Səfəvi imperiyasının sədrlərinin siyahısı - I Şah İsmayıl öz dövlət təşkilatında ondan əvvəl bölgədə hakim olan Teymuri, Qaraqoyunlu və Ağqoyunlu dövlətlərindən ilham almış, onların dövlət təşkilatı və divan sisteminə bənzər bir təşkilat yaratmışdır. Sədr vəzifəsi də Səfəvilərin Qaraqoyunlu və Ağqoyunlu dövlətlərindən irsən mənimsədikləri əyalət bürokratiyası vəzifələrindən biridir. Ümumiyyətlə Səfəvi dövlətində ruhanilər böyük ayətullah, hüccətül-islam, qazı və müftidən, ibarət olub, mülki və şəri təhqiqatla onlar məşğul olurdular. Ayətullaha müctəhid-e əzəm (hökm vermək, qərar çıxarmaq hüququna malik olan ən nüfuzlu və böyük fəqih), yəni sədr deyirdilər. Bu söz isə ərəbcə olub, bədənin yuxarısı mənasını ifadə edir ki, biz bədənin bu hissəsinə qəlb deyirik. Ancaq ayrılıqda, daha doğrusu, ali rütbə, yüksək məqam və bir istilah kimi «sədrneşin», yəni sədr yerini tutan, yaxud məcazi mənada ən yüksək fəzada, göylərin yeddinci qatında qərar tutan «sidr» ağası kimi, ya da məclisdə başda oturan mənasını anladır. Sədr dini idarəyə rəhbərlik edir, antifeodal bidətçi hərəkatların qarşısının alınması kökünün kəsilməsi, habelə hər yerdə şiəliyin mövqelərinin yayılması, möhkəmlənməsi üçün məsuliyyət daşıyırdı. İsgəndər bəy Münşi “Tarix-i Aləmara-yi Abbasi” əsərində Səfəvilər dövründə sədrin aşağıdakı vəzifələrini göstərirdi:
"Onlar seyidlərə və əmmaməlilərə himayə göstərməli və onların işlərində nümayəndələr kimi fəaliyyət göstərməlidirlər (yəni onların mənafeyini müdafiə etməlidirlər); vəqfləri (övqaf) idarə etməli və şəriət məqsədləri (məarif) üçün pul verməlidirlər.
Oqtay Əfəndiyev Səfəvi dövlətində sədr vəzifəsinin öhdəliklərinə belə izah verir:
“Sədr - funksiyası dövlətin dini siyasətinin həyata keçirilməsinə başçılıq etməkdən ibarət olan yüksək saray vəzifəsi.”
Səfəvilər dövründə ilk sədr Mövlana Şəmsəddin Lahici (Gilani) olmuşdur.
Siyahı
| ]Səfəvi imperiyasında sədr vəzifəsini icra etmiş şəxslərin siyahısı aşağıdakı kimidir
Şah İsmayıl dövründə (1501-1524-cü il) sədr vəzifəsini icra edənlər
| ]| Adı | Səlahiyyətlərinin başlanğıcı | Səlahiyyətlərinin sonu |
|---|---|---|
| Qadı Mövlana Şəmsəddin Gilani | H.906 / M. 1501-ci il | H.915 / M.1510-cu il |
| Qadı Məhəmməd Kaşi | H.909 / M.1503-cü il | H.915 / M.1510-cu il |
| Mir Seyid Şərif Şirazi | H.915 / M.1510-cu il | H.917 / M.1512-ci il |
| Mir Əbdülbaqi Yəzdi | H.917 / M.1512-ci il | H.919 / M.1514-cü il |
| Mir Seyid Şərif Şirazi | H.919 / M.1513-cü il | H.920 / M.1514-cü il |
| Mir Cəmaləddin Məhəmməd Astrabadi | H.920 / M.1514-cü il | H.930 / M.1524-cü il |
