Bu adın digər istifadə formaları üçün bax: Qırxlar.
Qırxlar — Türk mifologiyasında qırx övliya. Digər adları Kırkavlandır.
Xüsusiyyətləri
Dərviş motivi ilə yaxından əlaqəlidir. Bəzi görüşlərə görə, hər çağda şəxsiyyəti bilinməyən (bəzən bunu özləri belə bilməyən) qırx müqəddəs adam vardır. Və pisliklərlə dolu dünya onlarıa görə dağılmaz. Xristian türklərdə 40 müqəddəs anlayışı vardır. Onlar üçün 40 şam yandırılır. Qırxlara qarışan tapmış və ya igidlər də bir daha görünməzlər. Məsələn Yaşar Kamalın İnce Memed adlı qəhrəmanı üçün dörd kitabın sonunda da bu cümlə iştirak edər: "İncə Memeddən bir daha xəbər alına bilmədi. İmi-timi bəllisiz oldu." Çiltənlər ildə bir dəfə toplanıb yer üzündə olub bitənləri görüşərlər, qiymətləndirərlər. Xəstələrin şəfa üçün getdiyi "Çiltən Ocağı" Asiyada fərqli bölgələrdə mövcuddur. Qırx Çiltən və ya Qırx Ərən adıyla da xatırlanarlar. Qışda ardından baharda yenidən dirilməyə hazırlıq prosesi kimi qışda təbiətdəki üç dəfə ölüb dirilməyi ifadə edən və ilki qırx gün davam edən üç dövrün adı Çilli şəklində keçər. Böyük çillə 40, kiçik çillə 20, boz çillə isə Novruza qədər gedər. Novruzda son diriliş baş verir. Şiltənlər dağlarda yaşayır və canlıları da qoruyarlar. Ova çıxmadan onlara dua edilərək, yardım istəyirlər. Yenə bu anlayışla əlaqəli olan və qazaxlarda iyul ayını ifadə edən şilden adının haradan gəldiyi barəsində iki fərqli görüş var. Bunlardan birincisi qədim türkcədəki Şölde (susama, səhrada qalma) sözündən gəldiyi istiqamətindədir. İkinci görüş isə, bu ayın adının farsca Çılla (qırx) sözündən gəldiyi haqqındadır. Qırxlı sözü, qırx məşhur ata ruhunun qoruyuculuğu altında olan adam deməkdir.
Qırx ədədi
Qırx, türk, altay, orta asiya və yaxın şərq mifologiyalarında və xalq mədəniyyətində ayrıca İslam inancında müqəddəs ədəddir. Kırk, Gırk, Kırh, Kırn olaraq da deyilər. Qırx övliya tərəfindən və ya qırx şaman tərəfindən qorunan müqəddəs şəxslərə "qırxlı" adı verilər. Mifologiyada xatunların döyüşçü Qırx Qız köməkçiləri vardır. Yeni doğum etmiş bir qadının yanına bir-iki adam xaric qırx gün ərzində kimsə girib çıxmaz. Bundan başqa bu müddət uşağın "qırxının çıxması" mənasına da gəlir ki, bu anlayışa bağlı ənənələr vardır; dua oxunması, yemək verilməsi kimi. Ölünün qırxının çıxması da yenə bənzər şəkildə dualarla və halva edilərək həyata keçirilir. Bu anlayışın əsasında ruhun yaşadığı evi qırx gün sonra tərk etdiyi inancı vardır. Qırğız bayrağında günəşin ətrafında qırx qırğız boyunu işarələyən qırx şüa vardır. Dədə Qorqud Hikayeleri, Manas Dastanı, Qırğız Törəyiş Əfsanəsində Qırx Qız vardır. Oğuz Xanın verdiyi şölənlərdə diktirdiği direklərin boyu qırx qulac uzunluğundadır. Hekayə və nağıllarda "qırx gün, qırx gecə" toylar edilir. Cəza üçün "qırx qatır və ya qırx sətir" şəklində bir tətbiq bəhs edilir. Əjdahalar qırx gün (və ya qırx il) yatarlar. Əjdahalardan qırx qıl koparılır və atəşdə yandırılar, əjdaha ancaq o zaman ölür. İslamiyyətdə isə ölümün ardından qırx gün sonra mövlud və Quran oxunar. Musa Peyğəmbər, Tanrının buyruqlarını qırx gün-qırx gecədə almışdır.
