Azərbaycanca
Deutsch
日本語
Lietuvos
සිංහල
Türkçe
Українська
United State
Ramazan oyunları — Ramazanda qəndil günləri, ramazanın on beşinci günü, bayramdan əvvəl və bayram günü oynanılan oyunlar.
Ramazanda qəndil günləri oynanılan oyunlar
| ]Ramazanda oynanılan elə oyunlar var ki, sırf qəndil günləri icra olunur. İslam dinində mübarək sayılan mövlüd, rəqaib, bəraət və merac gecələrində qədimdən məscidlərdə qəndil yandırıldığı üçün həmin gecələrə qəndil gecəsi və ya qəndil günü deyilmiş, hal-hazırda da Anadoluda o şəkildə ifadə olunur. Qəndil sözü isə ərəbcə “qindil”, latınca “candela” sözlərindən olub “sulu yağa batırılmış bir fitilin yanmasıyla işıq verən aydınlatma aləti, şam” mənasındadır.
“Ya mum, ya pul” oyunu
| ]Bursada “Ya mum, ya para” (“Ya şam, ya pul”) uşaqların icra etdiyi qəndil günü oyunlarındandır. Bu oyunun eynisi Bursanın Osmanqazi rayonunda isə “İp çəkmə” adı ilə məşhurdur. Anadoluda, xüsüsilə Bursada qəndil günü uşaqların küçəyə yığışaraq, əllərində uzun bir iplə yolu kəsib küçədən keçən böyüklərdən pul və qəndil günü simvolu kimi şam istədikləri bu oyunda əski türk inanclarının izləri öz əksini tapmışdır. Belə ki, Bursadakı türbələrdə şam yandıraraq diləklərin qəbul olacağı inancının eynisi oyunda uşaqların pulun yanında yığdıqları şamı aparıb türbələrdə yandıraraq dua etməsində görülür. Anadolunun Konya bölgəsinə xas “Şivlilik” uşaqlar tərəfindən oyun şəklində icra olunaraq üç ayları (rəcəb, şaban, ramazan) qarşılama adətidir və bu ayların başlanğıcı olan rəqaib qəndili günü həyata keçirilir. Camaat əvvəlcədən uşaqlar üçün hazırlıqlar görürlər. Uşaqlar da əllərinə aldıqları fənərlərlə məhəlləni gəzib manilər-təkərləmələr oxuyur, qarşılığında isə ev sahibi onlara “şivilik” adı ilə bilinən pay-konfet, şokalad və b. verir (qədimdən isə qovurqa verərdilər).
Ramazanın 15-də oynanılan oyunlar
| ]Azərbaycanda və Anadoluda ramazan ayının on beşinci günü, orucluğun yarısını başa vurduqlarını kənd camaatına bildirmək məqsədilə həyata keçirilən çox maraqlı bir adət vardır. Azərbaycanın Naxçıvan bölgəsinin Ordubad rayonunda “Orucun onbeşi”, Anadolunun Amasya bölgəsinin Taşova rayonunun Səpətli kəndində və Çankırıda isə “Amin bağırma” adı ilə bilinən bu adət uşaqlar tərəfindən oyun şəklində icra olunur. Həmin gün uşaqlar xorla oxuyaraq qapı-qapı gəzib pay yığırlar. Oyunun Anadolu variantında isə hətta həmin gün iftarlarını açdıqdan sonra uşaqların börək (qutab) üçün un, yağ, yumurta, pendir, kəsmik və b. ərzaqlar topladıqları məlumdur. Oyunun sonunda isə, Anadoluda uşaqlar yığdıqları börək ərzaqlarını qabaqcadan qərarlaşdırdıqları evə aparırlar, həmin evin xanımı da börək bişirir, uşaqlar da birlikdə börəyi yeyir, qalanını isə, aralarında pay edib sonra evlərinə gedirlər. Azərbaycanda isə oyunun sonunda ev sahibi uşaqlara pay verib dua edir: “Gələn ilə sağ-salamat çıxasız. Allah yetirsin gələn il yenə biz sizə pay verək” deyər və uşaqlar evlərinə dağılışar. Azərbaycanda ramazan ayının 15-də oynanılan “Orucun onbeşi” oyununun Ordubaddan başqa, Azərbaycanın digər bölgələrində heç bir variantına rast gəlmədik. Lakin, həmin oyunun Anadolunun Amasya və Çankırı bölgələrində “Amin bağırma” variantından başqa, müxtəlif bölgələrində də “Tömbələk”, “Yoxlama”, “Sələ səbət top qəndil”, “Helesa” kimi fərqli adlarla bənzər variantları mövcuddur. Bu variantlardan biri “Tömbələk” oyunudur. Ramazanın on beşinci günü sahur vaxtında gənclər yığışıb, əllərində zınqırov, tənəkə, dəyənəkdən ritmik səslər çıxardaraq mani-təkərləmə və mahnılar söyləyib ev-ev gəzib yeyəcək bir şeylər və ya pul yığırlar. Yığılan ərzaqı isə dükana aparıb oradakı ərzaqlarla dəyişdirilər. Gənclərin əylənərək oynadıqları bu oyun sayəsində gecə yuxudan dura bilməyən məhəllə camaatını sahura qalxmış olur. “Tömbələk” oyununun bir başqa variantı isə “Yoxlama”dır. Anadolunun Qırıqqala bölgəsinə xas olan “Yoxlama” cavanlar tərəfindən oyun şəklində icra edilən bir bayramlaşma adətidir. Ramazanın 15-ci günü, təravih namazından sonra cavanlar yığışıb birlikdə bütün evləri yoxlamağa (yoxlama, evləri tək-tək dolaşıb, ev sahibləri ilə salamlaşıb onların hal-xatırını soruşmaq mənasındadır) gedirlər. Ev sahibləri ilə salamlaşıb, yeyəcək-içəçək yığıb bir qismini aralarında pay edirlər, bir qismini də birlikdə yeyib içirlər. Anadoluda ramazan ayının 15-də oynanılan oyunların bir bənzəri də “Selə səbət top qəndil” oyunudur. Samsunda icra edilən bu oyun digərlərindən fərqli olaraq ramazanın 14-cü günü axşam əzanından sonra başlayıb təravih namazına qədər davam edir. Adətin adı olan “selə səbət” rəngarəng və qat-qat görüntüsü olan bir fənərdir. İçində bir şam yanan və selə səbət adı verilən bu fənərləri əllərinə alan uşaqlar axşam əzanından sonra qruplar halında ya da tək başlarına kiçikdən böyüyə boy sırasına düzülərək ev-ev gəzib qrupda olmayan uşaqları manilər-təkərləmələr oxuyaraq çağırırlar. Sonra isə qapı-qapı dolaşıb müxtəlif manilər-təkərləmələr oxuyaraq pay yığırlar. Uşaqların oxuduqları mahnıları eşidən ev sahibi uşaqlara bölgəyə xas olan və əvvəlcədən hazırlanmış kişmişli və ya cəvizli loxumlar, konfet, pul, üzüm, əncir və b. verir. Ramazan ayının 15-də oynanılan ramazan oyunlarının bir başqa bənzər variantı da Anadolunun Sinop bölgəsinə xas “Helesa”dır. Bayram ritualı olan bu oyun, “pay yığmaq” tərəfi ilə ramazanın 15-də oynanılan oyunlara bənzəsə də, lakin pay və bəxşişlərin yığılma üsulu və ayın 15-dən başlayaraq hər axşam helesaya çıxılması ilə həmin oyunlardan fərqlənir. 2009-cu ildə Özləm Özilhanın topladığı məlumatlara əsasən Helesanın yaranmasıyla bağlı əfsanəyə görə, “qış mövsümü Qaradənizdə fırtına olunca gəmi Sinop limanına yanaşır və həftələrcə orda qalınca, gəmidəkilərin də ərzağı bitir. Kapitan da əlinə bir fənər alıb qapı-qapı dolaşaraq yeyəcək ərzaq yığır”. O gündən sonra bu cür pay yığmaq Sinopda adət halını alaraq oyun şəklində icra olunur. Belə ki, bölgənin gəncləri, fənər və şamlarla bəzədikləri qayıqlarla birlikdə sahilə çıxırlar. Axşam iftardan sonra isə, bu qayıqları 4-5 nəfər çiyinlərinə alıb məhəlləyə gətirib hər evdən görüləcək şəkildə açıq sahəyə qoyurlar və hər evin qarşısında “helesa manisi”ndən söyləyərək bəxşiş yığırlar. Evlərdən helesacılara dəsmalın içində bəxşişlər atılır, dəsmalın düşdüyü yerin bilinməsi üçün isə dəsmalın ucu yandırılır. Yığılan bəxşişlər isə, xeyriyyə cəmiyyətinə bağışlanır. Bu adət tam bir şənlik havasında və oyun şəklində oyananılaraq hələ də Sinopda yaşamaqdadır.