Şah Təhmasib dövründə (1524-1576-cı il) sədr vəzifəsini icra edənlər
| ]| Adı | Səlahiyyətlərinin başlanğıcı | Səlahiyyətlərinin sonu |
|---|---|---|
| Mir Cəmaləddin Məhəmməd Astrabadi | H.931 / M. 1525-ci il | H.934 / M.1528-ci il |
| Mir Qıvaməddin Hüseyni İsfahani | H.931 / M.1525-ci il | H.936 / M.1530-cu il |
| Əmir Nemətullah Hilli | H.935 / M.1529-cu il | H.937 / M.1531-ci il |
| Mir Qiyasəddin Məhəmməd Mənsur | H.936 / M.1530-ci il | H.938 / M.1532-ci il |
| Mir Muizəddin Məhəmməd İsfahani | H.938 / M.1532-ci il | H.944 / M.1538-ci il |
| Mir Şəmsəddin Əsədullah Şustəri Mərəşi | H.944 / M.1538-ci il | H.963 / M.1556-cı il |
| Şah Təqiəddin Məhəmməd İsfahani | H.964 / M.1557-ci il | H.970 / M.1563-cı il |
| Əmir Məhəmməd Yusif Astrabadi Mir Qiyasəddin Məhəmməd Yusif | H.970 / M.1563-cı il | H.975 / M.1568-cı il |
| Mir Miran Mir Qiyasəddin Məhəmməd | H.975 / M.1568-cı il | H.985 / M.1577-ci il |
Şah II İsmayıl dövründə (1576-1577-ci il) sədr vəzifəsini icra edənlər
| ]| Adı | Səlahiyyətlərinin başlanğıcı | Səlahiyyətlərinin sonu |
|---|---|---|
| Şah İnayətullah Nəqib İsfahani | H.984 / M.1576-cı il | H.985 / M.1577-ci il |
| Mirzə Mahdum Şərifi | H.985 / M.1577-ci il | H.985 / M.1577-ci il |
Şah Məhəmməd Xudabəndə dövründə (1577-1587-ci il) sədr vəzifəsini icra edənlər
| ]| Adı | Səlahiyyətlərinin başlanğıcı | Səlahiyyətlərinin sonu |
|---|---|---|
| Mir Şəmsəddin Məhəmməd Kirmani | H.986 / M.1577-cı il | H.993 / M.1585-ci il |
| Mir Tacəddin Mahmud | H.986 / M.1577-cı il | H.993 / M.1585-ci il |
| Mir Əbuvəli Əncəvi | H.986 / M.1577-cı il | H.996 / M.1587-ci il |
Şah I Abbas dövründə (1587-1629-cu il) sədr vəzifəsini icra edənlər
| ]| Adı | Səlahiyyətlərinin başlanğıcı | Səlahiyyətlərinin sonu |
|---|---|---|
| Mir Əbuvəli Əncəvi | H.996 / M.1587-cı il | H.1015 / M.1607-ci il |
| Əmir Cəmaləddin Məhəmməd Sədr-i Xassə Mir Muizəddin Məhəmməd Sədr-i Ammə | H.1015 / M.1607-cı il H.1016 / M. 1607-1608 | H.993 / M.1585-ci il H. 1022 / M.1614-cü il |
| Mirzə Razi Sədr-i Xassə | H.1017 / M.1608-ci il | H.1020 / M.1611-ci il |
| Qadı Sultan Türbəti Sədr-i Xassə | H.1026 / M.1617-ci il | H.1026 / M.1617-ci il |
| Mirzə Rəfiəddin Məhəmməd Xəlifə Sədr | H.1017 / M.1608-ci il | H.1034 / M.1625-ci il |
| Mir Sədrəddin Məhəmməd Sədr-i Xassə | H.1016 / M. 1607-1608 | H.1017 / M.1608-ci il |
| Mir Rəfiəddin Sədr-i Məmalik | H.1026 / M.1617-ci il | H.1038 / M.1629-cu il |
Şah Səfi dövründə (1629-1642-ci il) sədr vəzifəsini icra edənlər
| ]| Adı | Səlahiyyətlərinin başlanğıcı | Səlahiyyətlərinin sonu |
|---|---|---|
| Mirzə Rəfii Şəhristani | H.1038 / M.1629-cu il | H.1042 / M.1633-cü il |
