Bu adın digər istifadə formaları üçün bax: Reaktiv.
Reaktiv mühərrik — əslində qaz turbini olub, geriyə təkanvermə prinsipi ilə işləyir. Reaktiv mühərrik ətrafda olan havanı udaraq yanacaq kamerasında qarışıqla yanandan sonra alınan məhsulu böyük cərəyanla xaricə püskürdür. Bunun nəticəsində təkan qüvvəsi yaranır. Yanmada ətraf mühitdən hava udulduğundan çox vaxt bu mühərriklərə "nəfəs alan mühərriklər" də deyilir.
Reaktiv mühərrik mülki hava uçuşlarında böyük roll oynayır. Havada nəql olunan yüklərin böyük hissəsi reaktiv mühərriklərlə təchiz olunmuş təyyarələrin payına düşür. Digər sahələrdə onların tətbiqinə çox az rast gəlinir.
İş prinsipi
Reaktiv mühərrik iş zamanı öncə xaricdən udulan havanın sıxılması ilə başalyır. Sonra sıxılmış hava yanacaq kamerasına ötürülür. Burada püskürdülmüş yanacaq ilə qarışan hava yanır (və ya partlayır), nəticədə temperatur və axan havanın sürətini artırır. Eyni zamanda qazda statik təzyiq nisbətən aşağı düşür. Alınan axın turbinin pərlərinə toxunaraq onu fırladır. Burada qaz yenidən genişlənir. Pərlər bərkidilmiş val enerjini mexaniki enerjiyə çevirərək müxtəlif məqsədlər üçün istifadə etməyə imkan verir. Genişlənmiş qaz böyük sürətlə axaraq turbinin arxa hissəsindəki ucluqdan keçərək, önun sürəti, kiçilən en kəsiyi nəticəsində daha da artır.
Xaric püskürdülən yanacaq məhsulu böyük təkan qüvvəsi yaradır. Bir çox hərbi təyyarələrdə mühərrikin uc hissəsinə yaxın yerdə daha bir yanacaq kamerası yerləşdirilir. Məqsəd xaricə püskürdülən cərəyanı daha da gücləndirməkdir.
Turboreaktiv mühərrikin iş sxemi 1. Havanın yığılması; 2. aşağı pillədə sıxma; 3. yuxarı pillədə sıxma; 4. yanma; 5. genişlənmə; 6. isti zona; 7. turbin; 8. yanma kamerası; 9. soyuq zona; 10. diffuzor.
Reaktiv mühərriklərinin işləmə prinsiini porşenlı mühərriklə müqayisə etmək olar. Fərq orasındadır ki, burada yanma taktları eyni zamanda və səlis baş verir. Nyutonqanuna əsasən yaranan təkan qüvvəsi mühərrikin bağlı olduğu təyyarəni qabağa itləyir. Reaktiv təyyarənin üstünlüyü onun böyük sürət, güc və hündürlükdə tətbiq oluna bilməsidir. Propeller ilə işləyən təyyarə mühərriklərinə nisbətən bu mühərriklərin təcili qat-qat çox olur.
Bu mühərriklərin çatışmayan cəhətləri onların mürəkkəb hazırlanma texnologiyasına malik olması və bununla bağlı olan yüksək hazırlanma xərcləridir. Propellerlə işləyən mühərriklərə nisbətən xarici əşyalara çox həssasdır. Sıx toz dumanı da hətta onun işləməsinə əngəl törədə bilər. Belə olan halda onun qulluq edilmə intervalı vaxtı azalır. Suyun turbinə daxil olması isə əksinə heç bir problem yaratmır.
