Azərbaycanca
Deutsch
Lietuvos
සිංහල
Türkçe
Українська
Bu məqalədə çoxsaylı problemlər mövcuddur. Zəhmət olmasa, səhifəni redaktə edərək və ya mövcud problemləri diskussiya edərək həll edin.
|
Raziyə sultan və ya Aləmiyan Raziyə bəyim (1700, İsfahan – 1775, Kərbəla) — Səfəvilər xanədanlığının nümayəndəsi. IX Səfəvi hökümdarı Sultan Hüseynin Fərda sultandan olan qızı. 1729-cu ildə Nadir xan Əfşarla etdiyi izdivacla Əfşar-Səfəvi blokunun yaranmasına səbəb olmuşdur. Nadir xan 1736-cı ildə Suqovuşanda "şah" elan edildikdən sonra Raziyə bəyim də şahın xanımı olmuşdur.
| Raziyə Bəyim | |
|---|---|
| Doğum tarixi | 1700 |
| Doğum yeri |
|
| Vəfat tarixi | 1775 |
| Vəfat yeri | |
| Dəfn yeri | |
| Həyat yoldaşı | |
| Atası | Şah Sultan Hüseyn Səfəvi |
| Fəaliyyəti | siyasətçi |
Həyatı
Raziya Sultan 1700-ci ildə İsfahanda doğulmuşdur. Saray təlim-tərbiyyəsi götürmüş, xüsusi müəllimlərdən dərs almışdır. Hər zaman olduğu kimi onun da dövründə iğtişaşlı saray intriqaları mövcud idi. Lakin uşaqlıq illəri dövlət üçün bəzi üsyanlar olsa da, yenə də "sabit dövr"ə təsadüf edirdi. Raziya Sultan hər zaman xalqının və dövlətinin qeydinə qalan bir xanım idi. Vəqflər açdırar, yoxsuları himayə edərdi. Azərbaycanın və Şərqin diplomatik qadınlarından sayılan Raziya Sultan dövlət işləri ilə də dərindən maraqlanmışdır/ Atasının onu dəstəkləməsi isə bəzən ona dost, bəzən isə düşmən qazanmasına səbəb olmuşdur. Sərrast ox atmağı bacaran Raziya Sultan İsfahan əməliyyatında bir korpusa başçılıq etmiş, yüzlərcə əfqan üsyançısını öldürmüşdür.
İlk siyasi evlilik
XVIII əsrin əvvəllərində regionda vəziyyət yenidən dəyişməkdə idi. Rusiyanın, Osmanlının və İranın yaxınlarda başlayacağı qanlı müharibə və mübarizə sanki tufan qabağı səssizlik kimi günbəgün gəlməkdə idi. Şah bu səbəbdən qərb hüdudlarında olacaq hər hansı bir təhlükəli vəziyyətə görə Gürcüstanla yaxın əlaqə qurmağın və qohum olmağın tərəfində idi. Bu səbəbdən o qızları arasında ən mərd, qorxmaz və ağıllı olanını, 18 yaşlı Raziyanı 1718-ci ilin başlanğıcında Kaxetiyaçarı II David ilə evləndirdi. Onun işi Səfəvi dövlətinə tabe olan Gürcüstanı başqa bir dövlətə meyl etməyə qoymamaq idi. Raziya Sultan saraydan ayrılandan 4 il sonra 1722-ci ilin 8 martında əfqanlar İsfahanı mühasirəyə alıb Şahı və ailəsini əsr aldılar. Bu xəbəri alan Raziya Sultan təcili Tifisdən ayrılıb İrana doğru yola düşdü. Raziya Sultanı Tiflisə bağlayacaq heç bir şey yox idi. O, heç "izdivaclı" olduğu gürcü şahzadəsi ilə də yaxınlıq qurmamışdı. İndi onu bir şey maraqlandırırdı; əsr qalmış və ona möhtac olan ailəsini qurtarmaq. Əvvəli at arabası ilə başlayan yolçuluq Gəncədə araba təkərinin qırılması ilə təxirə düşdü. İki gün Gəncədə qalıb azuqə və ehtiyat yığan Sultan burada Gəncə hakiminin insanlarla pis rəftar edib, zülm etdiyini gördü. Hakimin qabağını kəsib ona töhmət verən sultanı xanın adamları zərərsizləşdirilmək istədilər. Bu zaman Raziya Sultan kimliyini və xənədan möhrünü göstərib onları geri oturmuşdu. Əhali Raziya Sultana pənah verib dərdlərini danışdılar. Xan vəzifəsindən azad edildi. Xalqın seçdiyi bi nəfər yeni hakim təyin olundu. Bundan sonra Raziya Sultan çapar atla yola düşdü. Lakin Astara bölgəsində təhlükəni nəzərə alan Sultan yenidən arabayla yoluna davam etdi.
