Azərbaycanca
Беларускі
Dansk
Deutsch
Española
Français
Indonesia
Italiana
日本語
Қазақ
Lietuvos
Nederlands
Português
Русский
සිංහල
แบบไทย
Türkçe
Українська
中國人
United State
Afrikaans
SSRİ Xalq Komissarları Sovetinin sədri (SSRİ XKS sədri) — 1923–1946-cı illərdə SSRİ hökumətinin başçısı (baş naziri).
| SSRİ Xalq Komissarları Sovetinin sədri | |
|---|---|
| Başçılıq edir | Sovet Sosialist Respublikaları İttifaqı |
| Vəzifənin təsis tarixi | 6 iyul 1923 |
| Vəzifənin ləğv tarixi | 15 mart 1946 |
Tarixi
SSRİ Xalq Komissarları Sovetinin sədri vəzifəsi ilə təsis edilmişdi. Sözügedən müqavilə 1922-ci il dekabrın 30-da keçirilən I Ümumittifaq Sovetlər qurultayının iclasında təsdiqləndikdən sonra qüvvəyə minmişdi.
1923–1930
SSRİ Xalq Komissarları Sovetinin ilk sədri kimi 1923-cü il iyulun 6-da keçirilən ikinci sessiyasında Vladimir Lenin təyin olunmuşdu. Lakin həmin vaxt ağır xəstə olduğuna görə o bu vəzifəni, əsasən, formal şəkildə icra edir, ciddi şəkildə pozulmuş nitqi ilə ictimai işlərdə aktiv iştirak edə bilmirdi. Artıq Leninin ölümü (1924-cü il) ərəfəsində SSRİ Xalq Komissarları Sovetinə rəhbərlik faktiki olaraq Xalq Komissarları Soveti sədrinin müavini Aleksey Rıkov tərəfindən həyata keçirilirdi.
Leninin ölümündən sonra onu hökumət başçısı olaraq əvəz edən Aleksey Rıkov yeni iqtisadi siyasəti fəal şəkildə davam etdirir və 1920-ci illərin sonlarında onun məhdudlaşdırılmasına qarşı çıxırdı. O, Nikolay Buxarin və ilə birlikdə İosif Stalinlə kollektivləşmə və sənayeləşmənin məcburiliyi məsələsində mübahisələrə girərək beşillik iqtisadi inkişaf planı sisteminin qəbuluna qarşı çıxırdı. Bu isə partiya elitası tərəfindən narazılıqla qarşılanmışdı. İosif Stalin Rıkovla bağlı yazıçı Maksim Qorkiyə demişdi: "Fikirləşirik ki, Rıkovu dəyişək, artıq o, vəziyyəti idarə edə bilmir!" Rıkov isə Stalinə belə cavab vermişdi: "Sizin siyasətinizdən iqtisadiyyatın qoxusu belə gəlmir!" 1929-cu ilin payızında o, ictimai şəkildə "səhvlərini" etiraf etdi və Stalinə məğlub oldu.
Polşalı tarixçi fikrincə, Rıkov bu vəzifəyə Stalin tərəfindən Siyasi Büro daxilində ittifaqlar qurmaq məqsədilə gətirilmişdi. Dzevanovski hesab edirdi ki, əgər Lev Trotski postunu qəbul etsəydi, Leninin xələfi məhz o olardı.
Rıkov 1924–1929-cu illərdə həm də Rusiya Sovet Federativ Sosialist Respublikasının Xalq Komissarları Sovetinə (RSFSR XKS) rəhbərlik etmişdir. 1930-cu ilin dekabrında o, SSRİ hökumətinin başçısı vəzifəsindən kənarlaşdırılmış və tezliklə təyin olunmuşdu.
1930–1941
Aleksey Rıkovun yerinə Xalq Komissarları Sovetinə sədr təyin olunan Vyaçeslav Molotov bu postu ən uzun müddət (10 ildən çox) tutmuş şəxs olmuşdur. O, eyni zamanda , SSRİ Xalq Komissarları Soveti yanında Ali İqtisadi Şura və 1939-cu ildən etibarən vəzifələrini də icra etmişdi.