| Mirzə Həbibullah Sədr | H.1042 / M.1633-cü il | H.1052 / M.1642-cu il |
Şah II Abbas dövründə (1642-1666-cı il) sədr vəzifəsini icra edənlər
| ]| Adı | Səlahiyyətlərinin başlanğıcı | Səlahiyyətlərinin sonu |
|---|---|---|
| Mirzə Həbibullah Sədr | H.1052 / M.1642-cu il | H.1064 / M.1654-cü il |
| Mirzə Mehdi Sədr | H.1063 / M.1654-cü il | H.1081 / M.1671-ci il |
| Mirzə Qıvaməddin Məhəmməd Sədr | H.1072 / M. 1661-ci il | H.1075 / M.1664-cü il |
Şah Süleyman dövründə (1666-1694-cü il) sədr vəzifəsini icra edənlər
| ]| Adı | Səlahiyyətlərinin başlanğıcı | Səlahiyyətlərinin sonu |
|---|---|---|
| Mirzə Əbu Talib Rəzəvi Sədr-i Xassə Mirzə Əbu Saleh Rəzəvi Sədr-i Ammə | H.1077 / M.1667-cü il H.1077 / M.1667-cü il | H.1095 / M.1685-ci il H.1092 / M.1681-ci il |
| Seyid Əli xan Mirzə Nəcəf xan Sədr-i Ammə | H.1093 / M.1682-ci il H.1093 / M.1682-ci il | H.1095 / M.1685-ci il H.1104 / M.1694-cü il |
Şah Sultan Hüseyn dövründə (1694-1722-ci il) sədr vəzifəsini icra edənlər
| ]| Adı | Səlahiyyətlərinin başlanğıcı | Səlahiyyətlərinin sonu |
|---|---|---|
| Seyid Əli xan | H.1104 / M.1694-cü il | H.1104 / M.1694-cü il |
| Seyid Mirzə Bakir Hüseyn | H.1104 / M.1694-cü il | H.1134 / M.1722-cü il |
| Mir Seyid Murtaza Əli Xəlifə Sultan | H.1134 / M.1722-ci il | H.1135 / M.1723-cü il |
| Mirzə Məhəmməd Mukim | H.1134 / M.1722-ci il | H.1136 / M.1724-cü il |
İstinadlar
| ]- Bayramlı, 2015. səh. 164
- Münşi, 2009. səh. 313
- Əfəndiyev, 1961. səh. 47-49
- Bayramlı, 2015. səh. 29
- Rumlu, 2017. səh. 428
- Rumlu, 2017. səh. 450
- Rumlu, 2017. səh. 484
- Rumlu, 2017. səh. 451
- Rumlu, 2017. səh. 514
- Bayramlı, 2015. səh. 41
- Vəliyeva, 2007. səh. 81
- Bayramlı, 2015. səh. 90
Mənbə
| ]- Əfəndiyev, Oqtay. Образавание Азербайджанского государства Сефевидов в начале XVI века (rus). Bakı. 1961.
- Rumlu, Həsən bəy. Əhsənüt-təvarix (az.). Bakı: Uzanlar. 2017. ISBN .
- Münşi, İsgəndər bəy. Tarix-i Aləmara-yi Abbasi (Abbasın dünyanı bəzəyən tarixi) (PDF) (az.). I. Bakı: «Təhsil» nəşriyyatı. 2009.
- Bayramlı, Zabil Həsrət oğlu. AZƏRBAYCAN SƏFƏVİ DÖVLƏTİNİN QURULUŞU VƏ İDARƏ OLUNMASINDA TÜRK QIZILBAŞ ƏYANLARININ ROLU (az.). Bakı: «AVROPA» nəşriyyatı. 2015.
- Vəliyeva, Zülfiyyə. Səfəvi Dövlət Təşkilatı (Təzkirətül-Mülükə əsasən) (türk). Ankara: Ankara Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü. 2007.
Əlavə ədəbiyyat
| ]- Floor, William. The Sadr Or Head Of The Safavid Religious, Judiciary And Endowments And Other Nembers Of The Religious Instituytian Zeitschrif (ingilis). 150 (2). Der Deutschen Morganlandischen Gesellschaft. 2000.