Uğurlu qaçış
Əfqanlar şəhəri mühasirəyə alıb Şah Sultan Hüseyni devirdiklərini ətraf yerlərə yaymağa başladılar. Başda bu xəbərə heç kəs inanmadı. Lakin bu xalqda şübhə toxumları səpdi. Raziya Sultan martın sonu özünü Mazandarana yetirdi. Mahmud Hotakinin sərkərdəsi Əmənulla xanın adamları hələ Raziya Sultan Gəncədə olanda Gürcüstana onu axtarmağa getmiş, getdiyini öyrənmiş təzədən izə düşmüşdülər. Sultanın arabasının qabağını Mazandaranda tapıb qarşısını kəsməyə müvəffəq oldular. Lakin buranın hakimi Fətəli xan onları pusquya salıb Raziya Sultanı xilas edə bildi. Raziya Sultan Fətəli xanla yalnız aprel ayının ilk günü İsfahana vardılar. Raziya ata bir sevimli qardaşı olan II Təhmasibi zor yolla Fətəli xan Qacarla birgə əsrlikdən Astrabada qaçırdı. Fətəli xan qacar isə şəhər mühasirəsini qıra bilməyəcəyini anlayıb məcburən geri döndü. II Təhmasib Mazandaranda (Qəzvin)də özünü "şah", Raziya Sultanı "naibə", Fətəli xanı isə "sərdar" təyin etdi. II Təhmasib əfqanlara qarşı yeni meydana çıxmış Nadir xanı da öz tərəfinə çəkib mübarizəyə başladı. Nadir xanın da köməyi ilə əfqanlar qovuldu. Digər Səfəvi xənədan üzvləri xilas oldu. Və Nadir xanla Raziya Sultan bu əlamətdar zamanda yaxınlaşdılar. Bu isə Fətəli xanla Nadirin arasındakı "pərdəyi" götürdü. Nadir xan hiylə ilə "rəqib"i Fətəlini şahın da istəyi ilə aradan qaldırdı.
Nadirlə evlilik
Əfqanlar qovulduqdan sonra dövlət üçün 2 təhlükə qalırdı ; Rus və Osmanlı qüvvələri. Həm Nadir xan, həm Şah II Təhmasib, həm də Raziya Sultan tədbirlər görürdülər. Nadir xanın dəstəsinin zəfər sədaları saraya gəlirdi. Şah II Təhmasib ən sadiq adamı Nadir xandan çəkinməyə başlamışdı. Bu səbəbdən 1725-ci ildə Raziya Sultanla Nadir xanın izdivacını etməyə məcbur oldu. Lakin 1725 8 fevralda Səfəvi xənədan üzvlərinin qonaqlıqda əfqanlar tərəfindən öldürülməsi izdivacı az uzatdı. II Təhmasib Damğanda Nadirin qələbə qazanacağı təqdirdə Raziyəylə ona toy edəcəyini bildirmişdi. 1729-cu ildə izdivac əfqanlar tam qovulandan sonra baş tutdu. 1736 da isə Nadir şah olandan sonra ikinci dəfə zat ali nikah təzələndi. Evlənməklə əslində Raziya Nadirin Səfəvilərə qarşı duruşunu anlamış, məqsədini bilmiş, yarı siyasi, yarı istəkli bu evliliyə razı olmuşdu. Bu izdivacdan Rüxsarə, başqa adla Qəmər adlı bir qız dünyaya gəldi. Hələ 1736-cı il III Abbasın devrilməsinə az qala Raziya ilə Nadir arasında anlaşmazlıqlar başlamışdı. Nadir xan Şah III Abbası devirib atasının yanına Səbzivara göndərdi. Raziya Sultan nə qədər cəhd etsə də yenə bu sərt və israrlı sərdarı yolundan döndərə bilmədi. Nadir xan özünü "Nadir şah" adı ilə taxta çıxdı. Və bunla da Raziya Sultanla Nadir xanın münasibətləri daha da kəskinləşdi. Səfəvi tərəfindən olan tayfalar isə Raziya Sultanı "Şahbanui-Dövlətə" adlandıraraq Nadirə bir növ xəbərdarlıq etdilər. Nadir onlardan çəkinib "köhnə" şaha toxunmayacağına and içdi. Raziya Sultan isə möhtərəm xanım olaraq dövlət işlərinə birbaşa müdaxilə etmək hüququnu aldı. Hərəmdə də vəziyyət ürək açan deyil taxt uğrunda orda da intriqalar davam edirdi.
