehtiyatların dəyəri kimi köçürülür.
Təsnifi
Əksər müəssisələr aldıqları və ya istehsal etdikləri məhsulları satırlar. Malların əldə edilməsi və ya istehsalı zamanı müvafiq məsrəflər malların (və ya ehtiyatların) inventarının bir hissəsi kimi kapital hesabına daxil edilir. Bu xərclər müəssisənin malların satışından əldə edilən gəliri tanıdığı dövrdə xərclər kimi tanınır.
Xərclərin müəyyən edilməsi (qiymətləndirilməsi) alınmış malların və ya materialların uçotunun aparılmasını, eləcə də alışda hər hansı endirimlərin aparılmasını tələb edir. Bundan əlavə, əgər məhsul dəyişdirilirsə , o zaman müəssisə əmtəənin dəyişdirilməsi ilə bağlı çəkdiyi xərcləri müəyyən etməlidir. Bu cür modifikasiya xərclərinə əmək, təchizat, nəzarət, keyfiyyətə nəzarət və avadanlıq daxildir. Xərclərin qiymətləndirilməsi prinsiplərini müəyyən etmək kifayət qədər asandır, lakin onların praktikada tətbiqi xərclərin bölüşdürülməsində çoxlu mülahizələrə görə çox vaxt çətin olur.
Satılan malların dəyəri də düzəlişləri əks etdirə bilər. Mümkün düzəlişlərə malların amortizasiyası (yəni, bazar dəyəri maya dəyərindən aşağı), köhnəlmə, zədələnmə və s.
Bir neçə məhsul alarkən və ya istehsal edərkən, bu məhsulların xərclərini əlaqələndirmək lazım ola bilər. Bu, FIFO və ya orta qiymət kimi materiallar (və ya inventar) üçün müxtəlif silinmə üsullarından istifadə etməklə həyata keçirilir. Bəzi ölkələrdə LIFO, ümumi marja metodu, pərakəndə uçot metodu (ing. gross profit method) və ya hər ikisinin kombinasiyası kimi alternativ metodlardan (ing. retail method) istifadə edilə bilər.
Mövcud qanunvericilikdən asılı olaraq, satılan malların dəyəri mühasibat və vergi uçotunun məqsədləri üçün eyni və ya fərqli ola bilər. Bəzi xərclər satılan malların maya dəyərinə daxil edildiyi üçün bu məsrəflər yenidən satış xərcləri kimi tanınmır. Satılan malların dəyərinə daxildir:
- istehsal və ya xammal xərcləri, o cümlədən daşınma və ya çatdırılma xərcləri;
- məhsul istehsal edən işçilərin birbaşa əmək xərcləri;
- şirkət tərəfindən satılan malların saxlanması xərcləri;
- qaimə (zavod üzrə qaimə) məsrəfləri.
İnventarın əhəmiyyəti
Səhmlərin həcmi hesablanmış mənfəətin miqdarına əhəmiyyətli dərəcədə təsir göstərir. Satış məqsədi ilə məhsul istehsal edən və ya satın alan müəssisə mühasibat uçotu və vergitutma qaydalarına uyğun olaraq mal ehtiyatlarının uçotunu aparmalıdır. Bunu bir misalla izah edək. Belə ki, Fred avtomobil hissələrinin alınması və sonradan yenidən satışı ilə məşğuldur. 2008-ci ildə Fred cəmi 100 dollar dəyərində hissələri alır. Eyni zamanda 30 dollara aldığı hissələri 80 dollara satır və ümumi dəyəri 70 dollar olan hissələri qalıb. 2009-cu ildə qalan hissələrini 180 dollara satır. İnventar uçotunu apararkən onun 2008-ci ildə qazancı 50 dollar, 2009-cu ildə qazancı isə 110 ABŞ dolları və ya cəmi 160 ABŞ dolları təşkil edir. Lakin onun 2008-ci ildə çəkdiyi bütün xərcləri çıxdıqdan sonra onun biznes fəaliyyətinin nəticəsi bu dövrdə 20 dollar zərər, növbəti 2009-cu ildə isə 180 dollar mənfəət olacaq. Eyni nəticəyə baxmayaraq, xərclərin və mənfəətin bölüşdürülmə vaxtı fərqlidir. Əksər ölkələrin mühasibat uçotu və korporativ vergisi qaydaları (ölkədə gəlir vergisi varsa) müntəzəm olaraq istehsal edilmiş və ya alınmış məhsulları satan bütün müəssisələr üçün inventar uçotunun aparılmasını tələb edir.
Satışın təkrar satış dəyər
Onların sonrakı satışı (yenidən satışı) məqsədi ilə alınmış məhsulların dəyərinə alış qiyməti, eləcə də hər hansı endirimlər istisna olmaqla, bütün digər alış xərcləri daxildir.
Əlavə xərclərə malların göndərilməsi üçün ödənilən göndərmə xərcləri, gömrük rüsumları, geri qaytarılmayan satış vergiləri və ya istifadə olunan materiallara görə ödənilən aksiz vergiləri və alış üçün ödənilən rüsumlar daxil ola bilər. Ümumiyyətlə, maliyyə hesabatı məqsədləri üçün satınalma işçiləri, anbar işçiləri və digər əməliyyat xərcləri kimi dövr xərcləri satılan malların maya dəyərinə daxil edilmir. ABŞ gəlir vergisi məqsədləri üçün hesabat dövrü üçün bu xərclərin bəziləri inventarın bir hissəsi kimi kapitallaşdırılmalıdır. Müştərilərə malların satışı, qablaşdırılması və göndərilməsi xərcləri məhsulların satışı ilə bağlı əməliyyat xərcləri kimi qəbul edilir. Həm beynəlxalq, həm də ABŞ mühasibat uçotu standartları tələb edir ki, müəyyən gözlənilməz hallar, məsələn, boş işləmə qabiliyyəti ilə bağlı olanlar inventarın bir hissəsi kimi deyil, xərc kimi uçota alınsın.