Ərəfə günü oynanılan oyunlar
| ]Ramazan bayramında oynanılan oyunların bəziləri ərəfə günü oynanılır. Ərəfə sözü ərəbcə “arəfə” sözündən olub “bayramdan bir öncəki gün” mənasındadır. Deməli, ramazan bayramının hazırlıqları bir gün əvvəldən başladığı kimi, bayram şənliyi, bayram havası da bir gün öncədən oynanılan oyunlarla başlamış olur. Belə oyunlardan biri “Həsərəm-hüsərəm” oyunudur. Azərbaycanın Şəki-Zaqatala bölgəsində xas olan bu oyun, ramazan bayramından bir gün əvvəl, yəni ərəfə günü uşaqların qohum-qonşununu gəzərək “Həsərəm hüsərəm” təkərləməsini oxuyub yumurta yığdıqları bir oyundur. Yığılan yumurtalar isə, bayram günü boyanır və uşaqlar boyalı yumurtalarla bayramlaşıb yumurta döyüşdürürlər.
Bayram günü oynanılan oyunlar
| ]Ramazan bayramı günü Anadoluda müxtəlif oyunlar oynanılır. Bu oyunların bir qismini “Sayə” oyunları adı altında müxtəlif oyunlar, bir qismini də “Musalli alanı” adətinin icra olunduğu bayramlaşma şənliyində oyun şəklində keçirilən yarışlar təşkil edir. Kayseridə oynanılan “Sayə” oyunu iki gün çəkir. Belə ki, birinci günü gənclər əllərində dəf, dəyənək, qapı-qapı gəzib yemək bişirmək üçün ərzaq yığırlar, ikinci gün yığılan ərzaqlar qadınlar tərəfindən bişirilir, qadınlar yemək bişirərkən kəndin gəncləri də “Çəlik çomaq”, “Yağlı qayış”, “Cəviz” kimi müxtəlif oyunlardan ibarət “Sayə oyunu”nu oynayırlar. Ramazan bayramında Anadoluda bayramlaşma şənliyi olan “Musalli alanı” adəti həyata keçirilir. Ölən kimsənin namazını qılmaq üçün qoyulan musalla daşının adını daşıyan bu adət görünür, həmin daşın olduğu sahədə icra edildiyi üçün belə adlandırılmışdır. Aydının Çinə rayonunun Bölüntü kənd qəbiristanlığının yanında geniş sahədə bayram namazı qılınıb bayramlaşdıqdan sonra isə musalli sahədə ovçular “Atış yarışı”na başlayırlar. Oyun şəklində keçirilən bu yarışlarda ətraf kəndlərdən gələn ovçular yarışmaq üçün bəlli bir miqdar pul qoyurlar. Təyin olunmuş hədəfi vuran isə, mükafat olaraq quzu, qoyun və ya qoç kimi hədiyyələr alırlar.
