fbpx
Wikipedia

Cek dili

September 18, 2021

Bu adın digər istifadə formaları üçün bax: Cek (dəqiqləşdirmə).

Cek dili (yerli dildə: Cekcə məz) — ceklilərin danışdığı dil. Şahdağ xalqlarına məxsus yeddi Şahdağ dilindən biridir. Coğrafi mövqe baxımından daha yaxın digər Şahdağ dilləri ilə birlikdə Şahdağ yarımqrupunda birləşir. Əlifbası yoxdur.

Cek dili
Orijinal adı Cekcə məz
Ölkələr Azərbaycan
Danışanların ümumi sayı 1300
Təsnifatı
Kateqoriya Avrasiya dilləri

Qafqaz dilləri

Nax-Dağıstan dilləri
Şahdağ dilləri
Yazı yazısız

Şahdağ xalqlarına məxsus yeddi Şahdağ dilindən biri olan cek dili barədə bizə məlum olan ilk məlumat R.Fon Erkertin 1895-ci ildə Vyanada alman dilində nəşr olunmuş "Qafqaz köklü dillər" əsərində verilmişdir. İki hissəli həmin əsərin I hissəsində 545 almanca sözün Qafqaz dillərində səslənməsi əks olunmuşdur. Müəllif Qafqazda yaşayan 30 xalqın dilindən, o cümlədən buduq, xınalıq, cek dillərindən (qrız, haput, əlik və yergüc dilləri göstərilməmişdir) istifadə edərək maraqlı lüğət tərtib etmişdir. Belə ki, hər hansı söz başlıqda alman, ingilis və fransız dillərində göstərilir və sonra Qafqazdakı 30 dildə onun qarşılığı verilir. Cek dili hər yerdə 18-ci qrafada (buduq 17-də, xınalıq 19-da) əks olunur. Şahdağın ətəklərində yayılmış dilləri bildirən "Şahdağ dilləri" termini elə həmin müəllifə məxsusdur. Dilçi alimlərin fikrincə, R.Erkertin əsəri bir sıra qüsurlara malikdir və müəyyən elmi əhəmiyyət kəsb etmir. Kitabda Qafqaz dillərinə aid verilmiş materiallarda nəzərə çarpan uyğunsuzluqlar bunu bir daha sübut edir. Cek dili barədə bəzi mülahizələrə bir sıra digər müəlliflərin əsərlərində də təsadüf olunur.

XX əsrin əvvəllərində alman alimi Adolf Dirr Leypsiqdə aqul dilinə dair yazdığı qrammatik oçerkində 100-dən artıq cekcə sözlərdən müqayisəli şəkildə istifadə etmişdir.

A.Qleyer isə XX əsrin əvvəllərində "cek-buduq dili" terminini işlətmişdir. Bu kimi mülahizələr mühüm elmi əhəmiyyət kəsb etməsələr də, fakt olaraq dilçilik ədəbiyyatına daxil olmuşdur.

1926-cı ilə aid statistik məlumatlarda Quba qəzası üzrə özünü cekli hesab edən cəmi 9 nəfər qeydə alınmışdır. Lakin maraqlıdır ki, bu qəzada cek dilini ana dili hesab edənlərin sayı 3176 nəfər idi. Onlardan 764 nəfəri Quba qəzasının Anıx dairəsində, 1267 nəfər Qonaqkənd dairəsində, 1 nəfər Qusar dairəsində, 492 nəfər Xaçmaz dairəsində və 652 nəfər isə Xudat dairəsində yaşayırdı. Bundan başqa 1926-cı ildə Nuxa qəzasının Vartaşen dairəsində də cek millətindən 590 nəfər qeydə alınmışdır və onlar hamısı cek dilini ana dilləri hesab edirdilər.

Qiyasəddin Qeybullayevə və bəzi digər müəlliflərə görə, isə cek dili Qrız dilinin ləhcələrindən biridir. Hətta onlardan bəziləri "Cek dili" terminini "Qrız dili"nin alternativ adı adlandırırlar.