Alınmış inventarın dəyərindən çıxılmalı olan endirimlərə aşağıdakılar daxildir:
- ödəniş vaxtından asılı olmayaraq verilən ticarət endirimləri (istehsalçı və ya topdansatışın pərakəndə satıcıya təqdim etdiyi malların qiymətində azalma);
- istehsalçı endirimləri - dilerin il ərzində satış həcminə əsasən;
- nağd pul güzəşti (dərhal ödənilmiş) (diler dərhal və ya müəyyən müddət ərzində ödədiyi halda satıcının təqdim etdiyi faktura qiymətində azalma) - satılan malın dəyərini azalda bilər və ya ümumi gəlir kimi ayrıca uçota alına bilər.
Əlavə dəyər vergisi, bir qayda olaraq, satılan malların dəyərinin bir hissəsi kimi tanınmır, əgər o, ilkin kimi istifadə oluna bilərsə və ya vergi orqanı tərəfindən başqa yolla bərpa edilə bilər.
Müəssisənin istehsal etdiyi məhsulların maya dəyəri
Müəssisənin istehsal etdiyi məhsulun maya dəyəri bütün istehsal xərclərini ödəməlidir. Dəyər qiymətinə daxil olan əsas xərclər bunlardır:
- ehtiyat hissələri, xammal və istehlak materialları;
- əmək, o cümlədən gəlir vergisi və digər icbari ödənişlər və ayırmalar şəklində əlaqədar xərclər;
- qaimə istehsal xərcləri.
Əksər müəssisələrin məhsul çeşidinə birdən çox məhsul daxildir. Nəticə etibarilə, məsrəflər yalnız bir növ məhsul üçün deyil, müxtəlif növ məhsullar üçün yaranır. İstehsal olunan məhsulların hər bir növü üzrə xərclərin hər birinin nisbəti ya müəyyən xərclərin izlənilməsini (uçotunun), ya da xərclərin bölüşdürülməsini (atribusiyasını) tələb edir. Çox vaxt ehtiyat hissələri və xammal onların meydana gəldiyi partiyaya və ya istehsal dövrünə qədər izlənilə bilər və sonra vahidə görə xərcləri bölüşdürür.
Əmək xərclərinə birbaşa və dolayı əmək daxildir. Birbaşa əmək məsrəfləri müəyyən bir məhsulun istehsalında bilavasitə iştirak edən işçilərə ödənilən əmək haqqıdır. Dolayı əmək məsrəfləri müəssisənin istehsalda iştirak edən digər işçilərinin əmək haqqıdır. Vergi məsrəfləri və əlavə ödənişlər adətən əmək məsrəflərinə daxil edilir, lakin əlavə xərclər kimi qəbul edilə bilər. Əmək məsrəfləri vaxt izləmə məlumatlarına əsaslanaraq bir maddə və ya maddələr dəstinə təyin edilə bilər.
Material məsrəflərinə birbaşa xammal, eləcə də istehlak materialları və digər dolayı materiallar daxildir. Müəyyən miqdarda inventar saxlanıldığı hallarda, vergi məqsədləri üçün tədarüklərin inventarını əldə etmək deyil, qaimə və ya satılan malların maya dəyərinə aid etmək lazımdır.
Materiallar və əmək xərclərinin bölüşdürülməsi (atribusiya) keçmiş təcrübə və ya standart xərclər (ing. standard costs) əsasında həyata keçirilə bilər. Nəzərdən keçirilən dövr üçün materialların və ya əməyin faktiki məsrəfləri gözləniləndən artıq olduqda və ya onların dəyəri normallaşdırılmış dəyərdən aşağı olduqda “kənarlaşma” qeydə alınır. Sonra bu fərqlər satışın dəyəri ilə dövrün sonundakı inventar qalıqları arasında bölüşdürülür.
Qaimə məsrəflərinin müəyyən edilməsi çox vaxt hansı məsrəflərin istehsal fəaliyyətlərinə, hansının isə digər proseslərə aid edilməsinə dair fərziyyələri nəzərdə tutur. Ənənəvi məsrəflərin uçotu metodları keçmiş təcrübəyə və rəhbərliyin faktiki əlaqələrə dair mühakimələrinə əsaslanaraq bu cür fərziyyələr yaradır. Fəaliyyət növləri üzrə maya dəyəri hesablanarkən xərclərin bölgüsü bu fəaliyyətə səbəb olan (yəni bu xərclərin yaranmasına səbəb olan) amillər əsasında həyata keçirilir.
Qaimə məsrəfləri çox vaxt əmək saatlarının və ya məsrəflərin nisbətinə və ya müəyyən bir məhsul partiyasını istehsal etmək üçün istifadə olunan materialların nisbətinə əsasən istehsal olunan məhsul partiyalarına bölünür. Qaimə məsrəflərinə fabrik səviyyəsində çəkilən məsrəflər üçün fabrik qaimə (ing. factory overhead) məsrəfləri kimi və ya bütün təşkilat səviyyəsində çəkilən bu məsrəflər üçün dolayı xərclər kimi baxıla bilər. İnsan-saatdan istifadə edilən fəaliyyətlərdə əmək məsrəfləri ilə yanaşı, qaimə məsrəfləri (əlavə) tətbiq edilə bilər, yəni iş saatı üçün qaimə məsrəflərinin təxmini. İstifadə olunan digər üsullarda qaimə məsrəfləri xüsusi istehsal olunan məhsullara aid edilir. Qaimə məsrəfləri standart ola bilər, bu halda kənarlaşmalar ola bilər və ya istehsal olunan malların hər bir partiyası üçün düzəlişlər edilə bilər.