İstinadlar
| ]- Türkiye`de 2011 Yılında Yaşayan Ramazan ve Kurban Geleneksel Kutlamaları, Hazırlayanlar: Öcal Oğuz, Mehmet Kösemek, Nihat Çiçekoğlu, Tuna Yıldız. Gazi Üniversitesi Halkbilimi Araştırma ve Uygulama Merkezi, 2011, s. 54-55
- Məmmədova, Məleykə. Azərbaycan və Anadolu folklorunda oyun və tamaşalar. Bakı: Elm və Təhsil. 2014. 118–122.
wikipedia, oxu, kitab, kitabxana, axtar, tap, meqaleler, kitablar, oyrenmek, wiki, bilgi, tarix, tarixi, endir, indir, yukle, izlə, izle, mobil, telefon ucun, azeri, azəri, azerbaycanca, azərbaycanca, sayt, yüklə, pulsuz, pulsuz yüklə, haqqında, haqqinda, məlumat, melumat, mp3, video, mp4, 3gp, jpg, jpeg, gif, png, şəkil, muisiqi, mahnı, kino, film, kitab, oyun, oyunlar, android, ios, apple, samsung, iphone, pc, xiomi, xiaomi, redmi, honor, oppo, nokia, sonya, mi, web, computer, komputer
Vikipediya azad ensiklopediya Bu meqale silinmeye namizeddirBu sehifeninsehife silme qaydasinaesasen siline bileceyi guman edilir Eger sehifenin silinmesine dair etiraziniz varsa silinmeye namized sehifelersehifesinde bu barede fikrinizi bildirin Muzakire davam etdiyi muddet erzinde sehifedeki bu xeberdarligi silmeyin Bu meqale sonuncu defe 47 gun evvel Qedir muzakire tohfeler terefinden redakte olunub Yenile Ramazan oyunlari Ramazanda qendil gunleri ramazanin on besinci gunu bayramdan evvel ve bayram gunu oynanilan oyunlar Ramazanda qendil gunleri oynanilan oyunlar span Ramazanda oynanilan ele oyunlar var ki sirf qendil gunleri icra olunur Islam dininde mubarek sayilan movlud reqaib beraet ve merac gecelerinde qedimden mescidlerde qendil yandirildigi ucun hemin gecelere qendil gecesi ve ya qendil gunu deyilmis hal hazirda da Anadoluda o sekilde ifade olunur Qendil sozu ise erebce qindil latinca candela sozlerinden olub sulu yaga batirilmis bir fitilin yanmasiyla isiq veren aydinlatma aleti sam menasindadir Ya mum ya pul oyunu span Bursada Ya mum ya para Ya sam ya pul usaqlarin icra etdiyi qendil gunu oyunlarindandir Bu oyunun eynisi Bursanin Osmanqazi rayonunda ise Ip cekme adi ile meshurdur Anadoluda xususile Bursada qendil gunu usaqlarin kuceye yigisaraq ellerinde uzun bir iple yolu kesib kuceden kecen boyuklerden pul ve qendil gunu simvolu kimi sam istedikleri bu oyunda eski turk inanclarinin izleri oz eksini tapmisdir Bele ki Bursadaki turbelerde sam yandiraraq dileklerin qebul olacagi inancinin eynisi oyunda usaqlarin pulun yaninda yigdiqlari sami aparib turbelerde yandiraraq dua etmesinde gorulur Anadolunun Konya bolgesine xas Sivlilik usaqlar terefinden oyun seklinde icra olunaraq uc aylari receb saban ramazan qarsilama adetidir ve bu aylarin baslangici olan reqaib qendili gunu heyata kecirilir Camaat evvelceden usaqlar ucun hazirliqlar gorurler Usaqlar da ellerine aldiqlari fenerlerle mehelleni gezib maniler tekerlemeler oxuyur qarsiliginda ise ev sahibi onlara sivilik adi ile bilinen pay konfet sokalad ve b verir qedimden ise qovurqa vererdiler Ramazanin 15 de oynanilan oyunlar span Azerbaycanda ve Anadoluda ramazan ayinin on besinci gunu oruclugun yarisini basa vurduqlarini kend camaatina bildirmek meqsedile heyata kecirilen cox maraqli bir adet vardir Azerbaycanin Naxcivan bolgesinin Ordubad rayonunda Orucun onbesi Anadolunun Amasya bolgesinin Tasova