fbpx
Wikipedia

Quba xalçaçılıq məktəbi

Avqust 01, 2021

Quba xalçaçılıq məktəbi — Qonaqkənd və Dəvəçi rayonları daxil olmaqla 35-ə yaxın ornament kompozisiyalı xalçaları əhatə edir. Quba ərazisində çoxlu müxtəlif tayfalar yerləşən tarixi bölgədir. Hazırda burada müxtəlif dillərdə – Azərbaycan, ləzgi, tat, xınalıq, cek, buduq, qırız və başqa dillərdə danışan xalqlar yaşayır. Quba xalçaları geniş naxış müxtəlfliyi, bəzən qonşu kəndlərdə toxunmasına baxmayaraq naxış müxtəliflikləri ilə fərqlənirlər. Onların ornamentlərinin böyük əksəriyyəti üslüblaşdırılmış coğrafi və bitki motivləri ilə xarakterizə olunur.

Onlardan "Qırız", "Qımıl", "Qonaqkənd", "Şahnəzərli" və digər xalçaları göstərmək olar. İlk baxışdan Quba xalçalarında ornamentin müxtəlif xüsusiyyətlərini görmək olar. Ancaq diqqətlə baxdıqdan sonra əmin olmaq olar ki, kompozisiyanını bütün bəzəkləri ciddi vahid mənaya tabedirlər.

Ümumi məlumat

Quba-Xaçmaz regionu həmçinin dünyada tanınan məşhur Quba xalçaçılıq məktəbinin mərkəzidir.

Azərbaycanın şimal-şərgində yerləşən Quba xalça mərkəzi üç hissəyə-dağlıq, dağətəyi və ovalıq hissələrə bölünür. Dağlıq hissəyə — Qonaqkənd, Xaşi, Cimi, Afurca, Yerfi, Buduq, Qırız, Cek, Salmasöyüd kəndlərində mərkəzləşmiş məntəqələri aid etmək olar.

Dağətəyi hissədə xalça istehsalı – Əmirxanlı, Əlixanlı, Xəlfələr, Pirəmsan, Bilici, Şahnəzərli, Pirəbədil, Zeyvə, Zöhrami, Sumaqobaq, Xırdagül-çiçi, Sırt-çiçi, Dərə-çiçi kəndlərində, ovalıq hissədə isə Şabran aran zonasında Çay Qaraqaşlı, Hacı Qaraqaşlı, Süsənli, Qaraqaşlı, Dəvəçi, Mollakamallı və s. kəndlərdə mərkəzləşib. Bu məktəbə həmçinin də Dərbənd ərazisində toxunan xalçalar da daxildir.

Quba xalçalarının bəzəyini həndəsi naxışlardan ibarət ornamentlərin stilizə edilmiş nəbati, bəzən isə heyvan motivləri təşkil edir. Bu məktəbin xalçalarında medalyonlu çeşni üslubu da geniş yayılmışdır. Quba xalçalarının ən parlaq kompozisiyaları "Qədim-Minarə xalçası", "Qımıl xalçası", "Alpan xalçası", "Qollu-çiçi xalçası", "Pirəbədil xalçası", "Hacıqayıb xalçası", "Qırız xalçası", "Cek xalçası" və s.-dir.

Quba

Bu kompozisiyada əsasən orta hissə şaquli istiqamətdə əsas üçbucaq üzrə ardıcıl yerləşən medalyon naxışlar və kətəbədən ibarətdir. Onların ətrafını dağınıq şəkildə çoxlu müxtəlif formalı böyük və balaca elementlər təşkil edir. Bu elementlərə müxtəlif kompozisiya malik nəinki Quba, həmçinin Şirvan, Bakı, hətta Qazax xalçalarında da rast gəlmək olar. Belə kompozisianın orta hissəsi "açıq yerli" hesab olunur, yəni bağlı olmayan fon. "Quba" xalçalarının haşiyə formalı naxışları müxtəlif zolaqlardan – orta haşiyə, kiçik haşiyə və mədaxildən ibarətdir. Bu haşiyənin əsas bəzəyini təşkil edən elementi xalçaçılıar "tonqal" adlandırırlar ki, bu da ocaq deməkdir. Belə fərz etmək olar ki, bu ad bir zamanlar mövcud olan atəşpərəslik etiqadı ilə bağlıdır. "Quba" xalçalarının orta hissəsinin fonu əksər hallarda, tünd göy və yaxud tünd mavi rəngdə olur.

Köhnə-Quba

Bu xalça kompozisiyanını əsasını qırmızı fona malik orta hissədə şaquli şəkildə yerləşən üç böyük səkkizguşəli medalyon təşkil edir. Bu medalyonların rəngi, forması və ölçüsü eynidir. O həmdə ümumi haşiyələrdən birini təşkil edir. Medolyonların ortasında çoxda böyük olmayan naxışlarla (mədaxil və koşacaq) haşiyələnmiş səkkizguşə yerləşir. Orta hissə səkkiz xəttdən ibarət olan ümumi haşiyə ilə əhatə olunmuşdur.

Alpan

"Alpan" xalçaları adını Susayçay çayının yaxınlığında yerləşən Alpan kəndindən götürüb. Bu xalçanını kompozisiyası Susay və Sabat kəndlərində yayılmışdır, XIX əsrin ikinci yarısından başlayaraq isə o, həmçinin Qusar rayonunun xalçaçılıq məntəqələrində geniş yayılmağa başlayır. Mütəxəssislər bu xalçanı "Quba", "Dağıstan" da adlandırırlar. Bu naxışların böyük hissəsi üslublaşdırılaraq, həndəsi və bitki motivləri ilə səciyyələnir. Quba xalçalarında medalyonların formaları digər bölgələrin xalçalarına nisbətən daha mürəkkəbdir. Bu xalça kompozisiyasının əsasını medalyon naxışlar və onun ətrafında dioqanal xətt üzrə "xərçəng" elementi təşkil edir. Alpan kəndinin xalça ustaları orta ölçülü oymaları "çarhovuz", yəni hovuz, onun üzərində yerləşən kiçik elementləri isə "ördək" adlandırırlar. Orta hissənin boş yerlərində isə müxtəlif formaya malik, üslublaşdırılmış həndəsi və bitki elementləri yerləşdirilir. Xalçalar əsasən tünd yaşıl, sarı rəngdə toxunur. Yüksək növ sıxlığı və naxışların nəfisliyi ilə seçilir.

Xırdagülçiçi

"Xırdagülçiçi" xalçası Qubanın xalçatoxuma məntəqələrində istehsal olunur. Xalçanın orta sahəsi xırda elementlərdən təşkil olunduğu üçün bu xalçanın adını yerli xalçaçılar "Xırdagülçiçi" qoyublar (xırdagül tərjümədə xırda çiçəklər adlanır). Orta sahənin ümumi kompozisiyasını şaquli və üfiqi üçlük boyunca qısa məsafədə yerləşən rapportlar təşkil edir. Bu rapportlar özündə bir neçə doldurucu, əlaqələndirici və köməkçi elementləri birləşdirir. Xalq arasında "Başmaq" adlanan, həqiqətdə isə üslüblaşdırılmış yarpaq elementi kompozisiyanın əsas elementini təşkil edir. Qalan elementlər isə hər biri özlüyündə rapportun başlanğıc və ya mərkəzi funksiyasını yerinə yetirir. Xalça bir orta haşiyə, iki haşiyə və caqadan ibarət haşiyə ilə köbələnib.