"[Molotov] əvvəlki dayaqlarını itirdiyi üçün zəifləmişdi. Xalq Komissarları Sovetinin yeni sədr müavinləri (Mikoyan, Bulqanin, , ) Stalinə sadiq şəxslər idilər. Xalq Komissarları Sovetinin əksər qərarları əvvəlcədən Stalin və onun yaxın ətrafı tərəfindən bağ evində müzakirə olunurdu. Və əminəm ki, Kaqanoviçin aparatından olan şəxslər Molotov və onun köməkçilərinin hər addımını izləyirdilər. Ancaq onlar da eyni cür cavab tədbirləri görməyə başlamışdılar."
— SSRİ Xalq Komissarları Soveti sədrinin müavininin köməkçisi xatirələrindən
6 may 1941-ci ildə Molotov Xalq Komissarları Sovetinin sədri postundan azad edilərək sədr müavini təyin edildi. Molotovun vəzifədən getməsinin rəsmi səbəbi kimi eyni vaxtda həm hökumət başçısı, həm də xalq xarici işlər komissarı vəzifələrini icra etməyin çətinliyini əsas gətirərək verdiyi çoxsaylı istefa ərizələri göstərilmişdi. Bəzi tarixçilərə görə bu istefanın əsl səbəbi İosif Stalinin şəxsi narazılığı və Almaniyanın SSRİ-yə qarşı gözlənilən hücumu ərəfəsində bütün hakimiyyətin partiya və hökumət səviyyəsində öz əlində cəmləmək istəyi idi.
1941–1946
Böyük Vətən müharibəsi dövründə, 30 iyun 1941-ci ildən 4 sentyabr 1945-ci ilədək SSRİ-də ali hakimiyyət Dövlət Müdafiə Komitəsinin əlində olmuşdur. Komitəyə rəhbərlik edən İosif Stalin həm də Xalq Komissarları Sovetinin və Xalq Müdafiə Komissarlığının başçısı idi. Müharibə dövründə xalq komissarlıqlarının fəaliyyəti Dövlət Müdafiə Komitəsinə tabe idi və komitənin ayrıca idarə aparatı yox idi. Belə ki, o, komissarlıqların inzibati imkanların hesabına fəaliyyət göstərirdi.
15 oktyabr 1941-ci ildə Dövlət Müdafiə Komitəsinin qərarı ilə Xalq Komissarları Soveti və digər dövlət qurumları Kuybışev şəhərinə təxliyə olunmuşdu. Buna baxmayaraq, SSRİ Dövlət Müdafiə Komitəsinin və Ali Baş Komandanlığın Baş Qərargahının rəhbəri olan Stalin Moskvada qalmışdı.
15 mart 1946-cı ildə SSRİ Nazirlər Sovetinin yaradılması ilə əlaqədar olaraq hökumət başçısı vəzifəsi "" adlandırıldı və bu adla 1991-ci ilin yanvarınadək fəaliyyətini davam etdirdi.
Xalq Komissarları Sovetinin sədrləri və onların müavinləri
Aşağıda sədrlərinin, birinci müavinlərinin və sədr müavinlərinin siyahısı verilmişdir. Sədrlər xronoloji ardıcıllıqla, onların müavinləri isə əlifba sırası ilə göstərilmiş, vəzifədə olduğu tarixlər isə mötərizədə verilmişdir.
| Lenin hökuməti (1923–1924) | ||
|---|---|---|
| № | Sədr | Sədr müavinləri |
| 1 |  Vladimir Lenin (6 iyul 1923 – 21 yanvar 1924) |
|
| Rıkov hökuməti (1924–1930) | |||
|---|---|---|---|
| № | Sədr | Sədr müavinləri | |
| 2 |  Aleksey Rıkov (2 fevral 1924 – 19 dekabr 1930) | ||
| |||
| Molotov hökuməti (1930–1941) | ||
|---|---|---|
| № | Sədr | Sədrin birinci müavinləri |
| 3 |  Vyaçeslav Molotov (19 dekabr 1930 – 6 may 1941) |
|
| Sədr müavinləri | ||
| ||
| Stalin hökuməti (1941–1946) | ||
|---|---|---|
| № | Sədr | Sədrin birinci müavinləri |
| 4 |  İosif Stalin (6 may 1941 – 15 mart 1946) |
|
| Sədr müavinləri | ||
| ||
İstinadlar
- Троцкий, Л. Д. Моя жизнь. Т. 2. Москва: Книга. 1990. ISBN .