Qars döyüşü (1745) 1743-1746-cı il Osmanlı-Qızılbaş müharibəsinin sonuncu əsas toqquşmasıdır. Döyüş Osmanlı ordusunun qəti şəkildə darmadağın edilməsi ilə nəticələndi. Döyüş fasilələrlə 10 günə qədər davam etmiş və sonda Osmanlı ordusunun tamamilə darmadağın edilməsi ilə sonlandırılmışdı. Döyüşdə şəhid olan qızılbaşların nəşinin dəqiqləşdirilməsi və üsul gərəyi dəfni ilə əlaqədar Raziyə bəyim şəxsi büdcəsindən xüsusi maliyyə sərf etmişdir.
Qanlı dövr
1740-cı ildə Nadir şah uzaq şərqə doğru səfərə çıxdı. Paytaxtı idarə etməyi oğlu Şahzadə Rzaqulu mirzəyə, Azərbaycanı isə qardaşı İbrahim xana tapşırmışdı. Lakin Şahbanu olaraq güc yenə də Raziya Sultanda idi. Raziyanın oğlanları isə körpə idilər. Əfşarların bu iki şahzadəyi sevməməsinin səbəbi analarının Raziya Sultan olması idi. Raziya Sultan nə İbrahim mirzə, nə də ki Rzaqulu Mirzənin anası ilə yola gedirdi. Amma Raziya Sultan uşaqlığından Rzaqulu mirzəni övladlarından ayırmayaraq ona da analıq etmişdi. 1740-cı ildə Nadir olmamasından istifadə edən anti-Səfəvi qüvvələri işə başladılar. Başda da Raziya Sultanın rəqiblərindən olan Rzaqulu mirzənin anasının yaxın adamı Məhəmməd Hüseyn xan dururdu. Xan guya səfərdə Nadir şah ölüb bəhanəsi ilə onsuzda onlarla ədavətli olan Rzaqulu mirzəni doldurub Şah II Təhmasibi və 2 oğlunu öldürməyi məsləhət gördü. Anasının və xanın dolduruşuna gələn Rzaqulu Raziya sultandan çəkinirdi. Həm Nadir şahın da ölümü məchul idi. Lakin Rzaqulunun anası guya Raziya Sultanın onu öldürəcəyi yalanı ilə onu xeyli doldurdu və 1740-cı ildə da qanlı gün baş verdi. Əslində Rza Mirzə atası Nadir şahın da öz xatirəsində bunu gələcəkdə edəcəyini oxumuş və bundan qüvvət almışdı. Nadirin əlyazmısın da belə bu qəti bir gün gerçəkləçəcəyinin yazılması Raziya Sultan çox dərin böhran saldı. Çünki Şah ona söz vermişdi. Şah II Təhmasib və III Abbas 1740-da öldürüldü. Təhmasibin arvadı Şahpuri isə Raziyanın himayəsinə gəldi. Az müddət sonra özünə qəsd etdi. Bu hadisələr Raziyanı çox sarsmışdı. Nadir paytaxtdan getmədən əvvəl Raziya suktanı İsfahana göndərmişdi. Övladlar isə Məşhəddə idilər. Raziya bilirdi ki, Nadirin olmamasından istifadə edənlər onun övladlarına qəsd edəcək. Bu səbəbdən gizli paytaxta gedən Raziya övladlarını qaçırmağa müvəffəq oldu. Onları İsfahana gətirən Raziya yeni mübarizəyə başladı. Nadir geri döndü, olanlardan xəbər tutdu. Lakin Rzaqulunu bağışladı Raziyanı isə