- Şirazi, Xacə Zeynalabidin Əli Əbdi bəy. TƏKMİLƏTÜL-ƏXBAR (PDF) (az.). Bakı: Elm. 1996. ISBN .
- Samia, Mirzə. TƏZKİRƏTÜL-MÜLÜK (fars). TEHRAN: Neşr-i Müessese-yi İntişârât-ı Emir Kebir. 1368.
- Ateş, Tansu. SAFEVİ DEVLETİNDE SADÂRET VE SADRLAR (türk). Ankara: T.C.ANKARA YILDIRIM BEYAZIT ÜNİVERSİTESİ SOSYAL BİLİMLER ENSTİTÜSÜ. 2023.
wikipedia, oxu, kitab, kitabxana, axtar, tap, meqaleler, kitablar, oyrenmek, wiki, bilgi, tarix, tarixi, endir, indir, yukle, izlə, izle, mobil, telefon ucun, azeri, azəri, azerbaycanca, azərbaycanca, sayt, yüklə, pulsuz, pulsuz yüklə, haqqında, haqqinda, məlumat, melumat, mp3, video, mp4, 3gp, jpg, jpeg, gif, png, şəkil, muisiqi, mahnı, kino, film, kitab, oyun, oyunlar, android, ios, apple, samsung, iphone, pc, xiomi, xiaomi, redmi, honor, oppo, nokia, sonya, mi, web, computer, komputer
Vikipediya azad ensiklopediya Sefevi imperiyasinin sedrlerinin siyahisi I Sah Ismayil oz dovlet teskilatinda ondan evvel bolgede hakim olan Teymuri Qaraqoyunlu ve Agqoyunlu dovletlerinden ilham almis onlarin dovlet teskilati ve divan sistemine benzer bir teskilat yaratmisdir Sedr vezifesi de Sefevilerin Qaraqoyunlu ve Agqoyunlu dovletlerinden irsen menimsedikleri eyalet burokratiyasi vezifelerinden biridir Umumiyyetle Sefevi dovletinde ruhaniler boyuk ayetullah huccetul islam qazi ve muftiden ibaret olub mulki ve seri tehqiqatla onlar mesgul olurdular Ayetullaha muctehid e ezem hokm vermek qerar cixarmaq huququna malik olan en nufuzlu ve boyuk feqih yeni sedr deyirdiler Bu soz ise erebce olub bedenin yuxarisi menasini ifade edir ki biz bedenin bu hissesine qelb deyirik Ancaq ayriliqda daha dogrusu ali rutbe yuksek meqam ve bir istilah kimi sedrnesin yeni sedr yerini tutan yaxud mecazi menada en yuksek fezada goylerin yeddinci qatinda qerar tutan sidr agasi kimi ya da meclisde basda oturan menasini anladir Sedr dini idareye rehberlik edir antifeodal bidetci herekatlarin qarsisinin alinmasi kokunun kesilmesi habele her yerde sieliyin movqelerinin yayilmasi mohkemlenmesi ucun mesuliyyet dasiyirdi Isgender bey Munsi Tarix i Alemara yi Abbasi eserinde Sefeviler dovrunde sedrin asagidaki vezifelerini gosterirdi Onlar seyidlere ve emmamelilere himaye gostermeli ve onlarin islerinde numayendeler kimi fealiyyet gostermelidirler yeni onlarin menafeyini mudafie etmelidirler veqfleri ovqaf idare etmeli ve seriet meqsedleri mearif ucun pul vermelidirler Oqtay Efendiyev Sefevi dovletinde sedr vezifesinin ohdeliklerine bele izah verir Sedr funksiyasi dovletin dini siyasetinin heyata kecirilmesine basciliq etmekden ibaret olan yuksek saray vezifesi Sefeviler dovrunde ilk sedr Movlana Semseddin Lahici Gilani olmusdur Siyahi span Sefevi