Hazırda Cek dili yazısızdır və şifahi dildir. Müasir dövrdə tədricən silinməkdə olan dillər sırasına daxil edilən bu dilin Azərbaycan Respublikasının Quba rayonunda gediş-gəlişi çətin olan ucqar Cek kəndində indiyə kimi mövcudluğunu qoruyub saxlamasının əsas səbəbi cek dilinin başqa dillərin təsirinə çox az məruz qalması olmuşdur. Lakin son zamanlar bu dildə gedən güclü dəyişikliklərə əsaslanaraq gələcəkdə onun canlı dillər sırasından çıxacağını ehtimal etmək olar. Məhz buna görə də bu dilin quruluşunu qeydə almağa, hərtərəfli öyrənməyə çox böyük ehtiyac var. Heç bir əlifbaya malik olmasa da ceklilər bu dildə yazıdan da istifadə ediblər və indinin özündə də istifadə edirlər. Lakin onlar bu zaman əvvəllər ərəb əlifbasından istifadə edirdilərsə, hal-hazırda yaşlı nəsil daha çox kiril, gənc nəsil isə latın əlifbasından istifadə edir. Ancaq qeyd etmək lazımdır ki, cek dilində olan fonemləri olduğu kimi yazıya köçürmək üçün həm ərəb, həm kiril, həm də latın əlifbasının imkanları olduqca məhduddur.

Cek dilinin əlifbasının tərtib olunması ilə əlaqədar olaraq bir sıra tədqiqatçılar, xüsusi ilə də Tərxan Paşazadə bu problemin həlli məqsədi ilə müəyyən təşəbbüslər göstərmişdir ki, bunlardan da gerçəkləşməsi daha real görünən, hələlik şərti olaraq "Xana əlifbası" adlandırdığı cek dilinin əlifba layihəsidir. Lakin, hələ ki, cek dilinin vahid əlifbasının olmamasına baxmayaraq dillərini mükəmməl bilən ceklilər bu dildə müxtəlif əlifbalarla – əsasən, kiril və latın əlifbalarında yazılmış yazıları tam olaraq başa düşür və anlayırlar.

Həmçinin bax

Mənbə

  • Большая Энциклопедия в 62 томах: Джеки Arxivləşdirilib 2012-07-27 at Archive.today  (rus.)
  • Tərxan Paşazadə. "Azərbaycanın etnik azlıqları: ceklilər", "168 Saat" qəzeti, Sumqayıt – 05 – 11 may 2006, № 11 (24), səh.16
  • Tərxan Paşazadə. "Cek kəndi, ceklilər və cek dili", "Azad Azərbaycan" qəzeti, Bakı – 23 avqust 2006, № 124 (1079), səh.6
  • Tərxan Paşazadə. "Azərbaycan cekli icması", "Respublika" qəzeti, Bakı – 13 iyun 2007, № 128 (2968), səh.8
  • Tərxan Paşazadə. "Dünyanın nadir etnik qrupu – Azərbaycan cekliləri", "Azərbaycan" qəzeti, Bakı – 21 iyun 2007, № 134 (4651), səh.7.
  • Tərxan Paşazadə. "Azərbaycanın milli etnik nümayəndələri – ceklilər", "Azərbaycan Müəllimlər İnstitutunun Xəbərləri", № 1, Bakı, "Müəllim" – 2009, səh.35-43.
  • Əlhəddin Cekli və Tərxan Paşazadə, "Biz CAN deyirik! Yəni Ceklilər Azərbaycan Naminə!", "Kamal" jurnalı, № 3 (7), iyun 2010, səhifə 44-48.

İstinadlar

  1. АЗЕРБАЙДЖАН: ВЫМИРАЮЩИЕ ЯЗЫКИ
  2. Н. МАРР : "Яфетические языки", Большая сов. энциклопедия, 1-е изд., т. 65, Москва : Сов. Энц., 1931, стр. 841.  (rus.)
  3. Большая Энциклопедия в 62 томах: Джеки Arxivləşdirilib 2012-07-27 at Archive.today  (rus.)
  4. Şahmurad Qrızlı. "Qrız və qrızlılar". Bakı, "Araz", 1996, s. 18
  5. Vaqif Buduqlu-Piriyev, "Buduq və buduqlular", Bakı-1994 s.68  (az.)
  6. Яковлев Н.Ф., Языки и народы Кавказа, Тифлис, 1930, стр. 28-29, 67.  (rus.)
  7. Erckert R., "Die Sprachen des Kaukasischen Stammes", Wien-1895 s.296-298  (alm.)
  8. Sədiyev Ş. Azərbaycan ərazisində yaşayan yazısız dillərin öyrənilməsi haqqında, Azərb. SSR EA Xəbərləri, 1955, № 7, s. 154.  (az.)
  9. Глейе А. Опыт решения "ванского (урартскаго) вопроса". – Сборник материалов для описания местностей и племен Кавказа. Вып. 37, Тифлис: 1907, отдел III, стр. 26,
  10. Vaqif Buduqlu-Piriyev, "Buduq və buduqlular", Bakı-1994 s.70-71, 79  (az.)
  11. Этно-Кавказ, Кубинский уезд (1926 г.)
  12. Этно-Кавказ, Нухинский уезд (1926 г.)
  13. Г. А. Гeйбуллаев. Топономия Азербайджана[ölü keçid]
  14. Published in: Encyclopedia of the world’s endangered languages. Edited by Christopher Moseley. London & New York: Routledge, 2007. 211–280.
  15. (PDF). 2012-10-13 tarixində orijinalından (PDF) arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 2011-02-17.
  16. Ethnologue entry for Kryts
  17. Əlhəddin Cekli və Tərxan Paşazadə, "Biz CAN deyirik! Yəni Ceklilər Azərbaycan Naminə!", "Kamal" jurnalı, № 3 (7), iyun 2010, səhifə 44-48.
  18. Tərxan Paşazadə. "Azərbaycanın milli etnik nümayəndələri – ceklilər", "Azərbaycan Müəllimlər İnstitutunun Xəbərləri", № 1, Bakı, "Müəllim" – 2009, səh.35-43.  (az.)