Alçagülçiçi

Bu xalça Quba rayonunun Dərəçiçi kəndinə məxsusdur. Xalça ustaları bu xalçanı "Alçagülçiçi" adlandırıblar. Sənətşünaslar və mütəxəsislər arasında bu xalça "Çiçi" kimi tanınır. Naburda, Şamaxıda, Alçimanda, Şirvanda toxunan xalçalar yerli texnologiya və rəssamlığın təsirinə məruz qalaraq "Şirvan-çiçi" adlanırlar. "Alçagülçiçi" xalçasının kompozisiyasının orta hissəsi Ancaq "Alçagülçiçi" elementləri ilə doldurulub. Xalçanın uzunu və eni boyu təkrarlanan bu elementlər sıra əmələ gətirir. Haşiyə zolağı müxtəlif enlilikdə olan cərgələrdən, həmçinin "caga", "mədaxil", "zəncirə"dən ibarətdir.

Həndəsi və bitki motivləri ilə səjiyyələnən ornamentlərin böyük əksəriyyəti üslublaşdırılıb, əla növ sıxlığı və zərifliyi ilə seçilir. Rəsmin platik çevikliyi, forma və rəngin emosinal inikası vasitəsi ilə bəzədilən xalçalarda həyatın sevinc hissi verilir. Rəssamlıq məharəti vahid harmonik zərurətə tabe olan dekorativ ifadə vasitələri, ritm, simmetriya və dəqiq tamamlanmış kompozisiya quruluşu ilə daha qabarıq özünü büruzə verir.

Sırt-çiçi

Bu xalça Dərəçiçi kəndinə məxsusdur. Xalça ustadları və mütəxəssisləri arasında bu xalça həm də "Çiçi" adı ilə məşhurdur. Nabur, Şamaxı, Alçiman, Şirvan kimi məntəqələrdə istehsal olunan xalçalar yerli dəyişikliklərə məruz qalaraq "Şirvan-çiçi" adı ilə tanınmağa başlayıblar.

Orta sahə kompozisiyası əsasən "Sırt-çiçi" elementləriylə doldurulub. Xalçanın eni və uzunu boyu təkrarlanan bu elementlər cərgələr əmələ gətirir. Köbə xətti "jaqa", "mədaxil", "zəncirə" kimi müxtəlif enə malik zolaqlardan ibarətir.

Qollu çiçi

"Qolluçiçi" xalçaları Azərbaycanın şimal-şərqindəki xalçaçılıq məntəqələrində geniş yayılıb. Təqribən XVIII əsrin dördünjü rübündə Azərbaycan incəsənətinə daxil olan xalçanını kompozisiyası tək öz tərtibatı ilə deyil, həm də bəzək elementlərinin orijinallığı ilə seçilir. 200 il ərzində bu kompozisiya müxtəlif ad və müxtəlif formlarda mövcud olub. Buna sübut olaraq onu göstərmək olar ki, "Qolluçiçi" xalçası XIX əsrdə Qarabağda "Maşin" adı ilə geniş yayılmışdır. Orta hissəsinin kompozisiyası bir-birinin üstündə çarpazlaşmış bir neçə medalyondan ibarətdir. Onların tərtibat prinsipi – diaqonal istiqamətli dörd böyük qolun çarpazlaşmasıdır. Bu adlar "Xətai" kompozisiyasının əsasını təşkil edən "qol" (böyük budaqlar) təsviri ilə bağlıdır, belə ki, yuxarıda adları çəkilən xalçalar bu kompozisiyaya aiddir.

Quba-Bico

 
1856-cı ilə aid Qubada toxunmuş "Bico" xalçası. ABŞ, Nyu-york, Bruklin muzeyi-İslam Dünyası İncəsənət kolleksiyası
  Əsas məqalə: Bico xalçaları

Bu xalçalar Quba xalçaçılarının toxuduğu ən məşhur incəsənət əsərlərindən sayılır. Bico xalçaları Şirvan bölgəsində yerləşən, Azərbaycanın ən məşhur xalçatoxuma məntəqələrindən olan Bico kəndinin (indiki Ağsu rayonunun inzibati ərazi vahidinə daxildir) adı ilə bağlıdır. Qərb mütəxəssisləri Quba-Bico xalçalarının Şirvan xalçaçılıq məktəbinə daxil olan qədim Bico xalçalarının çeşniləri üzərində toxunmasını qeyd edirlər. Bir çox hallarda "Qubada toxunmuş Bico xalçası" kimi də tanıdılır. 18-19-cu əsrlərdə toxunmuş və "Quba-Bico" adlandırılan xalçalar indi dünyanın bir çox muzeylərində saxlanılır. Ehtimal olunur ki, bədii ornament və incəsənət baxımından təkcə Şirvanda deyil, bütün Qafqazda ən məşhur xalçalar sayılan Bico xalçaları Şirvanın bir çox xalçatoxuma məntəqələri ilə yanaşı Quba xalçaçılıq məntəqələrinə də təsirsiz ötüşməmişdir. 18-19-cu əsrlərdə toxunmuş "Quba-Bico" xalçaları indi dünyanın bir çox muzeylərində saxlanılır.

Qımıl

"Qımıl" XIV-XV əsrdə Qəbələdə yaranıb, XVIII əsrdən başlayaraq isə o, Qubada və Quba rayonunun bəzi xalçaçılıq məntəqələrində yayılmağa başlayıb. Bunun nəticəsində, bu xalça Qımıl kəndindən uzaqlaşaraq başqa xalçaçılıq məntəqələrində tərtib olunaraq, tədricən öz mədəni məziyyətlərini itirməyə və təhriflərə məruz qalmağa başladı. Orta hissənin mərkəzində uzunsov çoxgüşəli medalyon yerləşir. Əvvəllər "xonça" adlandırılan bu medalyon, XIX əsrin II yarısında xalçaçılar arasında "podnos" adı kimi geniş yayılmışdı. Yuxarıda göstərilən medolyonun yuxarı və aşağı tərəfindən kompozisiyaya məxsus dörd böyük çoxguşəli elementlər yerləşir. Xalçaçılar bu elementi "şam" adlandırırlar (şam, fənər). "Qımıl"ın orta hissəsi bir sıra məişət və bəzək əşyalarının üslublaşdırılmış təsvirindən ibarətdir.

Qaraqaşlı

Quba qrupuna daxil olan məşhur "Qaraqaşlı" xalçası Dəvəçi rayonunun Hacı-Qaraqaşlı, Çay-Qaraqaşlı, Susanlı-Qaraqaşlı kəndlərində istehsal olunur. Bu adla da o, tanınır. Orta sahədə şaquli üçbucaq boyu kiçik medalyonlar yerləşib. Ustad mütəxəssislər və xalça ustaları bu medalyonların "musiqi alətləri"nin təsviri olduğunu hesab edirlər. Medalyonlar arasında müxtəlif növlü elementlərə rast gəlmək olar. Xalq arasında onları "quşbaşı" adlandırırlar. "Qaraqaşlı" xalçanın orta sahəsi adətən tünd göy və ya tünd qırmızı rəngdə olur. Nadir hallarda tünd mavi və ya ağ fona malik xalçalara rast gəlmək olar. Həndəsi və bitki motivləri ilə səjiyyələnən ornamentlərin böyük əksəriyyəti üslublaşdırılıb, əla növ sıxlığı və zərifliyi ilə seçilir.