imperiyasinda sedr vezifesini icra etmis sexslerin siyahisi asagidaki kimidir Sah Ismayil dovrunde 1501 1524 cu il sedr vezifesini icra edenler span Adi Selahiyyetlerinin baslangici Selahiyyetlerinin sonuQadi Movlana Semseddin Gilani H 906 M 1501 ci il H 915 M 1510 cu ilQadi Mehemmed Kasi H 909 M 1503 cu il H 915 M 1510 cu ilMir Seyid Serif Sirazi H 915 M 1510 cu il H 917 M 1512 ci ilMir Ebdulbaqi Yezdi H 917 M 1512 ci il H 919 M 1514 cu ilMir Seyid Serif Sirazi H 919 M 1513 cu il H 920 M 1514 cu ilMir Cemaleddin Mehemmed Astrabadi H 920 M 1514 cu il H 930 M 1524 cu ilSah Tehmasib dovrunde 1524 1576 ci il sedr vezifesini icra edenler span Adi Selahiyyetlerinin baslangici Selahiyyetlerinin sonuMir Cemaleddin Mehemmed Astrabadi H 931 M 1525 ci il H 934 M 1528 ci ilMir Qivameddin Huseyni Isfahani H 931 M 1525 ci il H 936 M 1530 cu ilEmir Nemetullah Hilli H 935 M 1529 cu il H 937 M 1531 ci ilMir Qiyaseddin Mehemmed Mensur H 936 M 1530 ci il H 938 M 1532 ci ilMir Muizeddin Mehemmed Isfahani H 938 M 1532 ci il H 944 M 1538 ci ilMir Semseddin Esedullah Susteri Meresi H 944 M 1538 ci il H 963 M 1556 ci ilSah Teqieddin Mehemmed Isfahani H 964 M 1557 ci il H 970 M 1563 ci ilEmir Mehemmed Yusif Astrabadi Mir Qiyaseddin Mehemmed Yusif H 970 M 1563 ci il H 975 M 1568 ci ilMir Miran Mir Qiyaseddin Mehemmed H 975 M 1568 ci il H 985 M 1577 ci ilSah II Ismayil dovrunde 1576 1577 ci il sedr vezifesini icra edenler span Adi Selahiyyetlerinin baslangici Selahiyyetlerinin sonuSah Inayetullah Neqib Isfahani H 984 M 1576 ci il H 985 M 1577 ci ilMirze Mahdum Serifi H 985 M 1577 ci il H 985 M 1577 ci ilSah Mehemmed Xudabende dovrunde 1577 1587 ci il sedr vezifesini icra edenler span Adi Selahiyyetlerinin baslangici Selahiyyetlerinin sonuMir Semseddin Mehemmed Kirmani H 986 M 1577 ci il H 993 M 1585 ci ilMir Taceddin Mahmud H 986 M 1577 ci il H 993 M 1585 ci ilMir Ebuveli Encevi H 986 M 1577 ci il H 996 M 1587 ci ilSah I Abbas dovrunde 1587 1629 cu il sedr vezifesini icra edenler span Adi Selahiyyetlerinin baslangici Selahiyyetlerinin sonuMir Ebuveli Encevi H 996 M 1587 ci il H 1015 M 1607 ci ilEmir Cemaleddin Mehemmed Sedr i Xasse Mir Muizeddin Mehemmed Sedr i Amme H 1015 M 1607 ci il H 1016 M 1607 1608 H 993 M 1585 ci il H 1022 M 1614 cu ilMirze Razi Sedr i Xasse H 1017 M 1608 ci il H 1020 M 1611 ci ilQadi Sultan Turbeti Sedr i Xasse H 1026 M 1617 ci il H 1026 M 1617 ci ilMirze Refieddin Mehemmed Xelife Sedr H 1017 M 1608 ci il H 1034 M 1625 ci ilMir Sedreddin Mehemmed Sedr i Xasse H 1016 M 1607 1608 H 1017 M 1608 ci ilMir Refieddin Sedr i Memalik H 1026 M 1617 ci il H 1038 M 1629 cu ilSah Sefi dovrunde 1629 1642 ci il sedr vezifesini icra edenler span Adi Selahiyyetlerinin