Xarici keçidlər

 
   

Vikilüğətdə Cek dili ilə əlaqəli söz izahı var.

  • Tərxan Paşazadə, "Dünyanın nadir etnik qrupu – Azərbaycan cekliləri", Azərbaycan qəzeti
  • Müxtəlif dilləri olan iki qonşu kənddən REPORTAJ 2016-03-04 at the Wayback Machine. apa.tv, 10.06.2015  (az.)
  • İra­də Sarıyeva. "Cek kən­di və cek­li­lər azər­bay­can­çı­lıq ide­o­lo­gi­ya­sı­nın da­şı­yı­cı­la­rı ki­mi..." I ya­zı 2017-01-05 at the Wayback Machine, 20.12.2016 və II ya­zı 2017-01-01 at the Wayback Machine, 21.12.2016, baki-xeber.com  (az.)
  • Aygün Rəşidova. Azərbaycanda Cek olmaq. chai-khana.org, 2018  (az.)

September 18, 2021
dili, adın, digər, istifadə, formaları, üçün, dəqiqləşdirmə, yerli, dildə, cekcə, məz, ceklilərin, danışdığı, şahdağ, xalqlarına, məxsus, yeddi, şahdağ, dilindən, biridir, coğrafi, mövqe, baxımından, daha, yaxın, digər, şahdağ, dilləri, ilə, birlikdə, şahdağ, . Bu adin diger istifade formalari ucun bax Cek deqiqlesdirme Cek dili 2 yerli dilde Cekce mez ceklilerin danisdigi dil 3 Sahdag xalqlarina mexsus yeddi Sahdag dilinden biridir Cografi movqe baximindan daha yaxin diger Sahdag dilleri ile birlikde Sahdag yarimqrupunda birlesir 4 5 6 Elifbasi yoxdur Cek diliOrijinal adi Cekce mezOlkeler AzerbaycanDanisanlarin umumi sayi 1300 1 TesnifatiKateqoriya Avrasiya dilleriQafqaz dilleri Nax Dagistan dilleri Sahdag dilleriYazi yazisizSahdag xalqlarina mexsus yeddi Sahdag dilinden biri olan cek dili barede bize melum olan ilk melumat R Fon Erkertin 1895 ci ilde Vyanada alman dilinde nesr olunmus Qafqaz koklu diller eserinde verilmisdir 7 Iki hisseli hemin eserin I hissesinde 545 almanca sozun Qafqaz dillerinde seslenmesi eks olunmusdur Muellif Qafqazda yasayan 30 xalqin dilinden o cumleden buduq xinaliq cek dillerinden qriz haput elik ve yerguc dilleri gosterilmemisdir istifade ederek maraqli luget tertib etmisdir Bele ki her hansi soz basliqda alman ingilis ve fransiz dillerinde gosterilir ve sonra Qafqazdaki 30 dilde onun qarsiligi verilir Cek dili her yerde 18 ci qrafada buduq 17 de xinaliq 19 da eks olunur Sahdagin eteklerinde yayilmis dilleri bildiren Sahdag dilleri termini ele hemin muellife mexsusdur Dilci alimlerin fikrince R Erkertin eseri bir sira qusurlara malikdir ve mueyyen elmi ehemiyyet kesb etmir Kitabda Qafqaz dillerine aid verilmis materiallarda nezere carpan uygunsuzluqlar bunu bir daha subut edir Cek dili barede bezi mulahizelere bir sira diger muelliflerin eserlerinde de tesaduf olunur XX esrin evvellerinde alman alimi Adolf Dirr Leypsiqde aqul diline dair yazdigi qrammatik ocerkinde 100 den artiq cekce sozlerden muqayiseli sekilde istifade etmisdir 8 A Qleyer ise XX esrin evvellerinde cek buduq dili terminini isletmisdir 9 Bu kimi mulahizeler muhum elmi ehemiyyet kesb etmeseler de fakt olaraq dilcilik edebiyyatina daxil olmusdur 10 1926 ci ile aid statistik melumatlarda Quba qezasi uzre ozunu cekli hesab eden cemi 9 nefer qeyde alinmisdir Lakin maraqlidir ki bu qezada cek dilini ana dili hesab edenlerin sayi 3176 nefer idi Onlardan 764 neferi Quba qezasinin Anix dairesinde 1267 nefer Qonaqkend dairesinde 1 nefer Qusar dairesinde 492 nefer Xacmaz dairesinde ve 652 nefer ise Xudat dairesinde yasayirdi 11 Bundan basqa 1926 ci ilde Nuxa qezasinin Vartasen dairesinde de cek milletinden 590 nefer qeyde alinmisdir ve onlar hamisi cek dilini ana dilleri hesab edirdiler 12 Qiyaseddin Qeybullayeve 13 ve bezi diger muelliflere gore ise cek dili Qriz dilinin lehcelerinden biridir 14 15 Hetta onlardan bezileri Cek dili terminini Qriz dili nin alternativ adi adlandirirlar 16 Hazirda Cek dili yazisizdir ve sifahi dildir Muasir dovrde tedricen silinmekde olan diller sirasina daxil edilen bu dilin Azerbaycan Respublikasinin Quba rayonunda gedis gelisi cetin olan ucqar Cek kendinde indiye kimi movcudlugunu qoruyub saxlamasinin esas sebebi cek dilinin basqa dillerin tesirine cox az meruz qalmasi olmusdur Lakin son zamanlar bu dilde geden guclu deyisikliklere esaslanaraq gelecekde onun canli diller sirasindan cixacagini ehtimal etmek olar Mehz buna gore de bu dilin qurulusunu qeyde almaga herterefli oyrenmeye cox boyuk ehtiyac var Hec bir elifbaya malik olmasa da cekliler bu dilde yazidan da istifade edibler ve indinin ozunde de istifade edirler Lakin onlar bu zaman evveller ereb elifbasindan istifade edirdilerse hal hazirda yasli nesil daha cox kiril genc nesil ise latin elifbasindan istifade edir Ancaq qeyd etmek lazimdir ki cek dilinde olan fonemleri oldugu kimi yaziya kocurmek ucun hem ereb hem kiril hem de latin elifbasinin imkanlari olduqca mehduddur 17 Cek dilinin elifbasinin tertib olunmasi ile elaqedar olaraq bir sira tedqiqatcilar xususi ile de Terxan Pasazade bu problemin helli meqsedi ile mueyyen tesebbusler gostermisdir ki bunlardan da gerceklesmesi daha real gorunen helelik serti olaraq Xana elifbasi adlandirdigi cek dilinin elifba layihesidir 18 Lakin hele ki cek dilinin vahid elifbasinin olmamasina baxmayaraq dillerini mukemmel bilen cekliler bu dilde muxtelif elifbalarla esasen kiril ve latin elifbalarinda yazilmis yazilari tam olaraq basa dusur ve anlayirlar Mundericat 1 Hemcinin bax 2 Menbe 3 Istinadlar 4 Xarici kecidlerHemcinin bax Redakte Sahdag xalqlari portaliCek Cekliler Sahdag xalqlariMenbe RedakteBolshaya Enciklopediya v 62 tomah Dzheki Arxivlesdirilib 2012 07 27 at Archive today rus Terxan Pasazade Azerbaycanin etnik azliqlari cekliler 168 Saat qezeti Sumqayit 05 11 may 2006 11 24 seh 16 Terxan Pasazade Cek kendi cekliler ve cek dili Azad Azerbaycan qezeti Baki 23 avqust 2006 124 1079 seh 6 Terxan Pasazade Azerbaycan cekli icmasi Respublika qezeti Baki 13 iyun 2007 128 2968 seh 8 Terxan Pasazade Dunyanin nadir etnik qrupu Azerbaycan ceklileri Azerbaycan qezeti Baki 21 iyun 2007 134 4651 seh 7 Terxan Pasazade Azerbaycanin milli etnik numayendeleri cekliler Azerbaycan