Tarixi
Pərli təyyarələrin maksimal sürətləri 700 km/saat-a çatdıqdan sonra bu sərhədi keçmək adi mühərriklərlə artıq mümkün olmur. Ancaq sürəti 800 km/saat olan təyyarəni düzəltmək məqsədinə çatmaq artıq yeni ötürmə sistemi tələb edirdi. Əvvəllər məlum olan təkan qüvvəsindən istifadə edilməsi məlum olan aerodinamika, termodinamika və metallurgiya sahələrində olan biliklərin sayəsində mümkün olmuşdur. 1903-cü ildə norvegiyalı Aegilidius Elling ilk qaz turbinini düzəldir. 1909-cu ildə Karavodine reaktiv mühərrikin işləməsinin nəzəri əsaslarını işləyir. 1909-cu ildə Georg Markonnet turbinin reaktiv mühərrik kimi tətbiq olunmasını təşkil edir.
Buna paralel olaraq hibrid konstruksiyalardan da istifadə edilməyə başlayır. Burada havanın sıxılması əlavə qurğunun köməyi ilə aparılırdı. Kampinin təklif etdiyi bu sistemdə benzin mühərriki ilə işləyən üfürcək qurğusu havanı sıxaraq kənardan yanacaq kamerasına verir. Bu mühərriklrdən üç növ (Konda -1910, Kampini CC.2, yapon istehsalı Tsu-11) işlənir, amma onlardan heç biri uğur gətirmir.
İngilis tədqiqatlarlı
İngilis Frank Vittle 1928-ci ildə reaktiv mühərrik üçün yeni təkliflər verir. Amma o bunun üçün tərəfkeşlər tapa bilmir. Onun işində havanı sıxmaq üçün komprosser mühərrikə inteqrasiya olunmuşdur. 1932-ci ildə o bu mühərrikin konstruksiyasına patent alır.
1935-ci ildə Rolf Villiams "Power Jets Ltd" firmasını yaradır və Vittleni baş mühəndis təyin edir. Vittle öz ideyasına əsasən ilk turbini düzəldir və onu 12 aprel 1937-ci ildə sınaqdan keçirir. Sonra o dövlətdən hərb uçun yararlı olan mühərrikin hazırlanmasına sifariş alır. Bu zaman "Gloster Aircraft" firmasına isə bu mühərrikə uyğun təyyarənin hazırlanmasına sifariş verilir. Belə ki, 15 may 1945-ci ildə reaktiv mühərriklə uça bilən ilk sınaq təyyarəsi hazır olur.
Alman tədqiqatlarlı
İlk turborekativ mühərrikli təyyarə He 178.
Messerşmidt Me.262
İngilis mühəndislərindən asılı olmayaraq 1935-ci ildə alman Hans von Ohain tərəfindən oxşar mühərrik üzərində tədqiqat işləri aparılmağa başalanır. Ohain bu mühərrikin üstün cəhətlərini görərək öz işçisi ilə birlikdə Henkel firmasının tərkibində yeni bir şöbə təşkil edir. Almaniya dövləti o dövrdə bütün dünya ilə müharibəyə hazırlaşdığından, onlar bu istiqamətdə aparılan işlərə güclü təkan verirlər. İlk reaktiv mühərriklə uçabilən He 178 modelli təyyarə von Ohayn tərəfindən layihələndirilir. Təyyarəni sınaqdan keçirən pilot Erix Varzis idi (29 avqust 1939). Bu təyyarə öz sürəti (700 km/saat) ilə o dövrdə mövcud olan bütün pərli təyyarələri ötüb keçmişdir. İqtisadi cəhətdən isə aşağı effektivliyə malik idi. Qalxma və enmə zamanı böyük sürətə malik olması bu təyyarə üçün böyük uçuş zolağı tələb edirdi. Təyyarənin bu şatışmamazlığına görə o istehsala buraxılmır. Ancaq dövlət məmurları başa düşmürlər ki, bu ilk reaktiv təyyarədir və onun təkmilləşdirilməsi ilə daha böyük üstünlüklərə nail olmaq olardı.