Şahnəzərli

"Şahnəzərli" xalçaları öz adını "Şahnəzərli" kəndinini adından götürüb. Bu tip xalçalar özündə 35 kompozisiya cəmləşdirib. İhtehsal mərkəzinin "Şahnəzərli", Məlhəm, Göylərə, Qonaqkənd kəndləri olmasına baxmayaraq, onu həmçinin Quba, Şamaxı və Ağsu rayonunun kəndlərində də toxuyurlar. Xalçanın orta sahəsinin kompozisiyası əsasən şaquli üçbucaq boyu yerləşən bir neçə gellərdən ibarətdir. Orta sahədə bu xalçaya xas olan 2 qubpa və 2 başlıq yeləşib; biri aşağıda birinci gelin əvvəlində, ikincisi yuxarıda axırıncı gelin sonunda yerləşir. Olduqca üslublaşdırılmış bu qubpalar medalyonları tamamlamaqla yanaşı, orta sahənin kompozisiyasını tam bitkin şəklə salır və onu təkmilləşdirir, həmçinin gelləri daha yaxşı qruplaşdırır. Azərbaycanda, həmçinin Orta Asiyada xalq xalça toxuyanları və sənətkarlar kompozisiyadan asılı olmayaraq, bir çox medalyona malik istənilən xalçanı, "Güllü" adlandırırlar. Böyük əksəriyyəti səkkizguşəli forması olan və çox böyük olmayan kvadratlarla bəzədilmiş bu medalyonlar öz sadəliyi və rəngarəngliyi ilə Qazax, Qarabağ və Cənubi Azərbaycan xalçalarından nəzərə çarpacaq dərəcədə fərqlənirlər. Olduqca üslublaşdırılmış "qubpa"lar kompozisiyanı tamamlayır və təkmilləşdirir, həmçinin daha yaxşı qruplaşdırır. Əla növ sıxlıq, zəngin bəzək ornamentləri, toxunuşun zərifliyi bu xalça qruplarının səciyyəvi xüsusiyyətləridir.

Herat Pirəbədil

Tarixən bu xalça XV əsrdə Əfqanıstanın Herat şəhərində yaranıb. Sonralar başqa adlarla Azərbaycanın rayonlarında yayılmağı başlayıb. Əsasən Qarabağda "Balıq" adıyla tanınır.

Pirəbədil

Bu xalça adını Pirəbədil kəndindən götürüb. Yerli xalça toxuyunlar bu xalçanı "Burma", "Qırman" bəzən isə "Qayçı" adlandırırlar. Bəzi xalça ustaları, həmçinin sənəşünaslar onu "Miqradi" və ya "Qroy" adlandırırlar ki, bu da "menroy" (qayçı) ərəb sözünün şəkli dəyişilmiş forması olur. Orta sahənin sol və sağ tərəfindən yalnız bu tip xalçalara xas olan və qayçını xatırladan element yerləşir. "Pirəbədil" xalçaları digər Azərbaycan xalçalarından daha qədim tarixə malikdir. Əsas elementləri sol-sağ tərəflərdə igidlik və ərlik rəmzi olan "qayçı" və "buynuz" təsviri, orta sahənin mərkəzində "hindtoyuğu", onun kənarlarında isə meyvə ağaclarının yarpaqları və səkkizguşəli gel təsvir olunur. Bu xalçaların böyük əksəriyyətinin orta sahəsi adətən tünd göy, bəzən isə tünd qırmızı olur.

Zeyva

"Zeyva" xalçası öz adını Qubanın jənub-şərqində yerləşən Zeyva kəndindən götürüb. Xarici mənbələrdə o, "Şirvan" adı ilə qeyd olununr. Xalq arasında bu xalça "Qədim Zeyva" kimi tanınır. Xalçanın orta sahəsinin kompozisiyası əsas etibarilə mərkəzi üçbucaqda növbəli yerləşən bir neçə geldən ibarət olur. Forma və mənşəyinə görə Zeyva xalçasının əsas elementini təşkil edən bu medalyonlar tərtib olunduqları punktir xətlərinə görə orta əsrlərə aid etmək olar. Müxtəlif növlərdə yaradılmış belə gellərə təkcə Qafqaz xalqlarının dekorativ incəsənətində deyil, həmçinin Pribaltikada da rast gəlmək olar. Bura xalçaçılıq və toxuma üçün daha xarakterikdir. Bu gellərin ətrafında "səkkizbucaqlı", "qarmaqlı", "alma" adlanan müxtəlif doldurucu elementlər assimetrik şəkildə səpələnib. Adətən orta sahənin rəngi tünd qırmızı, tünd göy, açıq qəhvəyi rəngdə olur.

Əlixanlı

Quba qrupunun Quba-Şirvan tipinə daxil olan və "Əlixanlı" adını daşıyan xalça adını Siyəzən rayonunda yerləşən Əlixanlı kəndindən götürüb. Bu xalça həmçinin Azərbaycanın şimal-şərqində, o cümlədən Dəvəçi rayonunun xalça toxuma məntəqələrində istehsal olunur.

A.Bakıxanov "Gülüstani İrəm" əsərində Əlixanlı kəndinin adını "Alqon" divarı ilə əlaqələndirir və hesab edir ki, o, həqiqətən də "Alqonlu" adlanır. Müəllif bunu belə açıqlayır: İsfəndiyar bu divarı tikib (bizim eradan əvvəl VI əsr), Ənuşirəvan (IV əsr) onu bərpa edir. "Əlixanlı" xalçasının orta sahəsinin kompozisiyası əsasən mərkəzi şaquli üçbucaqda ardıcıl yerləşən bir neçə böyük geldən ibarətdir. Gellərin forması əyri xətlərlə, dişlərlə yerinə yetirilib. "Əlixanlı" xalçasının orta hissəsində bir, iki nadir hallarda isə üç gel üfiqi şəkildə yerləşir. "Əlixanlı" xalçası qırıq xətlərlə düzəldilimiş bəzəklərin mürəkkəb motivlərindən ibarətdir və ornament orta əsr sənətkarlarının incəsənət fəaliyyətinin nümunələrindəndir.

Qonaqkənd

"Qonaqkənd" xalçaları XVIII-XIX əsrdə istehsal olunub. tədricən öz zahiri görünüşünü dəyişərək, ilkin əsası olan Xorasan xalçalarından tamamilə fərqlənirlər.

"Qonaqkənd" xalçasının əsas kompozisiyasını orta sahənin mərkəzində yerləşən böyük medalyon təşkil edir. Medalyonun içərisində mərkəzdə səkkiz kiçik xaç yerləşir. Medalyonlar primitiv kənd təsərrüfatı alətlərini xatırladan həndəsi xətlərin elementləri ilə naxışlanmışdır. Bu xalça nəzərəçarpacaq dərəcədə öz ilkin formasından uzaqlaşaraq, Azərbaycanın milli xalçaları sırasına daxil olub. XVIII əsrdə, əsasən XX əsrin II yarısında yarmarkaların genişlənməsilə əlaqədar olaraq bu xalçanın kompozisiyası böyük ölçüdə olan xovsuz xalçalarda istifadə olunmağa başladı.