Ehtiyatların qiymətləndirilməsi üsulları
Bəzi hallarda satılan malların dəyəri artıq satılan mallarla bağlı ola bilər. Bununla belə, adətən malların alınma və ya istehsal vaxtı ilə satış vaxtı arasında korrelyasiya itirilir (ing. cost flow assumption) . Artıq satılan malların vahidlərini və onların dəyərini dəqiq müəyyən etmək üçün ya artıq satılan bu vahidləri dəqiq müəyyən etmək, ya da hansı vahidlərin satıldığı barədə fərziyyə aparmaq tələb olunur. Belə bir fərziyyə xərc axını fərziyyəsi və ya inventarın müəyyənləşdirilməsi konvensiyası/fərziyyəsi adlanır (ing. inventory identification convention/assumption). Xərcləri artıq satılan məhsullar və inventar qalıqları ilə əlaqələndirmək üçün ən çox istifadə edilən üsullar bunlardır:
- inventar vahidinin maya dəyərinin qiymətləndirilməsi metodu (ing. specific identification). Bu üsula əsasən, xüsusi maddələr (məsələn, partiyalar) müəyyən edilir və hər bir maddə üçün xərclər izlənilir. Bu cür mühasibat uçotu əhəmiyyətli miqdarda uçotun aparılmasını tələb edə bilər. Əgər mallar və ya ayrı-ayrı vahidlər fərqlənə bilməz və ya bir-birini əvəz edə bilərsə, bu üsul tətbiq edilmir.
- orta qiymət metodu və ya orta qiymətlər (ing. average cost). Orta məsrəf metodu satılan vahidlərin dəyərini və vahidə düşən orta məsrəf əsasında sonda qalığı hesablamaqdır. Bu halda, hesablamanın bir neçə variantı tətbiq oluna bilər, o cümlədən çəkili orta və hərəkətli orta qiymət.
- FIFO (ing. First In — First Out, «ilk daxil olan — birinci çıxır») — ilk alınan və ya istehsal olunan malların ilk olaraq satılmasını təklif edir. Məhsul vahidinə düşən inventar xərcləri istehsal və ya satınalma zamanı müəyyən edilir. Sonra ən erkən xərc (yəni ilk qəbz) gəlirə qarşı qoyulur və onun əsasında satılan malların dəyəri hesablanır.
- LIFO (ing. Last In — First Out, «axırıncı daxil olan, sonda çıxır») — FİFO uçotunun əksi olan bir üsuldur. Bəzi sistemlər alış və ya istehsal zamanı malların maya dəyərini müəyyən etməyə imkan verir, lakin son istehsal edilən və ya alınan malların ilk olaraq satıldığı fərziyyəsi ilə xərcləri satılan mallara bölüşdürür. Xüsusi malların əldə edilməsi və ya istehsalı ilə bağlı məsrəflər həmin mal növü üzrə məsrəflərin cəminə/ardıcıllığına əlavə edilir. Bu cür mühasibat uçotu sisteminə uyğun olaraq, müəssisə FIFO əsasında xərcləri izləyə bilər, lakin LIFO əsasında ehtiyat formasında kompensasiyanı (gəlir) izləyə bilər. Belə ehtiyat (aktiv və ya müqavilə) FIFO və LIFO fərziyyələri nəticəsində yaranan ehtiyatların dəyərindəki fərqdir. Beləliklə, ABŞ-da maliyyə hesabatı və vergitutma məqsədləri üçün belə qiymətləndirmə fərqli ola bilər.
- LIFO dollar dəyərinə əsaslanan LIFO. LIFO metodunun bu dəyişməsi ilə LIFO metodu ilə hesablanan balansın artması və ya azalması kəmiyyətə deyil, pul dəyərinə əsaslanır.
- pərakəndə inventar metodu. Malların satıcıları uçotun aparılmasını sadələşdirmək üçün bu üsuldan istifadə edə bilərlər. Dövrün sonunda anbarda olan malların təxmini dəyəri, alınmış malların dəyərinin malların pərakəndə satış dəyərinə anbarda olan malların pərakəndə satış dəyərinə vurulan nisbətidir. Alınmış malların dəyərinə dövrün əvvəlində ilkin qiymətlər əsasında hesablanmış inventar qalıqları və yeni alış (alınma) dəyəri daxildir. Satılmış malların maya dəyəri dövrün sonunda kassada olan malların təxmin edilən maya dəyəri çıxılmaqla açılış inventarının və yeni daxilolmaların (alınmaların) cəmidir.
Hesablama nümunəsi
Ceyn avadanlıqların yenidən satışı ilə məşğul olur. 2009-cu ilin əvvəlində onun avadanlıq və ya ehtiyat hissələri tükənmişdi. O, A və B avadanlıqlarını hər biri 10 dollara, daha sonra isə C və D avadanlıqlarını hər biri 12 dollara alır. Bütün maşınlar eynidir, lakin seriya nömrələri var. Ceyn A və C avadanlıqlarını 20 dollara satır. Onun satdığı məhsulların dəyəri inventarlaşdırma üsulundan asılıdır. Ehtiyat vahidlərinin qiymətləndirilməsi metodu ilə satılan məhsulların maya dəyəri 10+12 = 22, A və C avadanlıqlarının ilkin dəyəri. FİFO metodu ilə onun dəyəri 10+10 = 20. Orta maya dəyəri metodu ilə maya dəyəri satılan malların ((10 +10+12+12)/4×2) = 22-dir. LIFO-dan istifadə etməklə, maya dəyəri 12+12 = 24 olacaqdır. Beləliklə, onun mühasibat və vergi məqsədləri üçün mənfəəti 20, 18 və ya ola bilər. 16, tətbiq olunan inventar metodundan asılı olaraq. Satıldıqdan sonra onun inventar dəyəri 20, 22 və ya 24 olur.