açıqcasına paytaxtdan qovub övladlarını tələb etdi. Bunları şaha məsələhət görən qardaşı İbrahim xan idi. Raziya intiqam üçün ilk olaraq 1742 də Nadirin qardaşı İbrahim mirzəni Şirvan qiyamında öldürtdü. Müəmmalı şəkildə guya atasına sui qəsd hazırlayan Rzaqulu mirzə Nadirin əli ilə kor edildi. Nadirlə münasibətləri xoş olmayan Raziya 1747 əvvəli onu sui — qəsdlə çadırda öldürtdü, bir gözü kor olan Rzaqulu mirzə Raziya sultandan əfv dilədi. Sultan onu bağışladı lakin qoruya bilmədi o, Tehranda əmizadələri tərəfindən öldürüldü. Məhəmməd xan da xüsusi planla arada götürlüdü. Rzaqulunun oğlu Şahrux və anası Raziya sultanın bacısı Fatimə sultan xüsusi qorunurdu. Bundan başqa digər əfşarlıları da eyni ilə aradan çıxardıldı. Və beləcə Əfşar cəbhəsi zəiflədildi.
Sonrakı dövr
Raziya Sultan Nadir şahdan sonra hakimiyyəti özü ələ aldı. Və öz qohum şahzadələri yanına çağırtdı. Bunlardan birinci şah II Süleyman idi. Lakin Nadirin əmizadələri intiqam üçün onun taxdan saldılar. Raziya Sultan zəndlərlə müttəfiq olub qohumu Şah III İsmayılı taxta çıxartdı. Dövlət isə Kərim xan Zəndlə özü idarə etdi. Osmanlı ilə münasibətlərdə hələ Nadirə zamanında məsləhətlər verən Raziya Sultan fədakarlıq edərək şəxsi xəzinəsindən orduya yatırım etmişdi. Nadirin zamanından döyüşlərdə olan Raziya Sultan sonrakı dövrlərdə də bunu davam etdirdi. Şahrux şah Səfəvi-Əfşarın "şahlıq" taxtında qalmasında əvəzsiz rolu var. Xorasan bu dövrdə Raziya Sultana tabe edilmişdi.
Ölümü
1750-ci ildən vəziyyət az sabitləşsə də, qacarlar meydana çıxdı. Və Raziya Sultan qalan ömrü də mübarizələrlə ötürdü. 1773- də III İsmayıl şah vəfat etdi. Səfəvipərəstlər Raziya Sultanı yenidən "Naibə" qəbul etdilər. Lakin o 1776-cı ildə Kərbəla səfərində vəfat etdi. İranı bundan sonrasını Səfəvilər, 1796-dan sonra qanuni olaraq qacarlar idarə etdi. Lakin Səfəvilərin təsiri 1925-ə kimi davam etdi.
Xatirələri
Şahbanu Raziya bir çox xəfif rübailər və kiçik xatiratlar yazmışdır. Onlardan biri:
 | Nadir şahın ölmündən sonraya dair Xəyanətkarları heç zaman əfv etməzdi (Nadir)... Amma bilmədi ki, onun həm ən sadiq dostu, həm də ən qəddar düşməni mən olacam. Bəlkə də, ona xəyanət etdim (Şahın sui-qəsdi). Bəli, mən də xəyanətkarları bağışlamıram. Tehran, "Şüəara" 322, səh, 5 hissə. |  |
Mənbə
- Michael Axworthy, Sword of Persia: Nader Shah, from Tribal Warrior to Conquering Tyrant
- Şəhla Cabbarlı - Eşqdən intiqama.