Qədim Minarə

"Qədim minarə" kompozisiyasının orta sahəsi olan "zəncirə"nin "Darağı" adlanan hissəsi mərkəzi üçbucağın sağ və sol tərəflərinə istiqamətlənərk, bir neçə yeni dördbucaqlı və düzbucaqlı təsvir yaradır. Bu yeni kvadrat və düzbucaqlının səthi əksər hallarda, qara, qırmızı və ağ rəngli balaca kvadratların şəbəkəsi ilə örtülmüş olur. Orta fon tünd-göy və ya qırmızı rəngdə olur.

Uqax

"Uqax" xalçaları Qubanın yaxınlığında yerləşən Uqax kəndinin adını daşıyır. "Uqax" xalçasının orta sahəsinin kompozisiyası aralarında çox qısa məsafə olan raportlardan və bir formatda olan bitki elementlərindən ibarətdir. Xalq arasında "taxanq" kimi tanınır (üzüm yarpağı) və xalçanın əsas elementi olub, rapportların başlanğıcı və mərkəzini qeyd edən xətlərin, yəni kvadrat şəbəkələri yaradan xətlərin kəsişməsində yerləşir. Uzununa və eninə raportların sayı nə qədər çox olsa, yəni xalçanın ölçüsü nə qədər böyük olsa, onun incəsənət baxımından dəyəri bir o qədər aşağı olar. "Uqax" xalçasının xətt həşiyəsinin motivləri əslən tətbiqi dekorotiv incəsənətin müxtəlif sahələrdə naxışlardan mənimsənilmiş bitki ornamentlərindən götürülüb. Xalça toxuyanlar arasında "çiçəkli" adlandırılan orta haşiyəni həmçinin Qarabağ xalçası olan "Nəlbəkigül"-də görmək olar. Bu xalçanını çiçək xüsusiyyətlərindən danışarkən qeyd etmək lazımdır ki, onun fonu tünd qəhvəyi və ya yaşıl olur.

Erfi

"Erfi" xalçası Erfi kəndinin adını daşıyır. O həmçinin Noxuddüzü, Qayadalı, Dark, Talış, Xırt, Qarabulaq kəndində istehsal olunur. Bəzi mütəxəssislər hesab edirlər ki, qocaman ustaların həmçinin "Heyməgah" adlandırdıqları (çadır qurulan yer) bu, "Şirvan" xalçasıdır. "Erfi" xalçasının orta sahə kompozisiyasını təşkil edən elementlər çox böyük olmayan şaquli üçbüjaqda yerləşirlər. Orta hissəsinin dekoru əsas etibarilə hər biri müstəqil üfiqi xətt təşkil edən, müxtəlif formalı 2 əsas elementdən ibarətdir. birinci cərgə "Saçaqlılar" qrupuna daxil olan elementlərdən ibarətdir, bu elementlərə adətən "Şirvan" qrupundakı xalçalarda rast gəlinir. İkinji cərgəyə xalçanın əsas geli (medolyonu) hesab edilən və xalq arasında "çadır" adlanan element daxildir. Bu elementlər hələ qədim zamanlardan bir çox Azərbaycan xalçalarında saxlanılıb. Onlar hər iki cərgədən bir təkrar olunur. Əsas elementlər isə hər cərgədən bir təkrar olunur. Haşiyə bəzəkləri əsasən 3 zolaqda – kətəbənin yanları boyu yerləşən orta haşiyə "kətəbə" və kiçik haşiyə "çaxmağı"dan ibarətdir. Bu kiçik haşiyəni XVI əsr İtalyan rəssamı Lorenso Lotonun (1480-1556) "Ailə" şəklində görmək olar. Haşiyə zolaqlarının rəngi orta sahənin rənginə əsasən dəyişir. "Erfi" xalçasını incəsənət baxımıdan incələyərkən belə bir nəticəyə gəlmək olar ki, orta sahənin kompozisiyası adətən köçəri tayfalara xas olan xovsuz xalçalardan mənimsənilib.

Qırız

"Qırız" xalçasının orta sahəsinin kompozisiyası əsasən mərkəzi şaquli hissədə yerləşən bir neçə böyük gellərdən ibarətdir. Bu xalçaların gelləri formasına görə "xonçanı" və ya "tabaqı" xatırladır. Sağ və sol tərəfdə ustaların "güllü yaylıq" adlandırdıqları rombaoxşar elementlər yerləşdirilib. Gellərin mərkəzində xalq arasında "aypara" adlandırılan və toy nişanının təsviri sayılan element vardır. Gellərin arasında yerləşdirilmiş sırğa cütlərinin, bir sıraya düzülmüş quşların təsvirləri və müxtəlif formalı başqa elementlər "Qırız" xalçaları üçün xarakterdir.

Cek

  Əsas məqalə: Cek xalçaları

Quba xalçalarının ən parlaq kompozisiyalarından biri olan "Cek" xalçalarının mərkəzləşmiş məntəqəsi Cek kəndi hesab olunur. "Cek" xalçaları Azərbaycan xalçalarının Quba-Şirvan tipinin Quba qrupunun dağlıq hissəsinə aid edilir. Əsasən ceklilər tərəfindən toxunmuşdur.

Butalı

Quba qrupunun Quba-Şirvan tipinə daxil olan bu xalça Quba rayonunun Dərəçiçi kəndinə məxsusdur. Nabur, Şamaxı, Alçiman, Şirvan xalçatoxuma məntəqələrində istehsal olunan xalçalar burada yerli texnoloci və rəssamlıq təsirinə məruz qalmışlar. "Butalı" xalçanın orta sahə kompozisiyası əsasən "buta" elementləri ilə doldurulub. Xalçanın uzununa və eninə boyu təkrarlanan bu elementlər cərgə yaradır. Haşiyə xətti müxtəlif ölçülü zolaqlardan, o cümlədən "jaqa", "mədaxil", "zəncirə"dən ibarətdir. Ornament üslüblaşdırılb və əla növ sıxlığı, zərifliyi, bəzəkləri ilə seçilir. Rəsmin plastiki çevikliyi, forma və rəngin emosinal ifadəsi vasitəsilə naxışlanmış xalçada həyatın sevinc hissi verilir. Rəssamlıq məharəti vahid harmoniya zərurətinə tabe olan dekorativ ifadə vasitələri, ritm, simmetriya, tam aydın kompozisiya quruluşu ilə tətbiq olunur.

Güllü

Bu xalça Dərəçiçi kəndinə məxsusdur. Orta sahə təkcə "gül" elementləri ilə doldurulur. Xalçanın uzunu və eni boyunca təkrarlanan bu elementlər cərgə əmələ gətirir. Haşiyə zolağı müxtəlif ölçülü zolaqlardan, o cümlədən "jiqa", "mədaxil", "zəncirədən" ibarətdir.