İlin sonunda Ceyn B və D avadanlıqlarını təkmilləşdirməklə gəlirini artıra biləcəyinə qərar verir. O, 10 hissə və ləvazimat alıb xərcləyir və hər maşını saatda 2 dollara təkmilləşdirmək 6 saat çəkir. Bundan əlavə, kirayə və elektrik enerjisi daxil olmaqla, yerüstü xərclər var. Hesablamalar göstərdi ki, əlavə xərclər onun xərclərinə saatda 0,5 dollar əlavə edib. Beləliklə, Ceyn hər bir avtomobili təkmilləşdirmək üçün 20 dollar xərclədi (10/2 + 12 + (6×0,5)). O, D avadanlıqlarını 45 dollara satır. Bu avadanlığın satışının dəyəri istifadə olunan inventar metodundan asılıdır. FIFO-dan istifadə etməklə D avadanlığının dəyəri onun təkmilləşdirilməsinə sərf edilən 12 plus 20, mənfəət isə 13 dollar olacaq. Qeyd edək ki, iki ədəd artıq FİFO metodu ilə 10 dollar dəyərində qiymətləndirilib. Orta dəyəri istifadə edərək, xərc $11 plus $20, mənfəət isə $14 təşkil edir. LIFO ilə xərc $10 plus $20, mənfəət isə $15 təşkil edir.
Üçüncü ildə Ceyn son avtomobilini 38-ə satır və biznesini bitirir. O, bütün xərclərini qarşılayır. Üç il ərzində onun ümumi mənfəəti bütün inventar üsulları üçün eynidir. Yalnız gəlirin alınma vaxtı və əmtəə ehtiyatlarının balansı fərqlənir. Aşağıda hər üç qiymətləndirmə metodunun müqayisəsi verilmişdir:
| Satılan malların dəyəri | Gəlir | |||||||
|---|---|---|---|---|---|---|---|---|
| İl | Gəlir | FIFO | Orta Xərc | LIFO | FIFO | Orta Xərc | LIFO | |
| 1 | 40 | 20 | 22 | 24 | 20 | 18 | 16 | |
| 2 | 45 | 32 | 31 | 30 | 13 | 14 | 15 | |
| 3 | 38 | 32 | 31 | 30 | 6 | 7 | 8 | |
| Cəmi | 123 | 84 | 84 | 84 | 39 | 39 | 39 | |
Silinmələr və düzəlişlər
Şirkətin satış üçün nəzərdə tutulan məhsullarının dəyəri bir sıra amillərə görə azala bilər. İqtisadi amillərə görə məhsul qüsurlu və ya keyfiyyət standartlarına uyğun olmaya, köhnəlməyə və ya bazar dəyərini aşağı sala bilər.
Malların bazar dəyərinin aşağı düşməsi halında, şirkət öz inventarını daha aşağı maya dəyərindən (ing. lower of cost or market) və ya xalis satış dəyəri kimi tanınan bazar qiymətləndirmə metodundan istifadə etməklə qiymətləndirməyə qərar verə bilər (ing. net realizable value). Bu, köhnəlmə ilə əlaqədar köhnəlmə xərclərinin (yəni inventarların yaradılması) və s. hesablanması ilə əks oluna bilər. Nəticədə, cari dövr üçün xalis mənfəət, eləcə də dövrün sonunda xalis inventar dəyəri məbləğə azaldılır.
Müəssisəyə məxsus hər hansı əmlak gözlənilməz hallar nəticəsində, məsələn, yanğın nəticəsində dəyərdən düşə və ya zədələnə bilər. Malların məhv olması ilə əlaqədar dəyər itirilməsi itki kimi hesablanır və inventar tam həcmdə silinir. Bir qayda olaraq, belə zərər həm maliyyə, həm də vergi hesabatlarında tanınır. Bununla belə, bəzi sistemlərdə vergi məqsədləri üçün balans dəyəri və dəyər fərqli ola bilər.
Alternativ qiymətləndirmə nəzəriyyələri
Ənənəvi məsrəf uçotuna alternativ olaraq, müxtəlif idarəetmə nəzəriyyəçiləri məsrəflərin uçotunun digər üsullarını təklif etdilər:
- məhdudiyyət nəzəriyyəsi çərçivəsində məhsuldarlığın uçotu, ona görə satılan malların maya dəyərinə yalnız (ing. throughput accounting) tam dəyişən məsrəflər daxil edilir və inventar investisiyalar kimi qəbul edilir;
- "dəyər axınlarının" həftəlik ölçülməsi lehinə əksər ənənəvi maya dəyəri (ing. lean accounting) metodlarına məhəl qoyulmayan arıq uçot;
- modelləşdirməyə əsaslanan mütənasib məsrəf uçotu (ing. resource consumption accounting) lehinə ən müasir mühasibat uçotu konsepsiyalarından imtina edən resurs istehlakı uçotu.
İstinadlar
- "Cost of Goods Sold (COGS) | Helpful Explainer Video | Finance Strategists". Finance Strategists (ingilis). 2020-10-29 tarixində . İstifadə tarixi: 2020-05-16.
- U.S. Financial Accounting Standards Board (FASB) Accounting Standards Codification ASC 330-10-30-1 2022-12-10 at the Wayback Machine; International Accounting Standards IAS 2 2010-03-31 at the Wayback Machine, paragraph 10.
- IAS 2, paragraph 34.
- ehtiyat hissələrdən və ya xammaldan məhsulların istehsalı da daxil olmaqla
- ASC 330-10-30-2.
- ASC 330-10-30-1; IAS 2, paragraph 11.
- 26 USC 263A, 26 CFR 1.263A-3(c) 2011-06-12 at the Wayback Machine.
- ASC 330-10-30-1; IAS 2, paragraphs 12—14; 26 USC 263A(a)(2)..
- ASC 330-10-30-10.
- ASC 330-10-30-9.
- МСФО (IAS) 2, параграф 24.