- Баймухаметов, С. Т. "Дочь председателя Совнаркома" (rus). 11 avqust 2019 tarixində orijinalından arxivləşdirilib.
- Dziewanowski, M. K. Russia in the twentieth century (ingilis). Upper Saddle River, N.J.: Prentice Hall. 2003. səh. 162. ISBN .
- "Вячеслав Михайлович Молотов (Скрябин)" (rus). Chronos. (#archive_missing_date) tarixində arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 6 may 2025.
- Вишлёв, О. В. Накануне 22 июня 1941 года (rus). Москва: Наука. 2001. ISBN .
- О преобразовании Совета Народных Комиссаров СССР в Совет Министров СССР и Советов Народных Комиссаров союзных и автономных республик — в Советы Министров союзных и автономных республик: Закон СССР от 15 марта 1946 года // Ведомости Верховного Совета СССР (rus). № 10. 1946.
Həmçinin bax
wikipedia, oxu, kitab, kitabxana, axtar, tap, meqaleler, kitablar, oyrenmek, wiki, bilgi, tarix, tarixi, endir, indir, yukle, izlə, izle, mobil, telefon ucun, azeri, azəri, azerbaycanca, azərbaycanca, sayt, yüklə, pulsuz, pulsuz yüklə, haqqında, haqqinda, məlumat, melumat, mp3, video, mp4, 3gp, jpg, jpeg, gif, png, şəkil, muisiqi, mahnı, kino, film, kitab, oyun, oyunlar, android, ios, apple, samsung, iphone, pc, xiomi, xiaomi, redmi, honor, oppo, nokia, sonya, mi, web, computer, komputer
SSRI Xalq Komissarlari Sovetinin sedri SSRI XKS sedri 1923 1946 ci illerde SSRI hokumetinin bascisi bas naziri SSRI Xalq Komissarlari Sovetinin sedriBasciliq edir Sovet Sosialist Respublikalari IttifaqiVezifenin tesis tarixi 6 iyul 1923Vezifenin legv tarixi 15 mart 1946ilk sedri Vladimir LeninTarixiSSRI Xalq Komissarlari Sovetinin sedri vezifesi ile tesis edilmisdi Sozugeden muqavile 1922 ci il dekabrin 30 da kecirilen I Umumittifaq Sovetler qurultayinin iclasinda tesdiqlendikden sonra quvveye minmisdi 1923 1930 SSRI Xalq Komissarlari Sovetinin ilk sedri kimi 1923 cu il iyulun 6 da kecirilen ikinci sessiyasinda Vladimir Lenin teyin olunmusdu Lakin hemin vaxt agir xeste olduguna gore o bu vezifeni esasen formal sekilde icra edir ciddi sekilde pozulmus nitqi ile ictimai islerde aktiv istirak ede bilmirdi Artiq Leninin olumu 1924 cu il erefesinde SSRI Xalq Komissarlari Sovetine rehberlik faktiki olaraq Xalq Komissarlari Soveti sedrinin muavini Aleksey Rikov terefinden heyata kecirilirdi Leninin olumunden sonra onu hokumet bascisi olaraq evez eden Aleksey Rikov yeni iqtisadi siyaseti feal sekilde davam etdirir ve 1920 ci illerin sonlarinda onun mehdudlasdirilmasina qarsi cixirdi O Nikolay Buxarin ve ile birlikde Iosif Stalinle kollektivlesme ve senayelesmenin mecburiliyi meselesinde mubahiselere girerek besillik iqtisadi inkisaf plani sisteminin qebuluna qarsi cixirdi Bu ise partiya elitasi terefinden naraziliqla qarsilanmisdi Iosif Stalin Rikovla bagli yazici Maksim Qorkiye demisdi Fikirlesirik ki Rikovu deyisek artiq o veziyyeti idare ede bilmir Rikov ise Staline bele cavab vermisdi Sizin siyasetinizden iqtisadiyyatin qoxusu bele gelmir 1929 cu ilin payizinda o ictimai sekilde sehvlerini etiraf etdi ve Staline meglub oldu Polsali