rayonunun Sepetli kendinde ve Cankirida ise Amin bagirma adi ile bilinen bu adet usaqlar terefinden oyun seklinde icra olunur Hemin gun usaqlar xorla oxuyaraq qapi qapi gezib pay yigirlar Oyunun Anadolu variantinda ise hetta hemin gun iftarlarini acdiqdan sonra usaqlarin borek qutab ucun un yag yumurta pendir kesmik ve b erzaqlar topladiqlari melumdur Oyunun sonunda ise Anadoluda usaqlar yigdiqlari borek erzaqlarini qabaqcadan qerarlasdirdiqlari eve aparirlar hemin evin xanimi da borek bisirir usaqlar da birlikde boreyi yeyir qalanini ise aralarinda pay edib sonra evlerine gedirler Azerbaycanda ise oyunun sonunda ev sahibi usaqlara pay verib dua edir Gelen ile sag salamat cixasiz Allah yetirsin gelen il yene biz size pay verek deyer ve usaqlar evlerine dagilisar Azerbaycanda ramazan ayinin 15 de oynanilan Orucun onbesi oyununun Ordubaddan basqa Azerbaycanin diger bolgelerinde hec bir variantina rast gelmedik Lakin hemin oyunun Anadolunun Amasya ve Cankiri bolgelerinde Amin bagirma variantindan basqa muxtelif bolgelerinde de Tombelek Yoxlama Sele sebet top qendil Helesa kimi ferqli adlarla benzer variantlari movcuddur Bu variantlardan biri Tombelek oyunudur Ramazanin on besinci gunu sahur vaxtinda gencler yigisib ellerinde zinqirov teneke deyenekden ritmik sesler cixardaraq mani tekerleme ve mahnilar soyleyib ev ev gezib yeyecek bir seyler ve ya pul yigirlar Yigilan erzaqi ise dukana aparib oradaki erzaqlarla deyisdiriler Genclerin eylenerek oynadiqlari bu oyun sayesinde gece yuxudan dura bilmeyen mehelle camaatini sahura qalxmis olur Tombelek oyununun bir basqa varianti ise Yoxlama dir Anadolunun Qiriqqala bolgesine xas olan Yoxlama cavanlar terefinden oyun seklinde icra edilen bir bayramlasma adetidir Ramazanin 15 ci gunu teravih namazindan sonra cavanlar yigisib birlikde butun evleri yoxlamaga yoxlama evleri tek tek dolasib ev sahibleri ile salamlasib onlarin hal xatirini sorusmaq menasindadir gedirler Ev sahibleri ile salamlasib yeyecek icecek yigib bir qismini aralarinda pay edirler bir qismini de birlikde yeyib icirler Anadoluda ramazan ayinin 15 de oynanilan oyunlarin bir benzeri de Sele sebet top qendil oyunudur Samsunda icra edilen bu oyun digerlerinden ferqli olaraq ramazanin 14 cu gunu axsam ezanindan sonra baslayib teravih namazina qeder davam edir Adetin adi olan sele sebet rengareng ve qat qat goruntusu olan bir fenerdir Icinde bir sam yanan ve sele sebet adi verilen bu fenerleri ellerine alan usaqlar axsam ezanindan sonra qruplar halinda ya da tek baslarina kicikden boyuye boy sirasina duzulerek ev ev gezib qrupda olmayan usaqlari maniler tekerlemeler oxuyaraq cagirirlar Sonra ise qapi qapi dolasib muxtelif maniler tekerlemeler oxuyaraq pay yigirlar Usaqlarin oxuduqlari mahnilari esiden ev sahibi usaqlara bolgeye xas olan ve evvelceden hazirlanmis kismisli ve ya cevizli loxumlar konfet pul uzum encir ve b verir Ramazan ayinin 15 de oynanilan ramazan oyunlarinin bir basqa benzer varianti da Anadolunun Sinop bolgesine xas Helesa dir Bayram rituali olan bu oyun pay yigmaq terefi ile ramazanin 15 de oynanilan oyunlara benzese de lakin pay ve bexsislerin yigilma usulu ve ayin 15 den baslayaraq her axsam helesaya cixilmasi ile hemin oyunlardan ferqlenir 2009 cu ilde Ozlem Ozilhanin