- ASC 330-10-35; IAS 2, paragraphs 28—33.
Ədəbiyyat
- Fox S. C. Income Tax in the USA, chapter 23, 2013 edition ISBN .
- Horngren C. T. et al. Cost Accounting: A Managerial Emphasis ISBN .
- Kieso D. E, Weygandt J. J., Warfield T. D. Intermediate Accounting, сhapters 8—9 ISBN .
- Kinney M. R. Cost Accounting: Foundations and Evolutions ISBN .
- Lanen W. et al. Fundamentals of Cost Accounting ISBN .
- Walter L. Principles of Accounting, сhapter 8.
Xarici keçidlər
- ing. {{{1}}}
- МСФО (IAS) 2
wikipedia, oxu, kitab, kitabxana, axtar, tap, meqaleler, kitablar, oyrenmek, wiki, bilgi, tarix, tarixi, endir, indir, yukle, izlə, izle, mobil, telefon ucun, azeri, azəri, azerbaycanca, azərbaycanca, sayt, yüklə, pulsuz, pulsuz yüklə, haqqında, haqqinda, məlumat, melumat, mp3, video, mp4, 3gp, jpg, jpeg, gif, png, şəkil, muisiqi, mahnı, kino, film, kitab, oyun, oyunlar, android, ios, apple, samsung, iphone, pc, xiomi, xiaomi, redmi, honor, oppo, nokia, sonya, mi, web, computer, komputer
Satilan mallarin deyeri ve ya satisin maya deyeri mueyyen dovr erzinde satilan mallarin balans deyerini eks etdirir Xercler bir nece usuldan o cumleden FIFO ve ya orta maya deyeri kimi silinme maya deyerinin hesablanmasi metodlarindan istifade etmekle konkret mehsula teyin edilir Xerclere ehtiyatlarin hazirki yerlesdiyi yere ve veziyyetine getirmek ucun cekilmis butun alis emal ve diger mesrefler daxildir Muessisenin istehsal etdiyi mehsulun mesreflerine materiallar emek ve ayrilmis qaime mesrefleri daxildir Satilmamis mallarin deyeri inventar satilana ve ya silinene qeder ehtiyatlarin deyeri kimi kocurulur TesnifiEkser muessiseler aldiqlari ve ya istehsal etdikleri mehsullari satirlar Mallarin elde edilmesi ve ya istehsali zamani muvafiq mesrefler mallarin ve ya ehtiyatlarin inventarinin bir hissesi kimi kapital hesabina daxil edilir Bu xercler muessisenin mallarin satisindan elde edilen geliri tanidigi dovrde xercler kimi taninir Xerclerin mueyyen edilmesi qiymetlendirilmesi alinmis mallarin ve ya materiallarin ucotunun aparilmasini elece de alisda her hansi endirimlerin aparilmasini teleb edir Bundan elave eger mehsul deyisdirilirse o zaman muessise emteenin deyisdirilmesi ile bagli cekdiyi xercleri mueyyen etmelidir Bu cur modifikasiya xerclerine emek techizat nezaret keyfiyyete nezaret ve avadanliq daxildir Xerclerin qiymetlendirilmesi prinsiplerini mueyyen etmek kifayet qeder asandir lakin onlarin praktikada tetbiqi xerclerin bolusdurulmesinde coxlu mulahizelere gore cox vaxt cetin olur Satilan mallarin deyeri de duzelisleri eks etdire biler Mumkun duzelislere mallarin amortizasiyasi yeni bazar deyeri maya deyerinden asagi kohnelme zedelenme ve s Bir nece mehsul alarken ve ya istehsal ederken bu mehsullarin xerclerini elaqelendirmek lazim ola biler Bu FIFO ve ya orta qiymet kimi materiallar ve ya inventar ucun muxtelif silinme usullarindan istifade etmekle heyata kecirilir Bezi olkelerde LIFO umumi marja metodu perakende ucot metodu ing gross profit method ve ya her ikisinin kombinasiyasi kimi alternativ metodlardan ing retail method istifade edile biler Movcud qanunvericilikden asili olaraq satilan mallarin deyeri muhasibat ve vergi ucotunun meqsedleri ucun eyni ve ya ferqli ola biler Bezi xercler satilan mallarin maya deyerine daxil edildiyi ucun bu mesrefler yeniden satis xercleri kimi taninmir Satilan mallarin deyerine daxildir istehsal ve ya xammal xercleri o cumleden dasinma ve ya catdirilma xercleri mehsul istehsal eden iscilerin birbasa emek xercleri sirket terefinden satilan mallarin saxlanmasi xercleri qaime zavod uzre qaime mesrefleri Inventarin ehemiyyetiSehmlerin hecmi hesablanmis menfeetin miqdarina ehemiyyetli derecede tesir gosterir Satis meqsedi ile mehsul istehsal eden ve ya satin alan muessise muhasibat ucotu ve vergitutma qaydalarina uygun olaraq mal ehtiyatlarinin ucotunu aparmalidir Bunu bir misalla izah edek Bele ki Fred avtomobil hisselerinin alinmasi ve sonradan yeniden satisi ile mesguldur 2008 ci ilde Fred cemi 100 dollar deyerinde hisseleri alir Eyni zamanda 30 dollara aldigi hisseleri 80 dollara satir ve umumi deyeri 70 dollar olan hisseleri qalib 2009 cu ilde qalan hisselerini 180 dollara satir Inventar ucotunu apararken onun 2008 ci ilde qazanci 50 dollar 2009 cu ilde qazanci ise 110 ABS dollari ve ya cemi 160 ABS dollari teskil edir Lakin onun 2008 ci ilde cekdiyi butun xercleri cixdiqdan sonra onun biznes fealiyyetinin neticesi bu dovrde 20 dollar zerer novbeti 2009 cu ilde ise 180 dollar menfeet olacaq Eyni neticeye baxmayaraq xerclerin ve menfeetin bolusdurulme vaxti ferqlidir Ekser olkelerin muhasibat ucotu ve korporativ vergisi qaydalari olkede gelir vergisi varsa muntezem olaraq istehsal edilmis ve ya alinmis mehsullari satan butun muessiseler ucun inventar ucotunun aparilmasini teleb edir Satisin tekrar satis deyerOnlarin sonraki satisi yeniden satisi meqsedi ile alinmis mehsullarin deyerine alis qiymeti elece de her hansi endirimler istisna olmaqla butun diger alis xercleri daxildir Elave xerclere mallarin gonderilmesi ucun odenilen gonderme xercleri gomruk rusumlari geri qaytarilmayan satis vergileri ve ya istifade olunan materiallara gore odenilen aksiz vergileri ve alis ucun odenilen rusumlar daxil ola biler Umumiyyetle maliyye hesabati meqsedleri ucun satinalma iscileri anbar iscileri ve diger emeliyyat xercleri kimi dovr xercleri satilan mallarin maya deyerine daxil edilmir ABS gelir vergisi meqsedleri ucun hesabat dovru ucun bu xerclerin bezileri inventarin bir hissesi kimi kapitallasdirilmalidir Musterilere mallarin satisi qablasdirilmasi ve gonderilmesi xercleri mehsullarin satisi ile bagli emeliyyat xercleri kimi qebul edilir Hem beynelxalq hem de ABS muhasibat ucotu standartlari teleb edir ki mueyyen gozlenilmez hallar meselen bos isleme qabiliyyeti ile bagli olanlar inventarin bir hissesi kimi deyil xerc kimi ucota alinsin Alinmis inventarin deyerinden cixilmali olan endirimlere asagidakilar daxildir odenis vaxtindan asili olmayaraq verilen ticaret endirimleri istehsalci ve ya topdansatisin perakende saticiya teqdim etdiyi mallarin qiymetinde azalma istehsalci endirimleri dilerin il erzinde satis hecmine esasen nagd pul guzesti derhal odenilmis diler derhal ve ya mueyyen muddet erzinde odediyi halda saticinin teqdim etdiyi faktura qiymetinde azalma satilan malin deyerini azalda biler ve ya umumi gelir kimi ayrica ucota alina biler Elave deyer vergisi bir qayda olaraq satilan mallarin deyerinin bir hissesi kimi taninmir eger o ilkin kimi istifade oluna bilerse ve ya vergi orqani terefinden basqa yolla berpa edile biler Muessisenin istehsal etdiyi mehsullarin maya deyeriMuessisenin istehsal etdiyi mehsulun maya deyeri butun istehsal xerclerini odemelidir Deyer qiymetine daxil olan esas xercler bunlardir ehtiyat hisseleri xammal ve istehlak materiallari emek o cumleden gelir vergisi ve diger icbari odenisler ve ayirmalar seklinde elaqedar xercler qaime istehsal xercleri Ekser muessiselerin mehsul cesidine birden cox mehsul daxildir Netice etibarile mesrefler yalniz bir nov mehsul ucun deyil muxtelif nov mehsullar ucun yaranir Istehsal olunan mehsullarin her bir novu uzre xerclerin her birinin nisbeti ya mueyyen xerclerin izlenilmesini ucotunun ya da xerclerin bolusdurulmesini atribusiyasini teleb edir Cox vaxt ehtiyat hisseleri ve xammal onlarin meydana geldiyi partiyaya ve ya istehsal dovrune qeder izlenile biler ve sonra vahide gore xercleri bolusdurur Emek xerclerine birbasa ve dolayi emek daxildir Birbasa emek mesrefleri mueyyen bir mehsulun istehsalinda bilavasite istirak eden iscilere odenilen emek haqqidir Dolayi emek mesrefleri muessisenin istehsalda istirak eden diger iscilerinin emek haqqidir Vergi mesrefleri ve elave odenisler adeten emek mesreflerine daxil edilir lakin elave xercler kimi qebul edile biler Emek mesrefleri vaxt izleme melumatlarina esaslanaraq bir madde ve ya maddeler destine teyin edile biler Material mesreflerine birbasa xammal elece de istehlak materiallari ve diger dolayi materiallar daxildir Mueyyen miqdarda inventar saxlanildigi hallarda vergi meqsedleri ucun tedaruklerin inventarini elde etmek deyil qaime ve ya satilan mallarin maya deyerine aid etmek lazimdir Materiallar ve emek xerclerinin bolusdurulmesi atribusiya kecmis tecrube ve ya standart xercler ing standard costs esasinda heyata kecirile biler Nezerden kecirilen dovr ucun materiallarin ve ya emeyin faktiki mesrefleri gozlenilenden artiq olduqda ve ya onlarin deyeri normallasdirilmis deyerden asagi olduqda kenarlasma qeyde alinir Sonra bu ferqler satisin deyeri ile dovrun sonundaki inventar qaliqlari arasinda bolusdurulur Qaime mesreflerinin mueyyen edilmesi cox vaxt hansi mesreflerin istehsal fealiyyetlerine hansinin ise diger proseslere aid edilmesine dair ferziyyeleri nezerde tutur Enenevi mesreflerin ucotu metodlari kecmis tecrubeye ve rehberliyin faktiki elaqelere dair muhakimelerine esaslanaraq bu cur ferziyyeler yaradir Fealiyyet novleri uzre maya deyeri hesablanarken xerclerin bolgusu bu fealiyyete sebeb olan yeni bu xerclerin yaranmasina sebeb olan amiller esasinda heyata kecirilir Qaime mesrefleri cox vaxt emek saatlarinin ve ya mesreflerin nisbetine ve ya mueyyen bir mehsul partiyasini istehsal etmek ucun istifade olunan materiallarin nisbetine