Quba xalçaçılıq məktəbindən nümumələr
       
Himil xalçası. Quba xalçaçılıq məktəbi. 1902-ci il. Uzundərə xalçası, 2 aprel, 2004-cü ildə Sotbi auksionunda satılmışdır . Quba xalçaçılıq məktəbi. XIX əsrin ortaları. Qəbələ xalçası. Quba xalçaçılıq məktəbi, XIX əsr. Cek xalçası. Quba xalçaçılıq məktəbi, XIX əsr.

İstinadlar

  1. Лятиф Керимов, "Азербайджанский ковер" (Том II), Баку, "Гянджлик", 1983, ст. 189-190, табл. 28.  (rus.)  (ing.)
  2. http://www.carpets.dgu.ru/img/sm/dzhek.jpg[ölü keçid] dzhek.jpg  (rus.)

Xarici keçidlər

Avqust 01, 2021
quba, xalçaçılıq, məktəbi, məqalənin, bəzi, məlumatlarının, mənbəsi, göstərilməmişdir, daha, ətraflı, məlumat, üçün, məqalənin, müzakirə, səhifəsinə, baxa, məqaləyə, uyğun, formada, mənbələr, əlavə, edib, vikipediyanı, zənginləşdirə, bilərsiniz, avqust, 2021, . Bu meqalenin bezi melumatlarinin menbesi gosterilmemisdir Daha etrafli melumat ucun meqalenin muzakire sehifesine baxa ve meqaleye uygun formada menbeler elave edib Vikipediyani zenginlesdire bilersiniz avqust 2021 Quba xalcaciliq mektebi Qonaqkend ve Deveci rayonlari daxil olmaqla 35 e yaxin ornament kompozisiyali xalcalari ehate edir Quba erazisinde coxlu muxtelif tayfalar yerlesen tarixi bolgedir Hazirda burada muxtelif dillerde Azerbaycan lezgi tat xinaliq cek buduq qiriz ve basqa dillerde danisan xalqlar yasayir Quba xalcalari genis naxis muxtelfliyi bezen qonsu kendlerde toxunmasina baxmayaraq naxis muxteliflikleri ile ferqlenirler Onlarin ornamentlerinin boyuk ekseriyyeti uslublasdirilmis cografi ve bitki motivleri ile xarakterize olunur Onlardan Qiriz Qimil Qonaqkend Sahnezerli ve diger xalcalari gostermek olar Ilk baxisdan Quba xalcalarinda ornamentin muxtelif xususiyyetlerini gormek olar Ancaq diqqetle baxdiqdan sonra emin olmaq olar ki kompozisiyanini butun bezekleri ciddi vahid menaya tabedirler Mundericat 1 Umumi melumat 2 Quba 3 Kohne Quba 4 Alpan 5 Xirdagulcici 6 Alcagulcici 7 Sirt cici 8 Qollu cici 9 Quba Bico 10 Qimil 11 Qaraqasli 12 Sahnezerli 13 Herat Pirebedil 14 Pirebedil 15 Zeyva 16 Elixanli 17 Qonaqkend 18 Qedim Minare 19 Uqax 20 Erfi 21 Qiriz 22 Cek 23 Butali 24 Gullu 25 Istinadlar 26 Xarici kecidlerUmumi melumat RedakteQuba Xacmaz regionu hemcinin dunyada taninan meshur Quba xalcaciliq mektebinin merkezidir Azerbaycanin simal serginde yerlesen Quba xalca merkezi uc hisseye dagliq dageteyi ve ovaliq hisselere bolunur Dagliq hisseye Qonaqkend Xasi Cimi Afurca Yerfi Buduq Qiriz Cek Salmasoyud kendlerinde merkezlesmis menteqeleri aid etmek olar Dageteyi hissede xalca istehsali Emirxanli Elixanli Xelfeler Piremsan Bilici Sahnezerli Pirebedil Zeyve Zohrami Sumaqobaq Xirdagul cici Sirt cici Dere cici kendlerinde ovaliq hissede ise Sabran aran zonasinda Cay Qaraqasli Haci Qaraqasli Susenli Qaraqasli Deveci Mollakamalli ve s kendlerde merkezlesib Bu mektebe hemcinin de Derbend erazisinde toxunan xalcalar da daxildir Quba xalcalarinin bezeyini hendesi naxislardan ibaret ornamentlerin stilize edilmis nebati bezen ise heyvan motivleri teskil edir Bu mektebin xalcalarinda medalyonlu cesni uslubu da genis yayilmisdir Quba xalcalarinin en parlaq kompozisiyalari Qedim Minare xalcasi Qimil xalcasi Alpan xalcasi Qollu cici xalcasi Pirebedil xalcasi Haciqayib xalcasi Qiriz xalcasi Cek xalcasi ve s dir Quba RedakteBu kompozisiyada esasen orta hisse saquli istiqametde esas ucbucaq uzre ardicil yerlesen medalyon naxislar ve ketebeden ibaretdir Onlarin etrafini daginiq sekilde coxlu muxtelif formali boyuk ve balaca elementler teskil edir Bu elementlere muxtelif kompozisiya malik neinki Quba hemcinin Sirvan Baki hetta Qazax xalcalarinda da rast gelmek olar Bele kompozisianin orta hissesi aciq yerli hesab olunur yeni bagli olmayan fon Quba xalcalarinin hasiye formali naxislari muxtelif zolaqlardan orta hasiye kicik hasiye ve medaxilden ibaretdir Bu hasiyenin esas bezeyini teskil eden elementi xalcaciliar tonqal adlandirirlar ki bu da ocaq demekdir Bele ferz etmek olar ki bu ad bir zamanlar movcud olan atespereslik etiqadi ile baglidir Quba xalcalarinin orta hissesinin fonu ekser hallarda tund goy ve yaxud tund mavi rengde olur Kohne Quba RedakteBu xalca kompozisiyanini esasini qirmizi fona malik orta hissede saquli sekilde yerlesen uc boyuk sekkizguseli medalyon teskil edir Bu medalyonlarin rengi formasi ve olcusu eynidir O hemde umumi hasiyelerden birini teskil edir Medolyonlarin ortasinda coxda boyuk olmayan naxislarla medaxil ve kosacaq hasiyelenmis sekkizguse yerlesir Orta hisse sekkiz xettden ibaret olan umumi hasiye ile ehate olunmusdur Alpan Redakte Alpan xalcalari adini Susaycay cayinin yaxinliginda yerlesen Alpan kendinden goturub Bu xalcanini kompozisiyasi Susay ve Sabat kendlerinde yayilmisdir XIX esrin ikinci yarisindan baslayaraq ise o hemcinin Qusar rayonunun xalcaciliq menteqelerinde genis yayilmaga baslayir Mutexessisler bu xalcani Quba Dagistan da adlandirirlar Bu naxislarin boyuk hissesi uslublasdirilaraq hendesi ve bitki motivleri ile seciyyelenir Quba xalcalarinda medalyonlarin formalari diger bolgelerin xalcalarina nisbeten daha murekkebdir Bu xalca kompozisiyasinin esasini medalyon naxislar ve onun etrafinda dioqanal xett uzre xerceng elementi teskil edir Alpan kendinin xalca ustalari orta olculu oymalari carhovuz yeni hovuz onun uzerinde yerlesen kicik elementleri ise ordek adlandirirlar Orta hissenin bos yerlerinde ise muxtelif formaya malik uslublasdirilmis hendesi ve bitki elementleri yerlesdirilir Xalcalar esasen tund yasil sari rengde toxunur Yuksek nov