Xarici keçidlər
wikipedia, oxu, kitab, kitabxana, axtar, tap, meqaleler, kitablar, oyrenmek, wiki, bilgi, tarix, tarixi, endir, indir, yukle, izlə, izle, mobil, telefon ucun, azeri, azəri, azerbaycanca, azərbaycanca, sayt, yüklə, pulsuz, pulsuz yüklə, haqqında, haqqinda, məlumat, melumat, mp3, video, mp4, 3gp, jpg, jpeg, gif, png, şəkil, muisiqi, mahnı, kino, film, kitab, oyun, oyunlar, android, ios, apple, samsung, iphone, pc, xiomi, xiaomi, redmi, honor, oppo, nokia, sonya, mi, web, computer, komputer
Bu meqalede coxsayli problemler movcuddur Zehmet olmasa sehifeni redakte ederek ve ya movcud problemleri muzakire sehifesinde diskussiya ederek hell edin Melumati yoxla Bu meqalede verilen faktlarin deqiqliyini ve melumatlarin etibarliligini yoxlamaq lazimdir Muzakire sehifesinde aydinlasdirilmalidir Bu meqaledeki melumatlarin yoxlanila bilmesi ucun elave menbelere ehtiyac var Lutfen meqaleye etibarli menbeler elave ederek onu tekmillesdirmeye komek edin Menbesiz mezmun problemler yarada ve siline biler Problemler hell edilmemis sablonu meqaleden cixarmayin Daha etrafli melumat ve ya meqaledeki problemlerle bagli muzakire aparmaq ucun meqalenin muzakire sehifesine diqqet yetire bilersiniz iyul 2025 Bu meqalenin sonunda menbe siyahisi var lakin metndaxili menbeler hec ve ya kifayet qeder istifade edilmediyi ucun bezi melumatlarin menbesi bilinmir Lutfen menbeleri uygun sekilde metnin daxilinde yerlesdirerek meqalenin tekmillesdirilmesine komek edin iyul 2025 Raziye sultan ve ya Alemiyan Raziye beyim 1700 Isfahan 1775 Kerbela Sefeviler xanedanliginin numayendesi IX Sefevi hokumdari Sultan Huseynin Ferda sultandan olan qizi 1729 cu ilde Nadir xan Efsarla etdiyi izdivacla Efsar Sefevi blokunun yaranmasina sebeb olmusdur Nadir xan 1736 ci ilde Suqovusanda sah elan edildikden sonra Raziye beyim de sahin xanimi olmusdur Raziye BeyimDogum tarixi 1700Dogum yeri Isfahan Merkezi bexsi d Isfahan sehristani Isfahan ostani IranVefat tarixi 1775Vefat yeri Kerbela Kerbela muhafezesi IraqDefn yeri Imam Huseyn turbesiHeyat yoldasi Nadir sah EfsarAtasi Sah Sultan Huseyn SefeviFealiyyeti siyasetciHeyatiRaziya Sultan 1700 ci ilde Isfahanda dogulmusdur Saray telim terbiyyesi goturmus xususi muellimlerden ders almisdir Her zaman oldugu kimi onun da dovrunde igtisasli saray intriqalari movcud idi Lakin usaqliq illeri dovlet ucun bezi usyanlar olsa da yene de sabit dovr e tesaduf edirdi Raziya Sultan her zaman xalqinin ve dovletinin qeydine qalan bir xanim idi Veqfler acdirar yoxsulari himaye ederdi Azerbaycanin ve Serqin diplomatik qadinlarindan sayilan Raziya Sultan dovlet isleri ile de derinden maraqlanmisdir Atasinin onu desteklemesi ise bezen ona dost bezen ise dusmen qazanmasina sebeb olmusdur Serrast ox atmagi bacaran Raziya Sultan Isfahan emeliyyatinda bir korpusa basciliq etmis yuzlerce efqan usyancisini oldurmusdur Ilk siyasi evlilikXVIII esrin evvellerinde regionda veziyyet yeniden deyismekde idi Rusiyanin Osmanlinin ve Iranin yaxinlarda baslayacagi qanli muharibe ve mubarize sanki tufan qabagi