esasen istehsal olunan mehsul partiyalarina bolunur Qaime mesreflerine fabrik seviyyesinde cekilen mesrefler ucun fabrik qaime ing factory overhead mesrefleri kimi ve ya butun teskilat seviyyesinde cekilen bu mesrefler ucun dolayi xercler kimi baxila biler Insan saatdan istifade edilen fealiyyetlerde emek mesrefleri ile yanasi qaime mesrefleri elave tetbiq edile biler yeni is saati ucun qaime mesreflerinin texmini Istifade olunan diger usullarda qaime mesrefleri xususi istehsal olunan mehsullara aid edilir Qaime mesrefleri standart ola biler bu halda kenarlasmalar ola biler ve ya istehsal olunan mallarin her bir partiyasi ucun duzelisler edile biler Ehtiyatlarin qiymetlendirilmesi usullariBezi hallarda satilan mallarin deyeri artiq satilan mallarla bagli ola biler Bununla bele adeten mallarin alinma ve ya istehsal vaxti ile satis vaxti arasinda korrelyasiya itirilir ing cost flow assumption Artiq satilan mallarin vahidlerini ve onlarin deyerini deqiq mueyyen etmek ucun ya artiq satilan bu vahidleri deqiq mueyyen etmek ya da hansi vahidlerin satildigi barede ferziyye aparmaq teleb olunur Bele bir ferziyye xerc axini ferziyyesi ve ya inventarin mueyyenlesdirilmesi konvensiyasi ferziyyesi adlanir ing inventory identification convention assumption Xercleri artiq satilan mehsullar ve inventar qaliqlari ile elaqelendirmek ucun en cox istifade edilen usullar bunlardir inventar vahidinin maya deyerinin qiymetlendirilmesi metodu ing specific identification Bu usula esasen xususi maddeler meselen partiyalar mueyyen edilir ve her bir madde ucun xercler izlenilir Bu cur muhasibat ucotu ehemiyyetli miqdarda ucotun aparilmasini teleb ede biler Eger mallar ve ya ayri ayri vahidler ferqlene bilmez ve ya bir birini evez ede bilerse bu usul tetbiq edilmir orta qiymet metodu ve ya orta qiymetler ing average cost Orta mesref metodu satilan vahidlerin deyerini ve vahide dusen orta mesref esasinda sonda qaligi hesablamaqdir Bu halda hesablamanin bir nece varianti tetbiq oluna biler o cumleden cekili orta ve hereketli orta qiymet FIFO ing First In First Out ilk daxil olan birinci cixir ilk alinan ve ya istehsal olunan mallarin ilk olaraq satilmasini teklif edir Mehsul vahidine dusen inventar xercleri istehsal ve ya satinalma zamani mueyyen edilir Sonra en erken xerc yeni ilk qebz gelire qarsi qoyulur ve onun esasinda satilan mallarin deyeri hesablanir LIFO ing Last In First Out axirinci daxil olan sonda cixir FIFO ucotunun eksi olan bir usuldur Bezi sistemler alis ve ya istehsal zamani mallarin maya deyerini mueyyen etmeye imkan verir lakin son istehsal edilen ve ya alinan mallarin ilk olaraq satildigi ferziyyesi ile xercleri satilan mallara bolusdurur Xususi mallarin elde edilmesi ve ya istehsali ile bagli mesrefler hemin mal novu uzre mesreflerin cemine ardicilligina elave edilir Bu cur muhasibat ucotu sistemine uygun olaraq muessise FIFO esasinda xercleri izleye biler lakin LIFO esasinda ehtiyat formasinda kompensasiyani gelir izleye biler Bele ehtiyat aktiv ve ya muqavile FIFO ve LIFO ferziyyeleri neticesinde yaranan ehtiyatlarin deyerindeki ferqdir Belelikle ABS da maliyye hesabati ve vergitutma meqsedleri ucun bele qiymetlendirme ferqli ola biler LIFO dollar deyerine esaslanan LIFO LIFO metodunun bu deyismesi ile LIFO metodu ile hesablanan balansin artmasi ve ya azalmasi kemiyyete deyil pul deyerine esaslanir perakende inventar metodu Mallarin saticilari ucotun aparilmasini sadelesdirmek ucun bu usuldan istifade ede bilerler Dovrun sonunda anbarda olan mallarin texmini deyeri alinmis mallarin deyerinin mallarin perakende satis deyerine anbarda olan mallarin perakende satis deyerine vurulan nisbetidir Alinmis mallarin deyerine dovrun evvelinde ilkin qiymetler esasinda hesablanmis inventar qaliqlari ve yeni alis alinma deyeri daxildir Satilmis mallarin maya deyeri dovrun sonunda kassada olan mallarin texmin edilen maya deyeri cixilmaqla acilis inventarinin ve yeni daxilolmalarin alinmalarin cemidir Hesablama numunesi Ceyn avadanliqlarin yeniden satisi ile mesgul olur 2009 cu ilin evvelinde onun avadanliq ve ya ehtiyat hisseleri tukenmisdi O A ve B avadanliqlarini her biri 10 dollara daha sonra ise C ve D avadanliqlarini her biri 12 dollara alir Butun masinlar eynidir lakin seriya nomreleri var Ceyn A ve C avadanliqlarini 20 dollara satir Onun satdigi mehsullarin deyeri inventarlasdirma usulundan asilidir Ehtiyat vahidlerinin qiymetlendirilmesi metodu ile satilan mehsullarin maya deyeri 10 12 22 A ve C avadanliqlarinin ilkin deyeri FIFO metodu ile onun deyeri 10 10 20 Orta maya deyeri metodu ile maya deyeri satilan mallarin 10 10 12 12 4 2 22 dir LIFO