Müharibənin gedişində bu mövzu öz aktuallığını itirmir. Havada öz üstünlüyünü itirən Alman dövləti yenidən reaktiv mühərriklə təchiz olunmuş təyyarələrlə bunu bərpa etmək istəyirlər. Onlar 1942-ci ildən Yunkers firmasının hazırladığı iki Jumo-004 turbo reaktiv mühərrikləri ilə təchiz olunmuş Messerşmidt Me262 təyyarəsinin düzəldilməsinə başlayırlar. Bu təyyarənin bütün üstünlüklərinə baxmayaraq o alman faşistlərini müharibədə məğlubiyyətdən qurtara bilmir. Almaniyaya qarşı müharibə aparan ittifaq üzvləri arasında, Vittlenin hazırladığı Rolls-Royce Derwent 8 mühərrikləri ilə uçan yeganə reaktiv təyyarə idi.
Rus tədqiqatlarlı
İlk reaktiv mühərriklə təchiz olunmuş rus təyyarəsi 1946-cı ildə hazırlanmış Як-15 idi. Bu təyyarə Jumo-004 mühərriklıəri ilə təchiz olunmu, Як-3-ün bazasında yaradılmışdır. Burada tətbiq olunan Jumbo-004 mühərrikləri isə alman mühəndislərinin kosntruksiyaları olub İİ dünya müharibəsindən sonra Rusiyaya aparılmışdır.
1945-ci ildə Dessau şəhərində yerləşən Yunkers firması bütünlüklə, 1000 alman və avstriya təyyarə mütəxəsissləri ilə birlikdə RusiyanınKuybışev şəhəri yaxınlığında yerləşən MAP N2 zavoduna köçürülür. Rus konstruktoru Kuznetsovun rəhbərliyi altında alman mütəxəssisləri 1946-47-ci illərdə Jumbo-004 reaktiv mühərrikini hazırlayaraq "RD-10" adı ilə işə salırlar. Kazan şəhərində yerləşən başaqa bir zavodda isə BMV firmasının istehsalı olan BMW-003 mühərriklərinin RD-20 adı ilə yenidən qurulması baş verir. Almaniyanın başqa-başqa yerləridnən Rusiyaya gətirilmiş aviasiya texnikasının əsasında daha üç yeni reaktiv mühərrik zavod salınır: №36 Rıbins şəhəri, №478 Zaporojye, №466 Leninqradda. SSRißyə gətirilmiş alman mütəxəsissləri Almaniyada yaradılmış, amma müharibə ilə əlaqədar olaraq istehsal olunmamış yeni konstruksiyaları hazırlayıb sınaqdan keçirirlər.
Əvvəllər Yunkers firmasında çalmış Dr. Alfred Şaybenin rəhbərliyi ilə OKB-1-də Yunkers mühərriklərinin təkmilləşdirilməsi baş verir. O Kuznetsovla birgə işləyərək güclü mühərrik olan Jumbo-022-ni (HK-2M) layihələndirir. Sonra o bu mühərrikin göstəricuilərini daha da inkişaf etdirərək 2TF-2F reaktiv mühərrikini layihələndirir- Bu mwhärriklär TU-95-ə qoyulur. 1953-cü ildə alman mütəxəssislərini geri vətənlərinə buraxırlar, yalnız bundan sonra ruslar malik olduqları reaktiv mühərriklər üzərində öz tədqiqatlarını aparmağa başlayırlar.
Jumbo-004 mühərrikləri ЯК-15; Як-17; Як-19; Су-9 qırıcı təyyarələrinə qoyulur. BMW-003С isə qırıcı Миг-9-a qoyulur. Dr. Şaybenin düzəltdiyi mühərriklər indiyə kimi də TU-95 təyyarələrində işlədilir.