sixligi ve naxislarin nefisliyi ile secilir Xirdagulcici Redakte Xirdagulcici xalcasi Qubanin xalcatoxuma menteqelerinde istehsal olunur Xalcanin orta sahesi xirda elementlerden teskil olundugu ucun bu xalcanin adini yerli xalcacilar Xirdagulcici qoyublar xirdagul terjumede xirda cicekler adlanir Orta sahenin umumi kompozisiyasini saquli ve ufiqi ucluk boyunca qisa mesafede yerlesen rapportlar teskil edir Bu rapportlar ozunde bir nece doldurucu elaqelendirici ve komekci elementleri birlesdirir Xalq arasinda Basmaq adlanan heqiqetde ise uslublasdirilmis yarpaq elementi kompozisiyanin esas elementini teskil edir Qalan elementler ise her biri ozluyunde rapportun baslangic ve ya merkezi funksiyasini yerine yetirir Xalca bir orta hasiye iki hasiye ve caqadan ibaret hasiye ile kobelenib Alcagulcici RedakteBu xalca Quba rayonunun Derecici kendine mexsusdur Xalca ustalari bu xalcani Alcagulcici adlandiriblar Senetsunaslar ve mutexesisler arasinda bu xalca Cici kimi taninir Naburda Samaxida Alcimanda Sirvanda toxunan xalcalar yerli texnologiya ve ressamligin tesirine meruz qalaraq Sirvan cici adlanirlar Alcagulcici xalcasinin kompozisiyasinin orta hissesi Ancaq Alcagulcici elementleri ile doldurulub Xalcanin uzunu ve eni boyu tekrarlanan bu elementler sira emele getirir Hasiye zolagi muxtelif enlilikde olan cergelerden hemcinin caga medaxil zencire den ibaretdir Hendesi ve bitki motivleri ile sejiyyelenen ornamentlerin boyuk ekseriyyeti uslublasdirilib ela nov sixligi ve zerifliyi ile secilir Resmin platik cevikliyi forma ve rengin emosinal inikasi vasitesi ile bezedilen xalcalarda heyatin sevinc hissi verilir Ressamliq mehareti vahid harmonik zerurete tabe olan dekorativ ifade vasiteleri ritm simmetriya ve deqiq tamamlanmis kompozisiya qurulusu ile daha qabariq ozunu buruze verir Sirt cici RedakteBu xalca Derecici kendine mexsusdur Xalca ustadlari ve mutexessisleri arasinda bu xalca hem de Cici adi ile meshurdur Nabur Samaxi Alciman Sirvan kimi menteqelerde istehsal olunan xalcalar yerli deyisikliklere meruz qalaraq Sirvan cici adi ile taninmaga baslayiblar Orta sahe kompozisiyasi esasen Sirt cici elementleriyle doldurulub Xalcanin eni ve uzunu boyu tekrarlanan bu elementler cergeler emele getirir Kobe xetti jaqa medaxil zencire kimi muxtelif ene malik zolaqlardan ibaretir Qollu cici Redakte Qollucici xalcalari Azerbaycanin simal serqindeki xalcaciliq menteqelerinde genis yayilib Teqriben XVIII esrin dordunju rubunde Azerbaycan incesenetine daxil olan xalcanini kompozisiyasi tek oz tertibati ile deyil hem de bezek elementlerinin orijinalligi ile secilir 200 il erzinde bu kompozisiya muxtelif ad ve muxtelif formlarda movcud olub Buna subut olaraq onu gostermek olar ki Qollucici xalcasi XIX esrde Qarabagda Masin adi ile genis yayilmisdir Orta hissesinin kompozisiyasi bir birinin ustunde carpazlasmis bir nece medalyondan ibaretdir Onlarin tertibat prinsipi diaqonal istiqametli dord boyuk qolun carpazlasmasidir Bu adlar Xetai kompozisiyasinin esasini teskil eden qol boyuk budaqlar tesviri ile baglidir bele ki yuxarida adlari cekilen xalcalar bu kompozisiyaya aiddir Quba Bico Redakte 1856 ci ile aid Qubada toxunmus Bico xalcasi ABS Nyu york Bruklin muzeyi Islam Dunyasi Incesenet kolleksiyasi Esas meqale Bico xalcalariBu xalcalar Quba xalcacilarinin toxudugu en meshur incesenet eserlerinden sayilir Bico xalcalari Sirvan bolgesinde yerlesen Azerbaycanin en meshur xalcatoxuma menteqelerinden olan Bico kendinin indiki Agsu rayonunun inzibati erazi vahidine daxildir adi ile baglidir Qerb mutexessisleri Quba Bico xalcalarinin Sirvan xalcaciliq mektebine daxil olan qedim Bico xalcalarinin cesnileri uzerinde toxunmasini qeyd edirler Bir cox hallarda Qubada toxunmus Bico xalcasi kimi de tanidilir 18 19 cu esrlerde toxunmus ve Quba Bico adlandirilan xalcalar indi dunyanin bir cox muzeylerinde saxlanilir Ehtimal olunur ki bedii ornament ve incesenet baximindan tekce Sirvanda deyil butun Qafqazda en meshur xalcalar sayilan Bico xalcalari Sirvanin bir cox xalcatoxuma menteqeleri ile yanasi Quba xalcaciliq menteqelerine de tesirsiz otusmemisdir 18 19 cu esrlerde toxunmus Quba Bico xalcalari indi dunyanin bir cox muzeylerinde saxlanilir Qimil Redakte Qimil XIV XV esrde Qebelede yaranib XVIII esrden baslayaraq ise o Qubada ve Quba rayonunun bezi xalcaciliq menteqelerinde yayilmaga baslayib Bunun neticesinde bu xalca Qimil kendinden uzaqlasaraq basqa xalcaciliq menteqelerinde tertib olunaraq tedricen oz medeni meziyyetlerini itirmeye ve tehriflere meruz qalmaga basladi Orta hissenin merkezinde uzunsov coxguseli medalyon yerlesir Evveller xonca adlandirilan bu medalyon XIX esrin II yarisinda xalcacilar arasinda podnos adi kimi genis yayilmisdi Yuxarida gosterilen medolyonun yuxari ve asagi terefinden kompozisiyaya mexsus dord boyuk coxguseli elementler yerlesir Xalcacilar bu elementi sam adlandirirlar sam fener Qimil in orta hissesi bir sira meiset ve bezek esyalarinin uslublasdirilmis tesvirinden ibaretdir Qaraqasli RedakteQuba qrupuna daxil olan meshur Qaraqasli xalcasi Deveci rayonunun Haci Qaraqasli Cay Qaraqasli Susanli Qaraqasli kendlerinde istehsal olunur Bu adla da o taninir Orta sahede saquli ucbucaq boyu kicik medalyonlar yerlesib Ustad mutexessisler ve xalca ustalari bu medalyonlarin musiqi aletleri nin tesviri oldugunu hesab edirler Medalyonlar arasinda muxtelif novlu elementlere rast gelmek olar Xalq arasinda onlari qusbasi adlandirirlar Qaraqasli xalcanin orta sahesi adeten tund goy ve ya tund qirmizi