Muellimler Institutunun Xeberleri 1 Baki Muellim 2009 seh 35 43 Elheddin Cekli ve Terxan Pasazade Biz CAN deyirik Yeni Cekliler Azerbaycan Namine Kamal jurnali 3 7 iyun 2010 sehife 44 48 Istinadlar Redakte AZERBAJDZhAN VYMIRAYuShIE YaZYKI N MARR Yafeticheskie yazyki Bolshaya sov enciklopediya 1 e izd t 65 Moskva Sov Enc 1931 str 841 rus Bolshaya Enciklopediya v 62 tomah Dzheki Arxivlesdirilib 2012 07 27 at Archive today rus Sahmurad Qrizli Qriz ve qrizlilar Baki Araz 1996 s 18 Vaqif Buduqlu Piriyev Buduq ve buduqlular Baki 1994 s 68 az Yakovlev N F Yazyki i narody Kavkaza Tiflis 1930 str 28 29 67 rus Erckert R Die Sprachen des Kaukasischen Stammes Wien 1895 s 296 298 alm Sediyev S Azerbaycan erazisinde yasayan yazisiz dillerin oyrenilmesi haqqinda Azerb SSR EA Xeberleri 1955 7 s 154 az Gleje A Opyt resheniya vanskogo urartskago voprosa Sbornik materialov dlya opisaniya mestnostej i plemen Kavkaza Vyp 37 Tiflis 1907 otdel III str 26 Vaqif Buduqlu Piriyev Buduq ve buduqlular Baki 1994 s 70 71 79 az Etno Kavkaz Kubinskij uezd 1926 g Etno Kavkaz Nuhinskij uezd 1926 g G A Gejbullaev Toponomiya Azerbajdzhana olu kecid Published in Encyclopedia of the world s endangered languages Edited by Christopher Moseley London amp New York Routledge 2007 211 280 The sociolinguistic situation of the Kryz in Azerbaijan PDF 2012 10 13 tarixinde orijinalindan PDF arxivlesdirilib Istifade tarixi 2011 02 17 Ethnologue entry for Kryts Elheddin Cekli ve Terxan Pasazade Biz CAN deyirik Yeni Cekliler Azerbaycan Namine Kamal jurnali 3 7 iyun 2010 sehife 44 48 Terxan Pasazade Azerbaycanin milli etnik numayendeleri cekliler Azerbaycan Muellimler Institutunun Xeberleri 1 Baki Muellim 2009 seh 35 43 az Xarici kecidler Redakte Vikilugetde Cek dili ile elaqeli soz izahi var Terxan Pasazade Dunyanin nadir etnik qrupu Azerbaycan ceklileri Azerbaycan qezeti Muxtelif dilleri olan iki qonsu kendden REPORTAJ Arxivlesdirilib 2016 03 04 at the Wayback Machine apa tv 10 06 2015 az Ira de Sariyeva Cek ken di ve cek li ler azer bay can ci liq ide o lo gi ya si nin da si yi ci la ri ki mi I ya zi Arxivlesdirilib 2017 01 05 at the Wayback Machine 20 12 2016 ve II ya zi Arxivlesdirilib 2017 01 01 at the Wayback Machine 21 12 2016 baki xeber com az Aygun Residova Azerbaycanda Cek olmaq chai khana org 2018 az Menbe https az wikipedia org w index php title Cek dili amp oldid 6135020, wikipedia, oxu, kitab, kitabxana, axtar, tap, hersey,

ne axtarsan burda

, en yaxsi meqale sayti, meqaleler, kitablar, oyrenmek, wiki, bilgi, tarix, seks, porno, indir, yukle, sex, azeri sex, azeri, seks yukle, sex yukle, izle, seks izle, porno izle, mobil seks, telefon ucun, chat, azeri chat, tanisliq, tanishliq, azeri tanishliq, sayt, medeni, medeni saytlar, chatlar, mekan, tanisliq mekani, mekanlari, yüklə, pulsuz, pulsuz yüklə, mp3, video, mp4, 3gp, jpg, jpeg, gif, png, şəkil, muisiqi, mahnı, kino, film, kitab, oyun, oyunlar.