Mənbə
The Jet engine Rolls-Royce, Derby 1969, 1971, 1973, 1986. ISBN 0-902121-04-9 (sehr gut bebildert)
Klaus Hünecke – Flugtriebwerke. Ihre Technik und Funktion, Motorbuchverlag, Stuttgart 1978. ISBN 3879434077
Willy J.G. Bräunling – Flugzeugtriebwerke. Springer, Berlin 2004, ISBN 3-540-40589-5
reaktiv, mühərrik, adın, digər, istifadə, formaları, üçün, reaktiv, əslində, turbini, olub, geriyə, təkanvermə, prinsipi, ilə, işləyir, ətrafda, olan, havanı, udaraq, yanacaq, kamerasında, qarışıqla, yanandan, sonra, alınan, məhsulu, böyük, cərəyanla, xaricə, . Bu adin diger istifade formalari ucun bax Reaktiv Reaktiv muherrik eslinde qaz turbini olub geriye tekanverme prinsipi ile isleyir Reaktiv muherrik etrafda olan havani udaraq yanacaq kamerasinda qarisiqla yanandan sonra alinan mehsulu boyuk cereyanla xarice puskurdur Bunun neticesinde tekan quvvesi yaranir Yanmada etraf muhitden hava uduldugundan cox vaxt bu muherriklere nefes alan muherrikler de deyilir Rolls Royce RB211 reaktiv muherriki 1970 Reaktiv muherrik mulki hava ucuslarinda boyuk roll oynayir Havada neql olunan yuklerin boyuk hissesi reaktiv muherriklerle techiz olunmus teyyarelerin payina dusur Diger sahelerde onlarin tetbiqine cox az rast gelinir Mundericat 1 Is prinsipi 2 Tarixi 3 Menbe 4 Web kecidIs prinsipi RedakteReaktiv muherrik is zamani once xaricden udulan havanin sixilmasi ile basalyir Sonra sixilmis hava yanacaq kamerasina oturulur Burada puskurdulmus yanacaq ile qarisan hava yanir ve ya partlayir neticede temperatur ve axan havanin suretini artirir Eyni zamanda qazda statik tezyiq nisbeten asagi dusur Alinan axin turbinin perlerine toxunaraq onu firladir Burada qaz yeniden genislenir Perler berkidilmis val enerjini mexaniki enerjiye cevirerek muxtelif meqsedler ucun istifade etmeye imkan verir Genislenmis qaz boyuk suretle axaraq turbinin arxa hissesindeki ucluqdan kecerek onun sureti kicilen en kesiyi neticesinde daha da artir Xaric puskurdulen yanacaq mehsulu boyuk tekan quvvesi yaradir Bir cox herbi teyyarelerde muherrikin uc hissesine yaxin yerde daha bir yanacaq kamerasi yerlesdirilir Meqsed xarice puskurdulen cereyani daha da guclendirmekdir Turboreaktiv muherrikin is sxemi1 Havanin yigilmasi 2 asagi pillede sixma 3 yuxari pillede sixma 4 yanma 5 genislenme 6 isti zona 7 turbin 8 yanma kamerasi 9 soyuq zona 10 diffuzor Reaktiv muherriklerinin isleme prinsiini porsenli muherrikle muqayise etmek olar Ferq orasindadir ki burada yanma taktlari eyni zamanda ve selis bas verir Nyuton qanuna esasen yaranan tekan quvvesi muherrikin bagli oldugu teyyareni qabaga itleyir Reaktiv teyyarenin ustunluyu onun boyuk suret guc ve hundurlukde tetbiq oluna bilmesidir Propeller ile isleyen teyyare muherriklerine nisbeten bu muherriklerin tecili qat qat cox olur Bu muherriklerin catismayan cehetleri onlarin murekkeb hazirlanma texnologiyasina malik olmasi ve bununla bagli olan yuksek hazirlanma xercleridir Propellerle isleyen muherriklere nisbeten xarici esyalara cox hessasdir Six toz dumani da hetta onun islemesine engel torede biler Bele olan halda onun qulluq edilme intervali vaxti azalir Suyun turbine daxil olmasi ise eksine hec bir problem yaratmir Tarixi RedaktePerli teyyarelerin maksimal suretleri 