sessizlik kimi gunbegun gelmekde idi Sah bu sebebden qerb hududlarinda olacaq her hansi bir tehlukeli veziyyete gore Gurcustanla yaxin elaqe qurmagin ve qohum olmagin terefinde idi Bu sebebden o qizlari arasinda en merd qorxmaz ve agilli olanini 18 yasli Raziyani 1718 ci ilin baslangicinda Kaxetiyacari II David ile evlendirdi Onun isi Sefevi dovletine tabe olan Gurcustani basqa bir dovlete meyl etmeye qoymamaq idi Raziya Sultan saraydan ayrilandan 4 il sonra 1722 ci ilin 8 martinda efqanlar Isfahani muhasireye alib Sahi ve ailesini esr aldilar Bu xeberi alan Raziya Sultan tecili Tifisden ayrilib Irana dogru yola dusdu Raziya Sultani Tiflise baglayacaq hec bir sey yox idi O hec izdivacli oldugu gurcu sahzadesi ile de yaxinliq qurmamisdi Indi onu bir sey maraqlandirirdi esr qalmis ve ona mohtac olan ailesini qurtarmaq Evveli at arabasi ile baslayan yolculuq Gencede araba tekerinin qirilmasi ile texire dusdu Iki gun Gencede qalib azuqe ve ehtiyat yigan Sultan burada Gence hakiminin insanlarla pis reftar edib zulm etdiyini gordu Hakimin qabagini kesib ona tohmet veren sultani xanin adamlari zerersizlesdirilmek istediler Bu zaman Raziya Sultan kimliyini ve xenedan mohrunu gosterib onlari geri oturmusdu Ehali Raziya Sultana penah verib derdlerini danisdilar Xan vezifesinden azad edildi Xalqin secdiyi bi nefer yeni hakim teyin olundu Bundan sonra Raziya Sultan capar atla yola dusdu Lakin Astara bolgesinde tehlukeni nezere alan Sultan yeniden arabayla yoluna davam etdi Ugurlu qacisEfqanlar seheri muhasireye alib Sah Sultan Huseyni devirdiklerini etraf yerlere yaymaga basladilar Basda bu xebere hec kes inanmadi Lakin bu xalqda subhe toxumlari sepdi Raziya Sultan martin sonu ozunu Mazandarana yetirdi Mahmud Hotakinin serkerdesi Emenulla xanin adamlari hele Raziya Sultan Gencede olanda Gurcustana onu axtarmaga getmis getdiyini oyrenmis tezeden ize dusmusduler Sultanin arabasinin qabagini Mazandaranda tapib qarsisini kesmeye muveffeq oldular Lakin buranin hakimi Feteli xan onlari pusquya salib Raziya Sultani xilas ede bildi Raziya Sultan Feteli xanla yalniz aprel ayinin ilk gunu Isfahana vardilar Raziya ata bir sevimli qardasi olan II Tehmasibi zor yolla Feteli xan Qacarla birge esrlikden Astrabada qacirdi Feteli xan qacar ise seher muhasiresini qira bilmeyeceyini anlayib mecburen geri dondu II Tehmasib Mazandaranda Qezvin de ozunu sah Raziya Sultani naibe Feteli xani ise serdar teyin etdi II Tehmasib efqanlara qarsi yeni meydana cixmis Nadir xani da oz terefine cekib mubarizeye basladi Nadir xanin da komeyi ile efqanlar qovuldu Diger Sefevi xenedan uzvleri xilas oldu Ve Nadir xanla Raziya Sultan bu elametdar zamanda yaxinlasdilar Bu ise Feteli xanla Nadirin arasindaki perdeyi goturdu Nadir xan hiyle ile reqib i Fetelini sahin da isteyi ile aradan qaldirdi Nadirle evlilikEfqanlar qovulduqdan sonra dovlet ucun 2 tehluke qalirdi Rus ve Osmanli quvveleri Hem Nadir xan hem Sah II Tehmasib hem de Raziya Sultan tedbirler gorurduler Nadir xanin destesinin zefer sedalari saraya gelirdi Sah II