Çiltənlər
Şamanist fikirlərlə əlaqəli olaraq, ümumiyyətlə orta asiya və qazaxıstan bölgəsində yayılan və müqəddəs sayılan bir anlayışdır. Şiltənlər də deyilir. Müqəddəs qırx övliyanı təyin etməkdə istifadə edilər. Bağçasarayda, "Qırx Əzizlər" adında məşhur bir qəbiristanlıq vardır. Derbentte, döyüş zamanı şəhid olanların məzarlarında böyük baş daşları vardır. Türklər və tatarlar ibadət üçün hər gün bura gəlirdilər. "Çiltənlər" dünyanı idarə edənlər yəni dünyanın sahibləri olaraq qəbul edilir, bütün insanlara qoruyuculuq edib dərdlərdən və bəlalardan qoruyarlar və xoşbəxtlik gətirərlər. "Çiltənlər" dərviş təsvirləri də əlaqəlidirlər. Bir uşaq və ya hamilə qadın xəstələndiyində xəstənin yaxınları ocağa (təkkəyə) gedib, "Çiltənlər"ın xatirinə qırx şam yakarlardı.
Etimologiya
Qırx: (Kır/Qır) kökündən törəmişdir. Çoxluq ifadə edər. Kırkmak hərəkəti ilə eyni kökə malikdir.
Çilten: (Şil/Çil) kökündən törəmişdir. Çilemek, yağış yağması, sepelemesi deməkdir. Çileği də səpinti mənasını verər. Fars qırx mənasını verən Çilli ilə də əlaqəlidir.
Mənbə
Türk Əfsanə Sözlüyü, Dəniz Qaraqurd, Türkiyə, 2011, (OTRS: CC BY-SA 3.0) (türk.)
Türk Mitoloji Sözlüğü, Pınar Karaca (Çiltanlar) (türk.)
Türk Mitolojisi Sözlüğü, Pınar Karaca 2012-11-30 at the Wayback Machine (Kırk Erenler) (türk.)
Mifologiya ilə əlaqədar olan bu məqalə qaralama halındadır. Məqaləni redaktə edərək Vikipediyanı zənginləşdirin.
Avqust 12, 2021
qırxlar, övliya, adın, digər, istifadə, formaları, üçün, qırxlar, qırxlar, türk, mifologiyasında, qırx, övliya, digər, adları, kırkavlandır, mündəricat, xüsusiyyətləri, qırx, ədədi, çiltənlər, etimologiya, mənbəxüsusiyyətləri, redaktədərviş, motivi, ilə, yaxın. Bu adin diger istifade formalari ucun bax Qirxlar Qirxlar Turk mifologiyasinda qirx ovliya Diger adlari Kirkavlandir Mundericat 1 Xususiyyetleri 2 Qirx ededi 3 Ciltenler 4 Etimologiya 5 MenbeXususiyyetleri RedakteDervis motivi ile yaxindan elaqelidir Bezi goruslere gore her cagda sexsiyyeti bilinmeyen bezen bunu ozleri bele bilmeyen qirx muqeddes adam vardir Ve pisliklerle dolu dunya onlaria gore dagilmaz Xristian turklerde 40 muqeddes anlayisi vardir Onlar ucun 40 sam yandirilir Qirxlara qarisan tapmis ve ya igidler de bir daha gorunmezler Meselen Yasar Kamalin Ince Memed adli qehremani ucun dord kitabin sonunda da bu cumle istirak eder Ince Memedden bir daha xeber alina bilmedi Imi timi bellisiz oldu Ciltenler ilde bir defe toplanib yer uzunde olub bitenleri goruserler qiymetlendirerler Xestelerin sefa ucun getdiyi Cilten Ocagi Asiyada ferqli bolgelerde movcuddur Qirx Cilten ve ya Qirx Eren adiyla da xatirlanarlar Qisda ardindan baharda yeniden dirilmeye hazirliq prosesi kimi qisda tebietdeki uc defe olub dirilmeyi ifade eden ve ilki qirx gun davam eden uc dovrun adi Cilli seklinde kecer Boyuk cille 40 kicik cille 20 boz cille ise Novruza qeder geder Novruzda son dirilis bas verir Siltenler daglarda yasayir ve canlilari da qoruyarlar Ova cixmadan onlara dua edilerek yardim isteyirler Yene bu anlayisla elaqeli olan ve qazaxlarda iyul ayini ifade eden silden adinin haradan geldiyi baresinde iki ferqli gorus var Bunlardan birincisi qedim turkcedeki Solde susama sehrada qalma sozunden geldiyi istiqametindedir Ikinci gorus ise bu ayin adinin farsca Cilla qirx sozunden geldiyi haqqindadir Qirxli sozu qirx meshur ata ruhunun qoruyuculugu altinda olan adam