dan istifade etmekle maya deyeri 12 12 24 olacaqdir Belelikle onun muhasibat ve vergi meqsedleri ucun menfeeti 20 18 ve ya ola biler 16 tetbiq olunan inventar metodundan asili olaraq Satildiqdan sonra onun inventar deyeri 20 22 ve ya 24 olur Ilin sonunda Ceyn B ve D avadanliqlarini tekmillesdirmekle gelirini artira bileceyine qerar verir O 10 hisse ve levazimat alib xercleyir ve her masini saatda 2 dollara tekmillesdirmek 6 saat cekir Bundan elave kiraye ve elektrik enerjisi daxil olmaqla yerustu xercler var Hesablamalar gosterdi ki elave xercler onun xerclerine saatda 0 5 dollar elave edib Belelikle Ceyn her bir avtomobili tekmillesdirmek ucun 20 dollar xercledi 10 2 12 6 0 5 O D avadanliqlarini 45 dollara satir Bu avadanligin satisinin deyeri istifade olunan inventar metodundan asilidir FIFO dan istifade etmekle D avadanliginin deyeri onun tekmillesdirilmesine serf edilen 12 plus 20 menfeet ise 13 dollar olacaq Qeyd edek ki iki eded artiq FIFO metodu ile 10 dollar deyerinde qiymetlendirilib Orta deyeri istifade ederek xerc 11 plus 20 menfeet ise 14 teskil edir LIFO ile xerc 10 plus 20 menfeet ise 15 teskil edir Ucuncu ilde Ceyn son avtomobilini 38 e satir ve biznesini bitirir O butun xerclerini qarsilayir Uc il erzinde onun umumi menfeeti butun inventar usullari ucun eynidir Yalniz gelirin alinma vaxti ve emtee ehtiyatlarinin balansi ferqlenir Asagida her uc qiymetlendirme metodunun muqayisesi verilmisdir Satilan mallarin deyeri GelirIl Gelir FIFO Orta Xerc LIFO FIFO Orta Xerc LIFO1 40 20 22 24 20 18 162 45 32 31 30 13 14 153 38 32 31 30 6 7 8Cemi 123 84 84 84 39 39 39Silinmeler ve duzelislerSirketin satis ucun nezerde tutulan mehsullarinin deyeri bir sira amillere gore azala biler Iqtisadi amillere gore mehsul qusurlu ve ya keyfiyyet standartlarina uygun olmaya kohnelmeye ve ya bazar deyerini asagi sala biler Mallarin bazar deyerinin asagi dusmesi halinda sirket oz inventarini daha asagi maya deyerinden ing lower of cost or market ve ya xalis satis deyeri kimi taninan bazar qiymetlendirme metodundan istifade etmekle qiymetlendirmeye qerar vere biler ing net realizable value Bu kohnelme ile elaqedar kohnelme xerclerinin yeni inventarlarin yaradilmasi ve s hesablanmasi ile eks oluna biler Neticede cari dovr ucun xalis menfeet elece de dovrun sonunda xalis inventar deyeri meblege azaldilir Muessiseye mexsus her hansi emlak gozlenilmez hallar neticesinde meselen yangin neticesinde deyerden duse ve ya zedelene biler Mallarin mehv olmasi ile elaqedar deyer itirilmesi itki kimi hesablanir ve inventar tam hecmde silinir Bir qayda olaraq bele zerer hem maliyye hem de vergi hesabatlarinda taninir Bununla bele bezi sistemlerde vergi meqsedleri ucun balans deyeri ve deyer ferqli ola biler Alternativ qiymetlendirme nezeriyyeleriEnenevi mesref ucotuna alternativ olaraq muxtelif idareetme nezeriyyecileri mesreflerin ucotunun diger usullarini teklif etdiler mehdudiyyet nezeriyyesi cercivesinde mehsuldarligin ucotu ona gore satilan mallarin maya deyerine yalniz ing throughput accounting tam deyisen mesrefler daxil edilir ve inventar investisiyalar kimi qebul edilir deyer axinlarinin heftelik olculmesi lehine ekser enenevi maya deyeri ing lean accounting metodlarina mehel qoyulmayan ariq ucot modellesdirmeye esaslanan mutenasib mesref ucotu ing resource consumption accounting lehine en muasir muhasibat ucotu konsepsiyalarindan imtina eden resurs istehlaki ucotu Istinadlar Cost of Goods Sold COGS Helpful Explainer Video Finance Strategists Finance Strategists ingilis 2020 10 29 tarixinde Istifade tarixi 2020 05 16 U S Financial Accounting Standards Board FASB Accounting Standards Codification ASC 330 10 30 1 2022 12 10 at the Wayback Machine International Accounting Standards IAS 2 2010 03 31 at the Wayback Machine paragraph 10 IAS 2 paragraph 34 ehtiyat hisselerden ve ya xammaldan mehsullarin istehsali da daxil olmaqla ASC 330 10 30 2 ASC 330 10 30 1 IAS 2 paragraph 11 26 USC 263A 26 CFR 1 263A 3 c 2011 06 12 at the Wayback Machine ASC 330 10 30 1 IAS 2 paragraphs 12 14 26 USC 263A a 2 ASC 330 10 30 10 ASC 330 10 30 9 MSFO IAS 2 paragraf 24 ASC 330 10 35 IAS 2 paragraphs 28 33 EdebiyyatFox S C Income Tax in the USA chapter 23 2013 edition ISBN 978 0 9851 8233 5 Horngren C T et al Cost Accounting A Managerial Emphasis ISBN 978 0 1329 6064 9 Kieso D E Weygandt J J Warfield T D Intermediate Accounting shapters 8 9 ISBN 978 0 4705 8723 2 Kinney M R Cost Accounting Foundations and Evolutions ISBN 978 1 1119 7172 4 Lanen W et al Fundamentals of Cost Accounting ISBN 978 0 0735 2711 6 Walter L Principles of Accounting shapter 8 Xarici kecidlering 1 MSFO IAS 2