Tehmasib en sadiq adami Nadir xandan cekinmeye baslamisdi Bu sebebden 1725 ci ilde Raziya Sultanla Nadir xanin izdivacini etmeye mecbur oldu Lakin 1725 8 fevralda Sefevi xenedan uzvlerinin qonaqliqda efqanlar terefinden oldurulmesi izdivaci az uzatdi II Tehmasib Damganda Nadirin qelebe qazanacagi teqdirde Raziyeyle ona toy edeceyini bildirmisdi 1729 cu ilde izdivac efqanlar tam qovulandan sonra bas tutdu 1736 da ise Nadir sah olandan sonra ikinci defe zat ali nikah tezelendi Evlenmekle eslinde Raziya Nadirin Sefevilere qarsi durusunu anlamis meqsedini bilmis yari siyasi yari istekli bu evliliye razi olmusdu Bu izdivacdan Ruxsare basqa adla Qemer adli bir qiz dunyaya geldi Hele 1736 ci il III Abbasin devrilmesine az qala Raziya ile Nadir arasinda anlasmazliqlar baslamisdi Nadir xan Sah III Abbasi devirib atasinin yanina Sebzivara gonderdi Raziya Sultan ne qeder cehd etse de yene bu sert ve israrli serdari yolundan dondere bilmedi Nadir xan ozunu Nadir sah adi ile taxta cixdi Ve bunla da Raziya Sultanla Nadir xanin munasibetleri daha da keskinlesdi Sefevi terefinden olan tayfalar ise Raziya Sultani Sahbanui Dovlete adlandiraraq Nadire bir nov xeberdarliq etdiler Nadir onlardan cekinib kohne saha toxunmayacagina and icdi Raziya Sultan ise mohterem xanim olaraq dovlet islerine birbasa mudaxile etmek huququnu aldi Heremde de veziyyet urek acan deyil taxt ugrunda orda da intriqalar davam edirdi Qars doyusu 1745 1743 1746 ci il Osmanli Qizilbas muharibesinin sonuncu esas toqqusmasidir Doyus Osmanli ordusunun qeti sekilde darmadagin edilmesi ile neticelendi Doyus fasilelerle 10 gune qeder davam etmis ve sonda Osmanli ordusunun tamamile darmadagin edilmesi ile sonlandirilmisdi Doyusde sehid olan qizilbaslarin nesinin deqiqlesdirilmesi ve usul gereyi defni ile elaqedar Raziye beyim sexsi budcesinden xususi maliyye serf etmisdir Qanli dovr1740 ci ilde Nadir sah uzaq serqe dogru sefere cixdi Paytaxti idare etmeyi oglu Sahzade Rzaqulu mirzeye Azerbaycani ise qardasi Ibrahim xana tapsirmisdi Lakin Sahbanu olaraq guc yene de Raziya Sultanda idi Raziyanin oglanlari ise korpe idiler Efsarlarin bu iki sahzadeyi sevmemesinin sebebi analarinin Raziya Sultan olmasi idi Raziya Sultan ne Ibrahim mirze ne de ki Rzaqulu Mirzenin anasi ile yola gedirdi Amma Raziya Sultan usaqligindan Rzaqulu mirzeni ovladlarindan ayirmayaraq ona da analiq etmisdi 1740 ci ilde Nadir olmamasindan istifade eden anti Sefevi quvveleri ise basladilar Basda da Raziya Sultanin reqiblerinden olan Rzaqulu mirzenin anasinin yaxin adami Mehemmed Huseyn xan dururdu Xan guya seferde Nadir sah olub behanesi ile onsuzda onlarla edavetli olan Rzaqulu mirzeni doldurub Sah II Tehmasibi ve 2 oglunu oldurmeyi meslehet gordu Anasinin ve xanin doldurusuna gelen Rzaqulu Raziya sultandan cekinirdi Hem Nadir sahin da olumu mechul idi Lakin Rzaqulunun anasi guya Raziya Sultanin onu oldureceyi yalani ile onu xeyli doldurdu ve 1740 ci ilde da qanli gun bas verdi Eslinde Rza Mirze atasi Nadir sahin da oz xatiresinde bunu gelecekde edeceyini oxumus ve