tarixci fikrince Rikov bu vezifeye Stalin terefinden Siyasi Buro daxilinde ittifaqlar qurmaq meqsedile getirilmisdi Dzevanovski hesab edirdi ki eger Lev Trotski postunu qebul etseydi Leninin xelefi mehz o olardi Rikov 1924 1929 cu illerde hem de Rusiya Sovet Federativ Sosialist Respublikasinin Xalq Komissarlari Sovetine RSFSR XKS rehberlik etmisdir 1930 cu ilin dekabrinda o SSRI hokumetinin bascisi vezifesinden kenarlasdirilmis ve tezlikle teyin olunmusdu 1930 1941 Iosif Stalin with Vyaceslav Molotov Aleksey Rikovun yerine Xalq Komissarlari Sovetine sedr teyin olunan Vyaceslav Molotov bu postu en uzun muddet 10 ilden cox tutmus sexs olmusdur O eyni zamanda SSRI Xalq Komissarlari Soveti yaninda Ali Iqtisadi Sura ve 1939 cu ilden etibaren vezifelerini de icra etmisdi Molotov evvelki dayaqlarini itirdiyi ucun zeiflemisdi Xalq Komissarlari Sovetinin yeni sedr muavinleri Mikoyan Bulqanin Staline sadiq sexsler idiler Xalq Komissarlari Sovetinin ekser qerarlari evvelceden Stalin ve onun yaxin etrafi terefinden bag evinde muzakire olunurdu Ve eminem ki Kaqanovicin aparatindan olan sexsler Molotov ve onun komekcilerinin her addimini izleyirdiler Ancaq onlar da eyni cur cavab tedbirleri gormeye baslamisdilar SSRI Xalq Komissarlari Soveti sedrinin muavininin komekcisi xatirelerinden 6 may 1941 ci ilde Molotov Xalq Komissarlari Sovetinin sedri postundan azad edilerek sedr muavini teyin edildi Molotovun vezifeden getmesinin resmi sebebi kimi eyni vaxtda hem hokumet bascisi hem de xalq xarici isler komissari vezifelerini icra etmeyin cetinliyini esas getirerek verdiyi coxsayli istefa erizeleri gosterilmisdi Bezi tarixcilere gore bu istefanin esl sebebi Iosif Stalinin sexsi naraziligi ve Almaniyanin SSRI ye qarsi gozlenilen hucumu erefesinde butun hakimiyyetin partiya ve hokumet seviyyesinde oz elinde cemlemek isteyi idi 1941 1946 Boyuk Veten muharibesi dovrunde 30 iyun 1941 ci ilden 4 sentyabr 1945 ci iledek SSRI de ali hakimiyyet Dovlet Mudafie Komitesinin elinde olmusdur Komiteye rehberlik eden Iosif Stalin hem de Xalq Komissarlari Sovetinin ve Xalq Mudafie Komissarliginin bascisi idi Muharibe dovrunde xalq komissarliqlarinin fealiyyeti Dovlet Mudafie Komitesine tabe idi ve komitenin ayrica idare aparati yox idi Bele ki o komissarliqlarin inzibati imkanlarin hesabina fealiyyet gosterirdi 15 oktyabr 1941 ci ilde Dovlet Mudafie Komitesinin qerari ile Xalq Komissarlari Soveti ve diger dovlet qurumlari Kuybisev seherine texliye olunmusdu Buna baxmayaraq SSRI Dovlet Mudafie Komitesinin ve Ali Bas Komandanligin Bas Qerargahinin rehberi olan Stalin Moskvada qalmisdi 15 mart 1946 ci ilde SSRI Nazirler Sovetinin yaradilmasi ile elaqedar olaraq hokumet bascisi vezifesi adlandirildi ve bu adla 1991 ci ilin yanvarinadek fealiyyetini davam etdirdi Xalq Komissarlari Sovetinin sedrleri ve onlarin muavinleriAsagida sedrlerinin birinci muavinlerinin ve sedr muavinlerinin siyahisi verilmisdir Sedrler xronoloji ardicilliqla onlarin muavinleri ise elifba sirasi ile gosterilmis vezifede oldugu tarixler ise