700 km saat a catdiqdan sonra bu serhedi kecmek adi muherriklerle artiq mumkun olmur Ancaq sureti 800 km saat olan teyyareni duzeltmek meqsedine catmaq artiq yeni oturme sistemi teleb edirdi Evveller melum olan tekan quvvesinden istifade edilmesi melum olan aerodinamika termodinamika ve metallurgiya sahelerinde olan biliklerin sayesinde mumkun olmusdur 1903 cu ilde norvegiyali Aegilidius Elling ilk qaz turbinini duzeldir 1909 cu ilde Karavodine reaktiv muherrikin islemesinin nezeri esaslarini isleyir 1909 cu ilde Georg Markonnet turbinin reaktiv muherrik kimi tetbiq olunmasini teskil edir Buna paralel olaraq hibrid konstruksiyalardan da istifade edilmeye baslayir Burada havanin sixilmasi elave qurgunun komeyi ile aparilirdi Kampinin teklif etdiyi bu sistemde benzin muherriki ile isleyen ufurcek qurgusu havani sixaraq kenardan yanacaq kamerasina verir Bu muherriklrden uc nov Konda 1910 Kampini CC 2 yapon istehsali Tsu 11 islenir amma onlardan hec biri ugur getirmir Ingilis tedqiqatlarliIngilis Frank Vittle 1928 ci ilde reaktiv muherrik ucun yeni teklifler verir Amma o bunun ucun terefkesler tapa bilmir Onun isinde havani sixmaq ucun komprosser muherrike inteqrasiya olunmusdur 1932 ci ilde o bu muherrikin konstruksiyasina patent alir 1935 ci ilde Rolf Villiams Power Jets Ltd firmasini yaradir ve Vittleni bas muhendis teyin edir Vittle oz ideyasina esasen ilk turbini duzeldir ve onu 12 aprel 1937 ci ilde sinaqdan kecirir Sonra o dovletden herb ucun yararli olan muherrikin hazirlanmasina sifaris alir Bu zaman Gloster Aircraft firmasina ise bu muherrike uygun teyyarenin hazirlanmasina sifaris verilir Bele ki 15 may 1945 ci ilde reaktiv muherrikle uca bilen ilk sinaq teyyaresi hazir olur Alman tedqiqatlarli Ilk turborekativ muherrikli teyyare He 178 Messersmidt Me 262 Ingilis muhendislerinden asili olmayaraq 1935 ci ilde alman Hans von Ohain terefinden oxsar muherrik uzerinde tedqiqat isleri aparilmaga basalanir Ohain bu muherrikin ustun cehetlerini gorerek oz iscisi ile birlikde Henkel firmasinin terkibinde yeni bir sobe teskil edir Almaniya dovleti o dovrde butun dunya ile muharibeye hazirlasdigindan onlar bu istiqametde aparilan islere guclu tekan verirler Ilk reaktiv muherrikle ucabilen He 178 modelli teyyare von Ohayn terefinden layihelendirilir Teyyareni sinaqdan keciren pilot Erix Varzis idi 29 avqust 1939 Bu teyyare oz sureti 700 km saat ile o dovrde movcud olan butun perli teyyareleri otub kecmisdir Iqtisadi cehetden ise asagi effektivliye malik idi Qalxma ve enme zamani boyuk surete malik olmasi bu teyyare ucun boyuk ucus zolagi teleb edirdi Teyyarenin bu satismamazligina gore o istehsala buraxilmir Ancaq dovlet memurlari basa dusmurler ki bu ilk reaktiv teyyaredir ve onun tekmillesdirilmesi ile daha boyuk ustunluklere nail olmaq olardi Muharibenin gedisinde bu movzu oz aktualligini itirmir Havada oz ustunluyunu itiren Alman dovleti yeniden reaktiv muherrikle techiz olunmus teyyarelerle bunu berpa etmek isteyirler Onlar 1942 ci ilden Yunkers firmasinin hazirladigi iki Jumo 004 turbo reaktiv muherrikleri ile techiz olunmus Messersmidt Me262 teyyaresinin duzeldilmesine baslayirlar Bu teyyarenin butun ustunluklerine baxmayaraq o alman fasistlerini muharibede