bundan quvvet almisdi Nadirin elyazmisin da bele bu qeti bir gun gerceklececeyinin yazilmasi Raziya Sultan cox derin bohran saldi Cunki Sah ona soz vermisdi Sah II Tehmasib ve III Abbas 1740 da olduruldu Tehmasibin arvadi Sahpuri ise Raziyanin himayesine geldi Az muddet sonra ozune qesd etdi Bu hadiseler Raziyani cox sarsmisdi Nadir paytaxtdan getmeden evvel Raziya suktani Isfahana gondermisdi Ovladlar ise Meshedde idiler Raziya bilirdi ki Nadirin olmamasindan istifade edenler onun ovladlarina qesd edecek Bu sebebden gizli paytaxta geden Raziya ovladlarini qacirmaga muveffeq oldu Onlari Isfahana getiren Raziya yeni mubarizeye basladi Nadir geri dondu olanlardan xeber tutdu Lakin Rzaqulunu bagisladi Raziyani ise aciqcasina paytaxtdan qovub ovladlarini teleb etdi Bunlari saha meselehet goren qardasi Ibrahim xan idi Raziya intiqam ucun ilk olaraq 1742 de Nadirin qardasi Ibrahim mirzeni Sirvan qiyaminda oldurtdu Muemmali sekilde guya atasina sui qesd hazirlayan Rzaqulu mirze Nadirin eli ile kor edildi Nadirle munasibetleri xos olmayan Raziya 1747 evveli onu sui qesdle cadirda oldurtdu bir gozu kor olan Rzaqulu mirze Raziya sultandan efv diledi Sultan onu bagisladi lakin qoruya bilmedi o Tehranda emizadeleri terefinden olduruldu Mehemmed xan da xususi planla arada goturludu Rzaqulunun oglu Sahrux ve anasi Raziya sultanin bacisi Fatime sultan xususi qorunurdu Bundan basqa diger efsarlilari da eyni ile aradan cixardildi Ve belece Efsar cebhesi zeifledildi Sonraki dovrRaziya Sultan Nadir sahdan sonra hakimiyyeti ozu ele aldi Ve oz qohum sahzadeleri yanina cagirtdi Bunlardan birinci sah II Suleyman idi Lakin Nadirin emizadeleri intiqam ucun onun taxdan saldilar Raziya Sultan zendlerle muttefiq olub qohumu Sah III Ismayili taxta cixartdi Dovlet ise Kerim xan Zendle ozu idare etdi Osmanli ile munasibetlerde hele Nadire zamaninda meslehetler veren Raziya Sultan fedakarliq ederek sexsi xezinesinden orduya yatirim etmisdi Nadirin zamanindan doyuslerde olan Raziya Sultan sonraki dovrlerde de bunu davam etdirdi Sahrux sah Sefevi Efsarin sahliq taxtinda qalmasinda evezsiz rolu var Xorasan bu dovrde Raziya Sultana tabe edilmisdi Olumu1750 ci ilden veziyyet az sabitlesse de qacarlar meydana cixdi Ve Raziya Sultan qalan omru de mubarizelerle oturdu 1773 de III Ismayil sah vefat etdi Sefeviperestler Raziya Sultani yeniden Naibe qebul etdiler Lakin o 1776 ci ilde Kerbela seferinde vefat etdi Irani bundan sonrasini Sefeviler 1796 dan sonra qanuni olaraq qacarlar idare etdi Lakin Sefevilerin tesiri 1925 e kimi davam etdi XatireleriSahbanu Raziya bir cox xefif rubailer ve kicik xatiratlar yazmisdir Onlardan biri Nadir sahin olmunden sonraya dair Xeyanetkarlari hec zaman efv etmezdi Nadir Amma bilmedi ki onun hem en sadiq dostu hem de en qeddar dusmeni men olacam Belke de ona xeyanet etdim Sahin sui qesdi Beli men de xeyanetkarlari bagislamiram Tehran Sueara 322 seh 5 hisse MenbeMichael Axworthy Sword of Persia Nader Shah from Tribal Warrior to Conquering Tyrant Sehla Cabbarli Esqden intiqama Xarici kecidler