moterizede verilmisdir Lenin hokumeti 1923 1924 Sedr Sedr muavinleri1 Vladimir Lenin 6 iyul 1923 21 yanvar 1924 Lev Kamenev 6 iyul 1923 16 yanvar 1926 Mamiya Oraxelasvili 6 iyul 1923 21 may 1925 Aleksey Rikov 6 iyul 1923 2 fevral 1924 6 iyul 1923 8 may 1928 6 iyul 1923 21 may 1925 Rikov hokumeti 1924 1930 Sedr Sedr muavinleri2 Aleksey Rikov 2 fevral 1924 19 dekabr 1930 Lev Kamenev 6 iyul 1923 16 yanvar 1926 16 yanvar 1926 5 noyabr 1926 10 noyabr 1930 14 may 1934 Mamiya Oraxelasvili 6 iyul 1923 21 may 1925 Serqo Orconikidze 5 noyabr 1926 10 noyabr 1930 16 yanvar 1926 25 may 1937 6 iyul 1923 8 may 1928 6 iyul 1923 21 may 1925 11 avqust 1928 1 dekabr 1930 Molotov hokumeti 1930 1941 Sedr Sedrin birinci muavinleri3 Vyaceslav Molotov 19 dekabr 1930 6 may 1941 10 mart 1941 15 mart 1946 14 may 1934 25 yanvar 1935 Sedr muavinleri 22 dekabr 1930 9 oktyabr 1931 Nikolay Antipov 27 aprel 1935 21 iyun 1937 Lavrenti Beriya 3 fevral 1941 15 mart 1946 Nikolay Bulqanin 16 sentyabr 1938 15 may 1944 4 aprel 1939 10 mart 1941 Kliment Vorosilov 7 may 1940 15 mart 1946 Andrey Visinski 31 may 1939 15 may 1944 8 may 1939 26 avqust 1943 21 avqust 1938 15 may 1944 19 yanvar 1938 3 may 1938 Aleksey Kosigin 17 aprel 1940 15 mart 1946 17 aprel 1940 15 may 1944 25 aprel 1934 25 fevral 1937 17 oktyabr 1937 1 dekabr 1937 6 sentyabr 1940 15 may 1944 Anastas Mikoyan 22 iyul 1937 15 mart 1946 17 aprel 1940 15 may 1944 16 yanvar 1926 25 may 1937 10 mart 1941 15 may 1944 24 aprel 1934 4 iyul 1938 Stalin hokumeti 1941 1946 Sedr Sedrin birinci muavinleri4 Iosif Stalin 6 may 1941 15 mart 1946 10 mart 1941 15 mart 1946 Vyaceslav Molotov 16 avqust 1942 15 mart 1946 Sedr muavinleriLavrenti Beriya 3 fevral 1941 15 mart 1946 Nikolay Bulqanin 16 sentyabr 1938 15 may 1944 Kliment Vorosilov 7 may 1940 15 mart 1946 Andrey Visinski 31 may 1939 15 may 1944 8 may 1939 26 avqust 1943 21 avqust 1938 15 may 1944 20 dekabr 1944 15 mart 1946 Aleksey Kosigin 17 aprel 1940 15 mart 1946 Georgi Malenkov 15 may 1944 15 mart 1946 17 aprel 1940 15 may 1944 6 sentyabr 1940 15 may 1944 Anastas Mikoyan 22 iyul 1937 15 mart 1946 Vyaceslav Molotov 6 may 1941 16 avqust 1942 17 aprel 1940 15 may 1944 10 mart 1941 15 may 1944 IstinadlarTrockij L D Moya zhizn T 2 Moskva Kniga 1990 ISBN 5 212 00615 5 Bajmuhametov S T Doch predsedatelya Sovnarkoma rus 11 avqust 2019 tarixinde orijinalindan arxivlesdirilib Dziewanowski M K Russia in the twentieth century ingilis Upper Saddle River N J Prentice Hall 2003 seh 162 ISBN 978 0 13 097852 3 Vyacheslav Mihajlovich Molotov Skryabin rus Chronos archive missing date tarixinde arxivlesdirilib Istifade tarixi 6 may 2025 Vishlyov O V Nakanune 22 iyunya 1941 goda rus Moskva Nauka 2001 ISBN 5 02 008725 4 O preobrazovanii Soveta Narodnyh Komissarov SSSR v Sovet Ministrov SSSR i Sovetov Narodnyh Komissarov soyuznyh i avtonomnyh respublik v Sovety Ministrov soyuznyh i avtonomnyh respublik Zakon SSSR ot 15 marta 1946 goda Vedomosti Verhovnogo Soveta SSSR rus 10 1946 Hemcinin baxSSRI Ali Soveti Reyaset Heyetinin sedri