rengde olur Nadir hallarda tund mavi ve ya ag fona malik xalcalara rast gelmek olar Hendesi ve bitki motivleri ile sejiyyelenen ornamentlerin boyuk ekseriyyeti uslublasdirilib ela nov sixligi ve zerifliyi ile secilir Sahnezerli Redakte Sahnezerli xalcalari oz adini Sahnezerli kendinini adindan goturub Bu tip xalcalar ozunde 35 kompozisiya cemlesdirib Ihtehsal merkezinin Sahnezerli Melhem Goylere Qonaqkend kendleri olmasina baxmayaraq onu hemcinin Quba Samaxi ve Agsu rayonunun kendlerinde de toxuyurlar Xalcanin orta sahesinin kompozisiyasi esasen saquli ucbucaq boyu yerlesen bir nece gellerden ibaretdir Orta sahede bu xalcaya xas olan 2 qubpa ve 2 basliq yelesib biri asagida birinci gelin evvelinde ikincisi yuxarida axirinci gelin sonunda yerlesir Olduqca uslublasdirilmis bu qubpalar medalyonlari tamamlamaqla yanasi orta sahenin kompozisiyasini tam bitkin sekle salir ve onu tekmillesdirir hemcinin gelleri daha yaxsi qruplasdirir Azerbaycanda hemcinin Orta Asiyada xalq xalca toxuyanlari ve senetkarlar kompozisiyadan asili olmayaraq bir cox medalyona malik istenilen xalcani Gullu adlandirirlar Boyuk ekseriyyeti sekkizguseli formasi olan ve cox boyuk olmayan kvadratlarla bezedilmis bu medalyonlar oz sadeliyi ve rengarengliyi ile Qazax Qarabag ve Cenubi Azerbaycan xalcalarindan nezere carpacaq derecede ferqlenirler Olduqca uslublasdirilmis qubpa lar kompozisiyani tamamlayir ve tekmillesdirir hemcinin daha yaxsi qruplasdirir Ela nov sixliq zengin bezek ornamentleri toxunusun zerifliyi bu xalca qruplarinin seciyyevi xususiyyetleridir Herat Pirebedil RedakteTarixen bu xalca XV esrde Efqanistanin Herat seherinde yaranib Sonralar basqa adlarla Azerbaycanin rayonlarinda yayilmagi baslayib Esasen Qarabagda Baliq adiyla taninir Pirebedil RedakteBu xalca adini Pirebedil kendinden goturub Yerli xalca toxuyunlar bu xalcani Burma Qirman bezen ise Qayci adlandirirlar Bezi xalca ustalari hemcinin senesunaslar onu Miqradi ve ya Qroy adlandirirlar ki bu da menroy qayci ereb sozunun sekli deyisilmis formasi olur Orta sahenin sol ve sag terefinden yalniz bu tip xalcalara xas olan ve qaycini xatirladan element yerlesir Pirebedil xalcalari diger Azerbaycan xalcalarindan daha qedim tarixe malikdir Esas elementleri sol sag tereflerde igidlik ve erlik remzi olan qayci ve buynuz tesviri orta sahenin merkezinde hindtoyugu onun kenarlarinda ise meyve agaclarinin yarpaqlari ve sekkizguseli gel tesvir olunur Bu xalcalarin boyuk ekseriyyetinin orta sahesi adeten tund goy bezen ise tund qirmizi olur Zeyva Redakte Zeyva xalcasi oz adini Qubanin jenub serqinde yerlesen Zeyva kendinden goturub Xarici menbelerde o Sirvan adi ile qeyd olununr Xalq arasinda bu xalca Qedim Zeyva kimi taninir Xalcanin orta sahesinin kompozisiyasi esas etibarile merkezi ucbucaqda novbeli yerlesen bir nece gelden ibaret olur Forma ve menseyine gore Zeyva xalcasinin esas elementini teskil eden bu medalyonlar tertib olunduqlari punktir xetlerine gore orta esrlere aid etmek olar Muxtelif novlerde yaradilmis bele gellere tekce Qafqaz xalqlarinin dekorativ incesenetinde deyil hemcinin Pribaltikada da rast gelmek olar Bura xalcaciliq ve toxuma ucun daha xarakterikdir Bu gellerin etrafinda sekkizbucaqli qarmaqli alma adlanan muxtelif doldurucu elementler assimetrik sekilde sepelenib Adeten orta sahenin rengi tund qirmizi tund goy aciq qehveyi rengde olur Elixanli RedakteQuba qrupunun Quba Sirvan tipine daxil olan ve Elixanli adini dasiyan xalca adini Siyezen rayonunda yerlesen Elixanli kendinden goturub Bu xalca hemcinin Azerbaycanin simal serqinde o cumleden Deveci rayonunun xalca toxuma menteqelerinde istehsal olunur A Bakixanov Gulustani Irem eserinde Elixanli kendinin adini Alqon divari ile elaqelendirir ve hesab edir ki o heqiqeten de Alqonlu adlanir Muellif bunu bele aciqlayir Isfendiyar bu divari tikib bizim eradan evvel VI esr Enusirevan IV esr onu berpa edir Elixanli xalcasinin orta sahesinin kompozisiyasi esasen merkezi saquli ucbucaqda ardicil yerlesen bir nece boyuk gelden ibaretdir Gellerin formasi eyri xetlerle dislerle yerine yetirilib Elixanli xalcasinin orta hissesinde bir iki nadir hallarda ise uc gel ufiqi sekilde yerlesir Elixanli xalcasi qiriq xetlerle duzeldilimis bezeklerin murekkeb motivlerinden ibaretdir ve ornament orta esr senetkarlarinin incesenet fealiyyetinin numunelerindendir Qonaqkend Redakte Qonaqkend xalcalari XVIII XIX esrde istehsal olunub tedricen oz zahiri gorunusunu deyiserek ilkin esasi olan Xorasan xalcalarindan tamamile ferqlenirler Qonaqkend xalcasinin esas kompozisiyasini orta sahenin merkezinde yerlesen boyuk medalyon teskil edir Medalyonun icerisinde merkezde sekkiz kicik xac yerlesir Medalyonlar primitiv kend teserrufati aletlerini xatirladan hendesi xetlerin elementleri ile naxislanmisdir Bu xalca nezerecarpacaq derecede oz ilkin formasindan uzaqlasaraq Azerbaycanin milli xalcalari sirasina daxil olub XVIII esrde esasen XX esrin II yarisinda yarmarkalarin genislenmesile elaqedar olaraq bu xalcanin kompozisiyasi boyuk olcude olan xovsuz xalcalarda istifade olunmaga basladi Qedim Minare Redakte Qedim minare kompozisiyasinin orta sahesi olan zencire nin Daragi adlanan hissesi merkezi ucbucagin sag ve sol tereflerine istiqametlenerk bir nece yeni dordbucaqli ve duzbucaqli tesvir yaradir Bu yeni kvadrat ve duzbucaqlinin sethi ekser hallarda qara qirmizi ve ag rengli balaca kvadratlarin sebekesi ile ortulmus olur Orta fon tund goy ve ya qirmizi rengde olur Uqax Redakte Uqax xalcalari Qubanin yaxinliginda yerlesen