demekdir Qirx ededi RedakteQirx turk altay orta asiya ve yaxin serq mifologiyalarinda ve xalq medeniyyetinde ayrica Islam inancinda muqeddes ededdir Kirk Girk Kirh Kirn olaraq da deyiler Qirx ovliya terefinden ve ya qirx saman terefinden qorunan muqeddes sexslere qirxli adi veriler Mifologiyada xatunlarin doyuscu Qirx Qiz komekcileri vardir Yeni dogum etmis bir qadinin yanina bir iki adam xaric qirx gun erzinde kimse girib cixmaz Bundan basqa bu muddet usagin qirxinin cixmasi menasina da gelir ki bu anlayisa bagli eneneler vardir dua oxunmasi yemek verilmesi kimi Olunun qirxinin cixmasi da yene benzer sekilde dualarla ve halva edilerek heyata kecirilir Bu anlayisin esasinda ruhun yasadigi evi qirx gun sonra terk etdiyi inanci vardir Qirgiz bayraginda gunesin etrafinda qirx qirgiz boyunu isareleyen qirx sua vardir Dede Qorqud Hikayeleri Manas Dastani Qirgiz Toreyis Efsanesinde Qirx Qiz vardir Oguz Xanin verdiyi solenlerde diktirdigi direklerin boyu qirx qulac uzunlugundadir Hekaye ve nagillarda qirx gun qirx gece toylar edilir Ceza ucun qirx qatir ve ya qirx setir seklinde bir tetbiq behs edilir Ejdahalar qirx gun ve ya qirx il yatarlar Ejdahalardan qirx qil koparilir ve atesde yandirilar ejdaha ancaq o zaman olur Islamiyyetde ise olumun ardindan qirx gun sonra movlud ve Quran oxunar Musa Peygember Tanrinin buyruqlarini qirx gun qirx gecede almisdir Ciltenler RedakteSamanist fikirlerle elaqeli olaraq umumiyyetle orta asiya ve qazaxistan bolgesinde yayilan ve muqeddes sayilan bir anlayisdir Siltenler de deyilir Muqeddes qirx ovliyani teyin etmekde istifade ediler Bagcasarayda Qirx Ezizler adinda meshur bir qebiristanliq vardir Derbentte doyus zamani sehid olanlarin mezarlarinda boyuk bas daslari vardir Turkler ve tatarlar ibadet ucun her gun bura gelirdiler Ciltenler dunyani idare edenler yeni dunyanin sahibleri olaraq qebul edilir butun insanlara qoruyuculuq edib derdlerden ve belalardan qoruyarlar ve xosbextlik getirerler Ciltenler dervis tesvirleri de elaqelidirler Bir usaq ve ya hamile qadin xestelendiyinde xestenin yaxinlari ocaga tekkeye gedib Ciltenler in xatirine qirx sam yakarlardi Etimologiya RedakteQirx Kir Qir kokunden toremisdir Coxluq ifade eder Kirkmak hereketi ile eyni koke malikdir Cilten Sil Cil kokunden toremisdir Cilemek yagis yagmasi sepelemesi demekdir Cilegi de sepinti menasini verer Fars qirx menasini veren Cilli ile de elaqelidir Menbe RedakteTurk Efsane Sozluyu Deniz Qaraqurd Turkiye 2011 OTRS CC BY SA 3 0 turk Turk Mitoloji Sozlugu Pinar Karaca Ciltanlar turk Turk Mitolojisi Sozlugu Pinar Karaca Arxivlesdirilib 2012 11 30 at the Wayback Machine Kirk Erenler turk Mifologiya ile elaqedar olan bu meqale qaralama halindadir Meqaleni redakte ederek Vikipediyani zenginlesdirin Menbe https az wikipedia org w index php title Qirxlar ovliya amp oldid 5683204, wikipedia, oxu, kitab, kitabxana, axtar, tap, hersey,
ne axtarsan burda
, en yaxsi meqale sayti, meqaleler, kitablar, oyrenmek, wiki, bilgi, tarix, seks, porno, indir, yukle, sex, azeri sex, azeri, seks yukle, sex yukle, izle, seks izle, porno izle, mobil seks, telefon ucun, chat, azeri chat, tanisliq, tanishliq, azeri tanishliq, sayt, medeni, medeni saytlar, chatlar, mekan, tanisliq mekani, mekanlari, yüklə, pulsuz, pulsuz yüklə, mp3, video, mp4, 3gp, jpg, jpeg, gif, png, şəkil, muisiqi, mahnı, kino, film, kitab, oyun, oyunlar.