baslangici Selahiyyetlerinin sonuMirze Refii Sehristani H 1038 M 1629 cu il H 1042 M 1633 cu ilMirze Hebibullah Sedr H 1042 M 1633 cu il H 1052 M 1642 cu ilSah II Abbas dovrunde 1642 1666 ci il sedr vezifesini icra edenler span Adi Selahiyyetlerinin baslangici Selahiyyetlerinin sonuMirze Hebibullah Sedr H 1052 M 1642 cu il H 1064 M 1654 cu ilMirze Mehdi Sedr H 1063 M 1654 cu il H 1081 M 1671 ci ilMirze Qivameddin Mehemmed Sedr H 1072 M 1661 ci il H 1075 M 1664 cu ilSah Suleyman dovrunde 1666 1694 cu il sedr vezifesini icra edenler span Adi Selahiyyetlerinin baslangici Selahiyyetlerinin sonuMirze Ebu Talib Rezevi Sedr i Xasse Mirze Ebu Saleh Rezevi Sedr i Amme H 1077 M 1667 cu il H 1077 M 1667 cu il H 1095 M 1685 ci il H 1092 M 1681 ci ilSeyid Eli xan Mirze Necef xan Sedr i Amme H 1093 M 1682 ci il H 1093 M 1682 ci il H 1095 M 1685 ci il H 1104 M 1694 cu ilSah Sultan Huseyn dovrunde 1694 1722 ci il sedr vezifesini icra edenler span Adi Selahiyyetlerinin baslangici Selahiyyetlerinin sonuSeyid Eli xan H 1104 M 1694 cu il H 1104 M 1694 cu ilSeyid Mirze Bakir Huseyn H 1104 M 1694 cu il H 1134 M 1722 cu ilMir Seyid Murtaza Eli Xelife Sultan H 1134 M 1722 ci il H 1135 M 1723 cu ilMirze Mehemmed Mukim H 1134 M 1722 ci il H 1136 M 1724 cu ilIstinadlar span Bayramli 2015 seh 164 Munsi 2009 seh 313 Efendiyev 1961 seh 47 49 Bayramli 2015 seh 29 Rumlu 2017 seh 428 Rumlu 2017 seh 450 Rumlu 2017 seh 484 Rumlu 2017 seh 451 Rumlu 2017 seh 514 Bayramli 2015 seh 41 Veliyeva 2007 seh 81 Bayramli 2015 seh 90 Menbe span Efendiyev Oqtay Obrazavanie Azerbajdzhanskogo gosudarstva Sefevidov v nachale XVI veka rus Baki 1961 Rumlu Hesen bey Ehsenut tevarix az Baki Uzanlar 2017 ISBN 978 605 030 641 5 Munsi Isgender bey Tarix i Alemara yi Abbasi Abbasin dunyani bezeyen tarixi PDF az I Baki Tehsil nesriyyati 2009 Bayramli Zabil Hesret oglu AZERBAYCAN SEFEVI DOVLETININ QURULUSU VE IDARE OLUNMASINDA TURK QIZILBAS EYANLARININ ROLU az Baki AVROPA nesriyyati 2015 Veliyeva Zulfiyye Sefevi Dovlet Teskilati Tezkiretul Muluke esasen turk Ankara Ankara Universitesi Sosyal Bilimler Enstitusu 2007 Elave edebiyyat span Floor William The Sadr Or Head Of The Safavid Religious Judiciary And Endowments And Other Nembers Of The Religious Instituytian Zeitschrif ingilis 150 2 Der Deutschen Morganlandischen Gesellschaft 2000 Sirazi Xace Zeynalabidin Eli Ebdi bey TEKMILETUL EXBAR PDF az Baki Elm 1996 ISBN 5 8066 0436 5 Samia Mirze TEZKIRETUL MULUK fars TEHRAN Nesr i Muessese yi Intisarat i Emir Kebir 1368 Ates Tansu SAFEVI DEVLETINDE SADARET VE SADRLAR turk Ankara T C ANKARA YILDIRIM BEYAZIT UNIVERSITESI SOSYAL BILIMLER ENSTITUSU 2023 Kateqoriya Sefeviler imperiyasinin dovlet qurulusu