topladigi melumatlara esasen Helesanin yaranmasiyla bagli efsaneye gore qis movsumu Qaradenizde firtina olunca gemi Sinop limanina yanasir ve heftelerce orda qalinca gemidekilerin de erzagi bitir Kapitan da eline bir fener alib qapi qapi dolasaraq yeyecek erzaq yigir O gunden sonra bu cur pay yigmaq Sinopda adet halini alaraq oyun seklinde icra olunur Bele ki bolgenin gencleri fener ve samlarla bezedikleri qayiqlarla birlikde sahile cixirlar Axsam iftardan sonra ise bu qayiqlari 4 5 nefer ciyinlerine alib mehelleye getirib her evden gorulecek sekilde aciq saheye qoyurlar ve her evin qarsisinda helesa manisi nden soyleyerek bexsis yigirlar Evlerden helesacilara desmalin icinde bexsisler atilir desmalin dusduyu yerin bilinmesi ucun ise desmalin ucu yandirilir Yigilan bexsisler ise xeyriyye cemiyyetine bagislanir Bu adet tam bir senlik havasinda ve oyun seklinde oyananilaraq hele de Sinopda yasamaqdadir Erefe gunu oynanilan oyunlar span Ramazan bayraminda oynanilan oyunlarin bezileri erefe gunu oynanilir Erefe sozu erebce arefe sozunden olub bayramdan bir onceki gun menasindadir Demeli ramazan bayraminin hazirliqlari bir gun evvelden basladigi kimi bayram senliyi bayram havasi da bir gun onceden oynanilan oyunlarla baslamis olur Bele oyunlardan biri Heserem huserem oyunudur Azerbaycanin Seki Zaqatala bolgesinde xas olan bu oyun ramazan bayramindan bir gun evvel yeni erefe gunu usaqlarin qohum qonsununu gezerek Heserem huserem tekerlemesini oxuyub yumurta yigdiqlari bir oyundur Yigilan yumurtalar ise bayram gunu boyanir ve usaqlar boyali yumurtalarla bayramlasib yumurta doyusdururler Bayram gunu oynanilan oyunlar span Ramazan bayrami gunu Anadoluda muxtelif oyunlar oynanilir Bu oyunlarin bir qismini Saye oyunlari adi altinda muxtelif oyunlar bir qismini de Musalli alani adetinin icra olundugu bayramlasma senliyinde oyun seklinde kecirilen yarislar teskil edir Kayseride oynanilan Saye oyunu iki gun cekir Bele ki birinci gunu gencler ellerinde def deyenek qapi qapi gezib yemek bisirmek ucun erzaq yigirlar ikinci gun yigilan erzaqlar qadinlar terefinden bisirilir qadinlar yemek bisirerken kendin gencleri de Celik comaq Yagli qayis Ceviz kimi muxtelif oyunlardan ibaret Saye oyunu nu oynayirlar Ramazan bayraminda Anadoluda bayramlasma senliyi olan Musalli alani adeti heyata kecirilir Olen kimsenin namazini qilmaq ucun qoyulan musalla dasinin adini dasiyan bu adet gorunur hemin dasin oldugu sahede icra edildiyi ucun bele adlandirilmisdir Aydinin Cine rayonunun Boluntu kend qebiristanliginin yaninda genis sahede bayram namazi qilinib bayramlasdiqdan sonra ise musalli sahede ovcular Atis yarisi na baslayirlar Oyun seklinde kecirilen bu yarislarda etraf kendlerden gelen ovcular yarismaq ucun belli bir miqdar pul qoyurlar Teyin olunmus hedefi vuran ise mukafat olaraq quzu qoyun ve ya qoc kimi hediyyeler alirlar Istinadlar span Turkiye de 2011 Yilinda Yasayan Ramazan ve Kurban Geleneksel Kutlamalari Hazirlayanlar Ocal Oguz Mehmet Kosemek Nihat Cicekoglu Tuna Yildiz Gazi Universitesi Halkbilimi Arastirma ve Uygulama Merkezi 2011 s 54 55 Memmedova Meleyke Azerbaycan ve Anadolu folklorunda oyun ve tamasalar Baki Elm ve Tehsil 2014 118 122 Kateqoriya RamazanGizli kateqoriya Silinmeye namized sehifeler