meglubiyyetden qurtara bilmir Almaniyaya qarsi muharibe aparan ittifaq uzvleri arasinda Vittlenin hazirladigi Rolls Royce Derwent 8 muherrikleri ile ucan yegane reaktiv teyyare idi Rus tedqiqatlarliIlk reaktiv muherrikle techiz olunmus rus teyyaresi 1946 ci ilde hazirlanmis Yak 15 idi Bu teyyare Jumo 004 muherriklieri ile techiz olunmu Yak 3 un bazasinda yaradilmisdir Burada tetbiq olunan Jumbo 004 muherrikleri ise alman muhendislerinin kosntruksiyalari olub II dunya muharibesinden sonra Rusiyaya aparilmisdir 1945 ci ilde Dessau seherinde yerlesen Yunkers firmasi butunlukle 1000 alman ve avstriya teyyare mutexesissleri ile birlikde Rusiyanin Kuybisev seheri yaxinliginda yerlesen MAP N2 zavoduna kocurulur Rus konstruktoru Kuznetsovun rehberliyi altinda alman mutexessisleri 1946 47 ci illerde Jumbo 004 reaktiv muherrikini hazirlayaraq RD 10 adi ile ise salirlar Kazan seherinde yerlesen basaqa bir zavodda ise BMV firmasinin istehsali olan BMW 003 muherriklerinin RD 20 adi ile yeniden qurulmasi bas verir Almaniyanin basqa basqa yerleridnen Rusiyaya getirilmis aviasiya texnikasinin esasinda daha uc yeni reaktiv muherrik zavod salinir 36 Ribins seheri 478 Zaporojye 466 Leninqradda SSRissye getirilmis alman mutexesissleri Almaniyada yaradilmis amma muharibe ile elaqedar olaraq istehsal olunmamis yeni konstruksiyalari hazirlayib sinaqdan kecirirler Evveller Yunkers firmasinda calmis Dr Alfred Saybenin rehberliyi ile OKB 1 de Yunkers muherriklerinin tekmillesdirilmesi bas verir O Kuznetsovla birge isleyerek guclu muherrik olan Jumbo 022 ni HK 2M layihelendirir Sonra o bu muherrikin gostericuilerini daha da inkisaf etdirerek 2TF 2F reaktiv muherrikini layihelendirir Bu mwharriklar TU 95 e qoyulur 1953 cu ilde alman mutexessislerini geri vetenlerine buraxirlar yalniz bundan sonra ruslar malik olduqlari reaktiv muherrikler uzerinde oz tedqiqatlarini aparmaga baslayirlar Jumbo 004 muherrikleri YaK 15 Yak 17 Yak 19 Su 9 qirici teyyarelerine qoyulur BMW 003S ise qirici Mig 9 a qoyulur Dr Saybenin duzeltdiyi muherrikler indiye kimi de TU 95 teyyarelerinde isledilir Menbe RedakteThe Jet engine Rolls Royce Derby 1969 1971 1973 1986 ISBN 0 902121 04 9 sehr gut bebildert Klaus Hunecke Flugtriebwerke Ihre Technik und Funktion Motorbuchverlag Stuttgart 1978 ISBN 3879434077 Willy J G Braunling Flugzeugtriebwerke Springer Berlin 2004 ISBN 3 540 40589 5 Reinhard Muller Luftstrahltriebwerke Grundlagen Charakteristiken Arbeitsverhalten Verlag Vieweg Braunschweig 1997 ISBN 3 528 06648 2Web kecid RedakteEtrafli tesviri almanca Arxivlesdirilib 2008 04 23 at the Wayback MachineMenbe https az wikipedia org w index php title Reaktiv muherrik amp oldid 5763411, wikipedia, oxu, kitab, kitabxana, axtar, tap, hersey,
ne axtarsan burda
, en yaxsi meqale sayti, meqaleler, kitablar, oyrenmek, wiki, bilgi, tarix, seks, porno, indir, yukle, sex, azeri sex, azeri, seks yukle, sex yukle, izle, seks izle, porno izle, mobil seks, telefon ucun, chat, azeri chat, tanisliq, tanishliq, azeri tanishliq, sayt, medeni, medeni saytlar, chatlar, mekan, tanisliq mekani, mekanlari, yüklə, pulsuz, pulsuz yüklə, mp3, video, mp4, 3gp, jpg, jpeg, gif, png, şəkil, muisiqi, mahnı, kino, film, kitab, oyun, oyunlar.