Uqax kendinin adini dasiyir Uqax xalcasinin orta sahesinin kompozisiyasi aralarinda cox qisa mesafe olan raportlardan ve bir formatda olan bitki elementlerinden ibaretdir Xalq arasinda taxanq kimi taninir uzum yarpagi ve xalcanin esas elementi olub rapportlarin baslangici ve merkezini qeyd eden xetlerin yeni kvadrat sebekeleri yaradan xetlerin kesismesinde yerlesir Uzununa ve enine raportlarin sayi ne qeder cox olsa yeni xalcanin olcusu ne qeder boyuk olsa onun incesenet baximindan deyeri bir o qeder asagi olar Uqax xalcasinin xett hesiyesinin motivleri eslen tetbiqi dekorotiv incesenetin muxtelif sahelerde naxislardan menimsenilmis bitki ornamentlerinden goturulub Xalca toxuyanlar arasinda cicekli adlandirilan orta hasiyeni hemcinin Qarabag xalcasi olan Nelbekigul de gormek olar Bu xalcanini cicek xususiyyetlerinden danisarken qeyd etmek lazimdir ki onun fonu tund qehveyi ve ya yasil olur Erfi Redakte Erfi xalcasi Erfi kendinin adini dasiyir O hemcinin Noxudduzu Qayadali Dark Talis Xirt Qarabulaq kendinde istehsal olunur Bezi mutexessisler hesab edirler ki qocaman ustalarin hemcinin Heymegah adlandirdiqlari cadir qurulan yer bu Sirvan xalcasidir Erfi xalcasinin orta sahe kompozisiyasini teskil eden elementler cox boyuk olmayan saquli ucbujaqda yerlesirler Orta hissesinin dekoru esas etibarile her biri musteqil ufiqi xett teskil eden muxtelif formali 2 esas elementden ibaretdir birinci cerge Sacaqlilar qrupuna daxil olan elementlerden ibaretdir bu elementlere adeten Sirvan qrupundaki xalcalarda rast gelinir Ikinji cergeye xalcanin esas geli medolyonu hesab edilen ve xalq arasinda cadir adlanan element daxildir Bu elementler hele qedim zamanlardan bir cox Azerbaycan xalcalarinda saxlanilib Onlar her iki cergeden bir tekrar olunur Esas elementler ise her cergeden bir tekrar olunur Hasiye bezekleri esasen 3 zolaqda ketebenin yanlari boyu yerlesen orta hasiye ketebe ve kicik hasiye caxmagi dan ibaretdir Bu kicik hasiyeni XVI esr Italyan ressami Lorenso Lotonun 1480 1556 Aile seklinde gormek olar Hasiye zolaqlarinin rengi orta sahenin rengine esasen deyisir Erfi xalcasini incesenet baximidan inceleyerken bele bir neticeye gelmek olar ki orta sahenin kompozisiyasi adeten koceri tayfalara xas olan xovsuz xalcalardan menimsenilib Qiriz Redakte Qiriz xalcasinin orta sahesinin kompozisiyasi esasen merkezi saquli hissede yerlesen bir nece boyuk gellerden ibaretdir Bu xalcalarin gelleri formasina gore xoncani ve ya tabaqi xatirladir Sag ve sol terefde ustalarin gullu yayliq adlandirdiqlari rombaoxsar elementler yerlesdirilib Gellerin merkezinde xalq arasinda aypara adlandirilan ve toy nisaninin tesviri sayilan element vardir Gellerin arasinda yerlesdirilmis sirga cutlerinin bir siraya duzulmus quslarin tesvirleri ve muxtelif formali basqa elementler Qiriz xalcalari ucun xarakterdir Cek Redakte Esas meqale Cek xalcalariQuba xalcalarinin en parlaq kompozisiyalarindan biri olan Cek xalcalarinin merkezlesmis menteqesi Cek kendi hesab olunur Cek xalcalari Azerbaycan xalcalarinin Quba Sirvan tipinin Quba qrupunun dagliq hissesine aid edilir Esasen cekliler terefinden toxunmusdur Cek xalcasi XIX esr Cek xalcasi XIX esr Butali RedakteQuba qrupunun Quba Sirvan tipine daxil olan bu xalca Quba rayonunun Derecici kendine mexsusdur Nabur Samaxi Alciman Sirvan xalcatoxuma menteqelerinde istehsal olunan xalcalar burada yerli texnoloci ve ressamliq tesirine meruz qalmislar Butali xalcanin orta sahe kompozisiyasi esasen buta elementleri ile doldurulub Xalcanin uzununa ve enine boyu tekrarlanan bu elementler cerge yaradir Hasiye xetti muxtelif olculu zolaqlardan o cumleden jaqa medaxil zencire den ibaretdir Ornament uslublasdirilb ve ela nov sixligi zerifliyi bezekleri ile secilir Resmin plastiki cevikliyi forma ve rengin emosinal ifadesi vasitesile naxislanmis xalcada heyatin sevinc hissi verilir Ressamliq mehareti vahid harmoniya zeruretine tabe olan dekorativ ifade vasiteleri ritm simmetriya tam aydin kompozisiya qurulusu ile tetbiq olunur Gullu RedakteBu xalca Derecici kendine mexsusdur Orta sahe tekce gul elementleri ile doldurulur Xalcanin uzunu ve eni boyunca tekrarlanan bu elementler cerge emele getirir Hasiye zolagi muxtelif olculu zolaqlardan o cumleden jiqa medaxil zencireden ibaretdir Quba xalcaciliq mektebinden numumeler Himil xalcasi Quba xalcaciliq mektebi 1902 ci il Uzundere xalcasi 2 aprel 2004 cu ilde Sotbi auksionunda satilmisdir Quba xalcaciliq mektebi XIX esrin ortalari Qebele xalcasi Quba xalcaciliq mektebi XIX esr Cek xalcasi Quba xalcaciliq mektebi XIX esr 1 2 Istinadlar Redakte Lyatif Kerimov Azerbajdzhanskij kover Tom II Baku Gyandzhlik 1983 st 189 190 tabl 28 rus ing http www carpets dgu ru img sm dzhek jpg olu kecid dzhek jpg rus Xarici kecidler Redakte Azer Ilme nin Quba xalcalari haqqda brosuru olu kecid http sheyxsefi az Arxivlesdirilib 2008 12 22 at the Wayback MachineMenbe https az wikipedia org w index php title Quba xalcaciliq mektebi amp oldid 6080045, wikipedia, oxu, kitab, kitabxana, axtar, tap, hersey,

ne axtarsan burda

, en yaxsi meqale sayti, meqaleler, kitablar, oyrenmek, wiki, bilgi, tarix, seks, porno, indir, yukle, sex, azeri sex, azeri, seks yukle, sex yukle, izle, seks izle, porno izle, mobil seks, telefon ucun, chat, azeri chat, tanisliq, tanishliq, azeri tanishliq, sayt, medeni, medeni saytlar, chatlar, mekan, tanisliq mekani, mekanlari, yüklə, pulsuz, pulsuz yüklə, mp3, video, mp4, 3gp, jpg, jpeg, gif, png, şəkil, muisiqi, mahnı, kino, film, kitab, oyun, oyunlar.